SŁOWNICZEK PEDAGOGIKA OGÓLNA (EGZAMIN)

dr Urszula Tokarczyk-Bar
2021/22
• pajdocentryzm - kierunek w pedagogice, przyznający dziecku centralną pozycję w
procesach edukacji, program dopasowuje się do potrzeb rozwojowych dziecka, proces
wychowania powinien ograniczać się do opieki i życzliwego wspierania dziecka w jego
wyborach i zainteresowaniach.
/antropocentryzm - pogląd filozoficzny i religijny, wg któ rego człowiek [jednostka]
stanowi centrum i cel wszechświata
• modernizm - [nowoczesność] ogó ł nowatorskich tendencji koń ca XIX wieku.
/postmodernizm - [ponowoczesność] ró żnorodne tendencje w
kulturze/sztuce/literaturze, jak i określone kierunki w filozofii nauki czy też zjawiska w
życiu społecznym i politycznym.
Kwestionuje wszelką racjonalność i logikę, rolę rozumu oraz „istnienie
nieuwarunkowanego, obiektywnego rozumu, stanowiącego podstawę i źró dło myślenia”.
Poddaje w wątpliwość wszelkie systemy wartości [pojęcia prawdy/dobra/piękna], zostały
zastąpione hasłem – wszystko wolno.
Dopuszcza wielość poglądó w.
• pedagogika – dziedzina nauki, zajmuje się identyfikowaniem, nazywaniem,
definiowaniem faktó w składających się na praktykę edukacji.
/antypedagogika - nurt pedagogiczny, któ ry sprzeciwia się wychowaniu rozumianemu
jako podporządkowanie dziecka autorytetowi osoby dorosłej, któ ra kształtuje jego
osobowość wobec narzuconego z gó ry wzorca.
Wspó łczesne doktryny pedagogiczne o charakterze antyautorytarnym.
• eksplikacja – służy do definiowania, redefiniowania i uściślania pojęć.
Polega na doprecyzowaniu pojęcia P1 (eksplikandum) i zdefiniowaniu pojęcia P2
(eksplikatum).
Eksplikacja powinna charakteryzować się ścisłością, naukową użytecznością i prostotą.
• afirmacja – intencja skierowana na pogranicze świadomości. Pozytywne zdania
wpływające na przekonywaniu siebie w myślach na swó j własny temat, ma prowadzić do
identyfikowania się z tymi treściami.
• moratorium (Erik Erikson) - okres zwłoki, opó źnienie. Okres między dzieciń stwem, a
dorosłością. Sprawdzanie się w ró żnych rolach i sytuacjach, ale nie podejmowanie jeszcze
społecznych obowiązkó w.
Charakteryzuje wspó łczesną młodzież - przedłużający się okres moratorium.
• oligofrenopedagogika (kontekst historyczny) - dział PS zajmujący się wychowaniem i
nauczaniem osó b z niepełnosprawnością intelektualną.
Lekki/umiarkowany/znaczny/głęboki st. niepełnosprawności.
• surdopedagogika - dział PS, -||- osó b głuchych i niedosłyszających, a także ich rodzinami
i otoczeniem. Pomaga im odnaleźć się w świecie.
• tyflopedagogika - dział PS, -||- osó b niewidomych i niedowidzących.
• geragogika – dyscyplina naukowa [pedagogika] osó b w wieku poprodukcyjnym
[starzejących się/starych].
Pedagogika senioró w.

Teresa Hejnicka-Bezwińska, Pedagogika ogólna, Warszawa 2008

(na końcu tej książki zamieszczony jest słowniczek, z którego można skorzystać).

• aksjologia – nauka o wartościach.

• akulturacja – mechanizm przejmowania kultury „obcej”, polegający na przyswajaniu
przez jedną gr. elementó w drugiej gr. za pomocą kontaktu społecznego. Prowadzi
najczęściej do zaniku wszystkich lub części elementó w jednej kultury [mniejszościowej,
nie-dominującej].
• alfabetyzacja – elementarna działalność oświatowa zapewniająca analfabetom
opanowanie umiejętności czytania, pisania i liczenia.
• alienacja – stan wyobcowania oraz zanik więzi między człowiekiem a tym, co jest
wytworem jego działania - traktuje je jak obce.
• ambiwalencja – postawa charakteryzująca się przeżywaniem przeciwstawnych sobie
stanó w emocjonalnych do jakiejś rzeczy/osoby/sytuacji.
(Janusz Gnitecki)
• zrównoważona - słuchanie opinii innych, bycie otwartym na innych.
• równowagowa - przekonanie, że ktoś nie przyjmuje innej opcji, nie można
przekonać go do czegoś innego.
• nierównowagowa - oscylator ambiwalencji jest w ciągłym drganiu, nie wie czego
chce, panuje chaos.
• analfabetyzm – deficyt rozwojowy polegający na braku umiejętności czytania, pisania i
wykonywania prostych obliczeń arytmetycznych [czterech podstawowych].
• analfabetyzm funkcjonalny - niezdolność rozumienia tekstó w pisanych, brak
umiejętności niezbędnej do zrozumienia i wypełniania dokumentó w oraz
formularzy, nieumiejętność wykonywania prostych obliczeń arytmetyczych.
Umiejętność P, CZ, L, ale nie potrafią jej wykorzystać.
• andragogika – subdyscyplina pedagogiki zajmująca się kształceniem dorosłych.
Pedagogika osó b dorosłych.
• antropologia - [gr. nauka o człowieku] interpretacja człowieka jako istoty biologicznej
oraz twó rcy i użytkownika kultury.
• antycypacja - [wyprzedzanie] pró ba przewidzenia pewnych następstw czy zdarzeń , któ re
zaistnieją dopiero w przyszłości, albo pogląd, któ rego poparcie będzie możliwe dopiero za
jakiś czas.
• autorytet – uznanie, jakim obdarzona jest dana osoba w jakiejś grupie.
• dedukcja – wyprowadzenie logicznych konsekwencji z poczynionych założeń i
postawionych hipotez.
• dydaktyka – subdyscyplina pedagogiki, zajmuje się procesem kształcenia [procesami
nauczania i uczenia się].
• dyskryminacja - [forma marginalizacji, traktowanie danej osoby mniej przychylnie, ze
względu na jakąś cechę] działania, któ re uniemożliwiają określonym jednostkom i/lub
grupom dostęp do środkó w lub czerpania korzyści, powszechnie dostępnych dla innych.
• dysonans poznawczy – stan nieprzyjemnego napięcia psychicznego, pojawia się, gdy
jednocześnie pojawią się sprzeczne dane/informacje/wiedza.
[też: czyjeś zachowanie jest niezgodne z jego postawą z przeszłości]
• emancypacja – proces wyzwolenia się i uzyskiwania coraz pełniejszej autonomii.
• enkulturacja - „wprowadzenie w kulturę”, proces świadomego i nieświadomego
nabywania wiedzy kulturowej, tworzy z człowieka istotę społeczną zakorzenioną w
kulturze swojego miejsca i czasu historycznego.
Bliska socjalizacji.
• epistemologia - dział nauki o poznaniu człowieka. Zajmuje się kwestią poznania i
wytwarzania wiedzy.
• etnologia – nauka o człowieku jako istocie społecznej i kulturowej oraz jego kulturze
[zajmuje się niezliczonymi kulturami świata].
Koncentruje się na badaniu fenomenó w rozumienia [opisie i wyjaśnieniu tego, że jedni
rozumieją drugich].
• ewaluacja – obiektywna ocena projektu/programu/polityki na wszystkich jego etapach,
tj. planowania, realizacji, mierzenia rezultató w. Powinna dostarczyć rzetelnych i
przydatnych informacji, aby mó c je wykorzystać w procesie decyzyjnym.
• fenomenologia – kierunek filozoficzny polegający na opisie i oglądzie tego, co
bezpośrednio jest dane. Celem jest wyjaśnienie, a przez to ostateczne uzasadnienie
wszelkiego poznania.
• hermeneutyka – zajmuje się badaniem, objaśnianiem i interpretowaniem źró deł
pisanych, po to, aby ustalić ich poprawny tekst, właściwy sens.
Umiejętność pracy z tekstem.
• hipoteza – zdanie przyjęte jako założenie [przypuszczenie] w celu opisu i wyjaśnienia
jakiegoś zjawiska, wymagające sprawdzenia.
• indoktrynacja – świadomy i systematyczny proces wpajania człowiekowi określonych
ideologii i doktryn. Używa środkó w masowego przekazu/system oświaty/korzysta z
propagandy.
• internalizacja – przyjmowanie bądź akceptowanie cudzych
poglądó w/zwyczajó w/przekonań /wartości, jednocześnie uważając je za własne.
[do procesu uczenia się: dziecko, któ re uczy się mó wić, internalizuje reguły gramatyki
języka]
• kompromis – metoda rozwiązania konfliktu, obie strony rezygnują z części swoich
interesó w.
Nie daje pełnego zwycięstwa, ale chroni przed poczuciem klęski.
• konformizm – zmiana zachowania na skutek rzeczywistego bądź wyobrażonego wpływu
innych ludzi [presja otoczenia]. Podporządkowanie się
wartościom/poglądom/normom/zasadom obowiązującym w danej grupie.
• kształcenie - nauczanie i uczenie się. Umożliwia ludziom poznanie, uczestnictwo oraz
rozwó j.
• nacjonalizm – postawa i ideologia uznająca interes własnego narodu za wartość
najwyższą.
• nauczanie – proces kierowania uczeniem się ucznió w w toku planowanej pracy
nauczyciela z uczniami.
• ontologia – nauka o bycie; sposoby istnienia edukacji.
*• pajdocentryzm - kierunek w pedagogice, przyznający dziecku centralną pozycję w
procesach edukacji, program dopasowuje się do potrzeb rozwojowych dziecka, proces
wychowania powinien ograniczać się do opieki i życzliwego wspierania dziecka w jego
wyborach i zainteresowaniach.
• paradygmat - zbió r przyjętych założeń [pojęcia/teorie tworzące podstawy danej nauki].
• personalizm – nurt filozoficzny stawiający w centrum zainteresowania człowieka i jego
wartość, przyznający człowiekowi szczegó lną rolę w świecie.
• pedeutologia - dział pedagogiki, zajmuje się zagadnieniami dotyczącymi nauczyciela
[osobowość/uzdolnienia/autorytet/kandydaci].
• socjalizacja – proces nabywania przez jednostkę systemu wartości/norm/wzorcó w
zachowań , obowiązujących w danej grupie.
Trwa całe życie; nasilenie, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeń stwie.
• stereotyp – nieprawdziwy, uproszczony, najczęściej negatywny obraz jakiejś grupy.
Mó wią o ogó le, nie jednostkach.
Wartościuje osobę/obiekt przed poznaniem.
• stratyfikacja społeczna - [uwarstwienie społeczne] hierarchia warstw społecznych
ujawniająca się w dostępie do jakiegoś społecznie cenionego dobra, np. władzy, edukacji,
ochrony zdrowia.
• światopogląd - względnie stały zespó ł przekonań i opinii na temat otaczającego świata.
Wyznacza postępowanie człowieka wobec siebie, innych i przyrody.
• totalitaryzm – system polityczny, jednostka jest podporządkowana pań stwu.
• tożsamość - świadomość siebie [jednostka]. Fakty, cechy, dane personalne pozwalające
zidentyfikować daną osobę.
Świadomość wspó lnych cech i poczucie jedności [grupa].
• tożsamość kulturowa – unikalny dla każdej jednostki zestaw treści kulturowych, z
któ rymi identyfikuje się ona w ciągłym procesie samorozwoju i definiowania osobistej
tożsamości.
Zespó ł cech charakterystyczny dla danej kultury/grupy, któ re pozwalają jednostkom
identyfikować się jako członkowie tej grupy.
• uczenie się - modyfikacja zachowań jednostki w wyniku jej dotychczasowych
doświadczeń .
Jedna z podstawowych form działalności ludzi.
• wiedza naukowa – przekonania i poglądy, któ re oceniamy w kategorii „prawdziwe -
fałszywe”, żądając ich legitymizacji zgodnie z procedurami wytwarzania wiedzy naukowej,
przy zastosowaniu akceptowalnych metod uzyskiwania danych i informacji.
Posiada wysoki stopień informacyjnej zawartości - jest pomocna.
• wiedza potoczna – opiera się na zdrowym rozsądku i codziennym doświadczeniu, jest
rozległa i niejednorodna. To zbió r osobistych i przypadkowych danych, informacji i
spostrzeżeń .
Nie jest tak teoretyczna jak naukowa.
Jej zasadniczą wartością jest to, że daje jednostce poczucie rozumienia siebie i świata.
• wykluczenie społeczne - sytuacja, w któ rej nie wszyscy mają ró wny dostęp do
możliwości i usług, któ re pozwoliłyby im wieść godne, szczęśliwe życie.
[dziecko z biednej rodziny siedzące samo w ławce w rogu, „klasowy dziwak”, nielubiana
osoba w pracy]