ĐẠI SỐ TUYẾN TÍNH

CHÉO HÓA MA TRẬN VUÔNG

GIẢNG VIÊN: TRẦN HÀ SƠN

Ngày 7 tháng 12 năm 2023

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 1 / 20

Overview

1 Ma trận đồng dạng

2 Trị riêng và vector riêng

3 Vấn đề chéo hóa ma trận vuông

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 2 / 20

Ma trận đồng dạng

Định nghĩa
Hai ma trận vuông A và B cấp n được gọi là đồng dạng nếu tồn tại một
ma trận không suy biến S sao cho B = S −1 AS.

Ví dụ
−3 1
 
 2 −2 1 
 
−2 1 0
Cho ma trận A =  0 −2 2  và ma trận B =  1 − 5 −1 là
 
 2 2
0 0 −2

0 0 −2
 
1 1 0
hai ma trận đồng dạng vì tồn tại ma trận S = 1 −1 0 thỏa
0 0 1
−1
S AS = B.

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 3 / 20

Đa thức đặc trưng, phương trình đặc trưng

Định nghĩa
Cho A là ma trận vuông cấp n. Khi ấy, định thức của ma trận A − λI , tức
det(A − λI ) được gọi là đa thức đặc trưng của A.
Ký hiệu PA (λ) = det(A − λI ), khi đó PA (λ) = 0 được gọi là phương trình
đặc trưng của ma trận A.

Ví dụ
 
1 −1 0
Cho ma trận A = −1 2 −1. Khi đó:
0 −1 1

1 − λ −1 0
PA (λ) = det(A − λI3 ) = −1 2 − λ −1 = −λ(1 − λ)(3 − λ).
0 −1 1 − λ

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 4 / 20

Đa thức đặc trưng, phương trình đặc trưng

Định lý
Hai ma trận đồng dạng có cùng đa thức đặc trưng.

Chứng minh.
Giả sử B = P −1 AP, ta có:
PB (λ) = |B − λI | = |P −1 AP − λI | = |P −1 AP − λP −1 IP|
= |P −1 (A − λI )P| = |P −1 | · |A − λI | · |P| = |A − λI | = PA (λ).

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 5 / 20

Trị riêng, vector riêng

Định nghĩa
Cho A là ma trận vuông cấp n trên trường số K. Số λ ∈ K được gọi là trị
riêng của ma trận A, nếu tồn tại một vector x ∈ Kn , x 6= 0 sao cho

Ax = λx.

Khi đó x được gọi là vector riêng của ma trận A ứng với trị riêng λ.

Nhận xét: λ là trị riêng của A khi và chỉ khi hệ phương trình tuyến tính
thuần nhất (A − λI )x = 0 có nghiệm x 6= 0, điều đó tương đương với

det(A − λI ) = 0.

Do đó λ là trị riêng của ma trận A khi và chỉ khi λ là nghiệm của

PA (λ) = 0.

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 6 / 20

Trị riêng, vector riêng

Cách tìm trị riêng, vector riêng của ma trận A như sau:
Bước 1: Giải phương trình đặc trưng PA (λ) = 0 để tìm trị riêng của
ma trận A.
Bước 2: Tìm vector riêng ứng với trị riêng λ bằng cách giải hệ
phương trình tuyến tính (A − λI )x = 0. Nghiệm không tầm thường
(khác vector 0) của nó chính là các vector riêng cần tìm.

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 7 / 20

Trị riêng, vector riêng

Ví dụ
 
1 −1 0
Cho ma trận A = −1 2 −1. Khi đó PA (λ) = −λ(1 − λ)(3 − λ).
0 −1 1

λ=0
Suy ra PA (λ) = 0 ⇔ λ = 1

λ=3

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 8 / 20

Trị riêng, vector riêng

Ví dụ
Tìm trị riêng ứng với λ= 0. Giải hệ phương trình (A − 0 · I )x = 0 ta được
1
nghiệm có dạng x = α 1 với ∀α ∈ R.
1
 
1
Do đó các vector riêng của A ứng với λ = 0 có dạng x = t · 1 với
1
t ∈ R, t 6= 0.

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 9 / 20

Trị riêng, vector riêng

Ví dụ
Tìm trị riêng ứng với λ= 1.Giải hệ phương trình (A − 1 · I )x = 0 ta được
1
nghiệm có dạng x = α  0  với ∀α ∈ R.
−1
 
1
Do đó các vector riêng của A ứng với λ = 1 có dạng x = t ·  0  với
−1
t ∈ R, t 6= 0.

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 10 / 20

Trị riêng, vector riêng

Ví dụ
Tìm trị riêng ứng với λ= 3.Giải hệ phương trình (A − 3 · I )x = 0 ta được
1
nghiệm có dạng x = α −2 với ∀α ∈ R.
1
 
1
Do đó các vector riêng của A ứng với λ = 3 có dạng x = t · −2 với
1
t ∈ R, t 6= 0.

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 11 / 20

Trị riêng, vector riêng

Định lý
Các vector riêng ứng với trị riêng λ cùng với vector 0 tạo thành một không
gian con gọi là không gian con riêng ứng với λ.

Định lý
Các vector riêng ứng với trị riêng khác nhau thì độc lập tuyến tính.

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 12 / 20

Chéo hóa ma trận

Định nghĩa
Ma trận vuông A được gọi là chéo hóa được nếu nó đồng dạng với một
ma trận chéo D, tức là tồn tại một ma trận P khả nghịch thỏa

P −1 AP = D.

Nhắc lại, ma trận chéo D có dạng

 
λ1 0 ··· 0
 0 λ2
 ··· 0 .
· · · · · · ··· · · ·
0 0 ··· λn

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 13 / 20

Chéo hóa ma trận

Ví dụ
 
1 5
Với ma trận A = . A chéo hóa được vì
6 0
       
1 −1 1 5 1 1 1 0
· · = .
0 1 6 0 0 1 0 6

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 14 / 20

Chéo hóa ma trận

Định lý
Ma trận A cấp n chéo hóa được khi và chỉ khi không gian Kn tồn tại một
cơ sở từ các vector riêng của ma trận A.

Hệ quả
Nếu ma trận vuông A cấp n có n trị riêng phân biệt thì A chéo hóa được.

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 15 / 20

Chéo hóa ma trận

Ví dụ
 
1 −1 0
Cho ma trận A = −1 2 −1. Khi đó PA (λ) = −λ(1 − λ)(3 − λ) và
0 −1 1
A có ba trị riêng phân biệt nên A chéo hóa được.
Cụ thể ma trận P = x1 x2 x3 trong đó:
 
1
x1 = 1 ứng với trị riêng λ = 0,
1
 
1
x2 = 0  ứng với trị riêng λ = 1,

−1
 
1
x3 = −2 ứng với trị riêng λ = 3.
1
FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 16 / 20
Chéo hóa ma trận

Ví dụ
 
1 1 1
Ta được ma trận P = 1 0 −2. Khi đó
1 −1 1
 
0 0 0
P −1 AP = 0 1 0
0 0 3
.

Nhận xét
Ma trận làm chéo hóa P có cấu trúc: các cột là vector riêng của A,
chúng độc lập tuyến tính và không suy biến.

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 17 / 20

Chéo hóa ma trận

Ví dụ
 
0 0 0
Cho ma trận A = 0 1 0 . Hãy tìm ma trận P làm chéo hóa ma trận
1 0 1
A.

Đáp án.
 
1 0 0
P =  0 1 0 .
−1 0 1

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 18 / 20

Chéo hóa ma trận

Định nghĩa
1 Bội hình học của trị riêng λ của ma trận A là số chiều của không
gian nghiệm của hệ phương trình (A − λI )x = 0.
2 Bội đại số của λ là bội của nghiệm λ trong phương trình đặc trưng
PA (λ) = 0.

Định lý
Bội hình học của trị riêng λ nhỏ hơn hoặc bằng bội đại số của nó.

Định lý
Ma trận A chéo hóa được khi và chỉ khi bội đại số của trị riêng bất kì
bằng bội hình học của nó.

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 19 / 20

Chéo hóa ma trận

Ví dụ
 
2 0 0
Cho ma trận A = 0 4 0 . Hãy cho biết A có chéo hóa được không.
1 0 2
Giải thích.

FIT LINEAR ALGEBRA Ngày 7 tháng 12 năm 2023 20 / 20