Parafraza:

- skrócone powtórzenie własnymi słowami wypowiedzi klienta, zakończone

pytaniem Czy tak?, Czy dobrze zrozumiałem? itd.
- służy zwiększeniu precyzji uzyskanych w rozmowie informacji czy lepszemu
ich zrozumieniu
- Interwencja służąca sprawdzaniu informacji.
- informacyjna funkcja polega na sprawdzeniu zrozumienia sensu słów badanego
- diagnosta może za pomocą parafrazy zaakcentować dowolny fragment
wypowiedzi klienta. Jeśli ma wrażenie, że jest to fragment istotny, pozwala mu
to nie tylko pogłębić informację lecz także sprawdzić, czy jest ona równie
istotna dla klienta

Wypowiedź klienta Parafraza

Ostatnio przeprowadziliśmy się. Zmiana adresu to Rozumiem, że ta zmiana to dla

rewolucja w życiu. Nowe miejsce, wszystko obce. ciebie trudne doświadczenie.
Nikogo tam nie znam. Bardzo mi żal, że musiałem Mam wra-
się rozstać z kolegami, a rodzice na nic nie mają żenie, że czujesz się tu samotny,
czasu. W starej szkole byłem w mistrzowskiej brak ci dawnych kontaktów.
drużynie. Nie wiem, czy tu uda mi się być w
czołówce. Tam czułem się potrzebny i lubiany.
Wszystko to jest okropnie trudne, chciałbym wrócić.
Cały czas myślę jak to zrobić, przez to nie mogę się
uczyć, to się musi źle skończyć.

Klaryfikacja:
- służy zwiększeniu precyzji uzyskiwanych w rozmowie informacji czy
lepszemu ich zrozumieniu, podtrzymanie kontaktu
- klaryfikację stosujemy wtedy, gdy nie zrozumieliśmy wypowiedzi badanego
(w odróżnieniu od parafrazy)
- Mówimy wtedy po prostu: Nie zrozumiałam, czy... Nie jest dla mnie jasne...
itd. i prosimy o wyjaśnienie
- Np. Nikt się do mnie nie odzywa... w zasadzie nie obchodzi mnie to. Każdy
może robić, co chce informacja jest nieklarowna. Trzeba wyjaśnić, o kogo
chodzi, co konkretnie oznacza nieodzywanie się.
- ważny jest sam fakt użycia ogólników (nikt, każdy). Brak precyzji w tym
zdaniu może być wskaźnikiem ukrywanego żalu lub złości.
 Parafraza vs Klaryfikacja:
Parafraza jest stosowana w sytuacji, gdy diagnosta chce zweryfikować poprawność
swojego sposobu rozumowania, natomiast klaryfikacja jest stosowana w sytuacji, gdy
z jakiś względów (np. niejasność wypowiedzi) diagnosta ma trudności ze
zrozumieniem przekazu i chce uzyskać informacje, które naprowadzą go na poprawny
tok rozumowania. Klaryfikacja w przeciwieństwie do parafrazy, nie zawiera w swojej
formie założenia dotyczącego sensu wypowiedzi osoby badanej.

Wypowiedź klienta: Parafraza: Klaryfikacja:

Byliśmy z mężem na urodzinach
u mojego ojca. Nie było to
przyjemne, bo on zachowywał
się strasznie, powiedział wiele
raniących słów i sprawił, że
atmosfera była dla mnie nie do
wytrzymania. Już nie mam
pomysłu, jak zapobiegać tym
awanturom.
To jest straszne. Dyrektor
wezwał mnie na rozmowę i
powiedział, że musi mnie
zwolnić. Nie wiem jak sobie
teraz poradzę. Ocenił mnie
niesprawiedliwie. Ja co prawda
już od dawna chciałem zmienić
pracę, ale to nie jest w porządku,
gdy ludzie po pozorach oceniają
moje zachowanie.
Ta nieprzyjemna sytuacja
na urodzinach ojca
sprawiła, że poczuła się
Pani bezradna czy dobrze
rozumiem?
Jeżeli dobrze
zrozumiałam, trudniej jest
panu pogodzić się z
niesprawiedliwą oceną
szefa niż z samym
zwolnieniem z pracy, bo i
tak już wcześniej myślał
pan o jej zmianie, czy tak?
Nie do końca
zrozumiałam,czyje
zachowanie na tym
spotkaniu było dla Pani
nieprzyjemne i trudne do
zniesienia.
Słuchając pana nie było dla
mnie jasne, czy problemem
dla pana jest utrata pracy
czy to, że został pan
niesprawiedliwie
oceniony?

Interpretacja:
- To forma interwencji diagnosty, mająca na celu uchwycenie istoty problemu,
mimo że nie został on wyartykułowany przez badanego
- Stosowana jako ostatnia w kolejności technik
- Stwierdzenie, które (dzięki intuicji i wiedzy diagnosty) pozwala
zidentyfikować zachowania, wzorce reagowania, dążenia i uczucia, o których
można wnioskować na podstawie reakcji badanego.
- Polega na zwerbalizowaniu niejawnej, ukrytej treści wypowiedzi klienta, z
której być może nie zdaje sobie sprawy, na zaproponowaniu alternatywnego
znaczenia dla zachowań czy reakcji klienta.
- Może pokazywać powiązania pomiędzy różnymi, pozornie odległymi
zdarzeniami lub zachowaniami klienta, kierując jego uwagę na ewentualną
 obronę czy względnie trwałe tendencje, np.: Myślę, że sposób, w jaki
zakończyło się twoje drugie małżeństwo jest podobny do tego, w jaki
zakończyło się pierwsze.
- interpretacja pomaga badanemu dostrzec nierozpoznane, głębsze uczucia lub
znaczenia własnych zachowań. Pozwala mu też uchwycić rozbieżności
pomiędzy wzorcami niejawnych i jawnych zachowań oraz ustosunkować się do
innej, podanej przez diagnostę perspektywy spojrzenia na własne zachowania.
- jedna z najtrudniejszych interwencji. Wymaga wrażliwości i doświadczenia
klinicznego. Jednym z czynników decydujących o skuteczności interpretacji
jest stopień rozbieżności między jawną treścią wypowiedzi osoby badanej a
treścią dokonanej przez diagnostę interpretacji. Zbyt duża rozbieżność łatwo
napotka opór i wzbudzi reakcje obronne lub sprzeciw. Zbyt mała - bliska jest
parafrazowaniu.
- znaczenie ma rodzaj interpretowanych treści i wybór momentu interwencji.
Czasem lepiej ją odroczyć do chwili, gdy osoba badana będzie lepiej
przygotowana. Innym razem uzasadniona jest rezygnacja z interpretacji, gdy
wypowiedzi, zachowania lub inne treści, których miałaby dotyczyć, są zbyt
trudne lub nieistotne z punktu widzenia celu diagnozy.
- Interpretacją jest także zebranie wypowiedzi o podobnym znaczeniu z różnych
fragmentów rozmowy. Jeśli badany w różnych momentach rozmowy
wspomina, że w ostatnim czasie stracił pracę, pokłócił się z przyjacielem, bo
ten go zawiódł, córka zachowuje się w sposób niedopuszczalny, żona go nie
rozumie, a wczoraj wyrzucił z domu psa, interpretacją byłaby hipoteza o
nasileniu złości wobec szefa i przemieszczaniu jej na otoczenie.
- sposób sformułowania interpretacji powinien dopuszczać jej odrzucenie przez
klienta, a więc mieć formę pytania lub przypuszczenia
- Interpretację należy stosować bardzo ostrożnie, łatwo bowiem zasugerować
klientowi własny obraz sytuacji lub wywołać u niego poczucie całkowitego
braku zrozumienia, irytację lub zniechęcenie.

Milczenie:
- Umiejętnie stosowanym milczeniem psycholog może poprawiać klimat
rozmowy i dawać klientowi szansę przemyślenia wypowiedzi.
- Otwiera to możliwość nawiązania głębszego, również pozawerbalnego
kontaktu.
- Zagadywanie każdej chwili ciszy jest zawsze błędem
- Wykorzystanie ciszy to także stworzenie swoistej czasowej przestrzeni dla
refleksji i uczuć klienta oraz nadanie rozmowie optymalnego tempa.
Optymalnego to znaczy takiego, w którym kolejne interwencje pojawiają się w
 momencie, gdy poprzednia wypowiedź została zakończona i nie ma napięcia
związanego z niepewnością co do dalszego przebiegu rozmowy.
- Psycholog, podobnie jak klient, powinien w miarę potrzeby, mówiąc, robić
odpowiednio długie przerwy. Aby chwile ciszy spełniły swoje funkcje, muszą
wynikać z akceptacji, spokoju lub refleksji diagnosty. Muszą zostać odczytane
przez klienta jako wyraz uważności na słowa mówiącego i gotowości do dania
mu czasu, w przeciwnym razie utrudnią, a nie ułatwią kontakt

Bezpośrednie Informacje Zwrotne:

- tzw. zwrot na gorąco
- Źródłem danych diagnostycznych mogą być obserwacje i komentarze na temat
zdarzeń mających miejsce w sytuacji badania.
- Informacje zwrotne dotyczące własnych odczuć i reakcji diagnosty w czasie
rozmowy, zachowań klienta, czy tego, co dzieje się w relacji między nimi, są
zwykle stosowane jako narzędzie zmiany
- Zachowania klienta w sytuacji badania i wobec psychologa mogą być
wskaźnikami jego niezaspokojonych potrzeb, lęku, identyfikacji z ważnymi
osobami. Takie wnioskowanie jednak, bez omówienia z badanym, byłoby
nieuprawnione. Interwencja diagnostyczna w podobnych sytuacjach polega na
werbalnym reagowaniu na zaobserwowane zjawisko, co pomoże zrozumieć
jego psychologiczne źródła.
- Diagnosta wskazuje na swoje odczucia {Trudno mi się skupić, zastanawiam się
dlaczego?), na reakcję klienta (Uśmiechasz się, sprawia ci to przyjemność?), a
to, co dzieje się w ich relacji {Zauważyłam, że pod koniec spotkania zawsze
mówisz coś ważnego, mam wtedy poczucie, że zabrakło nam czasu, co o tym
sądzisz?)
- Sformułowanie powinno być wyrażone w czasie teraźniejszym i w pierwszej
osobie, jeśli dotyczy własnych reakcji diagnosty
- Zasadniczą sprawą w stosowaniu jest opisanie tego, co się zdarzyło,
bezpośrednio po, na bieżąco. Po upływie czasu wrażenie zmienia się
efektywność techniki słabnie.

Odzwierciedlenie uczuć:
- wypowiedź diagnosty, w której odnosi się on do uczuć przeżywanych przez
rozmówcę i podkreśla swoje zrozumienie dla tych przeżyć.
- celem tej interwencji jest pokazanie przez diagnostę empatycznego rozumienia
sytuacji osoby badanej ( taka postawa diagnosty sprzyja zaufaniu i chęci
mówienia o sprawach osobistych)
- odzwierciedlenie ułatwia diagnoście poznanie w jaki sposób jego rozmówca
subiektywnie doświadcza i przeżywa daną sytuację
 Odzwierciedlenie uczuć wyrażonych
werbalnie
Wypowiedź klienta: Moja mama ciągle
źle się czuje, wyniki badań cały czas ma
złe… nie potrafię jej pomóc… robię co
mogę aby jej pomóc ale nie widać żadnej
poprawy.
Odzwierciedlenie: Rozumiem, że brak
poprawy stanu zdrowia mamy sprawia,
że czuje się pan bezradny.
Odzwierciedlenie uczuć wyrażonych
niewerbalnie
Wypowiedź klienta: (cichy głos, głowa
spuszczona, brak kontaktu wzrokowego)
Byłem dzisiaj w szpitalu u mamy,
rozmawiałem z lekarzem… (milczy)...
(głos jeszcze cichy) szanse powodzenia
operacji oszacował na 50%...
Odzwierciedlenie: Rozumiem, że po
dzisiejszej rozmowie z lekarzem boi się
pan, że operacja może się nie udać.

Ilustracja:
- Ilustracja to powołanie się przez diagnostę na konkretne przykłady zdarzeń lub
historii (czasami zaczerpniętych z bajek) w celu bliższego zrozumienia
problemu klienta.
- Można też korzystać z tej techniki inaczej. Gdy klient mówi w sposób
abstrakcyjny lub na bardzo dużym poziomie ogólności, można poprosić go, by
zilustrował swój problem jakimś przykładem, opisując konkretne zdarzenie lub
doświadczenie. np. Kiedy klient mówi, że przyjaciel ciągle go rani, można
poprosić, by opisał ostatnią sytuację, w której czuł się zraniony przez
przyjaciela
- Uruchomienie wyobraźni- jeśli klient ma trudności z omówieniem problemu,
można mu zaproponować, by wyobraził sobie, „uruchomił w głowie" film z
problemem i opisywał wszystko, co się pojawia

Podsumowanie:
- zebranie w całość tych treści, które badany zakomunikował diagnoście
- celem jest uporządkowanie i streszczenie dotychczasowego przebiegu
rozmowy
- jest podobne do parafrazy lecz obejmuje znacznie dłuższą wypowiedź
badanego
- szczególnie przydatne na zakończeniu rozmowy (możliwość sprawdzenia przez
diagnostę, czy zapamiętał wszystkie ważne kwestie omawiane podczas
rozmowy) lub rozpoczęciu nowego spotkania (ułatwia zachowanie ciągłości
procesu diagnostycznego)
- użyteczna, gdy rozmowa utknęła w miejscu- rozmówca cały czas porusza te
same wątki i diagnosta ma wrażenie, że nie posuwa się do przodu
 - znajduje zastosowanie, gdy diagnosta chce zakończyć jakiś dany temat i
przejść do następnego
- podsumowanie zawiera uczucia badanego które się pojawiły
- zaznaczenie kluczowych wątków i uczuć
- Daje poczucie osobie badanej, że była uważnie słuchana
- możliwość płynnego przechodzenia z tematu do tematu
- np. Opowiedziała mi pani o swoim bracie, tym, że jest ciężko chory i wymaga
opieki ze strony wszystkich domowników. Dużo mówiła pani o swoich
uczuciach związanych z tą sytuacją. Z jednej strony kocha pani brata i chce dla
niego jak najlepiej, jednak z drugiej strony chce mieć pani swoje życie i złości
panią sytuacja w której musi pani rezygnować z ważnych dla siebie spraw,
ponieważ rodzice wymagają od pani opieki nad bratem.

Informowanie:
- przekazanie osobie badanej obiektywnych, rzetelnych informacji na jakiś temat
- stosowana między innymi w sytuacji zawierania kontraktu (diagnosta udziela
badanemu informacji związanych z przebiegiem badania, obowiązkami
badacza i badanego…)
- informując diagnosta nie daje badanemu rad, nie przekazuje mu swojego
subiektywnego systemu wartości
- np. sytuacja, gdy oczekiwania badanego są nieadekwatne do sytuacji diagnozy
(badany oczekuje od diagnosty profesjonalnej pomocy psychologicznej,
psychoterapii)- etyka zawodowa nakazuje udzielenie rzetelnych informacji o
realnych kompetencjach diagnosty i poinformowanie go gdzie i w jakich
warunkach oczekiwania badanego mogą być zaspokojone

Dopytywanie

Facylitacja (zachęcanie):
- Jest to interwencja polegająca na podtrzymywaniu rozmowy lub zachęcaniu do
dalszych wypowiedzi.
- Może mieć formę werbalną, znaną jako prośba o rozwinięcie wypowiedzi (np.
Proszę mi opowiedzieć o tym więcej, Czy możesz opisać to szczegółowo lub
Słucham, i co dalej..)
- Może mieć formę niewerbalną (spojrzenie, potakiwanie, gest ręki)

Konfrontacja:
 - Polega na słownej reakcji diagnosty, który opisuje rozbieżności i sprzeczne
przekazy dotyczące przekonań, uczuć i zachowań klienta.
- Badacz zwraca uwagę pacjenta na niespójności, lecz nie podaje żadnych
wyjaśnień.
- technika docierania do informacji o ewentualnych konfliktach oraz poszerzania
świadomości siebie badanego.
- Rozbieżności te mogą być wskaźnikami konfliktów, z których badany nie zdaje
sobie sprawy. Skonfrontowanie pomaga mu rozpoznać poznawcze i afektywne
trudności w dotarciu do nich.
- Niezgodność stwierdzeń lub zachowań klienta (Groth-Marnat, 2003) może
zachodzić między:
- tym, kim /czym osoba jest a kim/czym chciałaby być;
- tym, co mówi a tym, co robi;
- dwoma przekonaniami;
- tym, jak osoba sama siebie widzi i tym, jak jest postrzegana przez
diagnostę
- zachowaniami werbalnymi i niewerbalnymi.
Np.

Zachowanie Badanego: Konfrontacja:

Badany twierdzi, że jest zainteresowany i
jednocześnie rozgląda się, kręci,
patrzy przez okno, zamyśla się
Klient mówi: Nie zależy mi na opinii
mojego szefa i w innym momencie: Szef
znowu miał jakieś uwagi. Cały dzień
miałem potem zepsuty.
Klient mówi, że zgłosi się na badanie
lekarskie, jednak nic nie robi w tym celu
i nie wyjaśnia przyczyn.
Powiedziałeś, że cię to interesuje,
jednocześnie zauważyłam,
że patrzysz przez okno ...
Mam wrażenie, że poprzednio mówiłeś, że
nie zależy ci na opinii
szefa. Jednocześnie usłyszałam, że gdy
zrobił ci uwagę, cały dzień miałeś popsuty.
O ile dobrze pamiętam, byłeś zdecydowany
zrobić badania,
dotąd nie byłeś u lekarza.