Ewangelia według świętego Mateusza, pot.

Ewangelia Mateusza (skrót: Mt lub Mat) – jedna z

czterech Ewangelii Nowego Testamentu, której autorstwo tradycyjnie przypisywano Mateuszowi
Ewangeliście. Umieszczana w kanonie Nowego Testamentu jako pierwsza. Ewangelia Mateusza
należy do ewangelii synoptycznych. Miejsce powstania Ewangelii nie zostało dotąd rozstrzygnięte
i jest przedmiotem nieustającej debaty wśród biblistów. Oryginalny język Ewangelii (hebrajski,
aramejski, grecki) jest również przedmiotem dyskusji uczonych. Zwykle datuje się ją po roku 70,
choć nie brak biblistów opowiadających się za wcześniejszym datowaniem.
Ewangelia Mateusza częściej niż inne cytuje Stary Testament, częściej nawiązuje do zwyczajów i
tradycji żydowskich. Autor usiłuje wykazać, że Jezus jest oczekiwanym Mesjaszem. Uważa się,
że autor pisał swą Ewangelię dla Żydów.
Treść i struktura[edytuj | edytuj kod]

Papirus 1 z tekstem Mat 1,1–9

Podobnie jak w przypadku innych ksiąg Nowego Testamentu Ewangelia Mateusza dzielona jest
na kilka sposobów. Wielu znanych biblistów opowiada się za pięcioczłonową strukturą
Mateusza[a]. Sugeruje się, że Mateusz nawiązuje do Pięcioksięgu[1]. Każda z tych części kończy
się powtarzającą się formułą: „I stało się, gdy Jezus dokończył tych mów” (7,28; 11,1; 13,53;
19,1; 26,1). Formuła ta wieńczy pięć długich mów Jezusa i nie jest stosowana w innych
miejscach Ewangelii[2]. Prawdopodobnie autor użył ją, by podzielić swoje dzieło na pięć części,
podobnie jak pięć ksiąg Tory, pięć części Eklezjastyka, pięć części w Księdze Przysłów, pięć
części Księgi Psalmów[3].

1. Kazanie na górze (5,3–7,29)

2. Mowa misyjna (10,5-42)
3. Mowa o królestwie niebieskim – przypowieści (13,1–52)
4. Mowa do uczniów o życiu wspólnoty (18,1–35)
5. Mowa przeciw uczonym w Piśmie i faryzeuszom oraz mowa o dniach
ostatecznych (23,1–25,46)
Owe pięć części stanowią zasadniczy zrąb dzieła Mateusza, poprzedzony został opisem
dzieciństwa, a zakończony opisem męki i zmartwychwstania Jezusa[4]. Dlatego co niektórzy
twierdzą, że w istocie Ewangelia Mateusza dzieli się na siedem części – dramat w siedmiu
aktach[5].
J.D. Kingsbury oraz jego uczeń D.R. Bauer zaproponowali podział księgi w oparciu o zwrot
„Odtąd zaczął Jezus” zastosowany dwukrotnie, w Mt 4,17 oraz 16,21. Formuła ta ich zdaniem
wyznacza punkty zwrotne w Ewangelii. W efekcie tego powstaje podział na trzy części:
 1. Osoba Jezusa (1,1–4,16)
2. Zwiastowanie Jezusa (4,17–16,20)
3. Pasja Jezusa (16,21–28,20)[6].
Autorstwo[edytuj | edytuj kod]

Mateusz spisujący Ewangelię w muzułmańskiej miniaturze

Tradycja wczesnochrześcijańska przypisuje autorstwo księgi Lewiemu Mateuszowi, synowi
Alfeusza, jednemu z dwunastu apostołów, wcześniejszemu poborcy podatkowemu[7]. Stanowisko
to zostało poświadczone przez starochrześcijańskich autorów (Papiasz, Ireneusz, Orygenes) [8].
Tradycyjne stanowisko zostało podważone w XIX wieku, uznano, że Mateusz nie jest jednym z
dwunastu i nie jest naocznym świadkiem, a Lewi i Mateusz to różne osoby[9]. Uważa się dziś, że
autor najprawdopodobniej był Żydem, gdyż kładzie wielki nacisk na posłuszeństwo wobec Prawa,
często odwołuje się do Starego Testamentu, na zwyczaje żydowskie oraz ze względu na
semityzmy. Najprawdopodobniej posiadał znajomość języka hebrajskiego lub aramejskiego[10].
Nie brak jednak prób broniących tradycyjnego stanowiska. Stawia się pytanie, dlaczego opisane
zostało powołanie Lewiego, jeżeli nie jest apostołem[9]. Szereg danych wskazuje na to, że autor
był poborcą podatków, apostołem i naocznym świadkiem. Autor, jeżeli tylko dotknie problemu
podatków, wyraża się precyzyjnie. Stosuje takie sformułowania jak „pieniądz podatkowy” (22,19),
„poborcy dwudrachmy” (17,24–27), wie, że w pobliżu Kafarnaum była komora celna (9,1.9) [11],
wie, że robotnikowi płaci się jednego denara dziennie (20,2), a podatek świątynny równa się
dwudrachmie ateńskiej. Autor wie, że stater równa się czterem drachmom. Pomimo tego wśród
współczesnych uczonych dominuje opinia, że dane te są sporadyczne i słabe[12].
Wedle tradycyjnego poglądu Ewangelia Mateusza powstała jako pierwsza wśród Ewangelii. Teza
ta sięga początków Kościoła (Orygenes) – stąd kolejność wśród pism Nowego Testamentu, gdzie
Ewangelia Mateusza jest pierwsza[13][b]. Dzisiaj ten pogląd jest mniej rozpowszechniony. Według
przeważającej opinii współczesnych biblistów autor pisząc swoją Ewangelię korzystał
prawdopodobnie z Ewangelii Marka powstałej najwcześniej, ponadto ze źródła Q oraz źródła
specjalnego znanego tylko Mateuszowi[14].
Miejsce powstania[edytuj | edytuj kod]
Według dawnego poglądu Ewangelia Mateusza powstała w Palestynie (w Jerozolimie) i
przeznaczona była dla chrześcijan nawróconych z judaizmu[15]. Lokalizacja ta jest dziś niemal
powszechnie odrzucana, ponieważ wymaga datowania Ewangelii na datę wcześniejszą niż rok
70, jest też mało prawdopodobnym, by w tym środowisku Ewangelia mogła być pisana w innym
języku niż aramejski[16].
Wskazywano również na Antiochię Syryjską lub Syrię[17]. Na rzecz tej hipotezy przemawia łatwość
dostępu do tradycji galilejskiej, która po roku 70. była przechowywana głównie w Syrii[18]. Obecnie
wielu uczonych opowiada się za Antiochią[c], m.in. z uwagi na rolę jaką odgrywa Piotr w
Ewangelii, a także ze względu na fakt, że tutaj znajdowała się liczna diaspora żydowska [19].
Ponadto, jak na ogół się sądzi, po raz pierwszy Ewangelia ta poświadczona została w
listach Ignacego z Antiochii i jedynie w Antiochii oraz Damaszku stater był równoważny
dwom didrachmom (17, 24-27)[20][d].
S.G.F. Brandon (w 1957) uważał, że pierwsza Ewangelia powstała w Aleksandrii [21]. Propozycja
ta miała charakter alternatywy wobec Antiochii. Jako argument podał ten, że Mateusz stosuje
fundamentalną teologię, podczas gdy w Antiochii dominowała teologia liberalna. Ponadto w
Antiochii powstała Ewangelia Łukasza, co jego zdaniem również wyklucza możliwość powstania
Mateusza w Antiochii[22].
Według B.T. Viviano (1979) najwłaściwszym miejscem powstania jest Cezarea, ze względu na
polemikę Ewangelii z faryzeuszami oraz sformalizowanym judaizmem. Sądził też, że powstała w
mieście portowym. Powoływał się też na świadectwa późno-patrystyczne[23][24].
G.D. Kilpatrick odrzucał hipotezę antiocheńską, ponieważ jego zdaniem Ignacy Antiocheński nie
czyni żadnej aluzji do Ewangelii Mateusza[25]. Jezioro Galilejskie nie jest nazywane morzem (8,32;
14,28–29), jak u Marka, Markowa syrofenicjanka (Mk 7,26), staje się u Mateusza kananejką
(15,22). Sądził, że powstała w Fenicji, najprawdopodobniej w mieście
portowym, Tyrze albo Sydonie[26][27].
H.D. Slingerald wskazywał na Transjordanię ponieważ według Mt 19,1 Judea leży po drugiej
stronie Jordanu. Drugim tekstem na który się powoływał jest 4,15, który określa ziemie Zabulona i
Naftalego jako leżące po drugiej stronie Jordanu. Slingerald argumentuje, że zarówno paralelny
tekst w Mk 10,1, jak i tekst w Iz 8,23 zawierają spójnik και (Septuaginta). Usunięcie tego spójnika
oznacza, że autor znajduje się na wschód Jordanu i ma wschodnią perspektywę[28][29].
R.T. France uważa, że najbardziej prawdopodobnym miejscem powstania jest Syria lub
Palestyna. Dokładniejsze wskazanie nie jest możliwe, nie jest też ważne dla badań nad
Ewangelią. Większość uczonych uważa, że powstała w środowisku judeo-chrześcijańskim[7].
Datowanie[edytuj | edytuj kod]

Początek Mateusza w minuskule 447 (GA), XV w.

Średniowieczna tradycja wskazywała na „ósmy rok po śmierci Pana” (bądź szósty)[30]. Nowożytna
egzegeza przesunęła datowanie na późniejsze lata (Mill – 61, Moldenhawer – 61 lub
62, Grocjusz oraz Wettstein – 41 rok)[31].
W XIX wieku, za sprawą szkoły tybingeńskiej, datowanie przesunięto na koniec I wieku [13].
Obecnie zdecydowana większość uczonych datuje Ewangelię na lata 70–100, często wskazując
na rok 85 jako prawdopodobny, ponieważ był to czas kiedy nastąpił definitywny rozłam pomiędzy
kościołem a synagogą[32]. Zawarta w Ewangelii polemika z judaizmem faryzejskim (który zaczął
dominować ok. 80 r. n.e.) najlepiej odpowiada okresowi pomiędzy 80. a 90. rokiem [33]. Uważa się,
że Mateusz nie mógł napisać swej Ewangelii przed rokiem 70, ze względu na aluzję do
zniszczenia Jerozolimy („miasto ich spalił” – Mt 22,7)[34][32].
Jedynie bardzo nieliczni bibliści bronią tradycyjnego poglądu. Należy do nich John Arthur
Thomas Robinson (1919–1983), anglikański biblista, zdaniem którego pierwsza Ewangelia
napisana została w latach 40-60, a najpóźniejszą możliwą datą jest rok 62 (lub niewiele później)
[34][35]
. John William Wenham (1913–1996), inny anglikański biblista, również był zwolennikiem
wczesnego datowania Ewangelii[36].
Jean Carmignac (1914–1986), francuski biblista i qumranista, był zdania, że hebrajski Mateusz
powstał w 50 roku, natomiast grecki przekład dokonany został w latach 55-60[34]. Stanowisko to
zostało wsparte przez niemieckiego paleografa, Thiede'go, który usiłował datować papirus
magdaleński (64) (zawierający fragment Ewangelii Mateusza) przed rokiem 68[37][38], spotkało się to
jednak ze zdecydowanym sprzeciwem ze strony innych paleografów[39]. Rękopis ten datowany
jest na przełom II i III wieku[40].
Robert Horton Gundry, ewangelikalny biblista, polemizuje z podstawowym argumentem
zwolenników późnego datowania, że tekst Mt 22,8-9 zawiera jakąkolwiek aluzję do wydarzeń
roku 70. Uważa, iż takie postawienie sprawy prowadzi do wniosku, że misja wśród pogan nawet
się nie zaczęła[41].
Richard Thomas France (ur. 1938), anglikański biblista, faworyzuje pogląd, że Ewangelia
powstała przed rokiem 70, przyznaje jednak przy tym, że jedynie nieliczni bibliści bronią tego
poglądu, jakkolwiek stanowisko to zyskuje zwolenników (Gundry, Noland). Głównym podawanym
argumentem jest obecność anty-świątynnej tematyki w Ewangelii. France przyznaje, że argument
ten ma niewielką wartość egzegetyczną[42]. France powołuje się też na świadectwa patrystyczne,
które wykluczają powstanie po roku 65[43].
Oryginalny język Ewangelii[edytuj | edytuj kod]

Modlitwa Pańska w jęz. aramejskim

Semicki[edytuj | edytuj kod]

Według dawnej egzegezy katolickiej przyjmowano, że Ewangelia Mateusza została napisana
po aramejsku lub hebrajsku, a dopiero później przetłumaczona na grekę[44]. Tezę tę potwierdza
świadectwo Papiasza z początku II wieku o mowach Jezusa spisanych przez Mateusza w języku
hebrajskim[45]. Pogląd ten podzielali Orygenes[46] i Ireneusz[47]. Takie przekonanie istniało w
Kościele od początku drugiego wieku[48]. Hebrajski tekst tej Ewangelii miał zabrać do
Indii Bartłomiej[49]. Natomiast Hieronim poświadcza, iż tekst ten jeszcze w V wieku znajdował się
w bibliotece w Cezarei Palestyńskiej[50]. Hebrajski tekst Mateusza był w posiadaniu ebionitów,
którzy na swoje potrzeby dokonali wielu przeróbek. Ich poprawioną wersję nazywano Ewangelią
Hebrajczyków lub Ewangelią Ebionitów[51]. Księga ta była pisana przede wszystkim z myślą o
Żydach. Najprawdopodobniej sam tekst modlitwy Ojcze nasz został zapisany w języku
hebrajskim, a nie aramejskim, gdyż odmawiane modlitwy podane żydowskim słuchaczom musiały
być odmawiane w tym właśnie języku[52].
Opinię o aramejskim oryginale Ewangelii Mateusza podzielali między innymi: Tregelles[53], F.
Spadafora[e], George M. Lamsa[54], a także niektórzy polscy uczeni: Tadeusz Sinko[55], Eugeniusz
Dąbrowski[56][f].
Za hebrajskim oryginałem opowiadali się Delitzsch, G. Aichler, H.J. Cladder oraz współcześni: J.
Carmignac i J.A.T. Robinson[57].
Grecki[edytuj | edytuj kod]
Erazm jako pierwszy zakwestionował tradycyjny pogląd twierdząc, że Ewangelia Mateusza
została napisana od razu w języku greckim[58]. Stanowisko to zostało zaaprobowane przez wielu
nowożytnych egzegetów[g].
Język oraz styl są zbyt jednolite, aby tłumacz mógł tego dokonać, a poprawna greka daje
wrażenie oryginału. Semityzmy Mateusza nie są liczniejsze od semityzmów Marka i Łukasza.
Występują w niej typowo greckie konstrukcje, liczne zdania podrzędne i częste
używanie genetivus absolutus. Występują w niej typowo greckie terminy, niemające
odpowiedników w języku hebrajskim, takie jak: parousia, palingenesia, kosmos. Cytaty,
niemające odpowiedników u synoptyków, mają pewne cechy zarówno Septuaginty, jak i tekstu
masoreckiego[44]. Starotestamentowe cytaty, o ile są wspólne z pozostałymi synoptykami, są
zgodne z Septuagintą[59].
Inne rozwiązania[edytuj | edytuj kod]
Na początku XIX wieku, Robert Townson, uznał, że argumenty przemawiające na rzecz
semickiego, jak i he