Biologia – chemiczne podstawy życia

Skład chemiczny organizmów

1. Pierwiastki wchodzące w skład organizmów występują w postaci jonów lub są składnikiem
związków chemicznych. Pierwiastki dzielimy na:
a) Makroelementy – to pierwiastki których udział w suchej masie komórkowej wynosi
powyżej 0,01%. Należą do nich także pierwiastki biogenne (stanowią one podstawę
budowy niemal wszystkich związków organicznych) Należą do nich: C, H, O, P, N, S.
Do makroelementów należą również Ca, Mg, Na, K, Cl
b) Mikroelementy - to pierwiastki których udział w suchej masie komórkowej wynosi
poniżej 0,01%. Pierwiastki: Fe, Cu, F, Zn, Co, Mo, J, Mn
2. Znaczenie wybranych mikro- i makroelementów
 Wiazania chemiczne
1. Wiązanie kowancyjne - Polega na uwspólnieniu par elektronowych tworzonych przez
elektrony walencyjne Atomy pierwiastków dążą do tego aby na ostatniej powłoce
elektronowej dwa elektrony walencyjne (Reguła Doobletu np. atom wodoru H) lub dążą do
tego by mieć osiem elektronów walencyjnych na ostatniej powłoce (Reguła oktetu)

2. Wiązanie kowalencyjne niespolaryzowane - To wiązanie między atomami nie metali, których

różnica elektroujemności wynosi 0 – 0,4. Najczęściej powstają między atomami tych samych
pierwiastków

3. Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane – powstają między atomami nie metali których

różnica elektroujemności jest mniejsza od 1,7 i większa od 0,4\

4. Wiązania jonowe – powstają w wyniku przyciągania się różno imiennych jonów różnica
elektroujemności wynosi powyżej 1,7

5. Wiązanie wodorowe - powstaje między atomem wodoru obdarzonym dodatnim ładunkiem

cząsteczkowym Alfa +, a atomem innego pierwiastka silnie elektroujemnego (najczęściej
tlenu lub azotu)

6. Oddziaływanie hydrofobowe – powstaje gdy w środowisku wodnym znajdują się cząsteczki

które nie są dipolami należą do nich między innymi cząsteczki tłuszczu

7. Siły van der Waalsa - Występują między cząsteczkami niepolarnymi. Są rodzajem oddziaływań
które polegają na elektrostatycznym przeciąganiu się chwilowych dipoli powstających na
skutek ruchów elektronów obojętnych atomów

Woda i sole mineralne

1. Woda - Jest związkiem nieorganicznym jej średnia zawartość wynosi 70 – 80% i uzależniona
jest od stanu aktywności życiowej organizmów i jego wieku. Zawartość wody może być różna
w poszczególnych elementach jednego organizmu np. krew - około 90%,
tkanka mięśniowa- 75%, kości - 20% wody
2. Budowa wody
Woda składa się z dwóch atomów wodoru naładowanych dodatnio i tlenu naładowanego
ujemnie. Cząsteczki wody są dipolami (woda ma budowę Polarna) to znaczy że woda jest
obdarzona ładunkiem elektrycznym od strony atomu tlenu ładunkiem ujemnym a od strony
atomów wodoru ładunkiem dodatnim.
Wiązania wodorowe powodują dużą spójność (Kohezja) wody, czyli odporność na rozerwanie
słupa wody pod wpływem sił rozciągających. Razem z innymi rodzajami oddziaływań
międzycząsteczkowych warunkują jej dobre przyleganie (odherezje) do powierzchni
naładowanych elektrycznie. Dzięki temu woda może przemieszczać się w górę w cienkich
Rurkach (Kapilarach).

3. Znaczenie wody:
a) Umożliwia funkcjonowanie organizmów fotosyntezujących
b) Chroni organizm przed nagłymi zmianami temperatury
c) Tworzy idealne środowisko do przebiegu reakcji chemicznych

4. Sole mineralne - zwykle rozpuszczalne w wodzie i wówczas występuje w postaci jonów.

Pozostałe mają postać stałą między innymi postać kryształów. Solami mineralnymi
nierozpuszczalnymi są między innymi węglany i fosforany wapnia które budują kości

5. Znaczenie soli mineralnych:

a) Stanowią materiał budulcowy organizmów
b) Aktywują enzymy
c) Regulują stopień uwodnienia komórek

Sacharydy
1. Sacharydy – są jedną z najbardziej zróżnicowanych grup związków organicznych. W
przyrodzie powstają one głównie w procesie fotosyntezy. U roślin stanowią ok. 80% Sm a u
zwierząt ok. 1%
SACHARYDY = CUKRY = WĘGLOWODANY
CnH2nOn – ogólny wzór węglowodanów

2. Podział cukrów ze względu na budowę chemiczną

a) Monosacharydy – 3-7 atomów węgla, cukry proste
- triozy (C3)
- tetozy (C4) erytozy
- pemozy (C5) ryboza
- heksozy (C6) glukoza, fruktoza, galaktoza
 każdy z cukrów prostych ma kilka grup hydroksylowych (– OH) oraz jedną grupę
karbonylową: aldehydowa (– CHO) lub ketonowa (– CO) zależności od rodzaju grupy
karbonylowej monosacharydy dzielimy na aldozy (glukoza) i Ketozy (fruktoza)
b) Oligosacharydy – 2-10 cząsteczek cukrów prostych
Łączą się wiązaniem o-glikozydowym.
Disacharydy = dwu cukry np. sacharoza = glukoza + fruktoza, maltoza = glukoza + glukoza,
laktoza = glukoza + galaktoza
c) Polisacharydy – wielocukry
Powstają z połączenia kilku set cząsteczek cukrów prostych. Monosacharydem
najbardziej rozpowszechniony wśród wielo cukrów jest glukoza
Np. skrobia, glikogen, celuloza, chityna.
Ich właściwości to: nierozpuszczalność w wodzie, pozbawione smaku, nie są osmotycznie
czynne.

3. Wykrywanie
a) Glukoza – odczynnik felinga, zmienia kolor na ceglany
b) Skrobia – płyn lugola i jodyna, barwi się na granatowo

4. Wiązanie O-glikozydowe

Białka
1. Białka – to grupa związków organicznych stanowiącą około 50% sm są najbardziej
zróżnicowane pod względem budowy i funkcji grupa związków. Białka to polimery czyli
związki o dużej masie cząsteczkowej których monomerami są aminokwasy
białka zbudowane są z atomów węgla wodoru tlenu azotu a także niekiedy z atomu siarki

2. Aminokwasy – mają charakter kwasowo zasadowy ze względu na obecność gr. Karboksylowej

(charakter kwaśny) i gr. Aminowej (charakter zasadowy)
3. Budowa aminokwasu białkowego

4. Wiązanie peptydowe

5. Struktury białkowe
6. Konfiguracja białek
a) Ze względu na kształt
a.a) białka hiblerarne(sukienkowe) są to białka które nie rozpuszczają się w wodzie a
także wodnych roztworach soli kwasów. Pełnią funkcje budulcowe np. Białko nioglobina
(magazynuje tlen w mięśniach) białko o strukturze trzeciorzędowej: kreatyna (buduje
włosy i paznokcie skórę), kolagen (bianko tkanki łącznej), niozyna (uczestniczy w
mechanizmie skurczu mięśni) Fibrynogen (uczestniczy w mechanizmie krzepnięcia krwi)
a.b) Białka globularne (kuliste) – dobrze rozpuszczalne w wodzie i wodnych roztworach
soli kwasów i zasad są aktywne metabolicznie i pełną rozmaite funkcje np. Hemoglobina
(transportuje tlen 90%, Węgiel 10%) Globuliny (białka odpornościowe) insulina (hormon
białkowy obniża poziom cukru)
b) Ze względu na budowę
b.a) białka proste – białka zbudowane z aminokwasu białkowego
b.b) białka złożone – białko + ,,coś” (gr. Niebędąca białkiem)
białko + cukier = GLIKOPROTEINY
białko + fosfor = FOSFOPROTEINY
białko + tłuszcz = LIPOPROTEINY
białko + barwnik = HROMOPROTEINY
białko + metal = METALOPROTEINY
białko + kwas nukleinowy = NUKLROPROTEINY

7. Właściwości białek
a) Denaturacja – zniszczenie struktury białka (2,3,4-rzędowa) pod wynikiem: wysokiej
temperatury, alkoholu. JEST NIEODWRACALNA
b) Koagulacja – zwana wysalaniem, polega na odwodnienia białka poprzez sole metali
lekkich, skutkuje to osadem. JEST ODWRACALNA

8. Wykrywanie białek
a) Reakcja biuretowa
b) Reakcja ksantoproteinowa

Lipidy
LIPIDY = TŁUSZCZE

1. Lipidy to grupa związków organicznych zbudowany z atomów węgla, wodoru i tlenu; w

skład niektórych lipidów mogą też wchodzić azot fosfor. Lipidy są związkami
hydrofobowymi inaczej niepolarnymi to znaczy nie rozpuszczają się w wodzie ale za to w
rozpuszczalnikach organicznych. Tłuszcze są estrami alkoholu glicerolu i wyższych
kwasów tłuszczowych
TŁUSZCZE PROSTE

2. W tłuszczach właściwych występują 2 rodzaje kwasów tłuszczowych:

a) kwasy tłuszczowe nasycone; między atomami węgla występują w zawsze wiązania
pojedyncze, krosty te mają zazwyczaj konsystencję stałą i są pochodzenia zwierzęcego
b) kwasy tłuszczowe nienasycone; między atomami węgla występuje co najmniej jedno
wiązanie podwójne kwasy te mają konsystencję ciekłą i są pochodzenia roślinnego

Tłuszcze właściwe stanowią materiał zapasowy np. u roślin; występują w nasionach a u

zwierząt; stanowią zapas źródła energii. Tłuszcze te stanowią również ochronę
mechaniczną narządów wewnętrznych, pełnią również funkcję termoizolacyjną

3. Tłuszcze proste to tez woski; Woski powstają w wyniku połączenia sie z alkoholem
monohydroksylowym z kwasami tłuszczowymi

TŁUSZCZE ZŁOZONE
4. Budowa fosfolipidy

5. Wśród lipidów wyróżniamy także tkz. Lipidy izoprenowe (nie są estrami)

a) Steroidy -> cholesterol - Związek o wspólnej budowie pierścieniowej. U zwierząt
wchodzi w skład błony komórkowej jest również częścią osłonek mielinowych w
otaczających włókna nerwowe. Jest związkiem wyjściowym do syntezy soli kwasu
żółciowych i hormonów steroidowych
b) Kasertenoidy -> karoten, ksantofil - Nadają barwę organom roślinnym, dodatkowo
wspomagają proces fotosyntezy, opóźniają procesy starzenia różnych substancji
które są wywoływane działaniem tak zwanych wodnych rodników. Są antyk sondami

6. Wykrywanie lipidów
a) Sudan 3 – odczynnik barwi na kolor ceglasto-czerwony
 Kwasy nukleinowe
1. Kwasy nukleinowe są to związki tworzące zbudowane z atomów węgla, wodoru, tlenu,
azotu i fosforu; są polimerami (związki o dużej masie cząsteczkowej) których
monomerami są nukleotydy

2. Budowa nukleotydu

3. Funkcje nukleotydow:
- są nośnikami energii chemicznych w komórkach
- są aktywatorami różnych związków
- budują k. nukleinowe – DNA i RNA

4. DNA to kwas deoksyrybonukleinowy; ma zwykle postać podwójnej helisy złożonej z

dwóch komplementarnych łańcuchów polinokleotydowych. Skład DNA wchodzą; cukier
deoksyryboza, cztery zasady azotowe - adenina, guanina, tymina, cytozyna oraz reszty
fosforanowe V

5. Rodzaje wiązań w DNA

6. Fragment nici DNA po rozplątaniu

7. RNA to kwas rybonukleinowy zbudowany z rybonukleotydów. Ma zwykle postać
pojedynczego łańcucha polinukleotydowego. W skład RNA wchodzi: cukier-ryboza, cztery
zasady azotowe; adenina, guanina, uracyl, cytozyna, oraz reszta k. fosforanowego 5 RNA
uczestniczy w procesie syntezy składników oraz jest materiałem genetycznym niektórych
wirusów

8. Główne rodzaje RNA