Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda

MODEL DYNAMICZNY

• zachowanie zdeterminowane jest siłami, nad którymi człowiek nie ma

kontroli

• ostateczną przyczyną każdej aktywności jest popęd

• POPĘD

Ø pomost pomiędzy biologią a psychiką

Ø siła motywująca zachowanie

RODZAJE POPĘDÓW

POPĘD ŻYCIA - EROS POPĘD ŚMIERCI - TANATOS

LIBIDO – zasada zachowania energii nieświadome dążenie powrotu do

czemu służy popęd seksualny? świata nieożywionego

co zawiera tanatos?

przeżyciu i rozmnażaniu • potrzeby destrukcji

co zawiera popęd seksualny? • potrzeby walki

•
• dążenie do tworzenia • potrzeby niszczenia

• pragnienia doznań zwrócenie popędu ku sobie –

masochizm
• pragnienia przyjemności
życiowych zwrócenie popędu ku innym –
agresja lub sadyzm
zwrócenie popędu ku sobie – narcyzm

zwrócenie popędu ku innym – wybór

miłości (obiektu)

KONFLIKT POMIĘDZY POPĘDAMI 1

 MODEL TOPOGRAFICZNY

ŚWIADOMOŚĆ

- stanowi najmniejszą część życia psychicznego

- to, co doświadczane jest bezpośrednio

- normalny stan przytomności

PODŚWIADOMOŚĆ

- fakty, zdarzenia, spostrzeżenia, które pozostają w nieświadomości, jednak można je

wydobyć, jeśli skupi się na nich uwagę

v w większości mają pozytywne lub neutralne zabarwienie emocjonalne

NIEŚWIADOMOŚĆ

- treści aktywnie wypierane ze świadomości

- treści, których nie możemy sobie uświadomić, ale wywierają na nas wpływ

v sens przystosowawczy

v ujawniają się w: snach, urojeniach, halucynacje, pomyłkach,

przejęzyczeniach, bezwiednych czynnościach, nerwicach, psychozach,
dziełach sztuki

MODEL STRUKTURALNY OSOBOWOŚCI

nie podlega ograniczeniom

moralnym

nie podlega logice całkowicie nieświadoma

struktura

nie ma zahamowań
ID
źródło wszelkiej energii
popędowej

nie liczy się z

rzeczywistością zasada przyjemności

marzenia, sny, 2
halucynacje
 sumienie moralny obszar naszego
funkcjonowania
podsystemy superego

SUPEREGO sztywne i bezwzględne

ideał ego

znaczna część jest

nieświadoma
kontroluje zachowanie
zgodnie z normami
społecznymi

poszukuje
rzeczywistości

centrum konfliktów
podejmowanie decyzji

EGO
zasada rzeczywistości częściowo świadome

zapewnienie
bezpieczeństwa i
przetrwanie organizmu

3
 człowiek chce zaspokoić własne potrzeby jednocześnie
żyć w zgodzie ze światem społecznym

realistyczny

LĘK neurotyczny
moralny

MECHANIZMY OBRONNE

WYPARCIE

• najbardziej podstawowy mechanizm obronny

• usuwanie ze świadomości myśli o konfliktach, popędach, przykrych przeżyciach i

upokarzających niepowodzeniach, które wywołują lęk czy poczucie winy

przykład: osoba dorosła, która była molestowana w dzieciństwie, nie pamięta tego
doświadczenia, wyparła je z pamięci

PROJEKCJA

• przypisywanie komuś innemu własnych nieakceptowalnych lub niepokojących

uczuć

• zmniejsza lęk i wpływa na wzrost samooceny

przykład: nieuczciwy pracownik próbuje przekonać otoczenie, że ludzie się kierują z

reguły motywami egoistycznymi

REAKCJA UPOZOROWANA

• nieświadome uczucie, które budzi w nas niepokój w świadomości zostaje

przekształcone w jego przeciwieństwo

4
 • emocje są wyrażane w sposób przesadny i wymuszony

przykład: student, który zazdrości koledze świetnego wyniku z egzaminu przesadnie mu

gratuluje

REGRESJA

• powrót, zwykle pod wpływem stresu, do zachowania charakterystycznego dla

wcześniejszego okresu rozwojowego

przykład: dziecko, którego rodzice się rozwodzi cofa się do wcześniejszych zwyczajów
ssania palca

ZAPRZECZENIE RZECZYWISTOŚCI

• niedostrzeganie oczywistych nieprzyjemnych faktów, którym należy się

przeciwstawić

przykład: objadanie się i twierdzenie, że otyłość mnie nie dotyczy

PRZEMIESZCZENIE

• kierowanie emocji na przedmioty, zwierzęta lub osoby, które nie są

rzeczywistymi obiektami naszych uczuć (najczęściej jest to gniew)

przykład: mąż wszczyna kłótnię z żoną krótko po tym, jak skrytykował go szef w pracy

IDENTYFIKACJA Z AGRESOREM

• przyjęcie roli lub atrybutów agresora, by zmienić się z odczuwającego strach w

tego, kto budzi strach

przykład: dziecko, któremu wycięto migdałki, „wycina” je lalce

RACJONALIZACJA

• nieadekwatne wyjaśnienie przyczyn zachowania

• dążenia i motywy prawdziwe są zastępowane przez dążenia i motywy „mile

widziane”

przykład: dziecko, które w stanie silnego gniewu niszczy zabawkę młodszego brata,
twierdzi, że dokonało tego czynu przypadkowo, ucząc brata jak nią nie posługiwać

5
 RODZAJE RACJONALIZACJI

KWAŚNE WINOGRONA SŁODKIE CYTRYNY

człowiek, który nie może człowiek wmawia sobie, że
osiągnąć jakiegoś ważnego celu, zdarzenia i sytuacje, których nie
uznaje, że cel ten nie miał dla znosi, są przyjemne
niego znaczenia
przykład: kandydaci na studia przykład: dyrektor fabryki, który
prawnicze, którzy oblali dokonał poważnych nadużyć pisze w
egzamin wstępny, bronią się liście do rodziny: „w więzieniu nie jest
przed lękiem i depresją tak źle, w końcu mam czas na
twierdząc, że wcale nie chcieliby odpoczynek”
być prawnikami

SUBSTYTUCJA

zastępowanie celów, których nie można

osiągnąć, przez cele które są łatwiejsze

FORMY

KOMPENSACJA SUBLIMACJA

skierowanie swojej aktywności wyrażanie swoich nieakceptowalnych

na cele podobne do tych, popędów i dążeń w formie, która zyskuje
których nie udało się uprzednio uznanie społeczne
osiągnąć
ucieczka w twórczą wyobraźnię i w świat
przykład: jeśli uczeń osiąga fatalne fantazji
wyniki w sporcie może skompensować
przykład: mężczyzna, który nie może spełnić
swoje niepowodzenia w nauce szkolnej
swojego pragnienia kontaktu seksualnego z
aktorką pisze wiersz

6
 MODEL ROZWOJOWY

FAZA ORALNA 0-2 lata

• usta: ssanie, gryzienie, połykanie

• zadanie: przezwyciężenie zależności

osobowość oralno-receptywna osobowość oralno-bierna

palenie fajki uzależnienie od

innych

obgryzanie FIKSACJA gadatliwość

paznokci
otyłość
obgryzanie
długopisów bierność

obżarstwo łatwowierność

żucie gumy palenie

papierosów

FAZA ANALNA 2-3 lata

• zwieracz odbytu: potrzeba wydalania, trening toaletowy

• zadania: skuteczny trening czystości i samokontrola

FIKSACJA
osobowość analno- osobowość analno-
retencyjna ekspulsywna

fiksacja na wstrzymywaniu fiksacja na uwalnianiu

zamknięci w sobie niechlujstwo

przesada na punkcie czystości skrajny brak organizacji

i porządku 7
nieuporządkowanie
 FAZA FALLICZNA 3-5 lata

• narządy płciowe: aktywność autoerotyczna (masturbacja)

• dziecko zainteresowane jest budową genitaliów oraz różnicami w budowie

anatomicznej kobiet i mężczyzn

• zadanie: rozwiązanie kompleksu Edypa

KOMPLEKS EDYPA

Erotyczne pragnienie chłopca kieruje się na matkę, co prowadzi do zazdrości o ojca

– pragnienie wyłączności. Wobec ojca pojawia się zachowanie ambiwalentne.
Rywalizacja z ojcem o uczucia matki prowadzi do nieświadomych pragnień zabicia
rywala, co z kolei prowadzi do poczucia zagrożenia (projekcja własnych pragnień
agresywnych). Zagrożenie rodzi lęk kastracyjny.

rozwiązanie konfliktu

ü identyfikacja z potencjalnym agresorem i przyjęcie jego

norm: kształtuje się superego

ü tworzy się podstawa moralności

KOMPLEKS ELEKTRY

Odkrycie przez dziewczynkę różnic anatomicznych powoduje rozczarowanie –

zazdrość o penis – a miłość kieruje w stronę ojca.

rozwiązanie konfliktu

ü wyparcie miłości do ojca i identyfikacja z matką

8
 OSOBOWOŚĆ FALLICZNA

FIKSACJA

mężczyzna kobieta

kompulsywne pragnienie nieświadoma koncentracja

potwierdzenia męskości na seksualności

FAZA LATENCJI 6-12 lata

• brak aktywności schematów rozwojowych

• inwestowanie energii w zabawę, naukę i kontakty z rówieśnikami (świat

zewnętrzny)

• wyciszenie kompleksu Edypa

• zadania: nauczenie się skromności i wstydu

FIKSACJA w tym stadium z reguły nie istnieje

FAZA GENITALNA okres dojrzewania

• pojawia się miłość wraz z gotowością do poświęceń i altruizmem

• zadania:

v zdolność do stworzenia związku opartego na miłości erotycznej

v rozwój zainteresowań i talentów związanych z produktywną pracą

9
 PSYCHOANALIZA FREUDOWSKA

• intensywna i długotrwała technika badania nieświadomych motywów i

konfliktów u neurotycznych, dręczących lękiem osób

CELE

rozszerzenie świadomości sił id

zmniejszenie nadmiernej uległości wobec

wymagań superego

wzmocnienie ego

TECHNIKI WPROWADZAJĄCE WYPARTE

KONFLIKTY DO ŚWIADOMOŚCI

(1) WOLNE SKOJARZENIA

osoba poddana analizie pozwala na niezahamowane i

niezafałszowane ujawnienie swoich myśli

KATHARSIS

doświadczenie psychiczne, w którym następuje wyzwolenie i

uwalnianie emocji poprzez mówienie o swoich problemach

(2) OPÓR

niezdolność lub niechęć do omawiania pewnych

myśli, pragnień czy doznań
10
 (3) ANALIZA MARZEŃ SENNYCH

badanie treści snów danej osoby, aby ujawnić ukryte czy

zamaskowane motywy doświadczeń życiowych i pragnień

treść jawna treść utajona

to, co pamiętamy po niemożliwe do zaakceptowania

obudzeniu się treści ujawniające się w postaci
symbolicznej

ANALIZA

PRZENIESIENIA
pacjent identyfikuje terapeutę z
osobą, która w przeszłości
znajdowała się w centrum jakiegoś
konfliktu emocjonalnego
PRZECIWPRZENIESIENIA
terapeuta zaczyna darzyć
pozytywnymi lub negatywnymi
uczuciami pacjenta, ponieważ
spostrzega go jako podobnego do
ważnych osób z jego życia

11