INDYWIDUALNE CECHY

TWÓRCÓW - STYLE
POZNAWCZE
Styl poznawczy nazywany jest niekiedy
osobowością intelektualną człowieka, opisuje
bowiem intelekt w terminach preferowanego
sposobu wykonywania czynności
poznawczych, a nie w terminach poprawności
czy skuteczności owego działania. Badania
wykazały, że osoby twórcze nieco różnią się
od osób mniej twórczych pod względem
preferowanego sposobu poznawania świata i
rozwiązywania problemów.
Uważa się, że osoby twórcze są
niezależne od pola, to znaczy spostrzegają
rzeczywistość niezależnie od wzorców
narzuconych przez pole percepcyjne.
Osoba twórcza kieruje się w spostrzeganiu
samodzielną analizą sytuacji, w małym
stopniu ulegając presji wytworzonej przez
wewnętrzną organizację bodźców
Goldstein i Blackman, 1978). Wbrew
intuicyjnej oczywistości tego związku
empirycze dowody niezależności osób
twórczych od pola nie są przekonujące
(Blomberg, 1971)
Być może, jak sądzi Matczak (1996), w
różnych fazach procesu twórczego
potrzebne są różne, często wzajemnie
przeciwstawne style poznawcze.
Wykazano natomiast, że osoby twórcze są
bardziej refleksyjne niż impulsywne,
ponieważ preferują raczej odroczenie
reakcji niż odpowiedź szybką, ale błędną
(Kogan, 1973; Matczak, 1982). Również ta
korelacja jest stosunkowo słaba nie
ujawnia się w niektórych badaniach.
 Inny wymiar stylu poznawczego,
charakterystyczny- dla sposobu
funkcjonowania osób twórczych, to
upodobanie do używania metafor zarówno w
myśleniu, jak też w porozumiewaniu się z
innymi ludźmi. Czesław Nosal (1992),
wykorzystał typologie C. G. Junga,
zaproponował własną koncepcje stylów
poznawczych, w której wyróżnił dwa wymiary
sposobu przetwarzania informacji:
globalność - konkretność i obiektywność
subiektywność.
Osoby globalne mają skłonność do odbioru i
przetwarzania całości danych związanych z
problemem, podczas gdy osoby konkretne"
koncentrują się raczej na detalach. Osoby
obiektywne kierują się w ocenie sytuacji
raczej przesłankami racjonalnymi, podczas
gdy osoby subiektywne raczej emocjami,
Autor stwierdził że oryginalność myślenia
koreluje ze skłonnością do konkretno
subiektywnego przetwarzania informacji,
natomiast płynność myślenia wymaga
raczej preferencji wobec stylu
globalnobiektywnego
Nosal uważa, że aktywność twórcza może wymagać
różnych stylów przetwarzania informacji, w
zależności od przyjętej strategii lub fazy procesu
twórczego .W badaniach nad twor stylem po
znawczym próbowano też sprawdzić, jaką rolę w
dochodzeniu do nowych rozwiązań odgrywa intuicja.
Przez intuicje rozumiemy tutaj wiedze nie w celu
uświadomiona niezupełnie wiem, co wiem lub nie w
pełni racjonalnie uzasadniam wiem, ale nie wiem,
skąd Zgodnie z tym ujęciem intuicja z
ograniczonego dostępu świadom do procesów
poznawczych, ale nie wymaga żadnych
specjalnych ,tajemniczych sposobów myślenia
Ludzie różnią się indywidualną skłonnością do
myślenia intuicyjnego, w różnym też stopniu ufają
swym sądom intuicyjnym .
W wielu badaniach wykazano, że osoby twórcze charakteryzują się
upodobaniem do intuicyjnego stylu myślenia Dotyczy to zarówno
twórczości , jak też kreatywności jako cechy indywidualnej.
Intuicyjne przeczucia" mogą być mylące, ale ich odrzucenie tylko
na tej podstawie, że chwilowo nie można ich uzasadnić, pozbawia
człowieka ważnego źródła nowych pomysłów. Styl intuicyjny nie ma
jednak monopolu na twórczość, ponieważ, jak zauważył Simonton
(1988a, 1988b), geniusz analityczny" tworzy inaczej niż geniusz
intuicyjny, ale różni ce dotyczą właśnie stylu tworzenia, a nie
wartości stworzonych dziel.
Nowa teorię stylów myślenia przedstawił
Robert Sternberg (1997), który upatruje w
nich ważnego źródła twórczych możliwości
człowieka (Sternberg Lubart, 1995). Autor
twierdzi, że twórczość wymaga dawczego
stylu polegającego na skłonności do
konstruowania norm i reguł, nie zaś stylu
wykonawczego", który polega na dążeniu do
celu według obowiązujących reguł .
Stenberg nie wyklucza jednak ze w
niektórych wypadkach lub w pewnych
dziedzinach twórczości może być wymagany
inny układ preferencji i stylów poznawczych
 Uważa, że rzeczywiste osiągnięcia twórcze
człowieka zależą od tego, czy wybierze on dziedzinę
lub rodzaj kariery, która odpowiada preferowanemu
przezeń stylowi myślenia. Poza tym osoba twórcza
pełni zwykle różne role społeczne, które mogą
wymagać różnych stylów myślenia. Na przykład
uczony musi recenzować cudze prace, brać udział w
po- siedzeniach, komisjach i radach wydziału,
występować o fundusze na badania i tak dalej. Na
szczęście, mówi Sternberg, style są preferowanymi,
a nie jedynymi możliwymi sposobami intelektualnego
funkcjonowania człowieka. W różnych sytuacjach i
kontekstach mogą się więc włączać różne style
myślenia, a osoba w zasadzie ustawodawcza" może
w razie potrzeby uruchomić styl wykonawczy" lub
sądowniczy".
Stylistyczne" podejście do twórczości jest niewątpliwie
ważne, ponieważ pozwala wyodrębnić takie cechy
indywidualne twórców, których nie mogą uchwycić
badania innego rodzaju (np. prowadzone w obszarze
osobowości lub inteligencji). Nie można jednak
ignorować faktu, że dotychczas stwierdzone
zależności między twórczością a stylami
poznawczymi są słabe i nieregularne. Wydaje się, że
w przyszłości większy nacisk powinno się położyć na
badanie indywidualnych stylów tworzenia. Style
tworzenia to i swoiste, indywidualnie zróżnicowane
wzorce przebiegu procesu twórczego. Zróżnicowanie
może dotyczyć, na przykład, szczególnego układu
procesów lub strategii poznawczych albo
szczególnego następstwa faz w procesie twórczym.
Wydaje się, że obiecujące perspektywy w tym
względzie przedstawia teoria interakcji twórczej
(Necka, 1987b) i model genploracji (Finke i in., 1992).
ŹRÓDŁA
PSYCHOLOGIA TWÓRCZOŚCI Edward
Nęcka