Biologia 

1. Skład chemiczny organizmów. Makro i mikroelementy.

− Składniki chemiczne organizmów

− związki chemiczne
− związki organiczne
− węglowodany
− białka
− lipidy
− kwasy nukleinowe
− związki nieorganiczne
− woda
− sole mineralne

− makroelementy – to pierwiastki, które występują w organizmie w dużych

ilościach (stanowią co najmniej 0,01% suchej masy)

− do makroelementów należą
− pierwiastki biogenne
− C węgiel – stanowi szkielet wszystkich związków organicznych
− H wodór
− N azot
− O tlen
− P fosfor
− S siarka

− pierwiastki niebiogenne
− Ca wapń
− Mg magnez
− K potas
− Na sód
− Cl chlor

− mikroelementy – to pierwiastki, które stanowią mniej niż 0,01% suchej masy

− do mikroelementów należą
− Fe żelazo
− Cu miedź
− I jod
− F fluor
− Co kobalt
 − Znaczenie makro i mikroelementów
MAKROELEMENTY
pierwiastki tlen (O) − jest składnikiem związków organicznych
biogenne − jest substratem oddychania komórkowego
zachodzącego w mitochondrium
węgiel (C) − jest składnikiem wszystkich związków
organicznych
− związki węgla – głównie glukoza – stanowią
substrat oddychania tlenowego
wodór (H) − jest składnikiem związków organicznych
− w postaci jonów decyduje o pH płynów
ustrojowych np. krwi i limfy
− bierze udział w wytwarzaniu ATP w
mitochondriach
azot (N) − jest składnikiem kwasów nukleinowych i białek
fosfor (P) − jest składnikiem kwasów nukleinowych
− występuje w ATP
− fosforan wapnia buduje kości i zęby
siarka (S) − jest składnikiem wielu białek i występuje między
innymi w białkach budujących włosy i paznokcie
pierwiastki wapń (Ca) − jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania
niebiogenne komórek mięśniowych i nerwowych
− buduje kości
− uczestniczy w krzepnięciu krwi

magnez (Mg) − jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania

komórek mięśniowych i nerwowych
sód (Na) i − biorą udział w przewodzeniu impulsów
potas (K) nerwowych
− uczestniczą w regulowaniu ciśnienia krwi oraz
ilości wody w organizmie
chlor (Cl) − jest składnikiem płynów ustrojowych
− jest składnikiem soku żołądkowego

MIKROELEMENTY
żelazo (Fe) − wchodzi w skład między innymi hemoglobiny – białka, dzięki
któremu erytrocyty transportują tlen
miedź (Cu) − jest składnikiem enzymów, które uczestniczą w uzyskiwaniu
energii
− uczestniczy w tworzeniu melanin – barwników skóry
jod (I) − jest składnikiem hormonów tarczycy, przez co wpływa na pracę
serca i układu nerwowego oraz przemianę materii
fluor (F) − jest składnikiem szkliwa, które zabezpiecza zęby przed
uszkodzeniami chemicznymi
kobalt (Co) − jest składnikiem witaminy B12, która bierze udział w powstawaniu
erytrocytów

2. Znaczenie wody dla organizmów

 − woda – jest głównym związkiem nieorganicznym wchodzącym w skład wszystkich
organizmów
− cząsteczka wody ma budowę polarną, wyróżniamy w niej dwa bieguny – dodatni i
ujemny

WŁAŚCIWOŚĆ ZNACZENIE
Woda jest dobrym rozpuszczalnikiem Umożliwia rozpuszczanie się i
transport substancji odżywczych w
komórce
Gęstość wody zależy od jej temperatury Pozwala to organizmom wodnym
przetrwać zimę pod powierzchnią lodu
Woda ma duże napięcie Pozwala to niewielkim owadom na
powierzchniowe utrzymanie się na jej powierzchni
Woda ma wysokie ciepło parowania Umożliwia to organizmom
termoregulację
Woda ma duże ciepło właściwe Chroni to organizmy przed nagłymi
zmianami temperatury otoczenia i
umożliwia utrzymanie stałej

3. Węglowodany – budowa i znaczenie

− Budowa i podział węglowodanów

− węglowodany – to związki organiczne zbudowane z atomów węgla, wodoru i
tlenu
− cukry proste
− dwucukry – cukry złożone z dwóch cukrów prostych
− wielocukry – cukry złożone z wielu cukrów prostych

WĘGLOWODANY
cukry proste - monosacharydy dwucukry – disacharydy wielocukry – polisacharydy
− glukoza − maltoza − skrobia
− fruktoza − laktoza − glikogen
− galaktoza − sacharoza − celuloza
− ryboza − chityna
− deoksyryboza

− dwucukry powstają za pomocą wiązania O-glikozydowym

− Dwucukry (disacharydy)
− są słodkie w smaku
− dobrze rozpuszczają się w wodzie

− Wielocukry (polisacharydy)
− nie są słodkie w smaku
− słabo rozpuszczają się w wodzie lub wcale

CUKRY PROSTE (MONOSACHARYDY)

Glukoza − jest podstawowym źródłem energii dla komórek
− wchodzi w skład większości dwu- i wielocukrów
Fruktoza − stanowi dodatkowe źródło energii dla komórek
− jest łatwo przekształcana w glukozę
− wchodzi w skład niektórych dwu- i wielocukrów
− występuje w owocach i miodzie
Galaktoza − jest składnikiem laktozy
− jest składnikiem niektórych wielocukrów
− stanowi źródło energii dla komórek
Deoksyryboza − jest składnikiem DNA
Ryboza − jest składnikiem RNA – związku, który uczestniczy
w powstawaniu białek

DWUCUKRY (DISACHARYDY)
Maltoza (cukier − jest produktem rozkładu skrobi zawartej np. w
słodowy) ziarnach zbóż
− jest wykorzystywana jako substancja słodząca w
produkcji piwa
Laktoza (cukier − jest składnikiem mleka ssaków
mlekowy) − stanowi źródło energii dla komórek
Sacharoza (cukier − jest główną formą transportową cukrów u roślin
buraczany, − jest wykorzystywana w przemyśle spożywczym jako
trzcinowy substancję słodzącą

WIELOCUKRY (POLISACHARYDY)
Skrobia − stanowi materiał zapasowy u roślin
− występuje między innymi w bulwach ziemniaka
− stanowi źródło cukrów prostych dla organizmu
człowieka
Glikogen − jest materiałem zapasowym u roślin i grzybów
− u człowieka jest gromadzony w komórkach wątroby
i mięśni
− jest wykorzystywany podczas wysiłku fizycznego
czy utrzymuje prawidłowy poziom glukozy we krwi
Celuloza − buduje ścianę komórkową roślin
− człowiek jej nie trawi
Chityna − buduje ściany komórkowe grzybów
− buduje szkielet zewnętrzny stawonogów