Odpowiedzi do kart pracy zamieszczonych w Książce Nauczyciela

Biologia na czasie 1 – zakres podstawowy

Numer załącznika Strona

i numer lub nazwa Oczekiwana odpowiedź
zadania
Scenariusz lekcji: 2.1. Skład chemiczny organizmów. Makro- i mikroelementy
Załącznik 1. Rozsypanka dla każdej grupy
Rozsypanka dla 36 ZWIAZKI NIEORGANICZNE: woda, sole mineralne
każdej grupy ZWIĄZKI ORGANICZNE: węglowodany, kwasy nukleinowe, białka,
lipidy
Załącznik 2. Tabela do uzupełnienia dla każdego ucznia s. 36

Nr grupy Pierwiastek Makroelement / Znaczenie pierwiastka w organizmie

mikroelement
Węgiel Makroelement Jest składnikiem wszystkich związków organicznych.
Związki węgla – głównie glukoza – stanowią substrat
oddychania tlenowego.
Grupa 1 Wapń Makroelement Buduje kości oraz uczestniczy w krzepnięciu krwi.
Jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania
komórek mięśniowych i nerwowych.
Żelazo Mikroelement Wchodzi w skład m.in. hemoglobiny – białka,
dzięki któremu erytrocyty transportują tlen.
Magnez Makroelement Jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania
komórek mięśniowych i nerwowych. Reguluje
działanie enzymów.
Grupa 2 Jod Mikroelement Jest składnikiem hormonów tarczycy, przez co
wpływa na pracę serca i układu nerwowego oraz
na przemianę materii.
Tlen Makroelement Jest składnikiem związków organicznych. Stanowi
substrat oddychania tlenowego zachodzącego
w mitochondrium.
Fluor Mikroelement Jest składnikiem szkliwa, które zabezpiecza zęby
przed uszkodzeniami chemicznymi (np. przed
kwasami wytwarzanymi przez bakterie).
Grupa 3 Azot Makroelement Jest składnikiem kwasów nukleinowych oraz białek.
Chlor Makroelement Jest składnikiem płynów ustrojowych oraz soku
żołądkowego.
Fosfor Makroelement Jest składnikiem kwasów nukleinowych, występuje
w ATP (nośniku energii), a także buduje kości i zęby.
Grupa 4 Siarka Makroelement Jest składnikiem wielu białek, występuje m.in.
w białkach budujących włosy i paznokcie.
Kobalt Mikroelement Jest składnikiem witaminy B12, która bierze udział
w powstawaniu czerwonych krwinek.
Wodór Makroelement Jest składnikiem wszystkich związków organicznych.
W postaci jonów decyduje o pH płynów
ustrojowych, np. krwi i limfy. Bierze udział
Grupa 5 w wytwarzaniu ATP w mitochondriach.
Sód i potas Makroelementy Uczestniczą w regulowaniu ciśnienia krwi oraz ilości
wody w organizmie. Biorą udział w przewodzeniu
impulsów nerwowych.
Miedź Mikroelement To składnik enzymów uczestniczących
w uzyskiwaniu energii. Bierze udział w tworzeniu
melanin – barwników skóry.
Scenariusz lekcji: 2.2. Znaczenie wody dla organizmów
Załącznik 1. Mapa mentalna dla każdego ucznia
Mapa mentalna dla 38 Dobry rozpuszczalnik
każdego ucznia  Umożliwia m.in. rozpuszczanie i transport związków chemicznych
w komórce.
 Stanowi środowisko, w którym mogą zachodzić reakcje chemiczne
(np. niektóre enzymy działają wyłącznie w środowisku wodnym).

Duże napięcie powierzchniowe

 Na styku powierzchni wody z powietrzem tworzy się elastyczna
błona. Dzięki temu niewielkie owady utrzymują się na powierzchni
wody i się po niej poruszają.

Gęstość zależna od temperatury

 Największą gęstość woda ma w temperaturze 4°C. Woda o większej
gęstości opada, dlatego zimą przy dnie zbiorników wodnych
pozostaje w stanie ciekłym. Dzięki tej właściwości organizmy
wodne mogą przetrwać zimę pod powierzchnią lodu.

Duże ciepło właściwe

 Aby podnieść temperaturę wody, należy dostarczyć jej znaczną ilość
energii cieplnej. Natomiast aby obniżyć temperaturę, trzeba dużą
ilość energii zabrać. Dzięki tej właściwości woda chroni organizm
przed nagłymi zmianami temperatury otoczenia i umożliwia
utrzymanie stałej temperatury ciała.

Wysokie ciepło parowania

 Woda zmienia stan skupienia z ciekłego na gazowy, gdy zostanie
dostarczona do niej duża ilość energii. Umożliwia to organizmom
termoregulację (woda obecna na skórze w kroplach potu paruje, co
ochładza organizm).
Scenariusz lekcji: 2.3. Węglowodany – budowa i znaczenie
Załącznik 1. Polecenia do losowania dla każdej grupy
Polecenia do 40 Podaj, z ilu cząsteczek cukrów prostych składają się dwucukry.
losowania dla każdej  Są złożone z dwóch cząsteczek cukrów prostych.
grupy
Wymień właściwości cukrów prostych.
 Są słodkie w smaku i dobrze rozpuszczają się w wodzie.

Wymień właściwości dwucukrów.

 Są słodkie w smaku i dobrze rozpuszczają się w wodzie.

Wymień właściwości wielocukrów.

 Nie są słodkie w smaku. Słabo rozpuszczają się w wodzie lub nie
rozpuszczają się w niej wcale.

Podaj dwa przykłady cukrów prostych.

 Dwa spośród podanych: glukoza, fruktoza, galaktoza, ryboza,
deoksyryboza.

Podaj dwa przykłady dwucukrów.

 Dwa spośród podanych: maltoza, laktoza, sacharoza.

Podaj dwa przykłady wielocukrów.

 Dwa spośród podanych: skrobia, glikogen, celuloza, chityna.

Wymień cukry, które wchodzą w skład laktozy.

 Glukoza i galaktoza.
 Podaj, w skład jakiego dwucukru wchodzi fruktoza.
 Sacharoza.

Podaj nazwę odczynnika, którego użyjesz do wykrycia skrobi.

 Płyn Lugola.

Podaj nazwę cukru, który wchodzi w skład DNA.

 Deoksyryboza.

Wymień nazwy cukrów, które mogą pełnić funkcję zapasową.

 Glikogen, skrobia.

Wymień nazwy cukrów, które mogą pełnić funkcję budulcową.

 Celuloza, chityna.

Podaj inne nazwy, którymi określa się sacharozę.

 Cukier buraczany, cukier trzcinowy.

Podaj nazwę wiązania występującego między cząsteczkami cukrów

prostych, które tworzą dwucukry.
 Wiązanie O-glikozydowe.
Scenariusz lekcji: 2.4. Białka – budulec życia
Załącznik 1. Krzyżówka dla każdego ucznia
Krzyżówka dla 42 1. Kolagen
każdego ucznia 2. Hemoglobina
3. Histony
4. Pepsyna
5. Mioglobina
6. Białko
7. Przeciwciało
8. Keratyna
9. Karboksylowa
Hasło: aminokwas
Załącznik 2. Domino dla każdej grupy
Domino dla każdej 42 Poprawna kolejność kostek domina:
grupy Aminokwas → Składa się m.in. z grupy karboksylowej, grupy
aminowej i podstawnika. → Wiązanie peptydowe → Powstaje między
grupą karboksylową a aminową dwóch aminokwasów. → Białko
proste → Keratyna → Mioglobina → W swojej budowie ma
cząsteczkę hemu, gromadzi tlen w mięśniach. → Kolagen → Pełni
funkcję strukturalną – buduje skórę, ścięgna i więzadła. →
Hemoglobina → Transportuje tlen i dwutlenek węgla we krwi. →
Fibrynogen → Uczestniczy w krzepnięciu krwi. → Insulina →
Hormon białkowy, który reguluje pracę organizmu.
Scenariusz lekcji: 2.5. Właściwości i wykrywanie białek
Badanie wpływu roztworu soli kuchennej na białko jaja kurzego
Badanie wpływu 44 1. Problem badawczy: Czy białko jaja kurzego ulega koagulacji pod
roztworu soli wpływem roztworu soli kuchennej?
kuchennej na białko Hipoteza: Białko jaja kurzego ulega koagulacji pod wpływem
jaja kurzego roztworu soli kuchennej.

2. Próba kontrolna: Białko jaja kurzego, do którego dodano wodę –

probówka B.
Próba badawcza: Białko jaja kurzego, do którego dodano roztwór soli
kuchennej – probówka A.

3. Zaobserwowane zmiany: W próbie badawczej (probówka A) po

dodaniu roztworu NaCl wytrącił się kłaczkowaty osad. W próbie
kontrolnej (probówka B) osad się nie wytrącił.
Po dodaniu wody do obu prób osad w próbie badawczej uległ
 rozpuszczeniu. Roztwory uzyskały podobną konsystencję.

4. Wniosek: Białko jaja kurzego ulega koagulacji pod wpływem

roztworu soli kuchennej. Koagulacja jest procesem odwracalnym.
Wpływ wysokiej temperatury na białko jaja kurzego
Wpływ wysokiej 45 1. Problem badawczy: Czy wysoka temperatura powoduje
temperatury na denaturację białka jaja kurzego?
białko jaja kurzego Hipoteza: Białko jaja kurzego ulega denaturacji pod wpływem
wysokiej temperatury.

2. Próba kontrolna: Białko jaja kurzego pozostawione w

temperaturze pokojowej – probówka B.
Próba badawcza: Białko jaja kurzego poddane działaniu wysokiej
temperatury, np. ogrzane w płomieniach palnika – probówka A.

3. Zaobserwowane zmiany: W probówce A po podgrzaniu nad

palnikiem wytrącił się osad, który nie rozpuścił się po dodaniu wody.
W białku znajdującym się w probówce B nie stwierdzono żadnych
zmian podczas trwania doświadczenia.

4. Wniosek: Białko jaja kurzego ulega denaturacji pod wpływem

wysokiej temperatury. Denaturacja białka pod wpływem wysokiej
temperatury jest procesem nieodwracalnym.
Wykrywane białek na podstawie występowania wiązań peptydowych (reakcja biuretowa)
Wykrywane białek na 46 1. Problem badawczy: Czy w mleku występują białka?
podstawie Hipoteza: W mleku występują białka.
występowania wiązań
peptydowych 2. Próba kontrolna: Probówka B zawierająca białko jaja kurzego,
(reakcja biuretowa) roztwór NaOH o stężeniu 10% oraz roztwór CuSO4 o stężeniu 1%.
Próba badawcza: Probówka A zawierająca mleko, roztwór NaOH
o stężeniu 10% oraz roztwór CuSO4 o stężeniu 1%.

3. Zaobserwowane zmiany: W obu probówkach nastąpiła zmiana

zabarwienia roztworu z barwy niebieskiej na fioletową. Zaszła więc
reakcja biuretowa. Jest ona charakterystyczna dla związków
zawierających w cząsteczce co najmniej dwa wiązania peptydowe.
W obecności tych związków roztwór zmienia barwę z jasnoniebieskiej
na fioletową. Wynika to z faktu, że podczas reakcji biuretowej
powstają związki kompleksowe białek z jonami miedzi(II).
Intensywność barwy w reakcji biuretowej jest proporcjonalna do liczby
wiązań peptydowych występujących w białkach.

4. Wniosek: W mleku występują białka.

Scenariusz lekcji: 2.6. Lipidy – budowa i znaczenie
Załącznik 1. Wzór mapy mentalnej do narysowania na tablicy
Wzór mapy 48 Budowa lipidów prostych
mentalnej do Są estrami alkoholi, np. glicerolu, i kwasów tłuszczowych.
narysowania na Lipidy proste = alkohol + kwasy tłuszczowe
tablicy
Budowa lipidów złożonych
Są zbudowane z alkoholu, kwasów tłuszczowych oraz innych
związków, np. cukrów – zawierają go glikolipidy – czy reszt kwasu
fosforowego(V) – zawierają go fosfolipidy.
Lipidy złożone = alkohol + kwasy tłuszczowe + dodatkowe związki

Właściwości lipidów prostych

Nie są rozpuszczalne w wodzie. Lipidy, które zawierają głównie kwasy
tłuszczowe nasycone, w temperaturze pokojowej mają postać stałą.
Natomiast te, w których przeważają kwasy tłuszczowe nienasycone,
występują w postaci płynnej.
 Właściwości lipidów złożonych
Hydrofilowe głowy zwracają się w kierunku środowiska wodnego,
a hydrofobowe ogony unikają kontaktu z wodą.

Rola lipidów prostych i złożonych

 Stanowią materiał zapasowy organizmów. Występują np.
w nasionach słonecznika.
 Tworzą warstwę podskórną, która pełni funkcję termoizolacyjną np.
u ssaków.
 Stanowią ochronę mechaniczną narządów wewnętrznych.
 Tworzą powłokę na powierzchni roślin, dzięki czemu chronią je
przed nadmiernym parowaniem wody.
 Fosfolipidy i glikolipidy pełnią funkcję budulcową. Wchodzą w
skład błon biologicznych komórek.
Scenariusz lekcji: 2.7. Budowa i funkcje kwasów nukleinowych
Załącznik 1. Tabela dla każdego ucznia
Tabela dla każdego 50 Cecha DNA RNA
ucznia Występowanie  W komórkach  W komórkach
jądrowych: jądrowych: w jądrze
w jądrze komórkowym,
komórkowym, mitochondriach,
mitochondriach chloroplastach i
i chloroplastach. cytozolu.
 W komórkach  W komórkach
prokariotycznych: prokariotycznych:
w cytozolu. w cytozolu.
Znaczenie  Jest materiałem  Bierze udział w syntezie
genetycznym białek, pełni funkcje
organizmów enzymatyczne
oraz niektórych i regulatorowe, a także
wirusów. stanowi materiał
genetyczny niektórych
wirusów.
Ponadto:
 rRNA buduje rybosomy,
 tRNA transportuje
aminokwasy,
 mRNA przenosi
informację o budowie
białka z jądra
komórkowego
na rybosomy.
Załącznik 2. Zadania do gry „prawda–fałsz” do losowania
Zadania do gry 50 Pojedynczy nukleotyd składa się z zasady azotowej,
„prawda-fałsz” do pięciowęglowego cukru oraz reszty kwasu fosforowego(V).
losowania  Prawda.

DNA w komórkach jądrowych znajduje się tylko w jądrze

komórkowym.
 Fałsz. W komórkach jądrowych DNA znajduje się w jądrze
komórkowym, w mitochondriach oraz w chloroplastach (u roślin).

Cukrem wchodzącym w skład nukleotydów DNA jest ryboza.

 Fałsz. Cukrem wchodzącym w skład nukleotydów jest
deoksyryboza.

Komplementarność zasad w cząsteczce DNA polega m.in.

na łączeniu się adeniny z cytozyną oraz guaniny z tyminą.
 Fałsz. Komplementarność zasad w cząsteczce DNA polega m.in. na
 łączeniu się adeniny z tyminą oraz guaniny z cytozyną.

Między zasadami azotowymi występują wiązania wodorowe.

 Prawda.

RNA występuje wyłącznie w mitochondriach i chloroplastach.

 Fałsz. RNA występuje w jądrze komórkowym, w cytozolu,
mitochondriach i chloroplastach.

W budowie RNA zamiast adeniny występuje uracyl.

 Fałsz. W budowie RNA uracyl występuje zamiast tyminy.

mRNA przenosi informację o budowie białka z jądra

komórkowego na rybosomy.
 Prawda.

DNA zbudowane jest z dwóch nici.

 Prawda.

ATP jest przykładem wolnego nukleotydu.

 Prawda.
Scenariusz lekcji: 3.1. Budowa komórki eukariotycznej
Załącznik 1. Kartki do losowania z przykładami komórek zwierzęcych
Kartki do losowania 52 Komórka nerwowa
z przykładami  Ma wydłużony kształt oraz liczne wypustki. Umożliwia jej to
komórek zwierzęcych kontakt z innymi komórkami i szybkie przekazywanie informacji.

Pręcik (komórka siatkówki)

 Ma podłużny kształt i zawiera światłoczułe barwniki, które
pozwalają na odbiór bodźców świetlnych z otoczenia.

Włókno mięśnia szkieletowego

 Jest długie i poprzecznie prążkowane. Prążkowanie wynika
z naprzemiennego ułożenia białek, dzięki którym mięśnie mogą się
kurczyć.

Krwinka czerwona
 Jest małą, okrągłą i spłaszczoną komórką, która nie ma jądra. Jej
kształt i wielkość ułatwiają jej przeciskanie się w drobnych
naczyniach krwionośnych. Jest wypełniona hemoglobiną, dzięki
czemu transportuje tlen.

Komórka tkanki kostnej

 Ma liczne wypustki, które umożliwiają jej wymianę substancji
odżywczych między naczyniami krwionośnymi a komórkami tkanki
kostnej.

Plemnik
 Jest męską komórką rozrodczą o opływowym kształcie. Ma wić,
dzięki której może przemieszczać się w kierunku komórki jajowej.
Załącznik 2. Kartki z opisami struktur komórkowych
Kartki z opisami 52 Oddziela wnętrze komórki od otoczenia oraz zapewnia transport
struktur substancji do wnętrza i na zewnątrz komórki.
komórkowych  Błona komórkowa.

Nadaje kształt komórce, chroni przed uszkodzeniami

mechanicznymi i wnikaniem drobnoustrojów.
 Ściana komórkowa.
 Odpowiada za wytwarzanie substancji pokarmowych podczas
fotosyntezy.
 Chloroplast.

Składa się z płynnej substancji (cytozolu) oraz organelli

komórkowych.
 Cytoplazma.

Zachodzi w nim trawienie składników pokarmowych

i uszkodzonych organelli.
 Lizosom.

Zachodzą w nim główne etapy oddychania tlenowego, podczas

którego uwalniana jest energia.
 Mitochondrium.
Scenariusz lekcji 3.2. Budowa i znaczenie błon biologicznych
Załącznik 2. Kartki do losowania
Kartki do losowania 54 Dyfuzja prosta
 Dyfuzją prostą nazywamy swobodne przenikanie substancji przez
błonę biologiczną. W ten sposób transportowane są małe cząsteczki,
takie jak tlen (O2) i dwutlenek węgla (CO2).
 Rodzajem dyfuzji prostej jest osmoza. Polega ona na tym, że przez
błonę przemieszczają się cząsteczki wody.

Dyfuzja ułatwiona
 Dyfuzja ułatwiona zachodzi wtedy, gdy cząsteczki są przenoszone
biernie, ale z udziałem transportujących białek błonowych. Za jej
pomocą do wnętrza komórek wnika większość związków
chemicznych potrzebnych im do życia, m.in. cukry proste (np.
glukoza) i aminokwasy. Również produkty przemiany materii
opuszczają komórki głównie za pomocą dyfuzji ułatwionej.

Transport aktywny
 Transport czynny zachodzi wbrew różnicy stężeń. Dlatego wiąże się
ze zużyciem energii (w postaci ATP) i z obecnością białek
transportujących. Przykładem takiego białka jest pompa protonowa
w błonie lizosomów. Transportuje ona protony H+ z cytozolu
do wnętrza lizosomu. Pozwala to utrzymać w lizosomie kwaśny
odczyn niezbędny dla działania występujących w nim enzymów
trawiennych.

Endocytoza
 Endocytoza służy do transportu dużych cząstek (np. białek lub
bakterii) do wnętrza komórki. Polega ona na tym, że błona wpukla
się i tworzy pęcherzyk, który otacza, a następnie przenosi cząstkę
do środka komórki. Przykładem jest pochłanianie bakterii przez białe
krwinki nazywane makrofagami.

Egzocytoza
 Egzocytoza służy do transportu dużych cząsteczek powstających
w organellach. Cząsteczki są przenoszone w pęcherzykach aparatu
Golgiego. Pęcherzyki zlewają się z błoną i uwalniają cząsteczki
na zewnątrz komórki. Przykładem egzocytozy jest wydzielanie
hormonów i enzymów przez komórki trzustki.
Scenariusz lekcji 3.3. Budowa i rola jądra komórkowego
Załącznik 1. Zdania do losowania
Zdania do losowania 56 Pory w otoczce jądrowej umożliwiają przedostanie się
podjednostek rybosomów do wnętrza jądra komórkowego.
 Fałsz. Podjednostki rybosomów przedostają się z wnętrza jądra
 komórkowego do cytozolu.

Chromatyna jest zbudowana tylko z DNA.

 Fałsz. W skład chromatyny wchodzą również białka histonowe
i RNA.

Chromatyna jest najbardziej upakowaną formą DNA.

 Fałsz. DNA ma najbardziej skondensowaną postać w trakcie
podziału komórki.

Jąderko jest miejscem powstawania białek.

 Fałsz. Jąderko to obszar, gdzie zachodzi intensywna produkcja
cząsteczek rRNA. Te cząsteczki są niezbędnymi składnikami
rybosomów – na nich odbywa się biosynteza białek.

Chromosom w komórce, która ulega podziałowi, jest utworzony

z dwóch cząsteczek DNA.
 Prawda.

W chromosomie, który jest złożony z dwóch cząsteczek DNA,

widoczne są cztery ramiona chromosomu.
 Prawda.

W dzielącej się komórce chromatyna jest ułożona luźno.

 Fałsz. W komórce ulegającej podziałowi chromatyna występuje
w najbardziej skondensowanej postaci.

Jądro komórkowe jest otoczone pojedynczą błoną białkowo-

-lipidową.
 Fałsz. Jądro komórkowe jest otoczone dwiema błonami białkowo-
-lipidowymi, które tworzą otoczkę jądrową.

Chromosomy homologiczne to pary chromosomów zawierających

różne geny.
 Fałsz. Chromosomy homologiczne to pary chromosomów, które
zawierają te same geny.

Jądro komórkowe występuje we wszystkich komórkach.

 Fałsz. W organizmie człowieka istnieją komórki, które utraciły jądro
komórkowe, np. erytrocyty.

Cząsteczka DNA wraz z histonami tworzą chromatynę.

 Fałsz. Chromatynę budują DNA, histony i RNA.

We wszystkich komórkach człowieka znajdują się 23 pary

chromosomów.
 Fałsz. W organizmie człowieka występują komórki, które nie mają
jądra komórkowego, a w związku z tym – chromosomów, np.
erytrocyty. Człowiek ma komórki płci, w których znajduje się
połowa chromosomów z 23 par, czyli 23 chromosomy. Ma także
komórki włókien mięśniowych szkieletowych, które zawierają kilka,
a nawet kilkaset jąder (w każdym z tych jąder znajdują się 23 pary
chromosomów).

W większości komórek człowieka znajduje się 46 cząsteczek DNA.

 Prawda.

Jądro komórkowe zawiera większość genów komórki.

 Prawda.

Scenariusz lekcji 3.4. Składniki cytoplazmy
Kartki do losowania
RNA powstaje na bazie DNA zawartego w jądrze komórkowym.
 Prawda.
Załącznik 1. Kartki do losowania
58 Budowa i funkcje rybosomów.
Budowa:
 Składają się z dwóch podjednostek – dużej i małej – zbudowanych
z białka oraz rybosomowego RNA (rRNA). Nie są otoczone błoną
biologiczną.
Funkcja:
 Ich zadaniem jest synteza białek według instrukcji zawartej
w sekwencji RNA. Współpracują z błonami
wewnątrzkomórkowymi.
Budowa i funkcje mitochondrium.
Budowa:
 Ma dwie błony, pomiędzy którymi znajduje się niewielka przestrzeń.
Błona zewnętrzna mitochondrium jest gładka. Błona wewnętrzna jest
pofałdowana i tworzy charakterystyczne wpuklenia – grzebienie
mitochondrialne. Obszar mitochondrium ograniczony przez
wewnętrzną błonę jest wypełniony substancją zwaną matrix. Zawiera
ona białka enzymatyczne, rybosomy oraz koliste cząsteczki DNA.
Funkcja:
 Zachodzą w nim główne etapy oddychania tlenowego. Energia
uwolniona w tym procesie jest gromadzona w związku o nazwie
ATP (adenozynotrifosforan).
Budowa i funkcje wakuoli.
Budowa:
 To pęcherzyk wypełniony płynem i otoczony pojedynczą błoną
białkowo-lipidową.
Funkcje:
 W komórkach roślinnych zadaniem wakuoli jest m.in. gromadzenie
wody i utrzymywanie odpowiedniego uwodnienia komórek,
magazynowanie różnych substancji, np. białek zapasowych,
ubocznych produktów przemiany materii, barwników oraz takich
związków, jak kofeina czy nikotyna.
 W komórkach zwierzęcych i grzybowych wakuole są mniejsze
i liczniejsze niż w komórkach roślinnych. Ich funkcje to m.in.
pochłanianie, trawienie oraz usuwanie z komórki różnych substancji.
Budowa i funkcje aparatu Golgiego.
Budowa:
 Tworzy system spłaszczonych woreczków otoczonych jedną błoną
białkowo-lipidową, nazywanych cysternami.
Funkcja:
 W cysternach aparatu Golgiego odbywa się modyfikacja białek (np.
hormonów czy enzymów trawiennych lizosomów) oraz lipidów.
Budowa i funkcje siateczki śródplazmatycznej gładkiej.
Budowa:
 Składa się z błon biologicznych mających postać spłaszczonych
pęcherzyków i rozgałęziających się kanalików.
Funkcja:
 Produkuje lipidy, neutralizuje trujące związki, magazynuje jony
wapnia.
Budowa i funkcje siateczki śródplazmatycznej szorstkiej.
Budowa:
  Jest otoczona jedną błoną białkowo-lipidową.
Funkcja:
 Transportuje i modyfikuje białka, które powstają na rybosomach
znajdujących się na siateczce.
Załącznik 2. Zdania do losowania na temat składników cytoplazmy
Zdania do losowania 58 Organelle otoczone pojedynczą błoną to m.in. wakuole, rybosomy
na temat składników i lizosomy.
cytoplazmy  Fałsz. Rybosomy nie są otoczone błoną.

Za modyfikowanie, pakowanie i transportowanie białek są

odpowiedzialne aparaty Golgiego.
 Prawda.

Wakuole występują tylko w komórkach roślinnych i grzybowych.

 Prawda.

Za syntezę białek odpowiadają rybosomy, natomiast za ich

trawienie – lizosomy.
 Prawda.

Siateczka środplazmatyczna gładka wytwarza białka, a siateczka

środplazmatyczna szorstka – lipidy.
 Fałsz. Siateczka śródplazmatyczna szorstka podtrzymuje rybosomy,
na których jest prowadzona biosynteza białka, natomiast siateczka
śródplazmatyczna gładka syntetyzuje związki lipidowe.

Za proces trawienia wewnątrzkomórkowego odpowiedzialne są

wakuole i lizosomy.
 Prawda.

Cytozol umożliwia transport substancji do i z organelli

komórkowych.
 Prawda.

Wakuola jest otoczona podwójną błoną, a mitochondrium

pojedynczą.
 Fałsz. Wakuola jest otoczona pojedynczą błoną, a mitochondria są
otoczone dwiema błonami.

Mitochondrium to organellum, które umożliwia uwolnienie

energii.
 Prawda.

Lizosomy, podobnie jak aparaty Golgiego, nie występują

w komórkach roślinnych.
 Fałsz. Aparaty Golgiego występują w komórkach roślinnych.

Źródłem błon otaczających transportowane białka jest siateczka

śródplazmatyczna.
 Prawda.

Za utrzymanie właściwego kształtu oraz ruch struktur wewnątrz

komórki odpowiada cytoszkielet.
 Prawda.
Scenariusz lekcji 3.5. Cykl komórkowy
Załącznik 1. Schemat cyklu komórkowego dla każdego ucznia
Schemat cyklu 60 Interfaza:
komórkowego dla  Jest to okres między podziałami, w którym komórka zwiększa swoje
każdego ucznia rozmiary oraz gromadzi materiały zapasowe. W tej fazie dochodzi
 również do powielenia organelli komórkowych i replikacji DNA.
Interfazę dzieli się na trzy fazy: G1, S i G2.

Opis fazy G1:

 Podczas tej fazy komórka rośnie. Powstają wtedy nowe organelle
komórkowe, a także są gromadzone cząsteczki pokarmowe
i wytwarzane wszystkie białka niezbędne do funkcjonowania
komórki, np. enzymy potrzebne do replikacji DNA.

Opis fazy S:
 W fazie S dochodzi do podwojenia zawartości DNA w jądrze
komórkowym w procesie replikacji. Następuje również synteza
histonów.

Opis fazy G2:

 W fazie G2 komórka przygotowuje się do podziału. Zachodzi wtedy
synteza pozostałych białek (oprócz histonów) niezbędnych
do podziału komórki.

Faza M:
 Podczas tej fazy następuje podział jądra komórkowego i cytoplazmy.
Podział jądra zachodzący w cyklu komórkowym jest nazywany
mitozą.

Opis fazy G0:

 W fazie G0, nazywanej też fazą spoczynkową, niektóre komórki
specjalizują się w komórki określonego typu, np. w komórki
nerwowe. Oznacza to, że komórka wychodzi z cyklu. Niekiedy
komórki z fazy G0 mogą wrócić do cyklu, np. pod wpływem
hormonów.
Załącznik 2. Kartki do losowania
Kartki do losowania 60 Podaj dwa główne etapy cyklu komórkowego.
 Faza M, interfaza.

Wymień fazy, które zachodzą w interfazie.

 G1 – wzrost komórki, S – synteza DNA, G2 – wzrost komórki
i przygotowanie do podziału.

Wyjaśnij, na czym polega cytokineza.

 Cytokineza to podział cytoplazmy (cytokineza), czyli rozdzielenie
cytozolu oraz organelli komórkowych pomiędzy dwie komórki
potomne.

Określ, na czym polega faza M.

 Faza M polega na podziale jądra komórkowego (kariokinezie)
oraz podziale cytoplazmy (cytokinezie).

Wyjaśnij, na czym polega kariokineza.

 Kariokineza to podział jądra, czyli mitoza. Polega na rozdzieleniu
chromosomów. W efekcie tego procesu powstają dwa jądra potomne
o takiej samej zawartości DNA.

Wymień zmiany zachodzące podczas fazy G1.

 W tej fazie następuje wzrost komórki, powstają nowe organelle
komórkowe, są gromadzone cząsteczki pokarmowe, a także
wytwarzane wszystkie białka niezbędne do funkcjonowania
komórki, np. enzymy potrzebne do replikacji DNA.
Scharakteryzuj fazę S cyklu komórkowego.
 W fazie S dochodzi do podwojenia zawartości DNA w jądrze
komórkowym w procesie replikacji oraz następuje synteza histonów.

Wyjaśnij, na czym polega replikacja DNA.

 Replikacja DNA polega na podwojeniu ilości DNA. W wyniku
replikacji DNA każdy chromosom składa się z dwóch takich samych
cząsteczek DNA.

Uzasadnij, że replikacja DNA przed podziałem komórki jest

konieczna.
 Replikacja DNA jest niezbędna, ponieważ każda komórka
powstająca po podziale komórkowym musi odziedziczyć wszystkie
geny, czyli dokładnie taki materiał genetyczny, jaki miała komórka
rodzicielska. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy DNA zostanie
powielony.

Wymień zmiany zachodzące podczas fazy G2.

 Komórka przygotowuje się do podziału. W tej fazie zachodzi synteza
pozostałych białek (poza histonami) niezbędnych do podziału
komórki.

Określ, na czym polega faza G0.

 W fazie G0 (fazie spoczynkowej) niektóre komórki specjalizują się
w komórki określonego typu, np. komórki nerwowe. Oznacza to, że
komórka wychodzi z cyklu. Niekiedy komórki z fazy G0 mogą
wrócić do cyklu, np. pod wpływem hormonów.

Określ, kiedy komórki wchodzą w fazę G0.

 Komórki wchodzą w fazę G0, kiedy stają się komórkami określonego
typu, np. komórkami nerwowymi.

Wymień etapy fazy M.

 Etapy fazy M to: podział jądra komórkowego – kariokineza
(mitoza) – i cytokineza (podział cytoplazmy).

Określ cel zachodzenia mitozy w komórce.

 Dzięki mitozie chromosomy rozdzielają się i wędrują na
przeciwległe końce komórki. W ten sposób powstają dwa jądra
potomne organizmu.

Określ, na czym polega specjalizacja komórek.

 Komórki specjalizują się do pełnienia określonej funkcji i przestają
się dzielić.

Oceń słuszność stwierdzenia: „Ilość DNA w cyklu komórkowym

jest stała”. Uzasadnij odpowiedź.
 Stwierdzenie jest nieprawdziwe, ponieważ podczas cyklu
komórkowego (w fazie S) dochodzi do podwojenia liczby cząsteczek
DNA z 2c do 4c.

Określ zmiany ilości DNA w fazie G1 cyklu komórkowego.

 W fazie G1 ilość DNA jest charakterystyczna dla komórek
budujących ciało. Oznaczamy ją jako 2c. W komórkach człowieka
2c wynosi 46 cząsteczek DNA, co odpowiada 46 chromosomom.

Podaj, w której fazie cyklu komórkowego następuje synteza białek.

 Synteza białek następuje w fazach G1, S, G2.

Określ zmiany ilości DNA w fazie S cyklu komórkowego.

  W fazie S następuje replikacja DNA, czyli podwojenie jego ilości.
W wyniku replikacji DNA każdy chromosom składa sie z dwóch
takich samych cząsteczek DNA. Ilość DNA w komórce w tej fazie
wynosi zatem 4c.

Określ zmiany ilości DNA w fazie G2 cyklu komórkowego.

 W fazie G2 ilość DNA w komórce jest taka sama jak w fazie S, czyli
wynosi 4c.

Podaj nazwę fazy cyklu komórkowego, w której dochodzi

do podwojenia DNA.
 Do podwojenia DNA dochodzi w fazie S.

Podaj, w której fazie cyklu komórkowego powstają dwa jądra

potomne.
 Dwa jądra potomne powstają w fazie M.

Określ, na czym mogą polegać zaburzenia podczas cyklu

komórkowego.
 Zaburzenia podczas cyklu komórkowego mogą polegać
na wystąpieniu czynników, które powodują mutacje w niektórych
komórkach i prowadzą do zaburzeń cyklu komórkowego. Takie
komórki, nazywane komórkami nowotworowymi, stale się dzielą
i powodują zagrożenie dla zdrowia i życia osób chorych.

Wyjaśnij, dlaczego komórki nowotworowe można nazwać

komórkami nieśmiertelnymi.
 Komórki nowotworowe mają zaburzony cykl komórkowy i stale się
dzielą. Dlatego można je nazwać komórkami nieśmiertelnymi.

Zdefiniuj pojęcie cykl komórkowy.

 Cykl komórkowy to ogół procesów, które zachodzą od powstania
komórki do jej podziału na dwie komórki potomne.
Scenariusz lekcji 3.6. Znaczenie mitozy, mejozy i apoptozy
Załącznik 1. Rybi szkielet – mitoza – dla każdego ucznia
Rybi szkielet – 63 Przykłady komórek (dwa spośród podanych poniżej):
mitoza – dla każdego  Komórki tworzące ciało / komórki somatyczne, np. komórki
ucznia umożliwiające zmianę rozmiarów ciała / komórki naskórka /
komórki umożliwiające wydłużanie się włosów i paznokci / komórki
odpowiedzialne za regenerację uszkodzonych tkanek / u roślin
komórki budujące tzw. rozłogi, dzięki którym jest możliwe
rozmnażanie bezpłciowe.

Liczba:
 Chromosomów w powstałych komórkach: taka sama jak w komórce
rodzicielskiej.
 Powstałych komórek: 2.

Znaczenie procesu (trzy przykłady spośród podanych poniżej):

 Umożliwia wzrost ciała oraz jego części.
 Umożliwia regenerację uszkodzonych tkanek.
 Umożliwia wytwarzanie nowych komórek ciała.
 Umożliwia rozmnażanie bezpłciowe wielu organizmów, np.
grzybów i roślin.
Załącznik 2. Rybi szkielet – mejoza – dla każdego ucznia
Rybi szkielet – 64 Przykłady komórek:
mejoza – dla każdego  Plemnik i komórka jajowa.
ucznia
Liczba:
  Chromosomów w powstałych komórkach: o połowę mniejsza niż
w komórce rodzicielskiej.
 Powstałych komórek: 4.

Znaczenie procesu:
 Umożliwia wytworzenie gamet i rozmnażanie płciowe.
 Umożliwia przekazywanie informacji genetycznej / przekazywanie
cech potomstwu.
 Umożliwia zróżnicowanie genetyczne osobników tego samego
gatunku, co zwiększa szansę na przetrwanie gatunku.
 Umożliwia zróżnicowanie genetyczne osobników tego samego
gatunku, dzięki czemu zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób
genetycznych.
Załącznik 3. Zdania do losowania
Zdania do losowania 65 Umożliwia powstanie haploidalnych gamet.
 Mejoza.

Warunkuje zmienność genetyczną organizmów.

 Mejoza.

Podczas tego procesu dochodzi do redukcji liczby chromosomów.

 Mejoza.

Podczas tego procesu powstają komórki potomne o takiej samej

liczbie chromosomów jak w komórce macierzystej.
 Mitoza.

Podczas tego procesu na drodze podziału powstają diploidalne

komórki.
 Mitoza.

Temu procesowi podlegają komórki somatyczne.

 Mitoza.

Podczas tego procesu dochodzi do wymiany fragmentów pomiędzy

chromosomami homologicznymi.
 Mejoza.

Proces ten zapewnia utrzymanie stałej liczby chromosomów,

charakterystycznej dla danego gatunku.
 Mejoza.

Podczas tego procesu nie zachodzi losowe rozchodzenie się

chromosomów.
 Mitoza.

Proces ten umożliwia odtwarzanie uszkodzonych komórek.

 Mitoza.

Proces ten jest formą bezpłciowego rozmnażania się organizmów.

 Mitoza.

Proces ten warunkuje wzrost organizmu z zachowaniem

diploidalnej liczby chromosomów.
 Mitoza.

Proces ten umożliwia powstanie unikalnego zestawu cech

u organizmów potomnych.
 Mejoza.
 Powstałe podczas tego procesu komórki potomne są identyczne
z komórką przed podziałem.
 Mitoza.

Dzięki temu procesowi organizmy nabywają nowe cechy.

 Mejoza.

Proces ten zmniejsza ryzyko dziedziczenia niekorzystnych cech.

 Mejoza.

W wyniku tego procesu powstają dwie komórki potomne.

 Mitoza.

W wyniku tego procesu powstają cztery komórki potomne.

 Mejoza.
Scenariusz lekcji 4.1. Kierunki przemian metabolicznych
Załącznik 2. Zdania do kosza i walizeczki
Zdania do kosza i 67 ATP jest przenośnikiem elektronów podczas reakcji utleniania
walizeczki i redukcji.
 Kosz. ATP jest uniwersalnym nośnikiem energii.

ATP jest uniwersalnym nośnikiem energii.

 Walizeczka.

ATP w cząsteczce zawiera adeninę, deoksyrybozę i trzy reszty

fosforanowe(V).
 Kosz. ATP w cząsteczce zawiera adeninę, rybozę i trzy reszty
fosforanowe(V).

ATP w cząsteczce zawiera zasadę azotową – adeninę, cukier –

rybozę, a także trzy reszty fosforanowe(V).
 Walizeczka.

ATP jest uniwersalnym nośnikiem energii, gdyż duża jej ilość jest
zgromadzona w wiązaniach chemicznych, łączących cukier
z zasadą azotową.
 Kosz. ATP jest uniwersalnym nośnikiem energii, gdyż duża jej ilość
jest zgromadzona w wiązaniach chemicznych pomiędzy resztami
fosforanowymi(V).

ATP jest uniwersalnym nośnikiem energii ze względu na obecność

wysokoenergetycznych wiązań chemicznych pomiędzy resztami
fosforanowymi(V).
 Walizeczka.

Energia zmagazynowana w ATP uwalnia się po odłączeniu się

cząsteczki adeniny.
 Kosz. Energia zmagazynowana w ATP uwalnia się po dołączeniu
reszty fosforanowej(V).

Energia zmagazynowana w ATP uwalnia się po rozkładzie tego

związku do ADP.
 Walizeczka.

Duża ilość ATP powstaje podczas reakcji anabolicznych.

 Kosz. Duża ilość ATP powstaje podczas reakcji katabolicznych.

Duża ilość ATP powstaje podczas oddychania tlenowego.

 Walizeczka.
 Szlak metaboliczny to ciąg reakcji chemicznych, podczas których
produkt końcowy jest substratem reakcji rozpoczynającej kolejny
szlak.
 Kosz. Szlaki metaboliczne przebiegają tylko w jednym kierunku.
Dzieje się tak m.in. podczas rozkładu glukozy czy syntezy białka.

W cyklu metabolicznym końcowy produkt procesu staje się

substratem reakcji rozpoczynającej kolejny cykl.
 Walizeczka.
Scenariusz lekcji 4.2. Budowa i działanie enzymów
Załącznik 1. Mapa mentalna do narysowania na arkuszu szarego papieru
Mapa mentalna 69 Enzymy
do narysowania Budowa:
na arkuszu szarego  Większość enzymów to białka, które składają się z części białkowej
papieru i części niebiałkowej.
 Część niebiałkową mogą stanowić jony metali (np. magnezu, cynku
i miedzi), a także niewielkie cząsteczki organiczne, tzw. koenzymy
(np. witaminy i przenośniki elektronów).
 Każdy enzym ma centrum aktywne (miejsce aktywne). Jest to
obszar, w którym wiążą się z nim cząsteczki jednego substratu lub
kilku substratów.

Właściwości:
 Są swoiste względem danego substratu, co oznacza, że wiążą się
wyłącznie z określonymi substratami (np. enzym maltaza łączy się
tylko z maltozą).
 Są swoiste względem przeprowadzanej reakcji, ponieważ
uczestniczą tylko w jednym określonym typie reakcji, a niekiedy
tylko w jednej reakcji (np. enzym sacharaza uczestniczy wyłącznie
w rozkładzie sacharozy).
 Nie zużywają się w przebiegu reakcji, dzięki czemu mogą być
wielokrotnie wykorzystywane.

Mechanizm działania:
 Substraty przyłączają się do centrum aktywnego enzymu.
 Powstaje kompleks enzym–substrat. Substraty są ustawione
w sposób ułatwiający zajście reakcji, np. fragmenty substratów,
które będą ze sobą reagować, są do siebie zbliżone.
 Produkt powstały w wyniku reakcji odłącza się od enzymu.
Scenariusz lekcji 4.2. Regulacja aktywności enzymów
Wpływ pH na aktywność katalityczną enzymu katalazy w jabłku
Wpływ pH 71 1. Problem badawczy: Wpływ pH na aktywność katalityczną enzymu
na aktywność katalazy obecnego w jabłku.
katalityczną enzymu Hipoteza: Wartość pH wpływa na aktywność katalityczną enzymu
katalazy w jabłku katalazy obecnego w jabłku.

2. Próba kontrolna: Miąższ jabłka nieskropiony sokiem z cytryny

na szalce nr 1.
Próba badawcza: Miąższ jabłka skropiony sokiem z cytryny na szalce
nr 2.

3. Zaobserwowane zmiany: Miąższ jabłka nieskropiony sokiem

z cytryny po kilku chwilach ściemniał, natomiast miąższ jabłka
skropiony cytryną pozostał jasny. Ciemnienie miąższu następuje pod
wpływem katalazy, która przeprowadza reakcję rozkładu nadtlenku
wodoru do wody i tlenu zgodnie z równaniem: 2 H2O2 → 2 H2O +
O2↑. Pod wpływem niskiego pH (jest one obniżane przez sok z
cytryny) reakcja katalizowana przez ten enzym przebiega wolniej.
Dlatego miąższ jabłka stanowiącego próbę badawczą nie ciemnieje lub
 ciemnieje w wolniejszym tempie.

4. Wniosek: Wartość pH wpływa na aktywność katalityczną enzymu

katalazy znajdującego się w jabłku.
Wpływ wysokiej temperatury na aktywność katalityczną enzymu peroksydazy w wątrobie z kurcząt
Wpływ wysokiej 72 1. Problem badawczy: Wpływ wysokiej temperatury na aktywność
temperatury na katalityczną peroksydazy zawartej w wątrobie z kurcząt.
aktywność Hipoteza: Wysoka temperatura wpływa na aktywność katalityczną
katalityczną enzymu peroksydazy znajdującej się w wątrobie z kurcząt.
peroksydazy w
wątrobie z kurcząt 2. Próba kontrolna: Wątroba z kurcząt, której nie poddano działaniu
wysokiej temperatury – szalka nr 1.
Próba badawcza: Wątroba z kurcząt, którą poddano działaniu
wysokiej temperatury – szalka nr 2.

3. Zaobserwowane zmiany: Z wątroby niepoddanej działaniu

wysokiej temperatury i potraktowanej nadtlenkiem wodoru (wodą
utlenioną) intensywnie wydzielają się pęcherzyki tlenu, co powoduje
powstawanie piany. Ten gaz pochodzi z enzymatycznego rozkładu
dokonywanego przez peroksydazę zgodnie z równaniem: 2 H2O2 →
2 H2O + O2↑. Pod wpływem wysokiej temperatury peroksydaza uległa
denaturacji, dlatego w próbie badawczej po potraktowaniu wątroby
H2O2 nie uwalnia się O2 i nie powstaje piana.

4. Wniosek: Wysoka temperatura wpływa na aktywność katalityczną

peroksydazy znajdującej się w wątrobie z kurcząt.
Scenariusz lekcji 4.4. Oddychanie komórkowe. Oddychanie tlenowe
Załącznik 1. Niedokończone zdania
Niedokończone 74 Głównymi etapami oddychania tlenowego, gdy substratem jest
zdania glukoza, są glikoliza, reakcja pomostowa, cykl Krebsa, łańcuch
oddechowy.

Substratami procesu oddychania tlenowego są związki organiczne,

O2.

Produktami procesu oddychania tlenowego są ATP, H2O, CO2.

Etap oddychania tlenowego zachodzący w cytozolu komórki to

glikoliza.

Reakcja pomostowa i cykl Krebsa zachodzą w matrix

mitochondrium.

Łańcuch oddechowy zachodzi w wewnętrznej błonie mitochondrium.

Substratem procesu glikolizy jest glukoza.

Produktami procesu glikolizy są kwas pirogronowy, ATP, NADH.

Reakcja pomostowa polega na przekształceniu pirogronianu

w związek o nazwie acetylokoenzym A (acetylo-CoA).

Produkt reakcji pomostowej włączany do cyklu Krebsa to

acetylokoenzym A (acetylo-CoA).
Produktami cyklu Krebsa są ATP, CO2, NADH, FADH2.

Etap oddychania, w którym zachodzi transport elektronów

i produkcja dużej ilości ATP, to łańcuch oddechowy.

W łańcuchu oddechowym powstają ATP, H2O.

 Całkowity zysk energetyczny oddychania tlenowego wynosi
ok. 30 cząsteczek ATP.

Intensywność oddychania tlenowego zależy od następujących

czynników zewnętrznych: temperatury, stężenia CO2 i zawartości
wody w komórkach.

Oddychanie tlenowe jest procesem katabolicznym, ponieważ

w jego wyniku:
 powstają cząsteczki ATP,
 z organicznych związków złożonych powstają nieorganiczne związki
proste,
 ze związków wysokoenergetycznych powstają związki na niższym
poziomie energetycznym.

Proces oddychania tlenowego jest wydajniejszy niż fermentacja,

ponieważ w jego trakcie powstaje więcej cząsteczek ATP niż podczas
fermentacji.
Scenariusz lekcji 4.5. Procesy beztlenowego uzyskiwania energii
Załącznik 1. Tabela dla każdego ucznia
Tabela dla każdego 76
ucznia Fermentacja Fermentacja
mleczanowa alkoholowa
Substraty glukoza, NAD+ glukoza, NAD+
Produkty kwas mlekowy, alkohol, NAD+
+
NAD
Przykłady bakterie mlekowe, Bakterie np.
organizmów, które niektóre grzyby (Sarcina), drożdże
je przeprowadzają
Załącznik 2. Zdania do losowania
Zdania do losowania 76 Przeprowadzają ją bakterie mlekowe np. z rodzaju Lactobacillus.
 Fermentacja mleczanowa.

Przeprowadzają ją drożdże i niektóre bakterie.

 Fermentacje alkoholowa.

Ten typ fermentacji zachodzi w czerwonych krwinkach.

 Fermentacja mleczanowa.

W wyniku tej fermentacji powstaje mleczan.

 Fermentacja mleczanowa.

Podczas tego typu fermentacji powstaje etanol i dwutlenek węgla.

 Fermentacja alkoholowa.

Ten typ fermentacji wykorzystuje się do spulchniania ciasta, przez

co wzrasta jego objętość.
 Fermentacja alkoholowa.

Dzięki tej fermentacji możliwa jest produkcja piwa i wina.

 Fermentacja alkoholowa.

Dzięki tej fermentacji uzyskuje się kiszoną kapustę.

 Fermentacja mleczanowa.

Fermentacja ta zachodzi np. w nasionach o twardej łupinie.

 Fermentacja alkoholowa.

Substratem do zajścia tego typu fermentacji jest glukoza.

  Fermentacja mleczanowa i fermentacja alkoholowa.

W wyniku tej fermentacji powstają dwie cząsteczki ATP.

 Fermentacja mleczanowa i fermentacja alkoholowa.
Scenariusz lekcji 4.6. Inne procesy metaboliczne
Załącznik 2. Wzór mapy mentalnej do narysowania na tablicy
Wzór mapy 79 Znaczenie białek w organizmie
mentalnej  Białka pełnią funkcje budulcowe, enzymatyczne, strukturalne,
do narysowania magazynujące, transportowe, odpornościowe i ochronne.
na tablicy
Aminokwasy
 Podczas rozkładu aminokwasów powstaje toksyczny związek –
amoniak. U wielu organizmów, w tym u człowieka, jest on
przekształcany w mniej toksyczny mocznik, który zostaje usunięty
z organizmu wraz z moczem i potem. Inne związki, które powstają
w wyniku rozłożenia aminokwasów, są przekształcane do związków
pośrednich oddychania komórkowego.
Załącznik 3. Kartki z poleceniami do skrzynki pytań
Kartki z poleceniami 79 Podaj nazwę cukru stanowiącego substancję zapasową u zwierząt.
do skrzynki pytań  Glikogen.

Podaj przykład komórek ssaków, dla których glukoza jest

jedynym źródłem energii.
 Czerwone krwinki.

Określ, w których narządach organizmu człowieka zachodzą

glukoneogeneza oraz glikogenoliza.
 Glukoneogeneza zachodzi w wątrobie, a glikogenoliza –
w mięśniach i wątrobie.

Podaj różnicę pomiędzy glukoneogenezą a glikogenolizą.

 Glukoneogeneza to synteza glukozy ze związków innych niż cukry,
a glikogenoliza – rozkład glikogenu do glukozy.

Wymień związki chemiczne, które mogą być substratami

w glukoneogenezie.
 Kwas mlekowy, glicerol i niektóre aminokwasy.

Wymień dwa pierwotne produkty rozkładu triglicerydów.

 Glicerol, kwas tłuszczowy.

Podaj nazwę związku, który jest końcowym produktem przemian

amoniaku w organizmie człowieka.
 Mocznik.

Podaj nazwę organellum komórkowego, w którym odbywa się

utlenianie kwasów tłuszczowych.
 Mitochondrium.

Określ, który proces dostarcza więcej energii: utlenianie glukozy

czy utlenianie kwasów tłuszczowych.
 Utlenianie kwasów tłuszczowych.

Określ, w jakich warunkach organizm wykorzystuje białka jako

źródło energii.
 W okresie długotrwałego głodu lub gdy są dostarczane w nadmiarze
w pożywieniu.