UNIVERZITET U TRAVNIKU

FAKULTET ZA TEHNICKE STUDIJE

GRAFIČKO INŽINJERSTVO I DIZAJN

GRAFIČKI MATERIJALI I

STAKLO, METAL, KERAMIKA KAO PODLOGA ZA ŠTAMPANJE I DIZAJN

Kandidatkinja Mentor
Melisa Horić prof. dr. Zoran Gazibarić
Travnik,maj,2023.
SADRŽAJ

UVOD...........................................................................................................................................................3
1. STAKLO...................................................................................................................................................4
1.1. Prednosti i karakteristike stakla........................................................................................................9
1.2. Primjene štampe na staklu..............................................................................................................10
2. KERAMIKA.........................................................................................................................................12
2.1. FINA KERAMIKA........................................................................................................................13
2.2. Prednosti i karakteristike keramike.................................................................................................14
2.3. Primjene štampe na keramici..........................................................................................................15
3. METALNI MATERIJALI....................................................................................................................16
3.1. Prednosti i karakteristike metala.....................................................................................................18
3.2. Primjene štampe na metalu.............................................................................................................19
ZAKLJUČAK...........................................................................................................................................21
LITERATURA..........................................................................................................................................22

2
UVOD

U današnjem digitalnom dobu, tehnologija štampanja i dizajna neprestano napreduje i otvara

vrata neograničenim mogućnostima. Tradicionalne materijale kao što su staklo, keramika i metal,
koji su već dugo prisutni u našim životima, sada se sve više koristi kao podloga za štampanje i
dizajn. Ova inovativna primjena omogućava stvaranje personalizovanih predmeta, umetničkih
dela i funkcionalnih proizvoda koji spajaju estetiku i funkcionalnost.

U ovom seminarskom radu istražićemo kako se staklo, keramika i metal koriste kao podloga za
štampanje i dizajn, istražujući njihove karakteristike, prednosti i izazove. Razmotrićemo različite
tehnike štampanja koje se primenjuju na ovim materijalima, kao i moguće primene i trendove u
industriji.

Staklo, kao prozirni i lomljivi materijal, predstavlja jedinstven izazov u procesu štampanja i
dizajna. Istražićemo specifične tehnike štampanja na staklu, kao što su sito štampanje, digitalni
štampanje i sublimacija, i istaći ćemo njihove prednosti i ograničenja. Takođe ćemo se baviti
primenom štampanog stakla u industriji nameštaja, arhitekture i dekoracije.

Keramika, sa svojom dugom istorijom i raznovrsnim karakteristikama, takođe pruža nebrojene

mogućnosti za štampanje i dizajn. Ispitaćemo različite tehnike štampanja na keramici,
uključujući tampon štampanje, transfer štampanje i direktno štampanje, i analiziraćemo njihov
uticaj na kvalitet, trajnost i estetiku proizvoda. Prikazaćemo primere primene štampane keramike
u oblastima kao što su posuđe, keramičke pločice i umetnički predmeti.

Metal, kao snažan i dugotrajan materijal, takođe ima svoje mesto u svetu štampanja i dizajna.
Istražićemo tehnike štampanja na metalu, uključujući sito štampanje, graviranje i digitalnu
štampu, i istaći ćemo njihovu primenu u različitim industrijama kao što su automobilska,
elektronika i reklamni materijali. Takođe ćemo se dotaknuti inovativnih trendova kao što su 3D
štampanje metala i primena metalnih folija u dizajnu.

3
Na kraju, razmotrićemo izazove i moguće buduće trendove u korišćenju stakla, keramike i
metala

4
1. STAKLO

Staklaste supstance ili "vitroidi" mogu se definisati kao organske ili neorganske suspstance
visokog stepena providnosti. Međutim, za ambalažu je značajno tehničko staklo neorganskog
porekla, koje nije rastvorljivo u vodi.

Staklo je u fizičkom smislu "čvrsti rastop" silicijumovog oksida i oksida različitih metala. Dobija
se u obliku amorfne homogene supstance, topljenjem i hlađenjem smese pomenutih oksida, pri
čemu se izbegava kristalizacija.

Opšte karakteristike stakla su: otpornost prema hemikalijama, kiselinama, bazama i vodi, sa
izuzetkom fluorovodonične kiseline, koja ga nagriza. Otpornost prema alkalijama i vodi je nešto
manja u odnosu na organske i neorganske kiseline. Ipak, staklo služi za izradu boca za
hemikalije i tečne proizvode za potrebe široke potrošnje.

Staklo se dobija topljenjem mešavine soli natrijuma, kalijuma i drugih soli, sa kvarcnim peskom
i dodacima u manjem procentu. U hemijskom smislu, samo je kvarcno staklo jednostavno, sastoji
se od silicijum dioksida.

Prema osnovnoj supstanci koja određuje staklastu građu razlikuju se tri osnovne grupe
neorganskih vitroida:

1. oksidni,

2. sulfidni i

3. nitratni.

Za ambalažnu industriju najznačajniji su oksidni vitroidi. Staklo je po sastavu smeša tri grupe
oksida:

• Graditelji stakla su oksidi koji određuju njegovu osnovnu strukturu. Pri hlađenju iz rastopa
oksidi grade amorfnu strukturu u koju ostali delovi smeše moraju lako da se uklope. Graditelji
stakla su oksidi viševalentnih nemetala male atomske zapremine. Najznačajniji graditelj stakla je
silicijumoksid, SiO2. Boroksid, B2O3 koji se koristi kod specijalnih vrsta stakla, dodaje se
umesto jednog dela SiO2;1

1
M. Krgović, O. Perviz, Grafički materijali, str. 112

5
 • Oksidi koji snižavaju tačku topljenja su oksidi alkalnih metala. Najrasprostranjeniji je Na2O, a
za kvalitetnije staklo dodaje se K2O ili, u specijalnim slučajevima, Li2O;

• Stabilizatori koji smanjuju hidrolizu stakla. Primenjuju se oksidi zemnoalkalnih metala.

Najčešće se koristi Cao, a u nekim slučajevima se jedan deo zamenjuje MgO ili BaO.

Osim ovih oksida, postoje oksidi koji istovremeno vrše dve funkcije, kao graditelji i kao
stabilizatori. To su oksidi amfoternih elemenata, najčešće2

Al2O3 ili PbO, koji su istovremeno i graditelji i stabilizatori. Sastav običnog stakla, kakvo se
danas masovno proizvodi, dat je u tabeli 2.26.

Tabela 2.26. Sastav običnog stakla

Komponente stakla

SiO2 Na2O + K2O

CaO + MgO

Udeo %

70-76

1316

6 - 14

Za proizvodnju stakla koriste se sirovine koje se prema hemijskoj definiciji dele na osnovne i
pomoćne, odnosno one koje unose silikatnu, alkalnu i kalcijumovu komponentu, kao osnovne
sastojke stakla i pomoćne materije, kao sredstva za bojenje, bistrenje, otapanje i druge. U
proizvodnji stakla se koristi lomljeno staklo kao i drugi stakleni otpaci, koji imaju tehnološki i
ekonomski značaj.

Silikatna komponenta se unosi u obliku kvarca (SiO2), odnosno kvarcnog peska, od čije čistoće
zavisi kvalitet stakla. Najčešća primesa je gvožđe čiji udeo u bezbojnom staklu ne sme da bude
veći od 0,045 % (mas.), a u optičkom od 0,015 % (mas).

Kalcijumova komponenta se dodaje u obliku kreča ili kalcijumkarbonata, kao kreda ili mermer,
pri čemu se vodi računa o čistoći.

Alkalna komponenta, kod natrijumovog stakla je natrijum karbonat (trgovački naziv Soda,
Na2CO3) ili natrijum sulfat (trgovački naziv Glauberova so, Na2SO4) koja se koristi kao
zamena za skupu sodu u masovnoj proizvodnji jeftinog stakla, pri čemu se za redukciju sulfata
koristi ugljena prašina (koks, drveni ugalj) u toku stapanja staklene mase.
2
M. Krgović, O. Perviz, Grafički materijali, str. 112

6
Kod olovnog stakla, koje kao alkalnu komponentu sadrži kalijum, olovo, odnosno olovni oksid
(Pb304, ređe PbO) zamenjuje kalcijurnovu komponentu.

Staklo se proizvodi topljenjem smeše prahova, koja sadrži sve neophodne komponente, kao što
su:

• kvarcni pesak (SiO2), graditelj stakla;

kalcinisana soda (Na2O), snižava tačku topljenja, smanjuje viskoznost rastopa, pogoršava
mehaničke osobine stakla i hemijsku otpornost, povećava temperaturni interval obradivosti;

• krečnjak (CaCO3-CaO+CO2), stabilizator, poboljšava obradivost stakla i mehaničke osobine a

smanjuje rastvorljivost;

dolomit (Mg CO3 MgO+CO2), stabilizator, snižava sklonost ka kristalizaciji i poboljšava

mehanička svojstva stakla,3

feldspat (Al2O3), poboljšava mehanička svojstva i hemijsku otpornost, usporava devitrifikaciju,

povećava viskoznost stakla i brzinu hlađenja;

• potaša (K2O), povećava interval obradivosti i poboljšava optička svojsta, ali smanjuje
mehaničku i hemijsku otpornost;

• cinkoksid (ZnO), povećava tvrdoću i termičku otpornost;

• boraks (B2O3), ubrzava topljenje stakla, povećava hemijsku otpornost i otpornost na

temperaturne promene, a smanjuje koeficijent termičkog širenja stakla;

• stakleni prah od otpadaka;

• pomoćne sirovine (sulfati, nitrati, karbonati, oksidi metala) i

• sredstva za bojenje: zelena ferojoni, hrom; mrka - ferijoni; plava - kobalt; žuta -
kadmijumsulfid; ružičasta - manganoksid; ćilibarna ugljenik.

Proces izrade stakla započinje pripremom osnovnih sirovina, slika 2.57. One se mehanički
obrađuju, zatim se odmeravaju potrebne količine pojedinih komponenti, zavisno od željenog
kvaliteta i namene stakla, a nakon toga se mešaju. Homogenizovana smeša se topi u peći na gas
ili mazut, na temperaturi od 1450°C. Na toj temperaturi dolazi do topljenja i rastvaranja prisutnih
materija, obrazovanja kompleksnih jedinjenja, termičke disocijacije i oksidoredukcije prisutnih
komponenti.4

Ceo proces topljenja se odvija u nekoliko osnovnih faza:

3
M. Krgović, O. Perviz, Grafički materijali, str. 113
4
M. Krgović,O. Perviz, Grafički materijali, str. 114

7
formiranje sintetizovane mase između 800 i 900°C;

topljenje sintetizovane mase, međusobno rastvaranje silikata i silicijumdioksida;

• masa postaje providna, svi sastojci stakla su rastvoreni;

homogenizacija mase se nastavlja pomoću velikog broja oslobođenih mehurića gasova kao što je
CO2, na temperaturi od 1200°C;

smanjuje se viskoznost mase na temperaturi 1250°C i mehurići je lakše napuštaju;

• bistrenje i homogenizacija mase se završavaju između 1400°C i 1500°C i staklo je dobilo tečni
oblik, a hemijski je završen proces umrežavanja, slika 2.58. Joni silicijuma i kiseonika formiraju
trodimenzionalnu mrežu stakla, u čijoj se unutrašnjosti ugrađuju ostali sastojci;

masa se polako hladi i uporedo sa procesom hlađenja počinje proces oblikovanja ploča, boca,
posuda, šipki ili cevi.

Najčešće korišćene vrste stakla imaju sledeći približan sastav:

• Natrijum-kalcijumova stakla, približnog sastava: Na2O. Cao 6SiO2 poznata kao "normalno
staklo", sadrže 12,9% Na20, 11,6% CaO i 75,7% SiO2.

Kalijum-kalcijumova stakla, umesto natrijum oksida sadrže kalijum oksid, približnog sastava
K20 CaO 6SiO2. Poznata su kao "Česko kristalno staklo", a služe za izradu fino brušenih
ukrasnih predmeta kao i za izradu šupljeg tehničkog stakla.

• Kalijum-olovna stakla, približnog sastava: K2O PbO 8SiO2 imaju veliku zapreminsku masu.
Mekša su od natrijumovog stakla, sa specifičnim optičkim svojstvima. Veliki indeks prelamanja
svetlosti omogućava disperziju stakla. Olovna stakla se koriste za izradu optičkih stakala i
luksuznih predmeta, pod nazivom "teški kristal".5

Bor-aluminijumska stakla sadrže u proseku 74,5% SiO2, 8,5% Al2O3 i 4,6% B203, dok ostatak
mogu da čine oksidi natrijuma, kalcijuma, barijuma i magnezijuma. Raznovrsne kombinacije
koje su moguće sa borom, u proizvodnji stakla daju široku primenu u tehnici i proizvodima
široke potrošnje. Tako se postižu različita svojstva matrijala, poznatih pod komercijalnim
nazivima "Jena", "Pyrex", "Boral" i slično, kao što su otpornost prema hemikalijama, naglim
promenama temperature, mehaničkim udarima, itd. Staklo je izvanredan ambalažni materijal,
posebno za pakovanje prehrambenih proizvoda.

Hemijska postojanost stakla je izuzetno visoka. Rastvara se jedino u rastopima alkalija i

fluoridnoj kiselini. Na povišenim temperaturama izvesne promene nastaju i pod uticajem
rastvora, baza, kiselina pa i obične vode. Hidrolizom i dejstvom kiselina dolazi do prelaska jona
nekih metala u rastvor, pri čemu struktura gradivne rešetke ostaje očuvana. Otpornost na
5
M. Krgović,O. Perviz, Grafički materijali, str. 115

8
hidrolizu se određuje merenjem mase Na2O, koji se izdvoji iz 2 g usitnjenog stakla tokom
jednosatnog kuvanja u destilisanoj vodi.

Alkalije deluju na vezu Si-0-Si i razaraju tetraedarsku mrežu. Međutim, reakcija je veoma spora
i, s obzirom na to da je aktivna površina ambalaže mala, stakleni sudovi se koriste i za čuvanje
agresivnih hemikalija.

Staklo je providno i omogućava dobru prezentaciju spakovane robe. Bezbojno staklo propušta
između 80% i 90% upadne svetlosti. Ovo staklo ne propušta UV zračenje talasne dužine manje
od 300 nm, što je veoma povoljno svojstvo za ambalažni materijal za pakovanje namirnica, jer
UV zraci izazivaju promene na njima. Obojena stakla još bolje štite od UV zračenja i koriste se
za specijalno pakovanje hemikalija i lekova.6

Staklo predstavlja dobar toplotni izolator, jer ima malu termičku provodljivost, (1,0 1,9) x 10
kJ/msK. Međutim, to nije uvek povoljna osobina, pogotovo kada treba sterilisati namirnice.

Širenje stakla na povišenoj temperaturi nije izraženo i uglavnom ne predstavlja problem pri
proizvodnji ambalaže. Međutim, od njega. direktno zavisi otpornost stakla na termički udar, što
je veoma važno svojstvo, posebno za staklo od koga se pravi ambalaža za termičku obradu.
Širenje stakla se izražava temperaturnom razlikom koju staklo može da izdrži pri nagloj promeni
temperature, a da ne dođe do pucanja. Natrijumovo staklo izdržava naglu promenu na
temperaturi od oko 330°C, a borsilikatno preko 400°C.

Staklo je veoma tvrd materijal, koji na Mosovoj skali zauzima položaj između petog i šestog
nivoa, od mogućih devet. Tanki stakleni predmeti pokazuju izvesnu elastičnost, dok su deblji krti
i lome se skoro bez ikakve prethodne plastične deformacije.

Zatezna čvrstoća stakla, za razliku od drugih materijala, raste sa porastom temperature i najviša
je u blizini temperature omekšavanja. Staklo je mnogo otpornije na sabijanje nego na istezanje.

Proizvodi od stakla se dele prema načinu dobijanja i oblasti primene na ravno, šuplje i specijalno
staklo.

U ravna stakla spadaju prozorska stakla, stakla za izloge i ogledala, sigurnosna, armirana i
ornament stakla.

Šuplje staklo (naziv potiče od najmasovnijeg proizvoda - staklene boce, mada ovde spadaju i
čaše, zdele, tanjiri i druga staklena roba široke potrošnje) obuhvata raznovrsne proizvode:
ambalažno staklo, industrijsko i tehničko staklo, građevinarsko staklo, laboratorijsko i drugo.

Ambalažno staklo obuhvata sve vrste boca za pakovanje tečnosti i tegle za konzerviranje tečnih i
polutečnih proizvoda prehrambene industrije. Proizvodnja ambalažnog stakla je zbog svog
standardnog oblika mehanizovana i automatizovana. Za izradu ambalažnog stakla služi
6
M. Krgović,O. Perviz, Grafički materijali, str. 116

9
uglavnom natrijumovo staklo koje za izradu jeftinog ambalažnog materijala može da bude žuto
ili zeleno obojeno (boce za pivo i kiselu vodu). Standardni proizvodi boca i tegli treba da su
postojani na temperaturi sterilizacije (oko 120°C), mada mogu da se izrađuju i one koje
izdržavaju i više temperature. Štampanje na staklenoj ambalaži vrši se takozvanim procesom
hladnih boja, pri čemu se priprema površina za štampanje vrši nagrizanjem fluorovodoničnom
kiselinom, a po obavljenom štampanju fiksiranje otiska se obavlja zagrevanjem. Drugi, više
korišćeni način dekoracije je preslikavanje.

U specijalne vrste stakla spadaju optička stakla, staklena vuna, filter stakla, opal staklo,
venecijansko staklo i drugo.7

1.1. Prednosti i karakteristike stakla

Staklo ima niz prednosti i karakteristika koje ga čine popularnom podlogom za štampanje i dizajn. Evo
nekoliko glavnih prednosti i karakteristika stakla:

Transparentnost: Staklo je prozirni materijal koji omogućava prenos svetlosti. Ova transparentnost
stvara jedinstvene mogućnosti za dizajniranje štampanih materijala na staklenoj podlozi. Može se
koristiti za stvaranje prozirnih ili poluprovidnih efekata koji su atraktivni i estetski privlačni.

Otpornost na habanje: Staklo je čvrst materijal i otporan na ogrebotine i habanje. To znači da

štampani dizajni na staklu zadržavaju svoj izgled i kvalitet duže vreme, što je važno za dugotrajnu
primenu.

Otpornost na hemikalije: Staklo je otporno na većinu hemikalija, što ga čini pogodnim za primene u
kojima se koriste agresivne supstance ili često čišćenje. Ova karakteristika čini staklo popularnim
izborom za štampane materijale koji se koriste u laboratorijama, medicinskim ustanovama ili
industrijskim postrojenjima.

Termalna stabilnost: Staklo je termalno stabilan materijal koji se ne deformiše pri izlaganju visokim
temperaturama. To znači da štampani dizajni na staklu zadržavaju svoj oblik i boje čak i pri ekstremnim
temperaturama, što je važno za primene kao što su pečenje ili termalna obrada.

7
M. Krgović,O.Perviz, Grafički materijali, str. 117

10
 Različite teksture i završne obrade: Staklo može imati različite teksture, kao što su providno, matirano,
reljefno ili satinirano staklo. Ove teksture pružaju različite mogućnosti za štampanje i dizajn,
omogućavajući stvaranje interesantnih taktičkih efekata i dodavanje dubine i dimenzionalnosti
štampanim materijalima.

Ekološka prihvatljivost: Staklo je materijal koji se može reciklirati i ima nisku ekološku stopu. Kao
podloga za štampanje i dizajn, staklo može doprineti održivim praksama i smanjenju negativnog uticaja
na životnu sredinu.

Estetska vrednost: Staklo je poznato po svojoj elegantnoj i sofisticiranoj estetici. Kao podloga za
štampanje i dizajn, staklo pruža visokokvalitetan vizuelni dojam, dodajući luksuz i prefinjenost
štampanim materijalima.

Važno je istaći da se prednosti i karakteristike stakla mogu razlikovati u zavisnosti od specifičnih vrsta
stakla, kao i tehnika štampe koje se koriste. Stoga, detaljnije istraživanje i proučavanje specifičnih
područja i primena će pružiti dublje razumevanje stakla kao podloge za štampanje i dizajn.8

1.2. Primjene štampe na staklu

Štampa na staklu ima širok spektar primena u različitim industrijama i oblastima. Evo nekoliko primjera
primjena štampe na staklu:

Dekorativne svrhe: Štampa na staklu se često koristi za dekoraciju staklenih površina, kao što su
prozori, vrata, pregrade i nameštaj. Moguće je štampati različite motive, šare, boje i teksture na staklu
kako bi se postigao željeni dekorativni efekat.

Grafički dizajn i reklamiranje: Staklo se često koristi za izradu reklamnih panoa, natpisa, reklamnih
proizvoda i vitrina. Štampanje na staklu omogućava visokokvalitetan prikaz grafike, logotipa, slika i
poruka, što je važno za efikasno oglašavanje i brendiranje.

8
N. Tripathi, V. Agarwal. "Printing on Glass: A Review on Recent Development." Indian Journal of Science and
Technology 9.47 (2016): 1-6.

11
 Arhitektura i enterijer: Štampanje na staklu se često koristi u arhitektonskim projektima i uređenju
enterijera. Može se primijeniti na staklene zidove, pregrade, panelne sisteme, stepeništa, tuševe i
ogledala kako bi se postigao estetski i funkcionalni efekat.

Automobilska industrija: Štampa na staklu se koristi u proizvodnji automobilskih stakala za dodavanje

estetskog i funkcionalnog elementa. Može se primijeniti za štampanje logotipa, senzorskih traka,
dekorativnih uzoraka ili zatamnjenih površina na vjetrobranskim staklima, bočnim prozorima i zadnjim
staklima.

Industrijska primjena: Štampa na staklu se takođe koristi u industrijskim sektorima za primjenu kao što
su označavanje instrumenata, kontrole, ploča za upravljanje, senzorskih stakala, solarnih panela i
elektroničkih uređaja.

Ambalaža: Staklo se koristi kao materijal za različite vrste ambalaže, poput boca, tegli, posuda i
pakovanja za hranu i piće. Štampa na staklu može se primijeniti za brendiranje i dizajniranje ambalaže
kako bi se privukla pažnja potrošača i stvorio prepoznatljiv identitet brenda.

Umjetnička djela i suveniri: Staklo je popularan materijal za umjetničke radove i suvenire. Štampa na
staklu omogućava umjetnicima i dizajnerima da stvaraju jedinstvene slike, ilustracije i dizajne na
staklenim površinama, kao i da stvaraju personalizovane suvenire i poklone.

Ove su samo neke od mnogih primjena štampe na staklu. Kroz inovacije u tehnologiji štampe i dizajna,
stalno se otkrivaju nove mogućnosti za kreativnu i funkcionalnu upotrebu stakla kao podloge za
štampanje i dizajn.9

2. KERAMIKA

Keramički proizvodi se izrađuju od gline ili slične materije. Oblikuju se u tečnom, plastičnom,
poluplastičnom, suvom ili praškastom stanju, a zatim se suše i peku na visokoj temperaturi da bi
se dobile potrebne mehaničke osobine. To su produkti faznih promena nemetalnih materijala na
visokim temperaturama. Sirovine za proizvodnju keramike mogu se svrstati u plastične i
neplastične.

12
Glina je osnovna plastična sirovina, koja je produkt raspadanja glinenca, odnosno silikatnih stena
koje sadrže alumino silikat. Ona sadrži grupu Si2Os, koja je karakteristična za kristalnu rešetku
toga minerala.

Glinu karakteriše plastičnost samo kada sadrži vodu. Plastičnost je posledica slojevite strukture
minerala gline i njenih vrlo sitnih kristala. Što je veličina kristala manja, to je plastičnost veća.

Druga važna komponenta u keramičkim sirovinama je glinenac, i to albit (Na2O Al2O3 6SiO2) i
ortoklas (K20 Al2O3 6SiO2). Glinenci se mogu upotrebljavati kao topioci za snižavanje
temperature topljenja.

Kremen (SiO2) je treća važna sirovinska komponenta. Obično se u prirodi nalazi kao ẞ -
kremen.

Keramičke mase su materijali sastavljeni od gline (kaolina), kremena, glinenca, mramora,

dolomita i magnezita. Budući da glina često sadrži više minerala, naziva se glinenom
supstancom. Keramička masa mora imati sposobnost oblikovanja u sirovom stanju, sposobnost
sušenja (ne sme pucati i kriviti se), dovoljnu otpornost na termička naprezanja u toku
sinterovanja za vreme pečenja (ne sme se deformisati), određena pirotehnička svojstva
(vatrostalnost), konačna fizička svojstva i traženi estetski izgled (boja, veličina, sjaj i drugo).

Da bi se to postiglo, moraju se poznavati osobine komponenata i unapred predvideti njihov uticaj

u keramičkoj masi, poznavajući tehnološki proces kroz koji mora proći takva keramička masa.
Najčešće se sastav mase prikazuje trokomponentnim dijagramom: glinena supstanca kremen
glinenac.10

Tehnološki postupci proizvodnje razlikuju se prema pripremi mase. Postoji priprema za

finokeramičke i za grubokeramičke proizvode. Priprema mase provodi se mokrim i suvim
mlevenjem. Prema načinu oblikovanja postoje tri postupka: presovanje, tokarenje i livenje..
Presovanje može biti suvo, polusuvo i mokro, tokarenje samo suvo, a livenje obično i na
povišenoj temperaturi.

Keramički proizvodi, prema tehničkim osobinama, mogu se svrstati u grubu i finu keramiku, a
prema fizičkim karakteristikama u poroznu i neporoznu keramiku.

U grubu keramiku ubrajaju se obična opeka, drenažne cevi, crep, cevi i posuđe od kamenštine i
vatrostalni materijali, a u finu keramiku glazirane i neglazirane pločice, sanitarni proizvodi,
porcelan, elektroporcelan, steatit, proizvodi od kremena i vatrostalno posuđe.

U porozne proizvode spadaju neki proizvodi grube keramike, vatrostalni materijali, terakota,
majolika, fajans, kamenina. U neporozne proizvode ubrajaju se kamenština, meki porcelan,
porcelan, sinterisani tehnički proizvodi (oksidna keramika), topljeni mulit, topljeni korund i
drugo.
10
M. Krgović, O. Perviz, Grafički materijali, str. 118

13
Keramički proizvodi koji se štampaju ili u čijem dekorisanju postupak štampanja ima važnu
ulogu su fina keramika, sanitarni proizvodi i posuđe.

2.1. FINA KERAMIKA

Zidne, podne, pročeljne i mozaik pločice proizvode se uglavnom sa glazurom koja stvara glatku,
staklastu i nepropusnu površinu. Glazura omogućava održavanje higijenskih uslova (lako
čišćenje, bakterije ne prodiru u zid) što je njihova primarna funkcija. Glazurom se osim toga
postiže određeni estetski efekat i zbog toga ona ne sme pucati, jer onda pločice gube svoju
funkciju. Zato se koriste masa i glazura sa tako usklađenom toplotnom rastegljivošću da se masa
uvek nešto više steže nego glazura. Zbog toga će glazura biti pod malim pritiskom pa neće
pucati.

Zidne pločice se proizvode u dva tipa. Kod prvog tipa kao topilac se koristi kalcijumov kamen, a
kod drugog kamen glinenac. Uglavnom se upotrebljavaju za unutrašnje oblaganje zidova.
Proizvode se jednobojne, u različitim bojama, ili sa ukrasom u više boja. Kad pločica u boji, u
glazuru se dodaje cirkon silikat ili borna kiselina, a kad su pločice od belog crepa (mešavina
kaolina i ostalih komponeneta koje se belo peku) pločice se prekrivaju providnom glazurom.
Takve pločice se ukrašavaju ispod glazure, i to su danas najkvalitetnije pločice. Ukrašavaju se
sito štampom u dve ili tri boje. Postoje automatski uređaji za ukrašavanje do 6 boja, ali to obično
nije masovna proizvodnja. Ako se radi o ukrasu na glazuri, pločice se na uređaju za glaziranje,
nakon prelivanja belom glazurom, ukrašavaju i nakon toga peku.

Podne pločice mogu biti različitog kvaliteta, zavisno od sastava mase i temperature pečenia.
Peku se jednom ili dva, a rede i tri puta, za specijalne ukrase. Kada se proizvode jednobojne
pločice s efektima postignutim prskanjem (plamenaste, porfir-pločice), obično je dovoljno jedno
pečenje. Dvostruko pečenje se primenjuje kada se proizvode porozne pločice i kada se pločice
ukrašavaju življim bojama. Podne pločice zamenjuju sve ostale materijale za prekrivanje podova:
drvo, kamen i slično.

Fasadne pločice spadaju po svojstvima mase u podne sinterovane pločice ili klinker pločice.
Mogu biti glazirane i neglazirane. Obično se ugrađuju u donjim delovima fasada, koje su najviše
izložene oštećenjima od promene temperature, vlage, nečistoća i slično.11

Mozaik pločice mogu biti porozne, sastava sličnog zidnim pločicama, i neporozne, slične
podnim pločicama. Ugrađuju se u ekskluzivne građevine: luksuzni bazeni, stupovi u enterijerima
i slično.

2.2. Prednosti i karakteristike keramike

11
M. Krgović, O. Perviz,Grafički materijali, str. 120

14
Keramika je materijal koji se često koristi u različitim industrijama i ima mnoge prednosti i karakteristike.
Evo nekoliko glavnih prednosti i karakteristika keramike:

Visoka otpornost na visoke temperature: Keramika je poznata po svojoj visokoj otpornosti na

ekstremne temperature. Može izdržati visoke temperature bez deformacije ili oštećenja, što je čini
pogodnom za primjene u industriji, poput proizvodnje keramičkih pločica, toplinskih izolacija i
komponenti za peći.

Visoka čvrstoća i tvrdoća: Keramika je čvrst i tvrd materijal koji se odlikuje visokom čvrstoćom i
otpornošću na habanje. To je korisno u primjenama gdje je potrebna izdržljivost i otpornost na trošenje,
kao što su keramičke pločice, sanitarije i abrazivni alati.

Hemijska otpornost: Keramika je otporna na hemikalije i koroziju. Ova svojstva čine je pogodnom za
upotrebu u industriji kao materijal za hemijske posude, cijevi i reaktore. Također se koristi u
medicinskim i laboratorijskim aplikacijama gdje je potrebna otpornost na koroziju.

Električna izolacija: Keramika je dobar električni izolator. Njena visoka otpornost na električnu
provodljivost čini je idealnim materijalom za proizvodnju izolatora, elektronskih komponenti, keramičkih
ploča za printanje i drugih električnih aplikacija.

Estetske mogućnosti: Keramika se može oblikovati u različite forme i teksture, te ima širok spektar
boja i uzoraka. To pruža dizajnersku slobodu i mogućnost stvaranja estetski privlačnih proizvoda, kao što
su keramičke pločice, umjetničke keramičke figure i keramički nakit.

Prirodna svojstva: Keramika je inertan materijal i nudi prirodna svojstva kao što su otpornost na
plamen, nepropusnost za vodu i otpornost na bakterije. To je korisno u primjenama kao što su
keramičke posude za kuhanje, sanitarije i keramičke membrane za filtraciju vode.

Održivost: Keramika je ekološki prihvatljiv materijal jer je izrađena od prirodnih resursa poput gline i
minerala. Također je dugotrajan materijal koji ima sposobnost da se reciklira i ponovno koristi.

15
Važno je napomenuti da različite vrste keramike mogu imati različite prednosti i karakteristike, ovisno o
sastavu i načinu proizvodnje.12

2.3. Primjene štampe na keramici

Štampa na keramici ima širok spektar primjena u različitim industrijama i oblastima. Evo
nekoliko primjera primjene štampe na keramici:

Keramičke pločice: Štampa na keramičkim pločicama omogućava kreiranje različitih dezena,

uzoraka, boja i tekstura. To omogućava dizajniranje personalizovanih ili unikatnih pločica za
podove, zidove, kupatila, kuhinje i druge prostorije.

Posuđe i keramički predmeti: Štampa se često koristi za dekorisanje posuđa, tanjira, šolja,
vaza i drugih keramičkih predmeta. To omogućava stvaranje estetski privlačnih i
personalizovanih komada keramike.

Keramičke figurice i umetnički predmeti: Štampa se također koristi u proizvodnji keramičkih

figurica, skulptura i umetničkih predmeta. Ova tehnika omogućava detaljno prikazivanje slika,
tekstura i dizajna na keramici, pružajući umjetnicima kreativnu slobodu.

Građevinski materijali: Štampa na keramici se koristi za dekoraciju i personalizaciju

građevinskih materijala poput keramičkih cigli, fasada, panela i keramičkih premaza. Ova
primjena omogućava postizanje željenog vizuelnog efekta i estetskog dojma na građevinskim
objektima.

Industrijska primjena: Štampa na keramici se također koristi u industrijskim sektorima za

primjenu kao što su proizvodnja keramičkih ploča za printanje, elektronike, senzora, medicinskih
i laboratorijskih uređaja.

Reklamni materijali: Keramički reklamni materijali, poput pločica, ploča i panela, mogu se
štampati kako bi se postigao vizuelni efekat i privukla pažnja potrošača.
12
J. Binner, M. Johnsson, A. R. Boccaccini. "Ceramics: The Powerhouse of Advanced Materials." Advanced
Engineering Materials 10.7 (2008): 155-169.

16
 Keramičke ploče za suvenire: Štampa na keramičkim pločama može se koristiti za stvaranje
personalizovanih suvenira, spomen-ploča, zahvalnica i drugih dekorativnih predmeta.

Ovo su samo neki od mnogih primjena štampe na keramici. Kroz napredak u tehnologiji štampe,
otvaraju se nove mogućnosti za kreativno i funkcionalno korištenje keramike kao podloge za
štampanje i dizajn.13

3. METALNI MATERIJALI

Metali su materijali kristalne strukture, za koje je karakteristična neprozirnost, sjaj, kovnost,

toplotna i elektroprovodljivost, topljivost. Istopljeni metali nakon hlađenja zadržavaju željeni
oblik. Pri reakciji sa kiselinama tipični metali obrazuju soli, a sa kiseonikom okside.

Svi metali, osim žive, pri normalnim uslovima su čvrste kristalne materije. Najčešći tipovi
kristalne rešetke metala prikazani su na slici 2.45. To su zapreminski centrirana kubna rešetka,
površinski centrirana kubna rešetka i heksagonalno gusto pakovanje. Po stepenu tvrdoće, metali
se dosta razlikuju među sobom: kalijum i natrijum podsećaju na vosak (lako se seku nožem),
olovo se može zagrebati noktom, a hrom je po tvrdoći blizak dijamantu (grebe staklo).

Metali su materijali kristalne strukture, za koje je karakteristična neprozirnost, sjaj, kovnost,

toplotna i elektroprovodljivost, topljivost. Istopljeni metali nakon hlađenja zadržavaju željeni
oblik. Pri reakciji sa kiselinama tipični metali obrazuju soli, a sa kiseonikom okside.

Metali koji se prlmenjuju u tehnici, dele se u dve grupe: crni i obojeni metali. U grupu crnih
metala spada gvožđe i sve legure gvožđa, čelici i sirovo gvožđe. U grupu obojenih metala
spadaju olovo, bakar, kalaj, cink i drugi, kao i legure tih metala, bronza (legura bakra i kalaja),
mesing (legura bakra i cinka), tipografske legure (legure olova, antimona i kalaja). Obojeni
metali se dele na četiri grupe: teške, lake, retke i plemenite. Teški metali imaju gustinu veću od 5
kg/drn. U retke metale spadaju volfram, molibden, tantal, vanadijum, telur, indijum, germanijum,
cirkonijum, talijurn i drugi. Plemeniti zlato, platina, paladijum, srebro, iridijum, izdvajaju se po
visokom stepenu otpornosti na koroziju pod atmosferskim uslovima i otpornosti na dejstvo
večine kiselina. U grafičkoj industriji metali se primenjuju nelegirani, kao nisko ili

13
Z. H. Mohamed, M. R. M. Rejab, A. F. I. Z. Abidin. "A Review of Ceramic Inkjet Printing for Decorative and
Functional Applications." Advanced Materials Research 415-417 (2012)

17
visokolegirani materijali, ili u sastavu metalnih ili oksidnih prevlaka. Metalni materijali se
koriste kao konstrukcioni materijali, kao podloge za štampanje i kao materijali za izradu
štamparsklh formi i alata.14

Najznačajniji metalni materijali kaji nalaze primenu u savremenoj grafičkoj i ambalažnoj

industriji, kao i u industriji papira, su.

• Čelik; legura gvožda, ugljenika i drugih metala; koristi se kao konstrukcioni materljal i za
lzradu alata;

• Liveno gvožde; koristi se za izradu delova mašina i cilindre;

• Beli lim; višeslojni materijal; kalaj-čelik-kalaj; koristi se kao podloga za štampu, odnosno
materijal za izradu limenki;

• Bakar; najčešće se koristi kao deo štamparske forme i to u obliku prevlaka; nezamenljiv je i za
izradu provodnika i elektronskih i električnih komponenti svih mašina, pa i grafičkih; Ranije se,
zajedno sa hromom, niklom, aluminijom i nerdajućirn čelikom konstio za izradu bimetalnih i
trimetalnih štamparskih formi za ofset štampu;

• Aluminijum; podloga za štampu, amabalažni materijal i matenjal za izradu osnove štamparskih

formi za ofset štampu; od elektrohemijski formiranih oksidnih prevlaka aluminijuma formiraju
se neštampajući elementi štamparskih formi za ofset štampu;

• Hrom; koristi se u obliku galvanskih prevlaka za poboljšavanje mehničkih i površinskih

karaktenstika štamparskih formi;

• Fosforna bronza; legura bakra i kalaja sa dodatkom 0,5% fosfora za sprečavanje oksidacije.
Upotrebljava se za izradu sita u proizvodnji papira i mrežica za štamparske forme za
sitoštampu.15

3.1. Prednosti i karakteristike metala

Metali su materijali koji se koriste širom industrije zbog svojih izuzetnih prednosti i
karakteristika. Evo nekoliko glavnih prednosti i karakteristika metala:

Visoka čvrstoća: Metali su poznati po svojoj visokoj čvrstoći i čvrstini. Ovo svojstvo
omogućava metali da izdrže velika opterećenja i sile, čineći ih pogodnim za primjene koje

14
M. Krgović,O. Perviz, Grafički materijali, str. 75
15
M. Krgović,O. Perviz Grafički materijali, str. 76

18
zahtijevaju izdržljivost i otpornost, kao što su građevinski materijali, automobili i industrijska
oprema.

Dobra vodljivost: Većina metala ima visoku električnu i toplotnu vodljivost. To ih čini
pogodnim za primjene kao što su električni provodnici, elektronske komponente, grijanje i
hlađenje sistema.

Otpornost na koroziju: Mnogi metali, kao što su aluminijum, nerđajući čelik i bakar, imaju
visoku otpornost na koroziju. Ovo je važno svojstvo koje čini metale pogodnim za primjene u
industriji, izgradnji brodova, cjevovoda, automobilskoj industriji i drugim sredinama izloženim
vlažnosti i agresivnim hemikalijama.

Dugotrajnost: Metali su izdržljivi i dugotrajni materijali. Imaju visoku otpornost na habanje,

deformaciju i lom, što ih čini idealnim za primjene koje zahtijevaju trajnost, kao što su
građevinski materijali, alati i vozila.

Oblikovljivost: Metali su oblikovljivi materijali. Mogu se lako oblikovati, savijati, rezati i

spajati, što olakšava izradu različitih oblika i struktura. To omogućava širok spektar dizajnerskih
mogućnosti i primjena metala u različitim industrijama.

Reciklabilnost: Metali su visoko reciklabilni materijali. Mogu se topiti i ponovno koristiti bez
gubitka kvalitete i svojstava. Ovo je važno za održivost i smanjenje ekološkog utjecaja, kao i za
efikasno upravljanje resursima.

Estetika: Metali imaju atraktivan izgled i visoku estetsku vrijednost. Mogu se finiširati na
različite načine, poput poliranja, brušenja, bojenja ili nanošenja premaza, što omogućava
postizanje različitih tekstura, boja i sjaja.

Važno je napomenuti da različiti metali mogu imati različite prednosti i karakteristike, ovisno o
svom sastavu i upotrebi.16
16
Callister, William D., and David G. Rethwisch. "Materials Science and Engineering: An Introduction." John Wiley &
Sons, 2018.

19
3.2. Primjene štampe na metalu

Štampa na metalu ima širok spektar primjena u različitim industrijama i sektorima. Evo nekoliko
primjera primjene štampe na metalu:

Reklamni materijali: Štampa na metalu se često koristi za proizvodnju reklamnih materijala

poput natpisa, ploča, znakova i banera. Metalni materijali pružaju izdržljivost, estetiku i
dugotrajnost, čineći ih pogodnim za vanjsku i unutarnju primjenu.

Ambalaža: Štampa na metalnoj ambalaži, poput limenki, kutija i bočica, omogućava

brendiranje proizvoda, pružajući im vizuelnu privlačnost i prepoznatljivost na tržištu.

Elektronika: Štampa se koristi u proizvodnji elektronskih komponenata i pločica. Metalne

površine mogu se štampati s vodičima, trakama, oznakama i drugim elementima koji su važni za
funkcionalnost elektroničkih uređaja.

Automobilska industrija: Štampa na metalu se koristi u automobilskoj industriji za dekoraciju i

personalizaciju automobilskih dijelova kao što su emblemi, felge, paneli i unutrašnji detalji.
Također se koristi za izradu tablica s registarskim oznakama i drugih identifikacijskih oznaka.

Industrijska oznakivanja: Štampa na metalu se koristi za oznakivanje industrijskih dijelova,

strojeva, alata i opreme. To omogućava jasno označavanje i identifikaciju, što je važno za
praćenje i upravljanje inventarom.

Nakit: Štampa na metalu se koristi u izradi personalizovanog nakita. Metalne površine mogu
se štampati sa specifičnim uzorcima, tekstom ili slikama, stvarajući jedinstvene komade nakita.

Umjetnost i dizajn: Štampa na metalu se koristi u umjetničkom i dizajnerskom svijetu za

stvaranje unikatnih umjetničkih djela, skulptura, instalacija i drugih kreativnih projekata.

20
Ovo su samo neki od mnogih primjera primjene štampe na metalu. Napredak u tehnologiji
štampe omogućava sve veću preciznost, detaljnost i raznolikost u primjeni štampe na metalnim
površinama.17

17
Boothroyd, Geoffrey, Peter Dewhurst, and Winston A. Knight. "Product Design for Manufacture and Assembly."
CRC Press, 2010.

21
ZAKLJUČAK

U ovom seminarskom radu smo istražili različite aspekte korišćenja stakla, keramike i metala
kao podloge za štampanje i dizajn. Ovi materijali pružaju izuzetne mogućnosti za stvaranje
personalizovanih, estetski privlačnih i funkcionalnih proizvoda.

Staklo se pokazalo kao izazovan, ali inspirativan materijal za štampanje. Tehnike kao što su sito
štampanje, digitalno štampanje i sublimacija omogućavaju stvaranje prelepih štampanih uzoraka
i slika na staklenim površinama. Primena štampanog stakla u industriji nameštaja, arhitekture i
dekoracije otvara nove mogućnosti za personalizaciju prostora i stvaranje unikatnih dizajnerskih
rešenja.

Keramika, sa svojom raznolikošću tekstura i boja, pruža brojne mogućnosti za štampanje i

dizajn. Tehnike kao što su tampon štampanje, transfer štampanje i direktno štampanje
omogućavaju precizan prenos štampe na keramičke površine. Primena štampane keramike u
industriji posuđa, keramičkih pločica i umetničkih predmeta donosi novu dimenziju
personalizacije i unikatnosti.

Metal je snažan i dugotrajan materijal koji se sve više koristi kao podloga za štampanje i dizajn.
Sito štampanje, graviranje i digitalna štampa omogućavaju precizan prenos štampe na metalne
površine, što se koristi u industriji kao što su automobilska, elektronika i reklamni materijali.
Inovativne tehnologije kao što su 3D štampanje metala i primena metalnih folija otvaraju nove
horizonte za kreiranje složenih i visokokvalitetnih proizvoda.

Međutim, iako postoje brojne prednosti korišćenja stakla, keramike i metala kao podloge za
štampanje i dizajn, takođe se suočavamo sa određenim izazovima. Neki od njih uključuju
složenosti u pripremi materijala, prilagođavanje dizajna specifičnim karakteristikama materijala i
postupcima štampe, kao i održavanje dugotrajnosti i otpornosti na habanje kod štampe na ovim
materijalima.

22
U budućnosti se očekuje dalji napredak tehnologije štampanja i dizajna na staklu, keramici i
metalu. Inovacije poput razvoja novih materijala, unapređenje tehnika štampe i implementacija
naprednih tehnologija, kao što su 3D štampa

23
LITERATURA

Knjige:

1. GRAFICKI MATERIJALI M. KRGOVIC O.PERVIZ

2. N. Tripathi, V. Agarwal. "Printing on Glass: A Review on Recent Development." Indian Journal of

Science and Technology 9.47 (2016): 1-6.

3. M. Millington, C. Blackstock. "Digital Printing onto Glass: A Survey of Current Practices and Future
Potential." Journal of the International Digital Media and Arts Association 8.2 (2012): 12-20.

4. J. Binner, M. Johnsson, A. R. Boccaccini. "Ceramics: The Powerhouse of Advanced Materials."

Advanced Engineering Materials 10.7 (2008): 155-169.

5. Z. H. Mohamed, M. R. M. Rejab, A. F. I. Z. Abidin. "A Review of Ceramic Inkjet Printing for Decorative
and Functional Applications." Advanced Materials Research 415-417 (2012)

6. Callister, William D., and David G. Rethwisch. "Materials Science and Engineering: An Introduction."
John Wiley & Sons, 2018.

7. Boothroyd, Geoffrey, Peter Dewhurst, and Winston A. Knight. "Product Design for Manufacture and
Assembly." CRC Press, 2010.

24