Nikè van Samothrake

Artikel
Overleg
Lezen
Bewerken
Brontekst bewerken
Geschiedenis weergeven

Hulpmiddelen
Etalagester
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

De gevleugelde Nikè van Samothrake driekwart links bekeken (Ma 2369)

De Nikè van Samothrake (Oudgrieks Νίκη τῆς Σαμοθράκης / Níkê tês Samothrákês) is
een hellenistisch marmeren beeld dat de godin van de overwinning Nikè voorstelt.

De beeldhouwer is niet met zekerheid bekend. De stijl is die van de School van
Rodos en men vermoedt dat het standbeeld werd gemaakt door de beeldhouwer
Pythokritos. Deze beeldhouwer was rond 200 v.Chr. werkzaam.[1]

Het beeldhouwwerk staat sinds 1884 tentoongesteld in het Louvre in Parijs. Het is
een van de beroemdste beelden uit de klassieke oudheid en een van weinige die in
oorspronkelijk Griekse vorm, en niet via Romeinse kopieën, is overgeleverd.

Ontdekking en geschiedenis

Plattegrond van het heiligdom van de Grote Goden van Samothrake. Het standbeeld
stond op nummer 9.

De gevleugelde Nikè van Samothrake rechts bekeken (Ma 2369).

Het beeld werd in stukken gevonden op 15 april 1863 op het Egeïsche eiland
Samothrake door de Franse viceconsul van het Ottomaanse Rijk en amateurarcheoloog
Charles Champoiseau.[2] Champoiseau identificeerde de buste en het lijf als een
voorstelling van Nikè, die meestal wordt afgebeeld als een gevleugelde vrouw. De
fragmenten werden ter plaatse samengevoegd en in 1863 naar het Louvre verstuurd.

In 1873 en 1875 deed een Oostenrijks archeologisch team verdere opgravingen in het
gebied.[3] Dit team vond meer fragmenten en twee vingers. Deze werden naar het
Kunsthistorisch Museum van Wenen overgebracht.

In 1879 vond Charles Champoiseau grote stukken grijs marmer die dienden als
voetstuk (in de vorm van de voorsteven van een schip) van het standbeeld, een
voorstelling die men ook terugvindt op tetradrachmes van Demetrios Poliorketes
geslagen na zijn overwinning op Ptolemaios I bij Salamis op Cyprus in 306 v.Chr.[4]
Het beeld werd daarom hersteld naar dit voorbeeld, namelijk met een trompet in de
hand. Toen Jean Charbonneaux echter tijdens opgravingen in 1950 de rechterhand
ontdekte, sprak deze vondst de reconstructie tegen: de hand was namelijk bijna
volledig geopend en had gestrekte vingers. Men realiseerde zich kort na 1950 dat de
twee vingers die in het Kunsthistorisch Museum van Wenen werden bewaard
toebehoorden aan de rechterhand.[5]

Dankzij de verschillende opgravingen en reconstructies kwam men tot de conclusie

dat het standbeeld op een rechthoekige verhoging stond. Deze verhoging kijkt uit
over de Egeïsche Zee en staat aan het uiteinde van het terras op de zijkant van een
heuvel die uitstak boven het theater van het heiligdom van de Grote Goden van
Samothrake.[6] Het was ontworpen om in driekwart profiel van links bekeken te
worden, want de rechterzijkant is grof afgewerkt.[6] Een replica van gips bevindt
zich in het museum bij de originele locatie van het heiligdom van de Grote Goden
van Samothrake.

Met behulp van de verschillende originele stukken maakte men in 1884 in het Louvre
een gespiegeld afgietsel van de rechtervleugel van het beeld, en tevens
reconstructies van de linkerborst en de rug van de buste.

Het beeld

De gevleugelde Nikè van Samothrake aan de Darutrap

Beeldhouwstijl
Zie Hellenistische beeldhouwkunst voor een bespreking van de stijlperiode.
Het beeld werd gemaakt tijdens de hellenistische periode (323 v.Chr.–30 v.Chr.).
Tijdens deze periode evolueerde de Oud-Griekse beeldhouwkunst, door zijn contact
met het oosten, in de richting van meer realisme, individualisme en naturalisme. De
kunstenaars wilden het typische, het menselijke van figuren weergeven en beeldden
dus 'echte' mensen uit. De beeldhouwers streefden er ook naar om een bepaald gevoel
(pathos) weer te geven. Vrouwelijke beelden toonden in deze periode zonder schroom
hun naaktheid.

Nikè
Het beeld is een meesterstuk van leven, beweging en realisme en straalt allure uit.
Het stelt een gevleugelde vrouw voor, de allegorie van de overwinning. Het beeld
geeft het ogenblik weer waarop de gevleugelde Nikè neerdaalt op de voorsteven van
een schip. Door de hevige wind kleeft haar zeer fijne chiton aan haar lichaam,
waardoor haar sierlijke vormen zichtbaar worden (techniek van het drapé mouillé).
Het beeld is met vleugels 3,28 meter hoog en zonder de vleugels 2,38 meter hoog.
Het is vervaardigd van wit marmer afkomstig van het Griekse eiland Paros.

De gevleugelde Nikè van Samothrake op haar sokkel van voren (Ma 2369)
Het standbeeld is echter beschadigd en het mist het hoofd en de armen. Deze werden
(nog) niet teruggevonden. Aan de hand van het torso kan men afleiden dat de
rechterarm opgeheven was. Men vermoedde lange tijd dat het beeld in de rechterhand
een trompet vasthield. Met de ontdekking van de rechterhand in 1950 moest men
echter vaststellen dat er geen attribuut in de hand kan hebben gezeten. De hand is
immers grotendeels open en heeft gespannen vingers waardoor het onmogelijk is dat
daarmee een trompet kon worden vastgehouden.[7] De teruggevonden hand bevindt zich
nu in een glazen kast naast het standbeeld.[8] De linkerarm bevond zich
waarschijnlijk naast het lichaam en hield vermoedelijk een trofee in de hand.[9]
[10]

De rechtervleugel van het beeld is een symmetrische gipsen versie van de originele
linkervleugel. Tijdens verschillende opgravingen werden allerlei stukjes van de
originele rechtervleugel gevonden. Daaruit bleek dat de afwerking van de
rechterkant van het standbeeld oppervlakkiger is dan die van de linkerkant. Hieruit
wordt opgemaakt dat het beeld bedoeld was om driekwart profiel van links bekeken te
worden.[11]

Het beeld bestaat uit zes afzonderlijk afgewerkte blokken marmer: het lichaam, de
buste, de beide armen en de beide vleugels. Deze werkwijze is typisch voor beelden
uit de hellenistische periode en werd voornamelijk gebruikt om materiaal te
besparen. Men kon makkelijker werken met kleine blokken marmer. De blokken werden
door middel van bronzen krammen aan elkaar gezet.

Schip en sokkel
Het voetstuk van het standbeeld is vervaardigd uit grijs marmer. Onder het voetstuk
bevindt zich de voorsteven van een schip, waarschijnlijk een hemiolia.[12] Het
grijze marmer is afkomstig uit Lartos, een stad aan de zuidoostkust van het eiland
Rodos.
Datering en toeschrijving

Sculpturaal reliëf, dat een schip voorstelt, getekend Pythokritos op de muur van de
akropolis van Lindos
Het beeld werd waarschijnlijk vervaardigd tussen 200 v.Chr. en 190 v.Chr. ter ere
van een zeeoverwinning rond 200 v.Chr. op Antiochus de Grote door Eudamos van
Rodos. In de 3e eeuw v.Chr. was Rodos een machtige zeenatie in de Egeïsche Zee.

Champoiseau dacht echter ten tijde van de opgraving dat het beeld tussen 295 v.Chr.
en 289 v.Chr., na een gewonnen zeeslag nabij Cyprus, vervaardigd werd in opdracht
van de Macedonische generaal Demetrius I Poliocretes. In 1910 kwam men tot het
besef dat Samothrake tijdens die periode overheerst werd door Lysimachus, een
vijand van Demetrius, en dat Lysimachus nooit een dergelijk monument als de Nikè
zou hebben laten bouwen.[13]