PHÂN HỦY MA TRẬN

THANH-SƠN TRINH

1. Hệ thống tuyến tính

Trong phầ n này, chú ng tô i xem xét hệ thố ng tuyến tính củ a phương trình sau
(1.1) Ax = b,

trong đó A ∈ Mm×n(R),b ∈ Rm và x ∈ Rn. Hệ thố ng này có thể đượ c giả i quyết bằ ng cá ch

sử dụ ng phương phá p loạ i bỏ Gaussian. Trong ghi chú này, chú ng tô i tậ p trung và o trườ ng
hợ p khi A là mộ t ma trậ n vuô ng.

Định nghĩa 1. Hãy để A ∈ Mn (R). A được gọi là số ít nếu detA = 0. Nếu không, A là không số
ít.

Định lý 2. Cho A ∈ Mn(R) là số ít. Sau đó, với mỗi b ∈ Rm, hệ thống tuyến tính (1.1) có một
nghiệm duy nhất
x = A−1b.

2. Ma trận xác định đối xứng, dương

Trong phầ n này, chú ng ta giả định rằ ng tấ t cả cá c ma trậ n là ma trậ n vuô ng.

Định nghĩa 3. Ma trận A đối xứng nếu AT = A.

Đề xuất 4. a) Tổng và hiệu của hai ma trận đối xứng là đối xứng
b) Cho ma trận A và B thì AB là đối xứng nếu và chỉ khi A và B đi lại, tức là,
AB = BA.
c) Thứ hạng của ma trận đối xứng A bằng số giá trị riêng khác không của A

Đề xuất 5. Cho A đối xứng thì A có sự phân hủy

A = Q−1DQ,

trong đó Q là ma trận trực giao và D là ma trận chéo với tất cả các phần tử đường chéo là
giá trị riêng của A.

Định nghĩa 6. Cho A ∈ Mn(R) đối xứng. Sau đó

(1) A là ma trận xác định bán dương, ký hiệu là A ≥ 0, nếu với mọi z ∈Rn ta có

zTAz ≥ 0.

(2) A là ma trận xác định dương, ký hiệu là A > 0, nếu vớ i mỗ i z ∈ Rn sao cho z ̸= 0, ta có
zTAz > 0.

1
2 THANH-SƠN TRINH

(3) A là ma trận xác định bán âm, ký hiệu là A ≤ 0, nếu với mọi z ∈Rn ta có

zTAz ≤ 0.

(4) A là ma trận xác định âm, ký hiệu là A < 0, nếu vớ i mọ i z ∈ Rn sao cho z ̸= 0, ta có

zTAz < 0.

Ví dụ 7. a) Tất cả ma trận nhận dạng I ∈ Mn(R) là ma trận xác định hậu kỳ. ï
1 −1ò
b) Đ = là ma trận xác định hậu kỳ.
−1 2

Bằng chứng. a) Vớ i mỗ i z ̸= 0 ∈Rn ngườ i ta có

.

b) Vớ i mỗ i z = [z1 z2]T ̸= 0 ngườ i ta đượ c điều đó

Đề xuất 8. Cho bất kỳ ma trận đối xứng A ∈ Mn(R) thì ATA là ma trận bán xác định dương.

Bằng chứng. Đầ u tiên, ATA là đối xứng vì (ATA) T = (AT) TAT = AAT =
ATA. Hãy để bấ t kỳ z
∈Rn nà o có
.

Điều này có nghĩa là ATA là ma trậ n bá n xá c định dương. □

Đề xuất 9. Cho bất kỳ A ∈ Mn(R) nào đối xứng thì

(1) A là dương xác định nếu và chỉ khi tất cả các giá trị riêng của nó là dương.
(2) A là bán xác định dương nếu và chỉ khi tất cả các giá trị riêng của nó là không âm.
(3) A là âm xác định nếu và chỉ khi tất cả các giá trị riêng của nó là âm (4) A là âm bán
xác định nếu và chỉ khi tất cả các giá trị riêng của nó là không dương.
(5) A là không xác định nếu và chỉ khi nó có cả giá trị riêng dương và âm.

Bằng chứng. (1). (⇒) Cho λ là bất kỳ giá trị riêng nào củ a A và chú ng ta giả định rằ ng x ̸= 0
là mộ t vectơ riêng củ a A đố i vớ i λ . Sau đó
 3

Hơn nữ a, xTAx > 0 vì A là ma trậ n xá c định dương. Điều này ngụ ý rằ ng Do đó , λ

> 0.
(⇐) Vì A là đố i xứ ng, ngườ i ta hiểu điều đó
A = Q−1DQ,

trong đó Q là ma trậ n trự c giao và D là ma trậ n chéo vớ i tấ t cả cá c phầ n tử đườ ng chéo là

giá trị riêng củ a A. Cho λ1,...,λn là giá trị riêng dương củ a A thì vớ i mọ i z ̸= 0 ∈Rd ta có

,
vớ i y := Qz. Do đó , chú ng tô i nhậ n đượ c kết quả . □

3. Phân hủy LU

Định nghĩa 10. Ma trận P ∈ Mn(R) là hoán vị nếu P có chính xác một mục nhập 1 trong
mỗi hàng và mỗi cột với tất cả các mục nhập khác là 0.

Định lý 11. (Phân hủy LU) Bất kỳ ma trận n ×n A không số ít nào cũng có thể bị phân tách
thành
PA = LU,
trong đó P là ma trận hoán vị, L là ma trận tam giác dưới với ma trận trên đường chéo chính
và U là ma trận tam giác trên.

Ý tưở ng chính củ a sự phâ n hủ y LU là ghi lạ i cá c bướ c đượ c sử dụ ng trong loạ i trừ

Gaussian vớ i A ở nhữ ng nơi thườ ng trở thà nh 0.
Ví dụ 12. Xem xét ma trận

.
Bằ ng cá ch loạ i bỏ Gaussian, chú ng ta có điều đó

.
Từ nhữ ng tính toá n này, ngườ i ta có đượ c điều đó

và .
Bây giờ , chú ng ta sẽ tính tích củ a L và U
4 THANH-SƠN TRINH

Điều này mang lạ i,

Ví dụ 13. Phân hủy ma trận sau khi phân hủy LU.

Thanh-Sơn Trinh, TS.

Khoa Công nghệ thông tin, Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam.
Địa chỉ email: trinhthanhson@iuh.edu.vn