Σημειωσεις εισαγωγης παλαιας διαθηκης

ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
ΤΟΜΕΑΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ

(ΚΑΤΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΑΛΑΝΤΖΑΚΗ)
ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΑΝ. ΚΑΘ. ΑΘΑΝ. ΠΑΠΑΡΝΑΚΗΣ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΣΗΜΕΙΩΣΕΩΝ:
ΕΛΕΝΗ ΟΥΖΟΥΝΙΔΟΥ (υποψ. διδ.)
ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑ ΔΡΑΓΟΛΙΑ (φοιτ. ΠΜΣ)
2
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Α΄ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ΚΑΙ ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ
1. Ἡ ἔννοια τῶν ὅρων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης
α) Διαθήκη: <διατίθημι: διευθετώ, διαθέτω την περιουσία μου, συμφωνία-
έγγραφη δήλωση
Εβρ. berith<barah: τέμνω, τρώγω, ορίζω
= Η πράξη συμφωνίας Θεού-περιούσιου λαού και το περιεχόμενό της
= Διαθήκη Σινά μεταξύ Θεού Γιαχβέ-ιστορικού Ισραήλ, σωτηρία στο λαό
και τον κόσμο
β) Παλαιά Διαθήκη: Παλαιά έναντι Καινής (προγενέστερη).
 Συμφωνία Θεού Γιαχβέ-αρχαίου Ισραήλ
 ιδιότυπη συνθήκη φιλίας με πρωτοβουλία Θεού
 εκπλήρωση θείων επαγγελιών
 Σιναϊτική ή Μωσαϊκή διαθήκη: μεσίτης λαός, ιερά βιβλία, περιούσιο
παλαιό Ισραήλ, ιερά Βίβλος, παλαιά οικονομία
γ) Καινή Διαθήκη
 Τέλη 2ου μ.Χ. αιώνα-καινός: μεταγενέστερη της Π.Δ.
 ανακαίνιση των πάντων: συμφωνία εν Χριστω μεταξύ τοῦ Θεού και της
ανθρωπότητας
 προφ. Ιερεμίας: ο Θεός θα συνάψει «καινή διαθήκη» με τόν λαό του
 Π.Δ.-Κ.Δ.: ενιαίο οργανικό σύνολο
2. Ἡ ἔννοια τῶν ὅρων τῆς Ἁγίας Γραφῆς
α) Γραφή - Ἁγία Γραφή (Γραφή-γραφαί-γραφαί άγιαι)
 Γραφή=Π.Δ. — Χριστιανικές γραφές=Κ.Δ.
 Παλαιά+Καινή Διαθήκη = Αγία Γραφή.
 Έμπνευση Αγίου Πνεύματος: θεόπνευστα βιβλία και αναλλοίωτα στους
αιώνες
 Ιερά Γράμματα: αυθεντικότητα-κανονικότητα.
β) Βίβλος
 από τον Μεσαίωνα κ.εξ.
 Π.Δ.+Κ.Δ.=Βίβλος <Bible,Bibel,Biblia (λατ.) < Βίβλος, ιερά Βίβλος, Βιβλία
τα άγια.
γ) Tanak
 Εβραϊκή Βίβλος ή Βίβλος Ιουδαίων=Π.Δ.
 TaNaK= αρχικά των λέξεων Torah (νόμος) - Nebhi’im (προφήτες) – Ke-
thubhim (αγιόγραφα)
 Masorah (μ.Χ.) <μασωρίτες: τοποθέτηση φωνηέντων στο συμφωνικό ε-
βραϊκό κείμενο
Β΄ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ
1. Ἡ ὀνομασία της
 Προκαταρκτικές γνώσεις: Ερμηνεία, Θεολογία
 Αδριανός (5ος μ.Χ.): εισαγωγή
 λατίνος Κασσιόδωρος (6ος μ.Χ.): Isagoge-Introduction.
2. Τό γνωστικό της ἀντικείμενο
 Εισαγωγικά θέματα ιστορικοκριτικού και φιλολογικού ενδιαφέροντος
3
 Γραμματολογία της Π.Δ.: αδόκιμος όρος διότι τα βιβλία που περιέχει εί-
ναι συγχρόνως προϊόντα ανθρώπινης γραφής και φορείς θείου μηνύμα-
τος
3. Τό περιεχόμενό της
 Γενικό μέρος: α) η ιστορία του κανόνα β) η ιστορία του κειμένου
 Ειδικό μέρος: τα επιμέρους βιβλία (ονομασία-περιεχόμενο-πρωταγωνι-
στές-ιστορικά πλαίσια-φιλολογικά δεδομένα-ειδικά προβλήματα-διδα-
σκαλία-θρησκευτική ιδιαιτερότητα-χριστιανική θεώρηση).
o Τριμερής διαίρεση: Ιστορικά-Ποιητικά-Προφητικά (Μετάφραση
των Ο΄).
4. Ἡ ἱστορική της ἐπισκόπηση
 Φίλων Αλεξανδρεύς (2ος π.Χ.-40 μ.Χ.), Φλάβιος Ιώσηπος (37/38-100 μ.Χ.),
Ταλμούδ.
 Αρχαίοι χρόνοι (2ος-5ος αι.): Κλήμης Αλεξανδρείας, Ωριγένης, Φώτιος
 Μέσοι χρόνοι: (6ος-14ος αι.): Μιχαήλ Ψελλός, Ευθύμιος Ζιγαβηνός, Φι-
λόθεος
Ιουδαίοι λόγιοι της Δύσης: Αβενέσδρας, Salomon ben Isaac, Μα-
ϊμονίδης
Μασωρίτες: Ben Asher Ben Naphtali.
 Νεότεροι χρόνοι (15ος-19ος αι.): τυπογραφία (1450)
Λούθηρος: θρησκευτική μεταρρύθμιση (1517)
Ορθολογισμός (18ος αι.): αμφισβήτηση της θεοπνευστίας, φι-
λολογική και ιστορική κριτική ή "κριτική των πηγών"
 Σύγχρονη εποχή (20ος-21ος αι.): επιστροφή στην παράδοση - "μορφοϊ-
στορική μέθοδος"
Ιερά Παράδοση της Εκκλησίας=ο αυθεντικός ερμηνευτής των Γρα-
φών
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ
Α. Η ΙΕΡΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ
1. Ἡ ἱστορία τοῦ ἀρχαίου Ἰσραήλ
 Προϊστορία της ανθρωπότητας (δημιουργία κόσμου-Βαβέλ και διασπορά
της ανθρωπότητας)
 Ιστορία Ισραήλ: από την κλήση του Αβραάμ ως Γενάρχη έως τις παρα-
μονές εμφάνισης του Χριστιανισμού
 Προϊστορική περίοδος (1750-1290 π.Χ.): Πατριάρχες
 Πρώτη ιστορική περίοδος (1290-1020 π.Χ.): Κριτές
 Δεύτερη ιστορική περίοδος (1020-538 π.Χ.): Βασιλεία
 Τρίτη ιστορική περίοδος (538 π.Χ.-70μ.Χ.): πρώιμος Ιουδαϊσμός
 Δημιουργία ισραηλιτικού κράτους στην Παλαιστίνη το 1948.
2. Τό πολίτευμα τοῦ ἀρχαίου Ἰσραήλ
1750-1020π.Χ.: πατριαρχικό-θεοκρατικό
1020-538π.Χ.: μοναρχικό-βασιλικό
538π.Χ.-70μ.Χ.: ιεραρχικό
 Πατριαρχικό πολίτευμα = ταύτιση πολιτικής-θρησκευτικής ηγεσίας, πα-
τριάρχης-πρεσβύτεροι.
4
 Θεοκρατικό πολίτευμα = κυβερνήτης ο Θεός μέσω επιλεγμένων προσώ-
πων: Μωυσής, Ιησούς του Ναυή, Κριτές (φύλαρχοι-γερουσία).
 Μοναρχικό-Βασιλικό πολίτευμα = γνήσιο κρατικό πολίτευμα, ο βασι-
λιάς "Χριστός του Γιαχβέ", Μωσαϊκός Νόμος, Ιερείς, Προφήτες: "Θεοκρα-
τική μοναρχία".
 Ιεραρχικό πολίτευμα = Ιερατείο, Αρχιερέας, Ιερείς και γραμματείς.
3. Ὁ ἰδιάζων τρόπος θεώρησης τῆς ἱερᾶς ἱστορίας
 Ιδιαίτερος θεολογικός σκοπός: διέγερση θρησκευτικού συναισθήματος,
καλλιέργεια πίστης
 ιερά ιστορία πίστης όχι έκθεση ιστορικών γεγονότων
 χαρακτηριστικά: χάσματα, παραλείψεις, απλοποιήσεις, ενεργός θεία
συμμετοχή στα συμβάντα
Β΄ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ
Γ΄ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ
1. Τό σωτηριῶδες σχέδιο τῆς θείας Οἰκονομίας
"Θεία Οικονομία" = η προαιώνια βουλή του Θεού να σώσει τον πεσόντα άν-
θρωπο από τη φθορά και το θάνατο.
2. Ἡ προετοιμασία τοῦ θείου σχεδίου στήν ἱερά ἱστορία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης
 Η δημιουργία του ανθρώπου και η αμαρτία του ("κατ' εικόνα και καθ' ο-
μοίωσιν", παράδεισος, αμαρτία, ευσπλαγχνία).
 Η εκλογή του Ισραήλ ως φορέα της θείας Αποκαλύψεως ("λαός περιού-
σιος", πατρική καλοσύνη και στοργή, αξιοκρατική εκλογή, μονοθεϊστική
αντίληψη και λατρεία, Αβραάμ ο γενάρχης του Ισραήλ).
 Αβραάμ και θείες επαγγελίες (αρχική φάση θείας οικονομίας, πατριάρ-
χες, Δαβίδ, υιός Δαβίδ=Χριστός, προφήτες, Μεσσίας).
 Η έξοδος και η Διαθήκη του Σινά (Γιαχβέ=ο Ων, δείγμα ανυπόκριτης α-
γάπης, παγκοσμιότητα θείας οικονομίας)
 Η μεσιτεία στην ιστορία της Σωτηρίας (μεσολαβητές: Αβραάμ, Μωυσής,
Ιησούς του Ναυή, Κριτές, Δαβίδ, Σολομών, προφήτες, σοφοί, ιερατείο,
"Υιός του Ανθρώπου"-Μεσσίας)
 Η γη της επαγγελίας και οι πειρασμοί της (επίγειος παράδεισος, αμαρ-
τία, ανυπακοή)
 Η αποστασία του Ισραήλ και η τιμωρία του (κατάλυση σιναϊτικής διαθή-
κης, τιμωρία, καταστροφή Ιερουσαλήμ, διασπορά)
3. Ἡ ὁλοκλήρωση τοῦ θείου σχεδίου στό πλήρωμα τῶν καιρῶν
 Ο σχεδιασμός της νέας οικονομίας της σωτηρίας
 Η νέα διαθήκη και ο Μεσσίας, ο Χριστός του Γιαχβέ
 Από τον πιστό στον Αληθινό δούλο του Θεού
 Ο νέος λαός στην εκπλήρωση του νέου σχεδίου ("άγιον υπόλειμμα"-ιερό
κατάλοιπο= όργανο μετάδοσης της θείας ευλογίας στην ανθρωπότητα)
Δ΄ Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ
1. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός συνδετικός κρίκος τῶν δύο Διαθηκῶν
 Χριστός=νέος Αδάμ-νέος Μωυσής-μοναδικός κληρονόμος θείων επαγ-
γελιών
 Σταυρική θυσία-Ανάσταση-αποκάλυψη θείας χάριτος.
2. Ἡ πλήρωση τῆς Παλαιᾶς στήν Καινή Διαθήκη
 Ιησούς της Καινής=Μεσσίας της Παλαιάς.
5
 Η βεβαιότητα αυτή κριτήριο ενότητας και συνοχής των δύο Διαθηκών
— το "σεσιγημένο" μυστήριο του Θεού
 Κ.Δ.: νέα λυτρωτική οικονομία του Θεού με οικουμενική προοπτική
 υπεροχή της Κ.Δ. — συνοχή και αλληλουχία με την Π.Δ.
3. Παλαιά καί Καινή Διαθήκη σέ ἀδιάσπαστη θεολογική ἑνότητα
 Π.Δ.: το 1ο μέρος της υπερφυσικής αποκάλυψης του Θεού
 Κ.Δ.: το 2ο μέρος της υπερφυσικής αποκάλυψης του Θεού
 Οι προρρήσεις των προφητών εκπληρώθηκαν στο πρόσωπο και το έργο
του Χριστού
Ε΄ Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ
Θρησκευτική: —πηγή της μονοθεϊστικής πίστης του Ιουδαϊσμού και του Χριστια-
νισμού
— Π.Δ. απαραίτητη για την κατανόηση της Κ.Δ.
— θεμελιώδεις θεολογικές αλήθειες.
Ηθική: Δεκάλογος — αγάπη προς το Θεό και τον πλησίον
Κοινωνιολογική: ευρύς κοινωνισμός: υψηλές κοινωνικές και ανθρωπιστικές ιδέες
Παιδαγωγική: "Διδακτικά βιβλία": ορθοπραξία, άσκηση αρετής, καλλιέργεια ή-
θους
Ιστορική: Καταγραφή του υπερχιλιετούς παρελθόντος της αρχαίας Εγγύς Ανατο-
λής
Πολιτιστική: — Ενδύει ο αρχαίος Ισραήλ παλαιές μορφές πολιτισμού με νέο περιε-
χόμενο
— πηγή έμπνευσης για τις τέχνες
Φιλολογική-Λογοτεχνική: Ισραηλιτική φιλολογία-Μετάφραση Ο΄
— όλα τα είδη έμμετρου και πεζού λόγου.
ΣΤ΄ Η ΑΥΘΕΝΤΙΑ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
1. Ἡ θέση της στή θρησκευτική συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας
 Η ΠΔ πρώτη Ιερή Γραφή του Χριστιανισμού
 ο χαρακτήρας της προπαρασκευαστικός και προπαιδευτικός
 αναγνώριση αυθεντίας ανάλογης προς της Καινής
2. Ἡ χρήση της στή λατρεία τῆς Ἐκκλησίας
 Π.Δ.+Κ.Δ.=Αγία Γραφή
 Π.Δ.: λειτουργικές περικοπές με χριστοκεντρικό χαρακτήρα
 Βιβλικά λειτουργικά ή εκκλησιαστικά αναγνώσματα: Ψαλτήριο-Ιωνάς
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ
Α΄ ΓΕΝΙΚΑ
Ἡ ὀνομασία καί ἡ ἔννοια τοῦ κανόνα
 Κάννα ή κάννη - qaneh=κάλαμος
 κανών=κατάλογος ή συλλογή ιερών βιβλίων
 κανόνας Π.Δ.-Κ.Δ.-Αγ.Γραφής
 Βιβλία: α) κανονικά, β) απόκρυφα, γ) ακανόνιστα
Β΄ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ

1. Τά βιβλία τοῦ κανόνα στήν προφορική παράδοση
 Ειδικές ιερές εντολές του Θεού
6
 μέριμνα διατήρησης και διάδοσης θείου νόμου
 άσματα
 απλοϊκές αφηγήσεις
 μνημονική ικανότητα
 προφορική παράδοση: μέσο μετάδοσης
2. Τά βιβλία τοῦ κανόνα στή γραπτή παράδοση
 Ιεροί συγγραφείς: "θεοπνευστία" — θεματοφύλακες της θείας Αποκά-
λυψης της Π.Δ.
 αντιγραφείς-συντεχνία αντιγραφέων
 γραμματείς-νομικοί-νομοδιδάσκαλοι: εξήγηση μωσαϊκού νόμου από
τους Ιουδαίους
 10ος π.Χ. αι.: έναρξη της γραπτής μορφής της βιβλικής γραμματείας
Γ΄ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ

ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΤΗΣ Π. ΔΙΑΘΗΚΗΣ
Δ΄ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ

 Θεοπνευστία: έλλαμψη του Πνεύματος του Θεού
 Αγιότητα-Ιερότητα: θρησκευτικό περιεχόμενο — χρήση στη λατρεία
 Αρχαιότητα-Αυθεντικότητα: στην εβραϊκή, στην Παλαιστίνη, αυθε-
ντικά πρόσωπα
 Κανονιστική αρχή: Μέγα Συνέδριο (έως το 70 μ.Χ.) — Μέγα Δικαστήριο
(μετά το 70)
Ε΄ ΟΙ ΔΥΟ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ
1. Ὁ ἰουδαϊκός ἤ παλαιστινός κανόνας
α) Ἡ ὀνομασία καί ἡ σύνθεσή του:
γλώσσα συγγραφής – τόπος προέλευσης
β) Ἡ συγκρότησή του σύμφωνα μέ τά βιβλικά δεδομένα:
μεταγενέστερα βιβλία μαρτυρούν την ύπαρξη προγενεστέρων
γ) Ἡ συγκρότησή του σύμφωνα μέ τήν ἰουδαϊκή παράδοση
 Ιώσηπος: γνωρίσματα των αυθεντικών βιβλίων — έως τον Έσδρα
(4ος αι. π.Χ.)
 Δ΄ Έσδρας: η συγκρότηση του κανόνα έγινε από τον Έσδρα και
τους συνεργάτες
δ) Ἡ ἀναγνώριση τῆς κανονικότητας τῶν συλλογῶν του
με σειρά προτεραιότητας: νόμος, προφήτες, αγιόγραφα
ε) Ὁ τελικός ἀπαρτισμός του
 100 μ.Χ.: σύνοδος Ιάμνειας
 22 κανονικά βιβλία
 τριμερής κατανομή /διαίρεση
στ) Ἡ διάταξη τῶν βιβλίων του
Τα 39 βιβλία της Εβραϊκής Βίβλου:
 Νόμος-Torah 5 βιβλία
 Προφήτες-Nebhi'im 21 βιβλία
 Αγιόγραφα-Kethubhim 13 βιβλία
2. Ὁ ἑλληνικός ἤ ἀλεξανδρινός κανόνας
α) Ἡ ὀνομασία καί ἡ σύνθεσή του
 Μετάφραση των Ο΄
7
 ελληνική γλώσσα
 τόπος προέλευσης: Αλεξάνδρεια Αιγύπτου
 ευρύς κανόνας: 49 βιβλία = 39 κανονικά ή πρωτοκανονικά + 10 δευ-
τεροκανονικά
β) Ἡ προέλευσή του
 θρησκευτικές ανάγκες των Ιουδαίων της διασποράς
 ελληνική μετάφραση των Ο΄ (260-150 π.Χ.)
 το επίσημο βιβλικό κείμενο του ελληνιστικού Ιουδαϊσμού
 χρήση του στη Συναγωγή
γ) Ἡ διάταξη τῶν βιβλίων του
Τριμερής διαίρεση:
 Ιστορικά ( Πεντάτευχος 5, Λοιπά βιβλία 18)
 Ποιητικά-Διδακτικά (7 βιβλία)
 Προφητικά (μικροί προφήτες 12, μεγάλοι 7)
δ) Τά Δευτεροκανονικά βιβλία του
ε) Ἡ διαφοροποίησή του ἀπό τόν ἰουδαϊκό κανόνα
Ιουδαϊκός Αλεξανδρινός
Έκταση Στενός: 39 βιβλία Ευρύς: 49 βιβλία
διάταξη βιβλίων χρονολόγηση φιλολογικός χαρακτήρας-
περιεχόμενο
ονομασία συλλογών Νόμος-Προφήτες-Αγιό- Ιστορικά-Ποιητικά-Διδακτικά
γραφα
ονομασία βιβλίων πρώτη φράση περιεχόμενο
ΣΤ΄ Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ)

1. Τῆς ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας
 ισοτιμία πρωτοκανονικών και δευτεροκανονικών βιβλίων
 επίσημοι κατάλογοι των κανονικών βιβλίων της Π.Δ.
 αποκλεισμός αποκρύφων-αιρετικών
 η παράδοση αδιαίρετης Εκκλησίας υπέρ ελληνικού κανόνα
2. Τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας
 Ο ευρύς ελληνικός ή αλεξανδρινός κανόνας
3. Τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας
 Στη θεωρία αποδεκτός ο στενός ιουδαϊκός
 Στην πράξη αποδεκτός ο ευρύς ελληνικός
 Λατινική Βουλγάτα = 46 βιβλία
 Σύνοδος Βατικανού: οριστική διευθέτηση
4. Τῶν Διαμαρτυρομένων
 η Αγ. Γραφή υπεράνω της Ιεράς Παράδοσης
 αποδεκτός ο στενός ιουδαϊκός κανόνας
 Αποκλεισμός δευτεροκανονικών - αποκρύφων από τις βιβλικές εκ-
δόσεις
Ζ΄ ΤΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΘΕΝΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΝΟΝΑ ΒΙΒΛΙΑ (ΑΠΟΚΡΥΦΑ Ή ΨΕΥΔΕΠΙΓΡΑΦΑ)
8
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ
Ι. ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Α΄ ΤΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Β΄ ΤΟ ΜΑΣΩΡΙΤΙΚΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ [ΜΚ]

1. Τό πρόβλημα τῆς ἑβραϊκῆς γλώσσας καί οἱ ἐπιπτώσεις του στό βιβλικό κείμενο
Προβλήματα ως προς την ανάγνωση και κατανόησή της
 συμφωνική γλώσσα
 ομοιόσχημα, ομόηχα γράμματα
 σύγχυση-κίνδυνος παρανόησης, εσφαλμένη προφορά-διάφορες α-
ναγνώσεις
8ος αι. π.Χ.: χρήση συμφώνων ως φωνηέντων (άλεφ-χαί-βαβ-γιώδ="μητέ-
ρες ανάγνωσης" ή "φωνηεντικά γράμματα")
2. Προεργασία κριτικῆς προσέγγισης τοῦ ἑβραϊκοῦ βιβλικοῦ κειμένου
 Γραμματείς: κριτική προσέγγιση του κειμένου
 Νομοδιδάσκαλοι ραββινικού Ιουδαϊσμού: ερμηνευτικό ενδιαφέρον για
άγραφο θείο νόμο.
 Μισνά: συστηματική έκθεση προφορικού Νόμου
 Γκεμαρά: επεξεργασία ερμηνείας του προφορικού Νόμου που εκθέτει η
Μισνά
 Μισνά+Γκεμαρά = Ταλμούδ (Διδασκαλία)-ερμηνεία προφορικού νόμου.
 2 είδη Ταλμούδ: α) το βραχύ της Ιερουσαλήμ και β) το εκτενέστερο της
Βαβυλώνας.
3. Οἱ μασωρίτες καί τό ἔργο τους στό ἑβραϊκό βιβλικό κείμενο
 "Μασωρίτες" <masar=παραδίδω (κάτοχοι και θεματοφύλακες της βιβλι-
κής παράδοσης)
 Μασώρα=παράδοση
 Το έργο των μασωριτών:
α) Κριτική αποκατάσταση τοῦ κειμένου
 Στατιστικές διαπιστώσεις σε τρεις ερευνητικούς τομείς
 λεπτομερής αρίθμηση στίχων-λέξεων-γραμμάτων, επισήμανση
γραμματικών τύπων-ιδιόμορφων τρόπων γραφής και συχνότη-
τας των λέξεων
 επισήμανση εσφαλμένων λέξεων κειμένου (με χρήση αστερίσκου
ή κυκλίσκου)
β) Κριτικός ἐξοπλισμός τοῦ κειμένου
 διατύπωση ορθογραφικών και συντακτικών παρατηρήσεων: Μα-
σώρα
 Μορφές Μασώρας:
α) Μασώρα Περιθωρίου (Masora marginalis)
—Μεγάλη Μασώρα (Masora magna) σχολή Παλαιστίνης
—Μικρή Μασώρα (Masora parva) σχολή Βαβυλώνας
β) Μασώρα του τέλους (Masora finalis)
γ) Φωνηεντισμός τοῦ κειμένου
 Σύστημα φωνηεντισμού: "μασωριτικά φωνήεντα ή φωνηεντικά
σημεία"
9
 εφεύρεση φωνόσημων (για τονισμό, στίξη, μουσική απαγγελία)
 Δύο συστήματα στίξης:
Τιβεριανό: απλούστερο, υπογεγραμμένη στίξη (τα φωνέντα κάτω
από τα σύμφωνα)
Βαβυλωνιακό: πολυπλοκότερο, υπεργεγραμμένη στίξη (τα φωνή-
εντα πάνω από τα σύμφωνα). Επικράτηση του τιβεριανού
 Έτσι προέκυψε μασωριτικό κείμενο κριτικά εξοπλισμένο και φωνηεντι-
σμένο (Ben Asher-Ben Naphtali)
 Βάση του Textus Receptus: ομοιόμορφο, κοινά αποδεκτό κείμενο
 Biblia Hebraica (R.Kittel)
 Biblia Hebraica Stuttgrartensia (K.Eliger-W.Rodolph)
ΙΙ. ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Β΄ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ [Ο΄]
Εἰσαγωγικά
 4ος π.Χ. αι. κ.εξ. διείσδυση ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού στην Α-
νατολή
o αντικατάσταση αραμαϊκής από ελληνική γλώσσα
o ανάγκη μετάφρασης της εβραϊκής Βίβλου στην ελληνική (αρχικά
μεταγραφή=αναπαραγωγή εβραϊκού κειμένου με ελληνικούς χα-
ρακτήρες)
 3ος π.Χ. αι.: μετάφραση στην ελληνική από ελληνιστές Ιουδαίους διανο-
ούμενους στην Αλεξάνδρεια.
1. Ἡ ὀνομασία της
 Μετάφραση των Εβδομήκοντα (Ο΄) – λατ. Septuaginta (LXX): 72 ελλη-
νιστές Ιουδαίοι μεταφραστές σε 72 ημέρες, «στρογγυλοποιημένα»
Ο΄=70=LXX
 καταγωγή από Αλεξάνδρεια Αιγύπτου
2. Ἡ προέλευσή της
α) Ἡ ἄποψη τῆς παράδοσης
 Ἐπιστολή Ἀριστέου
 Ἀριστόβουλος
β) Ἡ ἐπιστημονική ἄποψη
 σκοπός της μετάφρασης ήταν η κάλυψη των θρησκευτικών ανα-
γκών των Ιουδαίων της Διασποράς της Αιγύπτου — ο προσηλυτι-
σμός εθνικών στον Ιουδαϊσμό
 χρονική περίοδος: μέσα 3ου π.Χ.-μέσα 2ου π.Χ. αι. (260-150)
 ξεκίνησε με το Νόμο και επεκτάθηκε στα υπόλοιπα βιβλία
 μεταφραστές: Ελληνιστές Ιουδαίοι της Αιγύπτου, διαπρεπείς λόγιοι
 γλώσσα: ελληνιστική δημώδης κοινή με σημιτισμούς (εβραϊσμούς
και αραμαϊσμούς)
 στόχος: ακρίβεια, πιστότητα, συνέπεια, χωρίς αποκλίσεις από το
πνεύμα και όχι επιβλαβής για το περιεχόμενο
3. Ἡ θεολογική καί ἡ φιλολογική της σπουδαιότητα
α) Θεολογική σπουδαιότητα
 Ιερά Βίβλος αδιαίρετης χριστιανικής Εκκλησίας επί 8 αιώνες
 Επίσημη και αυθεντική Βίβλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας
10
 Επίδραση στη γλώσσα, ύφος, ορολογία, ιδέες της Κ.Δ
 Άσκησε επιρροή στο θρησκευτικό γίγνεσθαι του Χριστιανισμού
 Μέσο προπαρασκευής των Ιουδαίων στην εν Χριστώ αποκάλυψη
 Βάση για μεταγενέστερες μεταφράσεις
β) Φιλολογική σπουδαιότητα
 σπουδαίο και σπάνιο μεταφραστικό εγχείρημα
 επιτυχημένη απόδοση ιδιόμορφης συμφωνικής εβραϊκής
 το πρότυπο αρχαίο εβραϊκό κείμενο
 διαφωτίζει την ιστορία της ερμηνείας
 βοηθάει στην αναζήτηση του αυθεντικού αρχετύπου της
 έξοχο μνημείο εξελληνισμού ιουδαϊκής θρησκείας
 μέσο διατήρησης και εξάπλωσης Ιουδαϊσμού στα έθνη
 ασκεί επίδραση στο πνεύμα και το έργο πεπαιδευμένων ανθρώπων
4. Οἱ ἀναθεωρήσεις τοῦ κειμένου της
Αναγκαίες για να απαλλαγεί το κείμενο από ακούσια και εκούσια σφάλ-
ματα και επαναφορά στην αρχέτυπη μορφή του
α) Ἡ ἀναθεώρηση τοῦ Ὠριγένους
 Εξαπλά (έξι) (245 μ.Χ.) και Τετραπλά (τέσσερις) παράλληλες στήλες
κειμένου ([εβραϊκό, εβραϊκό με ελληνικούς χαρακτήρες,] Ακύλας,
Σύμμαχος, Εβδομήκοντα, Θεοδωτίων)
 επιστημονικοί σκοποί: κριτικός μηχανισμός — «αριστάρχεια σή-
ματα»
 απέτυχε: επιδείνωσε τα προβλήματα του κειμένου
 ογκώδες, δύσχρηστο, πολυδάπανο
β) Ἡ ἀναθεώρηση τοῦ Λουκιανοῦ
 Τέλη 3ου μ.Χ. αι., πρακτικοί σκοποί, σώζονται μόνον αποσπάσματα,
επιτείνεται η σύγχυση
γ) Ἡ ἀναθεώρηση τοῦ Ἡσυχίου
 Τέλη 3ου μ.Χ. αι. – έλλειψη πληροφοριών
Γ΄ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΚΥΛΑ, ΘΕΟΔΟΤΙΩΝΟΣ ΚΑΙ

ΣΥΜΜΑΧΟΥ
Αίτια εμφάνισης νέων ελληνικών μεταφράσεων ιουδαϊκής προέλευσης:
 αναγνώριση και χρήση των Ο΄ ως επίσημης εκκλησιαστικής Βίβλου
 δυσπιστία των Iουδαίων στο κείμενο των Ο΄
 βαθμιαία απόρριψη της Μεταφράσεως των Ο΄ από τους Ιουδαίους
 συμπερίληψη στον κανόνα των δευτεροκανονικών
 ερμηνευτική προσκόληση των Iουδαίων στο γράμμα≠ελεύθερη απόδοση
των Ο΄
1. Ἡ μετάφραση τοῦ Ἀκύλα (α΄)-μέσα 2ου μ.Χ. αι.
 απόλυτη προσκόλληση στο γράμμα του εβραϊκού κειμένου
 παραμορφώσεις ελληνικής γλώσσας
2. Ἡ μετάφραση τοῦ Θεοδοτίωνος (θ΄)-μέσα 2ου μ.Χ. αι.
 αναθεώρηση των Ο΄ ή εκπόνηση νέας μετάφρασης
 συνεπής στην ελληνική γλώσσα
 συνεπής στην εννοιολογική ακρίβεια του κειμένου
 γλώσσα εύληπτη και επιμελημένη – απλό και σοβαρό ύφος
11
3. Ἡ μετάφραση τοῦ Συμμάχου (σ΄) τέλη 2ου μ.Χ. αι.
 συνδυασμός πιστής απόδοσης του εβραϊκού και ορθού ελληνικού λόγου
4. Ἀνώνυμες μεταφράσεις
 αναφέρονται τουλάχιστον 3, αποσπάσματα στον Ωριγένη
Δ΄ Η ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΤΑ [VULGATA]

 Αρχικά λατινικές μεταφράσεις από τη Μετάφραση των Ο΄: Vetus Latina
 Αργότερα λατινική μετάφραση από πρωτότυπο εβραϊκό: Vul-
gata(=κοινή, λαϊκή)
1. Ἡ προϊστορία τῆς Βουλγάτα καί ὁ Ἱερώνυμος
 Psalterium Romanum (383 μ.Χ.) — Psalterium Galicanum (385 μ.Χ.)
2. Ἡ ἱστορία τῆς Βουλγάτα
α) Ἡ προέλευσή της
 Ιερώνυμος 390-405 μ.Χ.
 λατινική μετάφραση από το πρωτότυπο: 39 πρωτοκανονικά
 τα δευτεροκανονικά των Ο΄ από τη Vetus Latina
β) Ὁ χαρακτήρας της
 σκοπός: κείμενο αδιαμφισβήτητης αξίας
 χαρακτήρας: κείμενο με επιστημονική, αυθεντική και κανονική
σπουδαιότητα.
γ) Ἡ ἐπίσημη ἐκκλησιαστική της ἀναγνώριση
 Αρχικά αντιδράσεις και διαμαρτυρίες
 7ος μ.Χ. κ.εξ. επικρατεί στη λειτουργική χρήση
 16ος μ.Χ. σύνοδος Τριδέντου: sacrosancta: "κείμενο πλήρες αυθε-
ντίας"
 Vulgata=κοινή, λαϊκή
δ) Οἱ ἐκδόσεις της ὡς ἐπίσημης Βίβλου τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν
 1590-Ρώμη-Sixtina, 1592 Clementina, 1593-98 Clementina, επανέκδοση
επίσημη Βίβλος
 Κριτικές εκδόσεις: 1842-50 K.Lachman, 1877 J.Wordworth, 1885
H.White
 1979 Nova Vulgata Bibliorum Sacrorum edition-Επίσημη Ρωμαιοκαθο-
λική Βίβλος
ΤΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΤΗΣ ΝΕΚΡΑΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ

[ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΗΙRΒΕΤ QUMRAN]
Eἰσαγωγή
 1947 ανεύρεση των χειρογράφων της Νεκράς Θαλάσσης
 αποσπασματικά
 χρονολογούμενα μεταξύ 3ου και 1ου π.Χ. αι.
Α΄ ΤΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ

1. Ἡ ὀνομασία τους
- Χειρόγραφα της Νεκράς θαλάσσης-τόπος ανεύρεσης
- Χειρόγραφα (=ευρήματα) του Khirbet Qumran (κύρια περιοχή ανεύρε-
σης)
- Χειρόγραφα του Qumran
12
- "Χειρόγραφα της ερήμου της Ιουδαίας" (σωστότερη ονομασία)
2. Τό ἱστορικό τῆς ἀνεύρεσής τους
 Μωχάμεδ εδ Διβ (βοσκός στην περιοχή του Qumran, Β.Δ.παράλια της
Νεκράς Θαλάσσης)
 11 κύλινδροι μεμβράνης-παλιά χειρόγραφα σε ειλητάρια περγαμηνής
3. Ἡ περιπέτεια τῶν πρώτων Χειρογράφων
 Πώληση: 1947 μητρ. Αθανάσιο Γέσουε Σαμουέλ
1947 E. L. Sukenik καθ. εβραϊκής αρχαιολογίας
1954 από Σαμουέλ στο Yigael Yadin, γιο του Sukenik
 Σήμερα βρίσκονται στο Ehal Hassepher (=Τέμενος του Βιβλίου), Ιερουσα-
λήμ
4. Οἱ περιοχές τῆς ἀνεύρεσής τους: Έρημος Ιουδαίας (1947-1956)
5. Ὁ χρονολογικός τους προσδιορισμός: Εκτείνεται σε περίοδο 17 αιώνων (6ος π.Χ.-
11ος μ.Χ.)
Β΄ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ
Γ΄ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ Π. ΔΙΑΘΗΚH

 Διασώζουν εβραϊκό κείμενο 13-11 αιώνες αρχαιότερο του σύγχρονου
μασωριτικού εβραϊκού
 Διαλύουν τις αμφιβολίες ως προς τη γνησιότητα του μασωριτικού
 Μετάφραση των Ο + Μασωριτικό = κείμενα εξίσου αυθεντικά και αξιόπιστα
13
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΕΙΔΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ
Ὁ ἱστορικός βιβλικός λόγος
 Χαρακτηριστικά:
 ιστορική διήγηση
 απλοϊκός τρόπος έκθεσης των γεγονότων
 γλώσσα απλή χωρίς επιτηδευμένο θεολογικό-φιλοσοφικό λεξιλόγιο
 πληρότητα εικόνων και παραστάσεων
 Στόχος: η αφήγηση του θεϊκού σχεδίου
 Σκοπός: — η στέγαση της ιστορίας του περιούσιου λαού κάτω από την
παγκόσμια ιστορία
— το σωτηριώδες σχέδιο του Θεού αποκαλύπτεται στα ιστο-
ρικά συμβάντα
 Ανάπτυξη της βιβλικής ιστοριογραφίας:
— αυλικά χρονικά των ισραηλιτών
— βιογραφίες και αυτοβιογραφίες προφητικών προσωπικοτή-
των
— προσωπικά απομνημονεύματα (Έσδρας-Νεεμίας)
 Πεζός λόγος: — λόγοι (αγορεύσεις, προσευχές)
— επίσημα έγγραφα (νόμοι, επιστολές, διατάγματα, συνθή-
κες, διδαχές, κατάλογοι κ.ά.)
 Ποιητικός λόγος: — ρήσεις νομικής και λατρευτικής φύσης
— ευλογίες-κατάρες
— παροιμίες
— αινίγματα
— αποφθέγματα
 Νόμοι (Πεντάτευχος): — αυτοτελείς διατάξεις και ρήσεις
— νομικές συλλογές
— κώδικες νόμων
Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΗΝ ΠΕΝΤΑΤΕΥΧΟ
Α΄ Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ
Πεντάτευχος: Γένεσις-Έξοδος-Λευϊτικόν-Αριθμοί-Δευτερονόμιο
Πεντάτευχος=Torah (νόμος-διδασκαλία)
Πατρότητα: Θείος συγγραφέας ο Θεός και ανθρώπινος ο Μωυσής
Β΄ ΤΟ ΘΕΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ
1. Θέμα: Η ανάδειξη του ιστορικού Ισραήλ σε περιούσιο λαό, βασίλειο ιεράτευμα
και έθνος άγιο
2. Περιεχόμενο
 Υλικό ιστορικής και νομικής φύσης
 Νομοθεσία: μωσαϊκός νόμος (αυθεντία Μωυσή)
Γ΄ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ
Η αφήγηση του σωτηριώδους θείου σχεδίου για επαναφορά του ανθρώπου στην
κατάσταση αθωότητας και μακαριότητας
Δ΄ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΗΣ [Η ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ]
1. Ἡ παράδοση τῆς συγγραφῆς της ἀπό τό Μωυσῆ
Μωυσής ως συγγραφέας: Φίλων και Ιώσηπος, Ταλμούδ, Αρχαία χριστιανική
14
παράδοση, Απόστολοι, το ίδιο το κείμενο και άλλα της Π.Δ.
2. Οἱ ἐπιφυλάξεις ὡς πρός τή μωσαϊκότητά της
Διατύπωσαν επιφυλάξεις: Γνωστικοί (Μαρκίων), Κέλσος και Πορφύριος, Να-
ζηραίοι, Εβιωνίτες, αιρετ. Πτολεμαίος, συγγραφέας των Ψευδοκλημεντείων,
ραββίνοι εξηγητές της Διασποράς
3. Ἡ κριτική τοῦ κειμένου της καί οἱ δυσχέρειές του
Δυσχέρειες:
 Διπλές ή παράλληλες διηγήσεις
 Αναχρονισμοί
 Αντιφάσεις (αντινομίες)
 Αναφορά θανάτου και ταφής του Μωυσή
 Εκφράσεις ενδεικτικές μεταμωσαϊκής εποχής
 Περιγραφές γεωγραφικές-εδαφικές ενδεικτικές κατοίκου Παλαιστίνης
 Γ' πρόσωπο στην αφήγηση
 Απουσία υπαινιγμού για ταύτιση συγγραφέα-Μωυσή
4. Ἡ ὑπόθεση περί παρεμβολῶν (16ος-μέσα 18ου μ.Χ. αι.)
Στόν πυρήνα τῆς Πεντατεύχου, πού ἀνῆκε στό Μωυσῆ, παρεμβλήθηκαν κατά
καιρούς τεμάχια ἀπό μεταγενέστερους συντάκτες.
5. Ἡ θεωρία περί δύο πηγῶν (18ος αἰ.)
— 1753 Jean Astruc: Ὁ Μωυσῆς συνέταξε τήν πεντάτευχο μέ βάση δύο πη-
γές: τόν Ελωχιμιστή (E=Elohist) και τον Γιαχβιστή (J=Yahwist).
— 1798 K.Ilgen: προσθέτει τρίτη πηγή: τον Ιερατικό κώδικα (P=Priesterkodex)
6. Οἱ θεωρίες περί ἀποσπασμάτων καί συμπληρωμάτων
Ἀποσπάσματα: πολυάριθμα ἀρχικῶς ἀποσπάσματα, τά ὁποῖα ἑνώθηκαν ἀ-
πό ἕνα συντάκτη, χωρίς πιθανόν τή συμμετοχή τοῦ Μωυσῆ (A. Geddes)
Συμπληρώματα: στό κείμενο κάποιας βασικῆς πηγῆς τῆς Πεντατεύχου,
πού συγκροτήθηκε κατά τή μεταμωσαϊκή περίοδο μέ βάση προγενέστερες
παραδόσεις καί ἔφερε ἐλωχιμιστικό χαρακτήρα, προστέθηκαν «συμπλη-
ρώματα» γιαχβιστικά (H. Ewald).
7. Ἡ θεωρία περί τεσσάρων πηγῶν
 Μέσα 19ου αι. κ.εξ.: K. Graf (1866) καί A. Kuenen (1869) - Julius Wellhausen
(1844-1918)
 Ἡ Πεντάτευχος ἀπαρτίζεται ἀπό τέσσερις κύριες φιλολογικές γραπτές πη-
γές, οἱ ὁποῖες εἶχαν ὑποστεῖ ἐπεξεργασία πρίν καί μετά τήν ἕνωσή τους. Δέν
ἀποτελεῖ ἔργο ἑνός συγγραφέα καί μιᾶς ἐποχῆς, ἀλλά εἶναι πόνημα σύνθε-
το. Ἀπαρτίζεται ἀπό διάφορο ὑλικό, τό ὁποῖο ἀπό τήν προφορική μεταβιβά-
σθηκε στή γραπτή παράδοση καί ἀπετέλεσε τίς γνωστές τέσσερις πηγές
(=κείμενα), πού συνθέτουν τό περιεχόμενό της.
 Οἱ τέσσερις αὐτές πηγές εἶναι οἱ ἑξῆς:
 Γιαχβιστής (9ος π.Χ.)
 Ελωχιμιστής (7ος π.Χ.)
 Πηγή Δευτερονομιστή (D=Deuteronomist, από τον Γιαχβιστή 7ος π.Χ.)
 Πηγή ιερατικού κώδικα (Ρ= Priestly Code, 5ος π.Χ.)
 Ἡ Γιαχβική πηγή, πού εἶναι ἡ ἀρχαιότερη, καί ἡ Ἐλωχιμική περιέχουν ἀφη-
γηματικό κυρίως ἀλλά καί νομικό ὑλικό. Ὁ Δευτερονομιστής καί ὁ Ἱερατι-
κός Κώδικας περιέχουν νομικό καί τελετουργικό ὑλικό ἀντιστοίχως.
 Ἡ σύνθεσή τους γιά τόν ἀπαρτισμό τῆς Πεντατεύχου ἀκολούθησε τήν ἑξῆς
πορεία: Ἀρχικά ἑνώθηκαν οἱ πηγές J καί E σ’ ἕνα ἑνιαῖο κείμενο (JE), στό
15
ὁποῖο κάποιος δευτερονομιστής συντάκτης, πού τό ἐπεξεργάσθηκε, ἐνσω-
μάτωσε τήν πηγή D. Ἔτσι προέκυψε ἡ σύνθεση JED, στήν ὁποία ἀργότερα
ἕνας ἄλλος συντάκτης πρόσθεσε τήν πηγή P, μέ ἀποτέλεσμα νά σχηματι-
σθεῖ ἡ τελική σύνθεση τῆς Πεντατεύχου (JEDP).
8. Ἐπαναπροσδιορισμός καί ἐπέκταση τῶν γραπτῶν πηγῶν
 Οἱ πηγές συνέχισαν νά ἐπαναπροσδιορίζονται μέ νέες θεωρήσεις, χρο-
νολογήσεις, διαιρέσεις, καί νά ἐπεκτείνονται καί σέ ἄλλα ἱστορικά βι-
βλία, πλήν τῶν πεντατευχικῶν.
 1912 νεότατη θεωρία περί γραπτών μνημείων ή θεωρία του Smedt: 5 πη-
γές πεντατεύχου: J1, J2, E, D, P
9. Ἡ μορφοϊστορική μέθοδος ἔρευνας
Μορφοϊστορική Σχολή ἤ Σχολή τῆς Ἱστορίας τῶν Μορφῶν (Τέλη 19ου-αρχές
20ου αι.): Οἱ πεντατευχικές διηγήσεις ἀπέκτησαν τά χαρακτηριστικά τους ὄχι
κατά τή μετάβασή τους ἀπό τήν προφορική στή γραπτή μορφή, ἀλλά κατά τή
διάρκεια τῆς προφορικῆς τους διαμόρφωσης (H. Gunkel, H. Gressmann).
10. Ἡ μέθοδος τῆς ἱστορίας τῆς παραδόσεως
Σκανδιναυική Σχολή (Uppsala School): ἔμφαση στό ρόλο πού ἔπαιξε ἡ προφο-
ρική παράδοση στή διαμόρφωση τῆς παλαιοδιαθηκικῆς γραμματείας (I.
Engnell). Οἱ ἀποκαλούμενες γραπτές πηγές ἀπαρτισμοῦ της εἶναι ἀποκρυ-
στάλλωση σέ φιλολογικά στρώματα διαφόρων προφορικῶν παραδόσεων (H.
Nyberg, H. Haldar, P. Humbert, E. Nielsen, S. Mowinckel).
11. Ἡ θεωρία περί «στρωμάτων» προφορικῶν παραδόσεων
 ὄχι συγγραφή πηγῶν ἀλλά συλλογή προφορικών παραδόσεων («στρώ-
ματα»)
 ἴδιες ὀνομασίες: πηγές J, E, D καί P = τελική γραπτή διατύπωση τῶν πα-
ραδόσεων, οἱ ὁποῖες διαμορφώθηκαν στήν προφορική παράδοση καί
χρονολογοῦνται στούς προαιχμαλωσιακούς χρόνους.
 Οἱ παραδόσεις αὐτές, πού ἀπαρτίζονται κυρίως ἀπό ἀφηγηματικό καί
νομικό ὑλικό, ἔλαβαν σταθερή μορφή, συγκεντρώθηκαν καί συγκρότη-
σαν ἀρχικά μικρές ἀνεξάρτητες φιλολογικές ἑνότητες στήν προφορική
παράδοση. Ἐκεῖ ἔλαβαν, ὡς πρός τόν κύριο ὄγκο τους, τήν παροῦσα μορ-
φή τους, πρίν ἐνσωματωθοῦν στά ἐπί μέρους στρώματα τῆς Πεντατεύ-
χου.
 Μετά τήν τελική διαμόρφωση τῶν μικρῶν αὐτῶν φιλολογικῶν ἑνοτή-
των, ἔχουμε ἐκτενῆ συμπλέγματα παραδόσεων καί τέλος ἐκτενέστερα
στρώματα: αφήγηση J καί E + νομικός κώδικας D + τελετουργικός νόμος
P = Πεντάτευχος
12. Ἡ σύνδεση τῶν προφορικῶν παραδόσεων μέ τό πρόσωπο καί τήν ἐποχή τοῦ
Μωυσῆ
 Ὁ Μωυσῆς: — συνέγραψε χρονικά ἤ ἀπομνημονεύματα
— παρέλαβε αὐτούσιο ἤ ἐπεξεργάσθηκε ἀρχαῖο ὑλικό
— κατέγραψε ἐντυπώσεις του ὡς αὐτόπτης καί αὐτήκοος μάρ-
τυρας τῶν ἱστορικῶν γεγονότων τῆς ἐποχῆς του
— συμμετοχή του σέ νομοθετικές καί ἄλλες ρυθμίσεις τοῦ λα-
οῦ του
 Ἡ ζωντανή αὐτή μωσαϊκή παράδοση, ἱστορική καί νομοθετική, πού ἀ-
ποτελεῖ ἀσφαλῶς τόν πυρήνα τῆς Πεντατεύχου, δεχόταν ἀναπόφευκτα
16
τίς ἐπιδράσεις τῆς νοοτροπίας καί τῶν συνθηκῶν τοῦ ἑκάστοτε περιβάλ-
λοντος, στό ὁποῖο μεταβιβαζόταν («στρώματα»).
 Τά «στρώματα» δέν παρέμειναν στήν ἀρχική γραπτή μορφή διαμόρφω-
σής τους, ἀλλά ὑπέστησαν ἐπεξεργασία καί δέχθηκαν προσθῆκες κατά
τίς ἐκδόσεις τοῦ κειμένου τους. Αὐτές οἱ προσθῆκες, ἐν πολλοῖς μεταγε-
νέστερες, ἐμφανίζονται σήμερα ὡς ἑρμηνευτικές δυσχέρειες (διπλές δι-
ηγήσεις, ἀναχρονισμοί, ἀντιφάσεις, ἐπαναλήψεις, ἀσυμφωνίες κ.ἄ.), οἱ
ὁποῖες παρά ταῦτα δέ θίγουν τήν οὐσία τοῦ περιεχομένου τους.
 Συμπέρασμα:
Ο συγγραφέας δεν μπορεί να είναι ένα μόνον πρόσωπο (ο Μωυσής). Ο
Μωυσής ήταν το καταλληλότερο και αρμοδιότερο πρόσωπο, με γνώσεις
και αυθεντία, για να γράψει το κύριο και σημαντικότερο μέρος των νό-
μων και γεγονότων (όχι αυτολεξεί με τη σημερινή μορφή) κατά τη διάρ-
κεια της παραμονής του στην έρημο (περίπου 1290-1250 π.Χ.)
Ε΄ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ
Ιστορία της θείας Αποκάλυψης σε τέσσερα θεολογικά στάδια:
1. Οἱ θεῖες ἐπαγγελίες
2. Ἡ ἐκλογή καί ἡ κλήση τοῦ Ἰσραήλ
3. Ἡ Διαθήκη τοῦ Σινᾶ
4. Ὁ μωσαϊκός Νόμος
ΙΙ. ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΠΕΝΤΑΤΕΥΧΟΥ
ΓΕΝΕΣΙΣ
Α΄ Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΝΟΝΑ
1. Ὀνομασία: Γένεσις=απαρχή, δημιουργός αιτία, εβρ. Bere'shith =εν αρχή
2. Θέση στόν κανόνα: Επικεφαλής των πέντε πρώτων βιβλίων
α) Torah=ιουδαϊκή συλλογή
β) Πεντάτευχος=ελληνική συλλογή
Ανήκει στην ευρύτερη συλλογή: ιστορικά βιβλία
Β΄ ΤΟ ΘΕΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ
1. Θέμα: — αρχή του σύμπαντος
— προϊστορία ανθρωπότητας
— ιστορικές αρχές ισραηλιτικού λαού (1750-1600 π.Χ.)
2. Περιεχόμενο (50 κεφάλαια)
Α΄ μέρος: Η δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου ή Η παγκόσμια ιστο-
ρία (1-11)
Β΄ μέρος: Οι αρχές της ιστορίας του ισραηλιτικού λαού ή Η πατριαρχική ιστο-
ρία (12-50)
1. Ο ΑΒΡΑΑΜ (12-25)
2. Ο ΙΣΑΑΚ (25-26)
3. Ο ΙΑΚΩΒ (27-50)
α) ΙΑΚΩΒ (27-36)
β) ΙΩΣΗΦ (37-50)
Γ΄ Ο ΙΔΙΑΖΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ
1. Φιλολογικός: αφηγήσεις (πεζός-ποιητικός λόγος)
α) Δημιουργικές ἤ κοσμολογικές-ἀνθρωπολογικές διηγήσεις
 εκτενείς – στα 11 πρώτα κεφάλαια
 αυστηρό πνεύμα Γιαχβικού μονοθεϊσμού
17
 αφορούν στον προορισμό του Ισραήλ
β) Πατριαρχικές διηγήσεις
 καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου
 αφορούν στην ιστορία των πατριαρχών
 επιδιώκουν δημώδη θρησκευτική εξιστόρηση συμβάντων ως
εξαρτημένων από τη θεία ενέργεια
 ιστορικές διηγήσεις-πραγματικά γεγονότα
2. Θεολογικός: Θρησκευτικός χαρακτήρας διηγήσεων, χρήση της μεθόδου της α-
φαίρεσης, προβολή προσώπων που πρωταγωνιστούν στο σχέδιο του Θεού
για τη σωτηρία
Δ΄ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ
1. Ὁ Θεός ὡς Δημιουργός τοῦ κόσμου (’Elohim) καί Κύριος τοῦ Ἰσραήλ (Yahweh)
2. Ὁ ἄνθρωπος ὡς τό τελειότερο δημιούργημα τοῦ Θεοῦ
3. Ἡ Δημιουργία ὡς ἀφετηρία τῆς θείας Οἰκονομίας
4. Ἡ ἐμφάνιση τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ κακοῦ στόν κόσμο
5. Ὁ ἔμφυτος ἠθικός νόμος
6. Θεία ἀγαθότητα καί συγκατάβαση (Πρωτευαγγέλιο)
7. Ἡ πίστη, θεμέλιο στή σχέση Θεοῦ καί ἀνθρώπου
8. Θεία τιμωρία καί ἐπιβράβευση - Ἀνθρώπινη σκληρότητα καί συγγνώμη
Ε΄ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΩΡΗΣΗ
ΕΞΟΔΟΣ
1. Ὀνομασία: (ελλην.) Έξοδος (έξοδος Ισραηλιτών από Αίγυπτο-Αποκάλυψη Θεού
στο Σινά)
εβραϊκή Βίβλος-Ve'elleh ή Shemoth
ιουδαϊκή παράδοση-Sepher Yezi'ath Mizrayim
Φίλωνας-Εξαγωγή
2. Θέση στόν κανόνα:
 ιουδαϊκός κανόνας: συλλογή "Torah" <Ve'elleh shemoth
 ελληνικός κανόνας: συλλογή "Ιστορικά Βιβλία" <Πεντάτευχος (το 2ο βι-
βλίο)
1. Θέμα: — η ανάδειξη του Ισραήλ ως λαού του Θεού
— θεμελίωση της θρησκείας του
α) Έξοδος από την Αίγυπτο και διάβαση της Ερυθράς θαλάσσης
β) παράδοση του Νόμου στο Σινά - σύναψη διαθήκης για επικύρωσή του
2. Περιεχόμενο: (40 κεφάλαια)
Α΄ ιστορικός χαρακτήρας (1,1-18,27)
α) τα γεγονότα που προηγούνται της εξόδου των Ισραηλιτών από την Αίγυ-
πτο
β) η έξοδος των Ισραηλιτών και η πορεία τους προς το Σινά
Β΄ νομοθετικός χαρακτήρας (19,1-40,38)
α) Νομοδοσία και Διαθήκη του Θεού στο Σινά
β) Συμπληρωματική λατρευτική νομοθεσία
γ) Ανανέωση της νομοθεσίας και οι οδηγίες για την κατασκευή του ιερού
της λατρείας.
18
Γ΄ Ο ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ
 Ιστορικός χαρακτήρας με πλούσιο νομοθετικό υλικό-σχέση με αρχαίο Ισ-
ραήλ
 επιλογή ως "περιούσιου λαού" από το Θεό.
 Διαθήκη Σινά: αστικές-ποινικές -λατρευτικές διατάξεις
1. Ἡ ἀποκάλυψη τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ
2. Ἡ ἐξαγορά καί ἡ λύτρωση τοῦ ἱστορικοῦ Ἰσραήλ
3. Ἡ Διαθήκη τοῦ Γιαχβέ μέ τόν περιούσιο λαό του
4. Ὁ Νόμος τοῦ Θεοῦ (Δεκάλογος-Βιβλίο Διαθήκης)
Νόμος=ρυθμιστική διδασκαλία της διαγωγής του Ισραηλίτη
Μωσαϊκός νόμος: α) Δεκάλογος: ηθικός-τελετουργικός, (4 πρώτες εντολές: τα
θρησκευτικά καθήκοντα προς το Θεό, 6 τελευταίες εντολές: τα καθήκοντα
προς τον πλησίον)
β) Βιβλίο (Κώδικας) της Διαθήκης: αστικές και ποινικές διατά-
ξεις
5. Ἡ θεία λατρεία στή Γιαχβική θρησκεία: τρόπος και χώρος άσκησης της λα-
τρείας: Σκηνή του Μαρτυρίου - Κιβωτός της Διαθήκης
ΛΕΥΪΤΙΚΟΝ
1. Ὀνομασία
Λευϊτες <απόγονοι φυλής του Λευί, υπεύθυνοι ιερατικού έργου (ασκούσαν τα
τελετουργικά καθήκοντα του ιερατείου)
"Λευιτικόν" - "Εγχειρίδιο ιερέων" - "Νόμος των ιερέων ή των θυσιών"
2. Θέση στόν κανόνα
ιουδ. κανόνας: συλλογή "Torah-"Vayyiqra"
ελλην. κανόνας: συλλογή "Ιστορικά Βιβλία"<Πεντάτευχος (3ο βιβλίο)
1. Θέμα: η οργάνωση θρησκευτικής ζωής του Αρχαίου Ισραήλ και η ένταξή της σε
θεσμικά πλαίσια.
Α΄ Νόμος περί θυσιών (1,1-7,38)
Β΄ Θεσμοθέτηση του ααρωνικού ιερατείου (8,1-10,20)
Γ΄ Κώδικας της νομικής καθαρότητας (καθαρά και ακάθαρτα) (11,1-15,33)
Δ΄ Το τελετουργικό της εορτής του Εξιλασμού (16,1-34)
Ε΄ Νόμος της Αγιότητας (17,1-26,46)
ΣΤ΄ Διατάξεις περί ευχών και δεκάτων (27,1-34)
 Νομοθετικό υλικό-μικρό αφηγηματικό τμήμα
 Συλλογές νόμων με ομοειδείς διατάξεις σχετικές με τη λατρεία
1. Ἡ θυσία στή λατρευτική ζωή τοῦ Ἰσραήλ
2. Ἡ ἐξιλέωση τῶν ἁμαρτιῶν
 Εξιλασμός = α) εξάλειψη αμαρτιών ανθρώπου, β) αποκατάσταση της
επικοινωνίας και συνδιαλλαγής του με το Θεό
 Ημέρα του Εξιλασμού: ετήσια εορτή ιουδαϊκού ημερολογίου
19
 Εξιλέωση: α) εξομολόγηση αμαρτιών και χειροθεσία, β) αίμα θυσια-
ζόμενου ζώου.
3. Ἡ ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ
4. Ἡ ἁγιότητα τοῦ περιουσίου λαοῦ
5. Ἡ νομική καθαρότητα
6. Ὁ θεσμός τοῦ ἱερατείου
 φυλή Λευί-υπεύθυνη θρησκευτικών καθηκόντων
 οικογένεια Ααρών-ιερατικό έργο
 ιερέας ασκεί: α) θυσιαστικά καθήκοντα, β) διδακτικό λειτούργημα
ΑΡΙΘΜΟΙ
1. Ὀνομασία: ελλ. Αριθμοί: αρίθμηση-απογραφή Ισραηλιτών στην έρημο.
εβρ. Bemidhbar (εν τη ερημω)-οδοιπορία στην έρημο
ιουδ.κανόνας: συλλογή Torah-Vayedhaber ή Bemidhbar
ελλ.κανόνας: συλλογή Αριθμοί-"Ιστορικά Βιβλία"< Πεντάτευχος (4ο βιβλίο)
1. Θέμα: η καλλιέργεια και ανάπτυξη εθνικής συνείδησης και θρησκευτικής παι-
δείας.
Α΄ Προετοιμασία των Ισραηλιτών για την αναχώρησή τους από το Σινά
προς τη Χαναάν(1-10)
Β΄ Η πορεία από το Σινά προς την περιοχή της Κάδης μέσω της ερήμου Φα-
ράν (10-19)
Γ΄ Η πορεία προς τη Μωάβ και το τέλος της οδοιπορίας στην έρημο (20-32)
Δ΄ Ανασκόπηση της πορείας στην έρημο-οι τελευταίες οδηγίες (33-36)
 Ιστορική διήγηση με γεωγραφικά και χρονολογικά στοιχεία, ποιήματα και
ποιητικά αποσπάσματα.
 Νομικό υλικό: στενή σχέση με Έξοδο-Λευϊτικό-Δευτερονόμιο.
1. Ἡ παρουσία τοῦ Θεοῦ στό λαό του
2. Ὁ πειρασμός τοῦ Θεοῦ ἀπό τούς γογγυσμούς τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ἀπιστία καί ἡ
ἀνυπακοή τοῦ Ἰσραήλ πρός τό Γιαχβέ
3. Ἡ διαρκής πρόνοια τοῦ Θεοῦ γιά τό λαό του
4. Ἡ ἀντίληψη περί τῆς συλλογικῆς εὐθύνης
ΔΕΥΤΕΡΟΝΟΜΙΟΝ
1. Ὀνομασία: "mishneh hatorah": αντίγραφον του νόμου-Δευτερονόμιον (λανθα-
σμένη απόδοση από τους Ο΄).
 Σιναϊτικός νόμος-πρώτη νομοθεσία Εξόδου
 Επανάληψη-για τη ζωή στη Χαναάν
 εβρ.'Elleh hadebharim ή Hadebharim (Λόγοι)
 ραβ. Mishneh Torah (Αντίγραφον Νόμου)
2. Θέση στόν κανόνα: ιουδ.κανόνας: συλλογή "Torah"-'Elleh hadebharim
20
ελλ.κανόνας: συλλογή Δευτερονόμιο-"Ιστορικά Βιβλία"<Πεντάτευχος (5ο βι-
βλίο)
1. Θέμα: η θεολογική ερμηνεία των θεμελιωδών αληθειών της Γιαχβικής πίστης
και η σημασία τους για το μέλλον.
α) Εισαγωγή-τόπος και χρόνος εκφώνησης λόγων (1,1-5)
β) Α' λόγος του Μωυσή: ιστορικός πρόλογος (1,6-4,43)
γ) Β' λόγος του Μωυσή: ο νόμος του Θεού (4,44-28,69)
δ) Γ' λόγος του Μωυσή: η διαθήκη με το Θεό (29,1-30,20)
ε) Παράρτημα (31,1-34,12)
Γ΄ Ο ΙΔΙΑΖΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ
1. Φιλολογικός: Η φιλολογική καταγραφή ορισμένων λόγων νομοθετικά πλαισιω-
μένων. Περιέχουν: ιστορικά-νομοθετικά-παραινετικά στοιχεία.
2. Θεολογικός: θεολογική ενότητα: "Κώδικας Δευτερονομίου" ή "Δευτερονομικός
νόμος" (εισαγωγή 5κεφ.-11κεφ., νομοθεσία 12κεφ.-26κεφ., συμπέρασμα
28κεφ.), διασαφήνιση νόμων, ευρύτερη ερμηνεία-ανάπτυξη, απλότητα, σα-
φήνεια ύφους, παραινετικός χαρακτήρας, στενή σχέση με λοιπά βιβλία της
Πεντατεύχου, υψηλό ανθρωπιστικό και κοινωνικό πνεύμα.
1. Γιαχβέ, ὁ μοναδικός Θεός
2. Ἰσραήλ, ὁ μοναδικός λαός
3. Ἰερουσαλήμ, ὁ μοναδικός τόπος λατρείας τοῦ Θεοῦ
4. Ἡ ἀγάπη καί ὁ φόβος τοῦ Ἰσραήλ πρός τό Θεό του
5. Ἡ ἀγάπη τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν πλησίον του: Τό ἀνθρωπιστικό καί κοινω-
νικό πνεῦμα τοῦ βιβλίου
6. Ὁ πειρασμός τοῦ ἀνθρώπου ὡς μέσο διαπαιδαγώγησής του
7. Ὁ προφητικός ρόλος τοῦ Μωυσῆ καί ἡ μεσσιανική ἐξαγγελία
8. Εὐλογίες καί κατάρες: Ἀμοιβή καί τιμωρία
III. ΤΑ ΛΟΙΠΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ

ΙΗΣΟΥΣ ΤΟΥ ΝΑΥΗ
1. Ὀνομασία: ελλ. Ιησούς του Ναυή <Ιησούς γιος του Νουν (Ναυή: αντιγραφικό
λάθος).
εβρ. Yehoshua (=Ιησούς: σωτήρας)
2. Θέση στόν κανόνα: ιουδ. κανόνας: συλλογή Nebhi'im (Προφήτες)-Nebhi;im
Ri'shonim (Προγενέστεροι Προφήτες), ελλ. κανόνας: συλλογή "Ιστορικά Βι-
βλία"
1. Θέμα: Τα γεγονότα που ακολούθησαν μετά το θάνατο του Μωυσή μέχρι και το
θάνατο του Ιησού του Ναυή (1250-1200 π.Χ.)
α) Ιστορικό. Η κατάκτηση της Χαναάν (1-12)
β) Γεωγραφικό. Η διανομή της Χαναάν (13-22)
γ) Παράρτημα.Τα τελευταία γεγονότα (23-24)
Γ΄ Η ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΤΟΥ ΔΟΜΗ
21
1. Χαρακτήρας: Ιστορικός-Βιβλική Ιστοριογραφία (πολεμικές επιχειρήσεις-αιματη-
ρές συγκρούσεις)
2. Ἑνότητα: ● ανεξάρτητη φιλολογική ενότητα με ενιαία ιστορική διήγηση-έργο
αυτοτελές
 ανήκει στη "Δευτερονομιστική Ιστορία" (= Ιησούς Ναυή-Κριταί-
Βασιλειών Α΄-Δ΄)
3. Συγγραφέας: άγνωστος. Πιθανότητες: Ιησούς του Ναυή ή μεταγενέστερος δια-
σκευαστής
 κύριος κορμός: Ιησούς Ναυή ή άγνωστος συνεργάτης: αυτόπτης
μάρτυρας
4. Χρονολόγηση: Πυρήνας-τέλη 13ου π.Χ. αι.
5. Κείμενο: ● επαυξήσεις και παραφθορές
 ύπαρξη δύο παραδόσεων εβραϊκών προτύπων
 διαφορές μασωριτικού κειμένου-μετάφραση Ο'
 χειρόγραφα Κουμράν υπέρ του κειμένου των Ο΄
1. Ὁ «ἱερός πόλεμος» ὡς ἱστορική ἀνάγκη γιά τόν Ἰσραήλ
2. Ἡ συνέπεια τοῦ Θεοῦ στήν ἐκπλήρωση τῶν ἐπαγγελιῶν του
3. Ἡ γῆ τῆς ἐπαγγελίας ὡς «κληρονομία» τοῦ Ἰσραήλ
4. Ἡ διαθηκική πιστότητα καί ἡ θρησκευτική παρέκκλιση
5. Ἡ ἀντίληψη περί τοῦ Θεοῦ
ΚΡΙΤΑΙ
Α΄ ΟΙ ΚΡΙΤΕΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥΣ
 Κριτές: α) στρατιωτικοί ηγέτες (σε περίοδο πολέμου) και
β) ανώτατοι πολιτικοί άρχοντες (σε περίοδο ειρήνης)
 Χαρακτηριστικά γνωρίσματά τους: ευσέβεια-ανδρεία-υψηλό πατριωτικό
φρόνημα-έκτακτες και υπερφυσικές πνευματικές και σωματικές δυνάμεις.
 12 Κριτές: ● 6 μεγάλοι: (Γοθονιήλ, Δεββώρα, Γεδεών, Ιεφθάε, Σαμψών)
● 6 μικροί: (Σαμεγάρ, Θωλά, Ιαείρ, Αβαισάν, Αιλώμ, Αβδών)
● Βαράκ-Αμβιμέλεχ (δεν είναι Κριτές απλά εμπλέκονται στο έργο
τους)
● ιερέας Ηλεί – προφήτης Σαμουήλ: πολιτική και δικαστική εξουσία
Β΄ ΤΟ ΟΜΩΝΥΜΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥΣ
1. Ὀνομασία: ελλ. Κριταί
εβρ. Sophetim = α) υπερασπιστές του λαού του Θεού
β) αυτοί που διεκδικούν τα δικαιώματά του
2. Θέση στόν κανόνα: ελλ. συλλογή "Ιστορικά Βιβλία"
εβρ.: "Nebhi'im (Προφήτες)-Nebhi'im Ri'shonim (Προγενέστεροι Προφήτες)
συλλογή "Sophetim"
Γ΄ ΤΟ ΘΕΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ
1. Θέμα: Τα γεγονότα από το θάνατο του Ιησού του Ναυή μέχρι την εγκαθίδρυση
της Μοναρχίας (περίπου 1200-1020 π.Χ.)
2. Περιεχόμενο (21 Κεφάλαια)
α) Εισαγωγή (1,1-2,5)
β) Οι διηγήσεις των Κριτών (2,6-16,31)
γ) Παράρτημα (17,1-21,25)
Δ΄ Η ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΤΟΥ ΔΟΜΗ
22
1. Χαρακτήρας: έργο της βιβλικής ιστοριογραφίας με θεολογικό χαρακτήρα που
καλύπτει διδακτικούς και εποικοδομητικούς σκοπούς: Ο Θεός είναι ο κύριος
της ιστορίας και ο ρυθμιστής της ζωής του λαού.
— Επινίκιος ύμνος της Δεββώρας: μια από της αρχαιότερες συνθέσεις
της εβραϊκής θρησκευτικής γραμματείας.
2. Συγγραφέας - Χρονολόγηση: άγνωστος ο συγγραφέας - ίσως ο Σαμουήλ (εισα-
γωγή-παράρτημα= μεταγενέστερο υλικό).
Δύσκολο να καθοριστεί η χρονολόγηση του έργου: περίοδος Κριτών: 180
χρόνια (1200-1020 π.Χ.) α) προφορική παράδοση (12ος ή 11ος αι. π.Χ.), β) γρα-
πτή (ca 1005 π.Χ.)
3. Κείμενο
 μασωριτικό κείμενο: καλύτερη κατάσταση ἀπό τό κείμενο ἄλλων ἱστο-
ρικῶν βιβλίων
 ἑλληνικό τῶν Ο΄: δύο παραλλαγές στό Βατικανό (Β) καί στόν Ἀλεξαν-
δρινό (Α) κώδικα
Ε΄ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ
1. Ἡ θεολογική ἑρμηνεία τῶν ἱστορικῶν γεγονότων (κυκλικό σχήμα: αποστα-
σία-καταπίεση-επιστροφή-απελευθέρωση)
2. Ἡ μέσω τῆς φυσικῆς πνευματική ἐπιβολή τῆς Γιαχβικῆς θρησκείας στήν
εἰδωλολατρική
ΣΤ΄ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΩΡΗΣΗ
ΡΟΥΘ
Α΄ Η ΔΙΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΡΟΥΘ
Β΄ ΤΟ ΟΜΩΝΥΜΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ
1. Ὀνομασία: Ρουθ <Ruth=καλλονή/φίλη: το κύριο πρόσωπο διήγησης-φωτεινό πα-
ράδειγμα αφοσίωσης
2. Θέση στόν κανόνα: ελλ.: συλλογή "Ιστορικά Βιβλία" — εβρ.: συλλογή
"Kethubhim" (=Αγιόγραφα)
Γ΄ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ
α) Η μετανάστευση του Ελιμέλεχ και της Νωεμίν από τη Βηθλεέμ της Ιουδαίας
στη Μωάβ και η συμφορά της οικογένειάς τους. (1,1-5)
β) Ο επαναπατρισμός της Νωεμίν και της νύφης της Ρουθ (1,6-22)
γ) Η γνωριμία της Ρουθ με τον Βοόζ και η προστασία από μέρους του των δύο
γυναικών (2,1-23)
δ) Η πρόταση της Ρουθ προς τον Βοόζ να την νυμφευτεί σύμφωνα με το θεσμό
του λευϊρατικού γάμου (3,1-18)
ε) Ο Βοόζ αποδέχεται την πρόταση της Ρουθ και συνάπτει γάμο μαζί της απ'
όπου θα προέλθει ο Δαβίδ (4,1-17)
στ) Η γενεαλογία του Δαβίδ (4,18-22)
Δ΄ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ
 η ανάδειξη της Ρουθ και η προβολή της ως παράδειγμα μίμησης
 αναθέρμανση του Λευϊρατικού γάμου, που είχε ατονίσει
 διαμαρτυρία για τα αυστηρά μέτρα Έσδρα-Νεεμία εναντίον των μικτών
γάμων
 προς τέρψη
 τονισμός οικογενειακής συνοχής
 προβολή καταγωγής Δαβίδ και βασιλικής δυναστείας
Ε΄ Η ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΤΟΥ ΔΟΜΗ
23
ΣΤ΄ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ
Ζ΄ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΩΡΗΣΗ
Α΄ ΚΑΙ Β΄ ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ
Α΄ Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟΝ ΚΑΝΟΝΑ
1. Ὀνομασία: εβρ.: Shemu'el=Σαμουήλ (α) κύριος ο ρόλος του στην εγκαθίδρυση
της Μοναρχίας, β) πιθανόν ο συγγραφέας)
ελλ.: χωρισμός και μετονομασία Α' -Β' Βασιλειών
2. Θέση στόν κανόνα: ιουδ.: Nebhi'im (Προφήτες) Nebhi'im Ri'shonim (Προγενέστε-
ροι Προφήτης)
ελλ.: συλλογή "Ιστορικά Βιβλία"
Β΄ ΤΟ ΘΕΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥΣ
1. Θέμα: η ιστορία του Ισραήλ από τέλος της εποχής των Κριτών έως τέλος βασι-
λείας Δαβίδ (1020-961 π.Χ.)
Α' Βασιλειών [Α' Σαμουήλ]: από τη γέννηση του Σαμουήλ ως το θάνατο του
Σαούλ (1020-1000 π.Χ.) 31 Κεφάλαια
α) το πρόσωπο και το έργο του Σαμουήλ (1,1-7,17)
β) σύσταση ισραηλιτικής Μοναρχίας και εγκατάσταση του πρώτου βασι-
λιά, Σαούλ (8,1-15,35)
γ) ο Σαούλ και η σύγκρουσή του με τον Δαβίδ (16,1-31,13)
Β' Βασιλειών [Β' Σαμουήλ]: η ιστορία του Δαβίδ στο βασιλικό θρόνο (1000-961
π.Χ.) 24 Κεφάλαια
α) ανακήρυξη Δαβίδ ως προσωρινού βασιλιά του Ιούδα (1,1-4,12)
β) αναγνώριση Δαβίδ ως βασιλιά ολόκληρου του ισραηλιτικού λαού (5-7)
γ) πολεμικές επιχειρήσεις Δαβίδ και η προσωπική του ζωή (8,1-12,31)
δ) περιπέτειες της βασιλικής αυλής του Δαβίδ (13,1-20,26)
ε) παράρτημα (21-24)
Γ΄ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥΣ
Εύνοια στο βασιλιά Δαβίδ: εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του και στη βασιλική δυνα-
στεία.
Δ΄ Η ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΤΟΥΣ ΔΟΜΗ
Ε΄ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥΣ
ΣΤ΄ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΟΥΣ ΘΕΩΡΗΣΗ
Γ΄ ΚΑΙ Δ΄ ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ
1. Ὀνομασία: εβρ.: Melakhim=Βασιλείς Α'-Β', ελλ.: Γ'-Δ' Βασιλειών
2. Θέση στόν κανόνα: ιουδ.: Nebhi'im (Προφήτες), Nebhi'im Ri'shonim (Προγενέ-
στεροι Προφήτες), ελλ.: συλλογή "Ιστορικά Βιβλία"
1. Θέμα: Ιστορικά γεγονότα από το θάνατο του Δαβίδ ως στη βαβυλώνια αιχμα-
λωσία (961-586 π.Χ.)
Γ΄ Βασιλειῶν [Α΄ Βασιλέων] 22 Κεφάλαια
α) ο αγώνας της διαδοχής του Δαβίδ και η ανακήρυξη του Σολομώντα σε
βασιλιά (1,1-2,46)
β) τα επιτεύγματα του Σολομώντα στη διάρκεια της βασιλείας του (3-8)
γ) η προσωπική προβολή του Σολομώντα και οι αδυναμίες του χαρακτήρα
24
του (9,1-11,43)
δ) η ιστορία της Α' περιόδου διακυβέρνησης των δύο Βασιλειών, Ισραήλ-Ι-
ούδα, μετά την απόσπασή τους από το ενιαίο ισραηλιτικό βασίλειο
922-580 π.Χ. (12-22)
Δ΄ Βασιλειῶν [Β΄ Βασιλέων] 25 Κεφάλαια
α) η ιστορία των λοιπών περιόδων διακυβέρνησης του ισρ. βασιλείου μέχρι
την καταστροφή του από τους Ασσυρίους 850-722 π.Χ. (1-17)
β) η ιστορία των λοιπών περιόδων διακυβέρνησης του βασιλείου του Ιούδα
μέχρι την καταστροφή του από τους Βαβυλώνιους 850-586 π.Χ. (18-25)
Γ' Βασιλειών: η ανάγκη ανοικοδόμησης μόνιμου ναού στην Ιερουσαλήμ
Δ' Βασιλειών: οι δυσκολίες που θα παρουσιαστούν μετά τη διάσπαση σε δύο βασί-
λεια.
1. Ὁ γνήσιος χαρακτήρας τοῦ μονοθεϊσμοῦ
2. Ἡ διαθηκική ἀπιστία αἰτία συμφορᾶς τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ
3. Ὁ προφητικός λόγος ὡς φορέας τῆς ἀκραιφνοῦς θεοκρατίας
4. Ἡ Δαβιδική δυναστεία καί οἱ αἰώνιοι δεσμοί της
5. Θεία συγγνώμη καί θεία ἀνταπόδοση
6. Ἡ πανταχοῦ παρουσία τοῦ Θεοῦ
7. Ἡ διαστροφή τῆς λατρείας τοῦ Γιαχβέ
Α΄ ΚΑΙ Β΄ ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΩΝ
1. Ὀνομασία: εβρ.: Dibhre hayyamim "Λόγοι ή Γεγονότα των ημερών", ελλ.: Α'-Β'
Παραλειπομένων (των βιβλίων των Βασιλειών)-επιτομή ιστορικών έργων
Ιερώνυμος: "Χρονικά"
2. Θέση στόν κανόνα: ιουδ.: συλλογή "Kethubhim" (Αγιόγραφα), ελλ.: "Ιστορικά Βι-
βλία"
1. Θέμα: Συνοπτική ανακεφαλαίωση ιεράς ιστορίας Π.Δ. από τη δημιουργία του
κόσμου μέχρι το τέλος της Βαβυλώνιας αιχμαλωσίας.
Α' Παραλειπομένων: 29 κεφάλαια
α) γενεαλογικοί κατάλογοι (1,1-9,44)
β) η βασιλεία του Δαβίδ (10,1-29,30)
Β' Παραλειπομένων: 36 κεφάλαια
α) η βασιλεία του Σολομώντα (1,1-9,31)
β) οι βασιλείς του Ιούδα (10,1-36,23)
 Υπενθύμιση στους παλινοστούντες Ιουδαίους της ευγενούς καταγωγής
τους
 προβολή της ένδοξης βασιλείας του Δαβίδ και του Σολομώντα
 προβολή του μεγαλείου του αληθινού Θεού και των εξωτερικών σχημά-
των της θρησκείας του
 το δίκαιο της ανταπόδοσης του Θεού και η διαρκής πρόνοια
25
1. Χαρακτήρας: ιστορικός-ενθαρρυντικός-εποικοδομητικός,
γλώσσα: γλαφυρή-παραστατική
2. Ἑνότητα
3. Συγγραφέας: ο ιερέας και γραμματέας του Νόμου-Έσδρας
4. Χρονολόγηση: Τέλη 5ου π.Χ. αι.
5. Πηγές
1. Ἡ ἱστορική συνέχεια τοῦ Ἰσραήλ ὡς ἔνδειξη τῆς συνεχοῦς θείας εὔνοιας
2. Ὁ ναός τῆς Ἰερουσαλήμ καί ἡ ἀληθινή λατρεία τοῦ Γιαχβέ σ’ αὐτόν
Α΄ ΕΣΔΡΑΣ (ΙΕΡΕΥΣ)
1. Ὀνομασία: ελλ.: "Έσδρας πρώτον ή Ιερεύς"-"Έσδρας ο Ιερεύς", Βουλγ.: Esdras, Α'
Esdras-Β' Έσδρας, Β' Esdras-Νεεμίας
2. Θέση στόν κανόνα: ελλ.: "Ιστορικά Βιβλία"-Δευτεροκανονικό
1. Θέμα: Τα ιστορικά γεγονότα από την εποχή του Ιωσία (640-609 π.Χ.)-μέχρι τον
επαναπατρισμό τού Έσδρα στην Ιερουσαλήμ και την αρχή τής δράσης του
(β'μισό 5ου π.Χ. αι.)
2. Περιεχόμενο 9 κεφάλαια
α) διακυβέρνηση Ιωσία και τελευταίων βασιλέων-καταστροφή-εξορία (1,1-
55)
β) διάταγμα επαναπατρισμού Κύρου-έναρξη ανοικοδόμησης ναού-άρση
από Αρταξέρξη Α' (2,1-26)
γ) νίκη Ζοροβάβελ-άδεια ανοικοδόμησης ναού (3,1-4,63)
δ) επαναπατρισμός-εγκαίνια ναού-εορτασμός Πάσχα (5,1-7,15)
ε) επιστροφή νέων εξορίστων-μέτρα Έσδρα-ανάγνωση Νόμου ενώπιον
λαού (8,1-9,55).
Δ΄ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΩΡΗΣΗ
Ε΄ Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΤΟΥ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ
B΄ ΕΣΔΡΑΣ ΚΑΙ ΝΕΕΜΙΑΣ

1. Ὀνομασία: εβρ.: Εzra (=βοήθεια)-Nechemyah (=παραμυθία Κυρίου)
ελλ.: Β' 'Εσδρας
Βουλγ.: Γ' Esdras -Α' Έσδρας ή Ιερεύς, Δ' Esdras-Δ' Έσδρας (Απόκρυφο)
 Έσδρας=θρησκευτικός ηγέτης
 Νεεμίας=πολιτικός ηγέτης
2. Θέση στόν κανόνα: ιουδ.: συλλογή "Kethubhim" (Aγιόγραφα), ελλ.: "Ιστορικά Βι-
βλία"
1. Θέμα: η εκ νέου ανασυγκρότηση της ιουδαϊκής κοινότητας της Ιερουσαλήμ μετά
τη Βαβυλώνια αιχμαλωσία (538-464/423 π.Χ.)
Β' Έσδρας: 10 κεφάλαια 538-516 π.Χ.
α) η πρώτη επιστροφή των Ιουδαίων με τον Ζοροβάβελ και η επανάληψη
26
της λατρείας (1,1-6,22)
β) η δεύτερη επιστροφή των Ιουδαίων με τον Έσδρα και η αποκατάσταση
της θρησκευτικής ζωής (7,1-10,44)
Νεεμίας: 13 κεφάλαια 445-433 π.Χ.
α) η μετάβαση του Νεεμία στην Ιερουσαλήμ κι η ανοικοδόμηση των τειχών
της (1,1-7,73)
β) κοινή δράση Έσδρα-Νεεμία στα πλαίσια της ανανέωσης της Σιναϊτικής
Διαθήκης (8,1-13,31)
 να τονιστεί η πιστότητα του Θεού στις διαθηκικές υποχρεώσεις Του
 να υπογραμμιστεί η πρόνοια του Θεού προς την κοινότητα των επαναπα-
τρισθέντων Ιουδαίων
1. Χαρακτήρας: προσωπικά απομνημονεύματα Έσδρα-Νεεμία
2. Συγγραφέας: εκτενέστερο χρονογραφικό έργο, αρχικά ενωμένο-Χρονικογρά-
φος-Έσδρας (ως αυτόπτης-αυτήκοος μάρτυρας, στηριγμένος σε σύγχρονες
αξιόπιστες πληροφορίες)
3. Χρονολόγηση: β' μισό 5ου π.Χ.-α' μισό 4ου π.Χ. αι.
4. Πηγές
5. Γλῶσσα - Κείμενο: χαρακτηριστικά μεταιχμαλωσιακής εβραϊκής γλώσσας με
επιρροές από αραμαϊκή-πρωτότυπο κείμενο με αρκετές παραφθορές.
1. Ἡ πιστότητα τῶν ὑποσχέσεων τοῦ Θεοῦ πρός τό λαό του
2. Ἡ νομιμότητα τῆς ἰουδαϊκῆς κοινότητας
3. Ὁ ναός καί ἡ ἀνασύσταση τῆς λατρείας
4. Ὁ νόμος καί ἡ ἀνανέωση τῆς Διαθήκης
5. Ἡ ἱστορία ὡς ἔκφραση τῶν βουλῶν καί ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ
ΤΩΒΙΤ
1. Ὀνομασία: εβρ.: Tobhith=αγαθότης μου, ελλ.: "Βίβλος λόγων Τωβίτ"/Τωβείτ/Τω-
βείθ, Βουλγ.: Liber Tobiae (Tobias Τωβίτ και γιος του)
2. Θέση στόν κανόνα: ελλ.: "Ιστορικά Βιβλία"-Δευτεροκανονικό
1. Θέμα: οι δοκιμασίες της οικογένειας του Τωβίτ και του Ραγουήλ μετά το 722 π.Χ.
α) επιγραφή (1,1-2)
β) η δοκιμασία του ευσεβούς Τωβίτ και της ενάρετης Σάρρας (1,3-3,17)
γ) Η άρση των δοκιμασιών του Τωβίτ και της Σάρρας από το Θεό (4,1-12,22)
επίλογος (13,1-14,15)
Γ΄ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ
Να δοθεί ένα ηθικοθρησκευτικό μήνυμα: ο Θεός δεν εγκαταλείπει τους πιστούς
και ενάρετους δούλους Του.
Ζ΄ ΟΙ ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΤΟΥ
27
ΙΟΥΔΙΘ
Α΄ Η ΔΙΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΙΟΥΔΙΘ
1. Ὀνομασία: Ιουδίθ-Yehudhith=Ιουδαία
2. Θέση στόν κανόνα: Ιουδαίοι νεότερων χρόνων-στη γιορτή των Εγκαινίων του
Ναού
ελλ.: "Ιστορικά Βιβλία"-Δευτεροκανονικό
1. Θέμα: Συναρπαστική διήγηση εμπλουτισμένη με δραματικά γεγονότα. Το τολ-
μηρό εγχείρημα της Ιουδίθ προϊόν της πίστης της στο Θεό και της αγάπης
της για την πατρίδα της.
α) Εισαγωγή (1,1-4)
β)Οι νικηφόροι αγώνες των Ασσυρίων προς ανατολάς και δυσμάς της χώ-
ρας των Ισραηλιτών (1,5-7,31)
γ) Το ηρωϊκό κατόρθωμα της Ιουδίθ και η διάσωση της πατρίδας της (8,1-
15,14)
δ) Επίλογος (16,1-25).
 Ενθάρρυνση ιουδαϊκού λαού για αντίσταση έναντι των εχθρών της πολιτι-
κής και θρησκευτικής του ελευθερίας.
 Παρακίνηση για εμπιστοσύνη στο Θεό με εναπόθεση των ελπίδων τους για
σωτηρία σ' Αυτόν.
Η΄ Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΤΟΥ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ
ΕΣΘΗΡ
Α΄ Η ΔΙΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΣΘΗΡ
1. Ὀνομασία: περσικό όνομα Εσθήρ<Ester=παρθένα ή αστέρας αντικατέστησε το
εβραϊκό Hadhassah=μυρσίνη
2. Θέση στόν κανόνα: ιουδ.: συλλογή Kethubhim (Αγιόγραφα), εβρ.: συλλογή "Ι-
στορικά Βιβλία"
12ος μ.Χ. κεξ. ανήκει στα 5 Meggiloth (=Κύλινδροι)-διαβάζεται στη γιορτή των
κλήρων.
1. Θέμα: η σωτήρια επέμβαση της Ιουδαίας Εσθήρ κατορθώνει να αποσοβήσει τον
κίνδυνο εξόντωσης των συμπατριωτών της στην περσική αυτοκρατορία.
α) πρόλογος (1,1-2,23)
β) το σχέδιο εξόντωσης των Ιουδαίων και οι ενέργειες ματαίωσής του από
τον Μαρδοχαίο (3,1-4,17)
γ) η παρέμβαση της Εσθήρ για τη ματαίωση του σχεδίου εξόντωσης των
ομοεθνών της (5,1-7,10)
δ) η σωτηρία των Ιουδαίων και ο θρίαμβος της Εσθήρ και του Μαρδοχαίου
(8,1-9,23), ε) επίλογος (10,1-3)
28
 προτρεπτικός-διδακτικός: άμυνα υπέρ ελευθερίας και ζωής-βεβαιότητα
για τη θεία πρόνοια ως προστατευτική δύναμη.
 ιστορικός: συμφιλίωση ιουδαϊκού και εθνικού κόσμου.
 λειτουργικός: θέσπιση και προέλευση της γιορτής των Κλήρων.
ΣΤ΄ Η ΑΥΘΕΝΤΙΑ ΤΟΥ
Ζ΄ ΤΑ ΔΕΥΤΕΡΟΚΑΝΟΝΙΚΑ ΤΟΥ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ
Η΄ Η ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΚΛΗΡΩΝ
Θ΄ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ
Α΄ ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ
1. Ὀνομασία: εβρ.: maqqabhah=σφύρα
Ιερέας Ματταθίας-γιος του Ιούδα πήρε την προσωνυμία "μακκαβαίος"-χα-
ρακτηρισμός ολόκληρης της ιερατικής οικογένειας.
2. Θέση στόν κανόνα: ιουδ: απουσιάζει
 ελλ.: Α'-Β'-Γ' Μακκαβαίων "Ιστορικά Βιβλία"-Δευτεροκανονικά
 Δ' Μακ.: Απόκρυφο
 ρωμαιοκαθολικοί: Α'-Β' Μακ.-Δευτεροκανονικά, Γ': Απόκρυφο
 διαμαρτυρόμενοι: Α'-Β'-Γ' Μακ. Απόκρυφα, Δ': Ψευδεπίγραφο
1. Θέμα: Μακκαβαϊκή επανάσταση (167-135 π.Χ.) με αφορμή την προσπάθεια των
Σελευκιδών-Αντιόχου Δ' Επιφανούς να εξελληνίσουν τους Ιουδαίους. Περι-
γραφή γεγονότων των ετών 175-135 π.Χ.
α) εισαγωγή (1,1-9)
β) Α' περίοδος-αναφορά στον Αντίοχο (1,10-2,70)
γ) Β' περίοδος-αναφορά στον Ιούδα τον Μακκαβαίο (3,1-9,22)
δ) Γ' περίοδος-αναφορά στον Ιωνάθαν (9,23-12,53)
ε) Δ' περίοδος-αναφορά στο Σίμωνα (13,1-16,24)
 έξαρση αφοσίωσης των Ιουδαίων στο Θεό και της πίστης στο Νόμο Του.
 έμφαση στις μεγάλες υπηρεσίες προς το έθνος τους-αποσόβηση εξελ-
ληνισμού, διαφύλαξη θρησκείας, πολιτική ανεξαρτησία.
Β΄ ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ
Γ΄ ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ
29
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΤΑ ΠΟΙΗΤΙΚΑ - ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ
Ὁ ποιητικός βιβλικός λόγος
Στήν Π. Διαθήκη ὑπάρχουν ὅλα τά εἴδη ποίησης ἐκτός τοῦ ἔπους καί τοῦ δράμα-
τος.
Βιβλική ποίηση:
 κοσμική (πολεμικά, ἐπινίκια, συμποσιακά, σατιρικά, ἐρωτικά, γαμήλια,
πένθιμα, θρηνητικά, ἐργατικά)
 θρησκευτική (ὑπεροχή σέ τέχνη, ποικιλία αἰσθημάτων, πλοῦτος σκέ-
ψεων, εὖρος παραινέσεων):
 λυρική ποίηση: ἐσωτερικά συναισθήματα,προσωπικές ἐμπειρίες
 Ψαλμοί, Θρήνοι Ἰερεμίου, Ἆσμα ἀσμάτων, Διάλογοι Ἰώβ
 ἐκπρόσωπος ὁ Δαβίδ
 γνωμική-διδακτική ποίηση: λαϊκή σοφία (παροιμίες ἀποφθέγ-
ματα, γνωμικά, αἰνίγματα)
 Παροιμίες, Ἰώβ, Ἐκλησιαστής, Σοφία Σολομῶντος, Σοφία
Σειράχ, διδακτικοί Ψαλμοί, προφητικά ἀποσπάσματα
 ἐκπρόσωπος ὁ Σολομῶντας
Σχήματα λόγου (ποιητική τεχνική):
 μέτρο
 στροφή
 ὁμοιοκαταληξία
 ἀκροστιχίδα
 ρυθμός: παραλληλισμός τῶν μερῶν: —συνωνυμικός
—ἀντιθετικός
—συνθετικός ἤ προσθετικός
ΨΑΛΜΟΙ
1. Ὀνομασία: εβρ.: Sepher Tehillim-Tehillim, ελλ.: "Ψαλμοί"-"Βίβλος Ψαλμών"-
"Ψαλτήριον"
 Ὑμνολόγιο δημόσιας λατρείας
 Προσευχητάριο ἰδιωτικῆς ἐπικοινωνίας μέ τόν Θεό
57 ἄσματα χαρακτηρίζονται ψαλμοί
2. Θέση στόν κανόνα: ιουδ.: συλλογή "Kethubhim"
ελλ.: συλλογή "Ποιητικά-Διδακτικά Βιβλία"
επικεφαλής στον κανόνα λόγω:
 αρχαιότητας
 διακεκριμένης θέσης στη θρησκ. συνείδηση
 ευρείας χρήσης.
Β΄ Η ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΚΑΙ Η ΑΡΙΘΜΗΣΗ ΤΟΥ
1. Ἡ πενταμερής διαίρεσή του
Ελλ. κείμενο : 150 Ψαλμοί (ο 151ος απόκρυφος)
Χωρίζονται σέ πέντε βιβλία: 1-40 (1-41)
41-71 (42-72)
72-88 (73-89)
89-105 (90-106)
106-150 (107-150)
30
2. Ἡ ἀρίθμηση τῶν ψαλμῶν του
Διαφοροποίηση Μασωριτικού-Μετάφρασης Ο'
Ο' Μ.Κ. Ο' Μ.Κ.

1-8 1-8 115 116,10-19
9 9-10 116-145 117-146
10-112 11-113 146 147,1-11
113 114-115 147 147,12-20
114 116,1-9 148-150 148-150

1. Θέμα: ύμνοι-δοξολογία-προσευχή-δέηση-εγκώμιο-ευχαριστία-διαμαρτυρία-δο-
κιμασία-πίστη-ευσέβεια-μετάνοια-εμπιστοσύνη-ευλογία/διδακτικά-προφητικά- ι-
στορικά-εορταστικά-μεσσιανικά-εσχατολογικά-λειτουργικά.
 Βασικές κατηγορίες θεμάτων: αινετήριοι, θρηνώδεις, ευχαριστήριοι, βασιλι-
κοί-Μεσσιακοί (Χριστολογικοί), διδακτικοί-σοφιολογικοί, λειτουργικοί,
προφητικοί, εσχατολογικοί, επινίκιοι, ιστορικοί, μετανοίας-εξομολόγη-
σης, εμπιστοσύνης-θρηνώδεις (ατομικοί).
 Ειδικές κατηγορίες: "ωδές" των αναβαθμών, αλληλουϊακοί, αλφαβητικοί.
1. Πορεία σύνθεσης: μεμονωμένα θρησκευτικά άσματα (ύμνοι-θρήνοι)  συνέ-
νωση σε ποιητικές συλλογές  μεγαλύτερες ποιητικές συλλογές  ψαλτήριον
2. Συγγραφεῖς: Ο Δαβίδ (του μεγαλύτερου και σπουδαιότερου μέρους)
Άλλοι συγγραφείς: ο Μωυσής, ο Σολομών, οι προφήτες Ιερεμίας, Αγγαίος, Ζα-
χαρίας.
3. Χρονολόγηση: οι περισσότεροι μεταξύ 10ου-7ου π.Χ. αι. — έως τον 4ο αι.
4. Κείμενο: διαφορές μασωριτικού καί Ο΄
αναθεωρήσεις: Ιερώνυμος (Psalterium Romanum – Psalterium Gallicanum)
5. Γλῶσσα: απλότητα, σαφήνεια, γλαφυρότητα, παραστατικότητα
ιεροπρεπής έκφραση, αρχαιοπρέπεια
Ε΄ ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ ΨΑΛΜΩΝ ΤΟΥ
 Κύριο γνώρισμα των ψαλμών οι επιγραφές στην αρχή τους
 Προσφέρουν πληροφορίες γιά: ● συγγραφέα/συλλογή ποιημάτων
● είδος ποιήματος
● συνθήκες σύνθεσης
● χρονολειτουργική χρήση
● τρόπος μουσικής εκτέλεσης
● το συνοδευτικό της απαγγελίας όργανο
 Επιφυλάξεις ως προς την προέλευση, σημασία και το κύρος τους
1. Ὁ Θεός
2. Ὁ ἄνθρωπος
3. Ὁ κόσμος
4. Ὁ Ἰσραήλ καί τά ἔθνη
5. Ὁ Μεσσίας
6. Τά ἔσχατα
31
Ζ΄ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΩΡΗΣΗ
1. Ἡ θέση του στήν Καινή Διαθήκη
 Μεγάλη η επίδρασή τους στους συγγραφείς της Κ.Δ.
 Κ.Δ.: 283 παλαιοδιαθηκικές παραθέσεις <116 εξ αυτών Ψαλμικές
2. Ἡ χρήση του στήν Ἐκκλησία
Περίοπτη θέση στη λειτουργική ζωή. Κάθε εβδομάδα στιχουργείται ολόκληρο:
20 καθίσματα, 3 στάσεις, ανά κάθισμα.
3. Ἡ ἑρμηνεία του στήν ἑλληνική πατερική παράδοση
Υπομνηματιστές: Ωριγένης, Ευσέβιος Καισαρείας, Αθανάσιος Αλεξανδρείας,
Βασίλειος Καισαρείας, Διόδωρος Ταρσού, Δίδυμος Τυφλός, Γρηγόριος Νύσσης, Ιω-
άννης Χρυσόστομος, Θεοδωρος Μομψουεστίας, Μάξιμος Ομολογητής, Ησύχιος Ιε-
ροσολύμων, Ευθύμιος Ζιγαβηνός, Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, Νικηφόρος Βλεμμύ-
δης.
Θ΄ Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΤΟΥ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ
[Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟ ΘΕΟ]
 Εγχειρίδιο ιδιωτικής προσευχής και κοινής λατρείας διαχρονικής αξίας. Η
καλύτερη προσευχή μετά το "Πάτερ ημων".
 Μοναδικό στο είδος του: γλωσσική απλότητα, λογοτεχνική ωραιότητα, υ-
ψηλός θεολογικός λόγος-κατατίθεται ο λόγος του ανθρώπου στο Θεό
 Σημαντική η εθνική προσφορά του: Ψαλτήριο-Ωκτώηχος=τα πρώτα ανα-
γνώσματα στην Τουρκοκρατία.
ΙΩΒ
1. Ὀνομασία: Ιώβ, εβρ.: 'Iyobh=κατατρεγμένος, βασανισμένος.
Ιώβ: πρότυπο πάσχοντος ευσεβούς.
ιουδ.: συλλογή "Kethubhim"
ελλ.: συλλογή ¨Ποιητικών-Διδακτικών Βιβλίων"-άλλοτε επικεφαλής της συλ-
λογής άλλοτε μετά τους Ψαλμούς ή το Άσμα-Ασμάτων.
1. Θέμα: ο τρόπος αντιμετώπισης των δοκιμασιών από έναν αθώο και ευσεβή άν-
θρωπο με σθεναρή προσήλωση στη λατρεία του Θεού παρόλο που ήταν εθνι-
κός.
α) Πρόλογος (1,1-2,13)
β) ο διάλογος του Ιώβ με τους φίλους του (3,1-31,40)
γ) οι λόγοι του Ελιούς (32,1-37,24)
δ) οι λόγοι του Θεού προς τον Ιώβ (38,1-42,6)
ε) επίλογος (42,7-17).
Το πρόβλημα της «θεοδικίας»: ο ανθρώπινος πόνος που προκαλείται από τις
δοκιμασίες που αναίτια υφίστανται οι δίκαιοι και οι αθώοι στην παρούσα ζωή. Υ-
ποταγή της ανθρώπινης λογικής στη θεία αυθεντία και σοφία.
32
Ζ΄ Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΤΟΥ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ
[ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΟΔΙΚΙΑΣ]
 Ο πόνος και οι θλίψεις που δοκιμάζει ο άνθρωπος στη ζωή του και η ηθική
και θρησκευτική στάση του απέναντί τους.
 Θεία ανταπόδοση: ο Θεός αμείβει καλούς-τιμωρεί κακούς
 Παιδαγωγούσα αγάπη: οι δοκιμασίες των δικαίων και ευσεβών αποσκο-
πούν στην ανάδειξη της αρετής τους.
ΠΑΡΟΙΜΙΑΙ
1. Ὀνομασία: εβρ.: Mishle Shelonoh
ελλ.: "Παροιμίαι Σολομώντος"/ παροιμία<παρά+οιμος=οδός, ρήμα παρόδιον:
αλήθεια, προϊόν μακράς πείρας, εδώ λόγος θεόπνευστος, χρησμός προφητι-
κός, αξίωμα σοφό.
ιουδ. συλλογή "Kethubhim"
ελλ.: συλλογή ¨Ποιητικών-Διδακτικών Βιβλίων" (άλλοτε πριν και άλλοτε μετά
τον Ιώβ).
1. Θέμα: αρχές και κανόνες ηθικής συμπεριφοράς με λόγιο και δημώδη χαρακτήρα
σε μορφή γνωμικών και αποφθεγμάτων.
α) εισαγωγή (1,1-6)
β) το εγκώμιο της σοφίας (1,7-9,18)
γ) παροιμίες του Σολομώντος-1η συλλογή (10,1-22,16)
δ) λόγοι σοφών ανδρών (22,17-24,34)
ε) παροιμίες Σολομώντος-2η συλλογή (25,1-29,27)
στ) παραρτήματα (30,1-31,31).
Παρότρυνση του ανθρώπου να αποκτήσει αληθινή σοφία, τη σοφία του Θεού και
να εξασφαλίσει υλική και πνευματική ευδαιμονία.
[ΤΟ ΥΨΙΣΤΟ ΑΓΑΘΟ ΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ]
ανθρώπινη: γνώση των αρχών του ορθώς ζην=● πείρα
● τήρηση θείου νόμου
● φόβος Θεού
Σοφία = ύψιστο αγαθό + πηγή πάσης γνώσεως
θεία: ● ιδίωμα του Θεού

● προσωποποίησή της =ο Χριστός ως «Θεού σοφία»
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΗΣ
1. Ὀνομασία: εβρ.: Qoheleth-ελλ.: "Εκκλησιαστής"=κήρυκας ή ομιλητής σε μια θρη-
σκευτική σύναξη-Σολομών: Επιγραφή "ρήματα εκκλησιαστού υιού Δαυίδ
33
βασιλέως Ισραήλ εν Ιερουσαλήμ"
ιουδ.: συλλογή "Kethubhim"-12ος μ.Χ. αι. βρίσκεται στα 5 Megilloth (Κύλιν-
δροι) και διαβάζεται τη γιορτή της Σκηνοπηγίας.
ελλ.: συλλογή "Ποιητικά-Διδακτικά Βιβλία".
1. Θέμα: Βασική ιδέα "ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης" - διατυπώνε-
ται με τη μορφή γνωμικών.
Πρόλογος (1,2-11)
Α' Θεωρητικό μέρος (1,12-4,16)
Β' Πρακτικό μέρος (4,17-12,8)
Επίλογος (12,9-14).
1. Χαρακτήρας: ιδιορρυθμία φιλολογικού χαρακτήρα: άτακτος και χωρίς αυστηρή
λογική αλληλουχία και συστηματική τάξη ο τρόπος έκθεσης σκέψεων και
στοχασμών-μικτός λόγος (ποιητικός-πεζός)
2. Ἑνότητα: ενότητα γλώσσας-ύφους-ιδεών, ύπαρξη διήκουσας έννοιας στο σχέδιο
σύνταξής του, βασικές Βιβλικές-θεολογικές αλήθειες
3. Συγγραφέας: α) Ο Σολομών, β) άνδρες του βασιλιά Εζεκία
Χαρακτηριστικά του: λόγιος ισραηλίτης από εύπορη οικογένεια, Ιερουσα-
λήμ, μεταιχμαλωσιακή εποχή, γνώστης της κλασικής εβραϊκής σοφίας, δι-
δάσκαλος με ευρύ κύκλο μαθητών, γνώστης της ανατολικής σοφίας με έ-
ντονο προβληματισμό για την αξία της ζωής και το σκοπό της ανθρώπινης
ύπαρξης.
4. Χρονολόγηση: αρχές 4ου π.Χ. αι.-2ος π.Χ. αι.
5. Κείμενο: εβραϊκό σε καλή κατάσταση – Ο΄: σχολαστική προσκόλληση στο πρω-
τότυπο
ΣΤ΄ Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΤΟΥ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΞΙΑ
[Η ΑΠΟΛΑΥΣΗ ΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΕ ΣΥΝΕΣΗ, ΜΕΤΡΟ ΚΑΙ
ΦΟΒΟ ΘΕΟΥ]
1. Ἰδιαιτερότητα: Εκκλησιαστής: έμπειρος σοφός, διατυπώνει σκέψεις με βάση δύο
αρχές:
1) πείρα από τη ζωή  τα πάντα είναι μάταια και ψευδή
2) πίστη προς το Θεό  Κύριος και ρυθμιστής του κόσμου ο Θεός
Συμπέρασμα=για να απολαύσει ο άνθρωπος τα αγαθά της ζωής πρέπει να
σέβεται το Θεό — αναγκαίο να ζει με χαρά το παρόν.
2. Βασικές ιδέες: ● η απόλαυση των αγαθών με σύνεση, μέτρο και φόβο Θεού
 τα υλικά αγαθά δε χαρίζουν αληθινή ευτυχία
 ματαιότητα και ανεπάρκεια των εγκόσμιων αγαθών
 ο άνθρωπος υπεύθυνος απέναντι στο Θεό και τον ηθικό νόμο
 υπόλογος για τη συμπεριφορά του στην κοινωνία
 αδυναμία του ανθρώπου να κατανοήσει τη θεοδικία
34
ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ
1. Ὀνομασία: εβρ. Shir Hashirim=Άσμα Ασμάτων=το πλέον εξαίσιο άσμα ή το άρι-
στο άσμα.
ιουδ.: συλλογή Kethubhim-ανήκει στα 5 Megilloth (Κύλινδροι), διαβάζεται
τη γιορτή του Πάσχα.
ελλ.: συλλογή "Ποιητικά-Διδακτικά Βιβλία"
1. Θέμα: Συλλογή ασμάτων που εξυμνούν τη θερμή αγάπη μεταξύ δύο προσώπων
πριν το γάμο και την τέλεια ένωσή τους.
Επιγραφή (1,1)
1ο μέρος-1ο-2ο-3ο άσμα (1,2-5,1)
2ο μέρος-4ο-5ο-6ο άσμα (5,2-8,14).
Δ΄ Η ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ
Τρόποι ερμηνείας: α) κατά γράμμα, β) τυπολογική, γ) συμβολική ή αλληγορική
ΣΤ΄ Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΤΟΥ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ
[Η ΕΞΥΜΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΩΣ ΘΕΙΑΣ ΔΩΡΕΑΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ
ΑΡΕΤΗΣ]
 αγάπη Γιαχβέ-Ισραήλ/Χριστού-Εκκλησίας
 ποιητική αξία: η ωραιότερη ποιητική σύνθεση της Π.Δ./διδακτική αξία: η η-
θική αγνότητα, τρυφερότητα και μεγαλοθυμία της αγάπης.
ΣΟΦΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΤΟΣ
1. Ὀνομασία: Ο συγγραφέας εμφανίζει το βασιλιά Σολομώντα να ομιλεί σ' αυτό
όχι διότι είναι προϊόν συγγραφής του αλλά για περισσότερη έμφαση στη
διδασκαλία τους.
● Οι πατέρες της ανατολικής Εκκλησίας το ονομάζουν "Θεία Σοφία", "Πα-
νάρετος Σοφία" και οι πατέρες της δυτικής Εκκλησίας "Βίβλος Σοφίας".
● Ο καταλληλότερος τίτλος "Σοφία".
Δευτεροκανονικό έργο, Διαμαρτυρόμενοι: απόκρυφο έργο (1ος π.Χ. αι.)
1. Θέμα: Πραγματεία που εξετάζει το ύψιστο αγαθό της σοφίας α) θείας β) ανθρώ-
πινης
Α' Η αληθινή ή ψευδώνυμη σοφία (1,1-5,23)
Β' Η αξία της αληθινής σοφίας και η ανάγκη απόκτησής της (6,1-19,19)
Γ' Το έργο της θείας σοφίας στην ιστορία της θείας Αποκάλυψης (10,1-19,22)
 Παρηγορητικός για τις διώξεις και δοκιμασίες των Ιουδαίων της Αλεξάν-
δρειας
 Τόνωση της πίστης, επαναφορά σ' όσους την απαρνήθηκαν ή σ' όσους κλο-
νίστηκε
35
 Προσηλυτισμός των Εθνικών
[Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΣΟΦΙΑ ΩΣ ΚΤΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΑΠΟΚΤΗΜΑ ΠΟΛΥΤΙΜΟ ΤΟΥ
ΑΝΘΡΩΠΟΥ]
 Ἡ ἀληθινή σοφία ἔχει ἀξία γιά τόν ἄνθρωπο ἐπειδή εἶναι κτῆμα τοῦ Θεοῦ
καί δῶρο του πρός τόν κόσμο
 Ἡ σοφία εἶναι ἡ ἀπάντηση στό νόημα καί τήν ἀξία τῆς ζωῆς. Εἶναι ἐγγύηση
ἀθανασίας καί ἀφθαρσίας. Ἡ παροῦσα ζωή εἶναι προπαρασκευή τῆς
μέλλουσας. Οἱ ἀσεβεῖς θά ὑποστοῦν καί πνευματικό θάνατο.
 Ἡ σοφία εἶναι ἐγγύηση τοῦ ὀρθῶς φρονεῖν ἀπέναντι στήν ἀπάτη καί τήν
πλάνη τῆς εἰδωλολατρίας.
ΣΟΦΙΑ ΣΕΙΡΑΧ
1. Ὀνομασία: μετάφρ.Ο' "Σοφία Ιησού υιου Σειράχ" ή "Σοφία Σειράχ", "Σειραχίδης",
αρχαία ελληνική εκκλησία: "Παιδαγωγός" ή "Πανάρετος Σοφία", λατινική
εκκλησία: "Ecclesiasticus".
2. Θέση στόν κανόνα: ελλ. Δευτεροκανονικό, συλλογή "ποιητικών-διδακτικών βι-
βλίων"
1. Θέμα: Η πρακτική σοφία της καθημερινής ζωής και εμπειρίας του ανθρώπου
Πρόλογος ελληνικής μετάφρασης (στιχ.1-35)
Α' Διδακτικό-παραινετικό μέρος: Σοφιολογικά αξιώματα και διδάγματα θρη-
σκευτικής, ηθικής, κοινωνικής φύσης (1,1-42,14)
Β' Ιστορικό μέρος: Το μεγαλείο του Θεού στη φύση και την ιστορία (42,15-50,29)
Παράρτημα (51,1-30)
 Να μείνει το έθνος σταθερό στην πίστη και την παράδοση μακριά από την
ειδωλολατρία
 Να αφυπνίσει πατριωτισμό και υπερηφάνεια
36
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
ΤΑ ΠΡΟΦΗΤΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ
Ὁ προφητικός βιβλικός λόγος
 προφητεία: από το 18 π.Χ.αι.-δωρεά του Θεού
 προφήτης: εβρ."nabhi"=αυτός που ομιλεί εξ ονόματος άλλου, στόμα
Θεού, το χάρισμα που δέχεται ο προφήτης με την υπερφυσική ενέργεια
του Θεού για να ερμηνεύσει τη θέλησή Του.
 2 φάσεις της προφητείας:
 α) εκστατική θρησκευτική έκσταση (11-10ος αἰ.)
o χοροί προφητῶν: ἡγέτης ὁ Σαμουήλ
o υἱοί τῶν προφητῶν: Ἠλίας-Ἐλισσαῖος
 β) γνήσια ή κλασσική βιωματική-αποκαλυπτική εμπειρία (8-5ος
αἰ.)
o κλήση ὡς ἐσωτερική φωνή, μέσω ὁράματος-ἀκούσματος
o θεῖος φωτισμός: ἔμπνευση γιά κάτι μυστηριῶδες-ὑπερφυσικό
o γνήσια-κλασική προφητεία: μικροί καί μεγάλοι προφῆτες
o προφητικός λόγος: ὡς πρός τή μορφή ὀραματικό
ἀκροαματικό
ἀπειλητικό
ὡς πρός τό περιεχόμενο ἐπαγγελτικό
o ψευδοπροφῆτες (περίοδος μοναρχίας)= ἐπάγγελμα κατ’ἐντολή
τῶν πολιτικῶν ἀρχόντων
o 5ος αἰ. κ.ἑξ.: θεοπνευστία
o Ἰωάννης Βαπτιστής = τελευταῖος προφήτης, συνδετικός κρίκος
Παλαιᾶς καί Κ. Διαθήκης
o ἀξία τῆς προφητείας: ἡ ἐκπλήρωση στήν Κ. Διαθήκη μετά τήν πα-
ρέλευση πολλῶν αἰώνων
Ι. ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΠΡΟΦΗΤΩΝ
ΩΣΗΕ
Α΄ Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ
1. Βιογραφικά στοιχεῖα
Ωσηέ<Ηoshea': ο Θεός σώζει-γιος του Βεηρί, σύζυγος της Γόμερ από το βό-
ρειο βασίλειο του Ισραήλ, ανώτερης κοινωνικής τάξης με άρτια επιστημο-
νική κατάρτιση. Εποχή δράσης βασιλεία Ιεροβοάμ Β'.
2. Ἱστορικά πλαίσια τῆς προφητικῆς του δράσης
750-725 ή 722π.Χ.: πολιτική αναρχία, ηθική κατάπτωση, κοινωνική ανατα-
ραχή. Θρησκεία: επικράτηση θρησκευτικού συγκρητισμού-άρχοντες και ιε-
ρείς: υπεύθυνοι για την ηθική και κοινωνική διαφθορά.
Β΄ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ
1. Τό θέμα καί τό περιεχόμενό του
α) Θέμα: Σχέσεις αγάπης Θεού-Ισραήλ/Ωσηέ-Γόμερ (μοιχαλίδα-σύζυγος του
προφήτη)
β) Περιεχόμενο (14 κεφάλαια)
1) ο γάμος του Ωσηέ και η συμβολική του σημασία (1-3 κεφ.)
2) η αμαρτία του Ισραήλ και η αγάπη του Θεού (4-14 κεφ.)
37
Γ΄ Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ
1. Ἡ προσωπικότητά του
λεπτότητα, ευγένεια, ευαισθησία, οξύνοια, παρατηρητικότητα, με βαθειά συ-
ναίσθηση της προφητικής του αποστολής, έντονο πνεύμα αγάπης-ενσαρκω-
τής της αγάπης.
2. Ἡ διδασκαλία του
α) Ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ
β) Ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ
γ) Ἡ ἀγάπη τοῦ ἀνθρώπου πρός τό Θεό καί τόν πλησίον
ΑΜΩΣ
 Αμώς<Amos: αχθοφόρος, φορτίο
 αρχαιότερα γραπτά προφητικά έργα: τόπος καταγωγής Θεκουέ Ιουδαίας.
 Ποιμένας και καλλιεργητής, χαμηλής κοινωνικής τάξης χωρίς ιδιαίτερη
μόρφωση, ενήμερος για τα πολιτικοκοινωνικά πράγματα.
 Εποχή Αζαρία-Ιούδα και Ιεροβοάμ Β'
 ca 760-750: περίοδος πολιτικής σταθερότητας και οικονομικής ευμάρειας.
 Το βασίλειο εξωτερικά ακμαίο, εσωτερικά ηθικοκοινωνική κατάπτωση-ορι-
στική κατάλυση.
 Σύντομη η δράση του Αμώς, εκδιώχτηκε από τη χώρα.
α) Θέμα: Προαναγγελία της επικείμενης θείας κρίσης μς λόγους και οράματα
Εισαγωγή (1,1-2
Α' Προφητείες κατά των ξένων λαών και των Ιουδαίων (1,3-2,16)
Β' Προφητείες κατά του βασιλείου του Ισραήλ (3,1-6,14)
Γ' Οράματα και προφητείες (7,1-9,10)
Δ' Προφητείες για την αποκατάσταση του βασιλείου του Ισραήλ (9,11-15)
Σπουδαία πνευματική μορφή, αξιόλογη δημόσια δράση ως προφήτης, υ-
ψηλό αίσθημα δικαίου, εμμονή στην απονομή του δικαίου-προφήτης της δι-
καιοσύνης.
α) Ἡ παγκοσμιότητα τοῦ Θεοῦ
β) Ὁ ἔμφυτος ἠθικός νόμος
γ) Ἡ ἔννοια τῆς δικαιοσύνης
δ) Ἡ περί θρησκείας ἀντίληψη
ε) Ἡ «Ἡμέρα τοῦ Κυρίου»
ΜΙΧΑΙΑΣ
38
Μιχαίας<εβρ.Mikhah=κάποιος, όπως ο Γιαχβέ, τόπος καταγωγής του: Μωρέ-
σεθ, από γεωργική-ποιμενική οικογένεια, χρόνος δράσης του: εποχή Ιωάθαμ,
Άχαζ, Εζεκία, μαθητής του Ησαϊα.
ca 740-701 π.Χ., σε κίνδυνο το νότιο βασίλειο (το βόρειο καταλύθηκε), συροε-
φραϊμιτικός πόλεμος, καταστροφές στην Ιουδαία, πολιορκία από Ασσυρίους,
έντονος θρησκευτικός συγκρητισμός, έκλυση ηθών, κοινωνική ανισότητα και
αδικία.
α) Θέμα: προφητείες για τα δύο βασίλεια (απειλή για τις αμαρτίες του Ισραήλ-
υπόσχεση για σωτηρία και αγαθά στο πιστό υπόλειμμα.
Eπιγραφή (1,1)
Α' Απειλή εναντίον Ισραήλ-Ιούδα (1,2-3,12)
Β' Υπόσχεση για την εγκαθίδρυση μεσσιανικού βασιλείου (4,1-5,14)
Γ' Έλεγχος και τιμωρία του λαού για την αγνωμοσύνη του προς το Θεό (6,1-
7,6)
Δ' Αίτηση αποκατάστασης του λαού και η αποδοχή της από το Θεό (7,7-20)
 αγνός-απλός χωρικός, με επαρκή πνευματική συγκρότηση και αξιόλογη
συγγραφική ικανότητα.
 παρατηρητικός, με βαθιά συναίσθηση του καθήκοντος, ακράδαντη πίστη
στη δύναμη της ηθικής και του δικαίου.
 Αληθινή θρησκεία: τρεις αρετές: δικαιοσύνη-αγάπη-ταπεινοφροσύνη.
α) Ἡ ἀληθινή καί καθαρῶς πνευματική θρησκεία
β) Ἡ περί Μεσσία καί μεσσιανικοῦ βασιλείου διδασκαλία
γ) Ἡ περί ἱεροῦ καταλοίπου τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ ἰδέα
δ) Ὁ ὀρθός τρόπος λατρείας τοῦ Θεοῦ
ΙΩΗΛ
 Ιωήλ<εβρ. Yo'el=ο Γιαχβέ είναι Θεός: θεοφορικό όνομα - ένδειξη ομολογίας
πίστης.
 Όνομα πατρός Βαθουήλ, από τη φυλή Ιούδα.
 πολιτική κατάσταση: ασταθής, εποχή βασιλείας Οχοζία και μητέρας του
Γοθολίας (βασίλισσα-γιος της Ιωάς: βασιλιάς με την κηδεμονία Ιωδαέ.
 Η προφητική του δράση μετατίθεται από τους πρώιμους προαιχμαλωσια-
κούς χρόνους σε μεταιχμαλωσιακούς.
α) Θέμα: προφητικό κήρυγμα
 1ο μέρος: τό παρόν τοῦ ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ
 2ο μέρος: τό μέλλον τοῦ ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ
39
Α' μέρος: περιγραφικό-ιστορικό (1,2-2,27)
Β' μέρος: αποκαλυπτικό-εσχατολογικό (3,1-4,21)
Προφήτης της Πεντηκοστής-έκχυση πνεύματος Θεού
Προφήτης της Μετανοίας-μετάνοια και επιστροφή στο Θεό
α) Ἡ ἔκχυση τοῦ πνεύματος τοῦ Θεοῦ
β) Ἡ «Ἡμέρα τοῦ Κυρίου»
γ) Ἡ κρίση τῶν ἐθνῶν καί ἡ δόξα τοῦ Ἰσραήλ
δ) Ἡ μετάνοια καί ἡ προσευχή ὡς τρόποι ἔκφρασης τῆς ἀληθινῆς λατρείας τοῦ
Θεοῦ
ε) Ἡ σημασία τῆς τυπικῆς λατρείας
ΟΒΔΙΟΥ
 Οβδιού<Obhadhyah=δούλος του Γιαχβέ
 έζησε και έδρασε στο βασίλειο του Ιούδα
 Η δράση του προφήτη-πριν τη βαβυλώνια αιχμαλωσία
 Η συγγραφή του βιβλίου-αμέσως μετά απ' αυτήν.
 Προφήτης: αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας της άλωσης της Ιερουσαλήμ
586 π.Χ.
α) Θέμα: Προάσπιση της ηθικής τάξης στον κόσμο από το Θεό με τιμωρία όσων
την παραβιάζουν
β) Περιεχόμενο (1 κεφάλαιο, 21 στίχοι)
Επιγραφή (στιχ.1α)
Α' Η τιμωρία της Εδώμ (στιχ.1β-14.15β)
Β' Η ημέρα του Κυρίου (στιχ.15α.16-21)
Γ΄ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ
α) Ἡ δικαία κρίση τοῦ Θεοῦ καί ὁ νόμος τῆς ἀνταπόδοσης
β) Ἡ Ἡμέρα τοῦ Κυρίου καί ἡ ἐγκαθίδρυση τῆς βασιλείας του στό λαό του
ΙΩΝΑΣ
 Ιωνάς<εβρ. Yonah=περιστερά
 γιος Αμαθί από Γεθχοφέρ 8ος π.Χ. αι.
 διίστανται η παράδοση με τη νεότερη έρευνα για ταύτιση του προφήτη:
αμφισβήτηση της ιστορικότητας του προφ.Ιωνά
α) α' μισό 8ου π.Χ. αι.-στο βόρειο βασίλειο
40
β) πριν την άλωση της Νινευή (612 π.Χ.)
α) Θέμα: Αποστολή ενός Ιουδαίου προφήτη να κηρύξει το θείο λόγο στη Νινευή-
προβολή παγκοσμιότητας του Θεού.
Εισαγωγή (1,1)
Α' Επεισόδιο πρώτης αποστολής (1,2-2,11)
Β' Επεισόδιο δεύτερης αποστολής (3,1-4,11)
2. Ὁ σκοπός τῆς συγγραφῆς του
α) Προβολή της παγκοσμιότητας του Θεού (μεγαλοψυχία Θεού/μικροψυχία Ι-
ωνά)
β) Ανάδειξη του ελέους και της συγκατάβασης του Θεού σε όποιον μετανιώνει.
Γ΄ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ
α) Ἡ ἰδέα τῆς παγκοσμιότητας τοῦ Θεοῦ
β) Ἡ πανανθρώπινη διάσταση τῆς θείας συγκατάβασης
ΝΑΟΥΜ
 Ναούμ<εβρ.Nachum=παρηγορηθείς
 τόπος καταγωγής: Ελκώς
 7ος π.Χ. αι.: περίοδος θρησκευτικών και πολιτικών ανακατατάξεων.
 662 π.Χ.: άλωση Θηβών Αιγύπτου από Ασσυρίους-κυρίαρχοι Ασσύριοι,
 620 π.Χ.: προέλαση των Μήδων-καταστροφή του ασσυριακού κράτους,
 612 π.Χ.: πτώση της Νινευή.
 Βασίλειο Ιούδα: βασ.Ιωσίας-θρησκευτική μεταρρύθμιση, θρησκευτική-ε-
θνική έξαρση.
α) Θέμα: "Λήμμα Νινευή"=προφητεία προς τη Νινευή για επικείμενη άλωσή
της.
Α' Ύμνος προς το Θεό απειλητικού και παραμυθητικού περιεχομένου (1,2-
2,1α)
Β' Προφητεία περί επικείμενης καταστροφής της Νινευή (2,1β-3,19).
 Διακατεχόταν από έντονα θρησκευτικά συναισθήματα και υψηλό εθνικό
φρόνημα.
 Ακράδαντη πεποίθηση στην ανάγκη εφαρμογής της θείας δικαιοσύνης σ'
όλους τους ανθρώπους.
α) Ὁ Θεός ὡς κύριος τοῦ κόσμου καί ἀπόλυτο ἠθικό Ὄν
β) Ἡ ἁμαρτία ὡς διασάλευση τῆς ἠθικῆς τάξης τοῦ κόσμου
41
ΑΒΒΑΚΟΥΜ
 Αββακούμ<εβρ.Chabhaqquq=εναγκαλισμένος
 πιθανόν να καταγόταν από την Ιουδαία και από τη φυλή Λευί.
 Τέλη 6ου π.Χ. αι.: 633 π.Χ. θάνατος Ασσουρμπανιπάλ
 612 π.Χ., κατάλυση ασσυριακού κράτους.
 Περίοδος προφητικής δράσης του 605-597 π.Χ.
 Ιουδαϊκό κράτος: βασ. Ιωακείμ, υποτελής των Αιγυπτίων
 κατάληψη Ιερουσαλήμ από Βαβυλωνίους (597 π.Χ.)
α) Θέμα: Προβληματισμός για την τύχη των δικαίων του Ισραήλ που
απειλούνται με αφανισμό και βιαιοπραγίες.
Α' Διάλογος του προφήτη με το Θεό (1,2-2,4)
Β' Επικρίσειςτου προφήτη κατά αλαζονικού εχθρού του λαού του (2,5-
20)
Γ' Προσευχή δοξολογίας και ευγνωμοσύνης προς το Θεό (3,1-19).

Προφήτης της πίστης, κηρύττει την πίστη για να ανορθώσει το θρησκευτικό
φρόνημα και να τονώσει την εθνική συνείδηση.
α) Ἡ ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ
β) Ἡ πίστη τοῦ ἀνθρώπου στό Θεό
γ) Ἡ θέση τῶν ἐθνῶν στό θεῖο σχέδιο
δ) Ἡ θεοδικία
ΣΟΦΟΝΙΑΣ
 Σοφονίας<εβρ. Τsephanyah=ο Θεός κρύπτει ή προστατεύει
 γιος του Χουσί-απόγονος του Γοδολία-Αμορία-Εζεκία (όχι ο βασιλιάς)
 άσημη καταγωγή.
 622/621 π.Χ.: θρησκευτική μεταρρύθμιση
 φιλική πολιτική προς Ασσυρίους: είσοδος ξένων ειδωλολατρικών στοιχείων
 θρησκευτικός συγκρητισμός μέχρι την βασιλεία του Ιωσία-αποκατάσταση.
α) Θέμα: Μήνυμα απειλής για επικείμενη θεία κρίση-μήνυμα ελπίδας για
τη μεταστροφή τους προς το Θεό.
42
Α' Προφητείες περί θείας κρίσης (1,2-3,7)
Β' Προφητεία περί σωτηρίας (3,8-20).
 Πνευματική ωριμότητα, λογοτεχνική δεξιότητα,
 αγάπη στους φτωχούς και καταπιεσμένους, επιθυμία για κοινωνική δικαι-
οσύνη,
 γέφυρα σύνδεσης προαιχμαλωσιακών και μεταιχμαλωσιακών προφητών.
α) Ἡ Ἡμέρα τοῦ Κυρίου
β) Ἡ σωτηρία τοῦ ἱεροῦ καταλοίπου
γ) Ἡ αἰτία τῆς ἁμαρτίας
δ) Ἡ διά τῆς θείας τιμωρίας μεταστροφή τῶν ἐθνῶν
ΑΓΓΑΙΟΣ
 Αγγαίος<εβρ.Chagay=εόρτιος.
 Γεννήθηκε στην Ιουδαία, οδηγήθηκε στη Βαβυλώνα, μέλος Μεγάλης Συνα-
γωγής.
 Καταγόταν από ιερατική οικογένεια, με μόρφωση.
 Αγγαίος-Ζαχαρίας μεταιχμαλωσιακοί προφήτες με δράση για την ανοικο-
δόμηση του Ναού.
 Αύγουστος-Δεκέμβριος 520 π.Χ.-Ιερουσαλήμ
 4 προφητείες με χρονολογικό προσδιορισμό
 538 π.Χ. Κύρος: διάταγμα επαναπατρισμού Ιουδαίων
 537 π.Χ. ανοικοδόμηση Ναού του Σολομώντα-διακοπή
 520-516 π.Χ. ολοκλήρωση της ανοικοδόμησης με παρότρυνση Αγγαίου
 516 π.Χ. εγκαίνια "δεύτερου Ναού" ή "Ναού Ζοροβάβελ"
α) Θέμα: Ανάγκη ανοικοδόμησης νέου Ναού του Κυρίου στην Ιερουσαλήμ.
β) Περιεχόμενο (2 κεφάλαια): 4 προφητικοί λόγοι
1ος - προτροπή για την ανοικοδόμηση του Ναού (1,1-15)
2ος - η μέλλουσα δόξα του Ναού (2,1-9)
3ος - η επαγγελία της θείας ευλογίας μετά την αποπεράτωση του Ναού
(2,10-19)
4ος - η θεία εύνοια προς το Ζοροβάβελ ως τύπο του Μεσσία-Χριστού (2,20-
23)
Συμβάλλει στη διάσωση της υπόστασης του μεταιχμαλωσιακού Ιουδαϊσμού
και στην ισχυροποίησή του έναντι των αντιξοοτήτων που θα αντιμετωπί-
σει.
43
α) Ὁ νέος ναός καί ἡ ἐσχατολογική του προοπτική
β) Ὁ ναός θεματοφύλακας τῆς θρησκευτικῆς καί ἐθνικῆς παράδοσης
γ) Ἡ ἁγιότητα καί ἡ ἠθική καθαρότητα τῆς νέας λατρευτικῆς κοινότητας
ΖΑΧΑΡΙΑΣ
 Ζαχαρίας<εβρ.Zekharyah=Ο Γιαχβέ θυμάται
 γιος Βαραχίου, εγγονός Αδδώ
 Β' Εσδρας: γιος Αδδώ, επικεφαλής ιερατικής οικογένειας
 Νεεμίας: ιερέας Ζαχαρίας.
 Τόπος δράσης Ιερουσαλήμ, ενδιαφέρον για την ανοικοδόμηση του Ναού.
 520-518 π.Χ. -κοινά ιστορικά πλαίσια με τον Αγγαίο.
 Σκοπός του η τόνωση του φρονήματος των συμπατριωτών του και η εμψύ-
χωση για την αποπεράτωση του Ναού.
α) Θέμα: Έντονο πνεύμα μεσσιανισμού-αποκατάσταση ισραηλιτικής
θεοκρατίας-θρίαμβος παγκόσμιας βασιλείας του Μεσσαία.
Α' μέρος: εισαγωγή (1,1-6)
οκτώ οράματα (1,7-6,15)
ιστορικό παράρτημα (7,1-8,23)
Β' μέρος 1η συλλογή προφητειών (9-11 κεφ.)
2η συλ.προφητειών (12-14 κεφ.)
 Οραματιστής προφήτης, θεμελιωτής μαζί με τον Αγγαίο του μεταγενέστε-
ρου Ιουδαϊσμού.
 Κινείται στο χώρο της Αποκαλυπτικής φιλολογίας με πρωτοτυπία-
 μεταξύ αυστηρού ιουδαϊσμού και οικουμενικής ιουδ.θρησκείας,
 από την προφητεία στην αποκάλυψη.
α) Ἡ περί ὑπερφυσικῆς θείας Ἀποκαλύψεως ἀντίληψη
β) Ἡ μεσσιανική - ἐσχατολογική ἐποχή
γ) Περί ἀγγέλων καί Σατανᾶ
ΜΑΛΑΧΙΑΣ
 Μαλαχίας<εβρ.Mal'akhi=άγγελός μου-όνομα ή περιγραφικός τίτλος.
 Καταγόταν από την υψηλή κοινωνία της Ιερουσαλήμ, χωρίς όμως ιδιαίτερη
παιδεία.
 Προφητική δράση: 516-445 π.Χ.
 εικόνα κοινωνίας: ζοφερή, δυσμενείς οικονομικές συνθήκες, ανεκπλήρω-
τοι εθνικοί πόθοι και ελπίδες για άνετη ζωή
44
 κλονισμός πίστης τους, αμφισβήτηση της θείας δικαιοσύνης.
α) Θέμα
 αποκατάσταση λατρευτικής κι ηθικής τάξης
 διαφύλαξη του γαμήλιου θεσμού
 καταδίκη ασεβών-δικαίωση ευσεβών στους έσχατους χρόνους
 προτροπή για πίστη και τήρηση του μωσαϊκού νόμου
β) Περιεχόμενο (4 κεφάλαια): 6 αυτοτελείς προφητικοί λόγοι σε διαλογική
μορφή
Α' λόγος (1,2-5)
Β' λόγος (1,6-2,9)
Γ' λόγος (2,10-16)
Δ' λόγος (2,17-3,5)
Ε' λόγος (3,6-12)
ΣΤ' λόγος (3,13-4,3) [3,13-21 ΜK]
Επίλογος (4,4-6) [3,22-24 ΜK]
Τον χαρακτηρίζει ευρύτητα σκέψης, οξύτητα κρίσης, δεξιότητα στα επιχειρή-
ματα, τόλμη, αίσθηση δικαίου, αγαπητική διάθεση.
α) Ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ
β) Ἡ ἀληθινή λατρεία
γ) Ἡ ἱερότητα τοῦ γάμου
δ) Ἡ ἄσκηση τῆς θείας δικαιοσύνης
ε) Ἡ Ἡμέρα τοῦ Κυρίου
στ) Ἡ «καθαρά θυσία» τῶν ἐθνῶν πρός τό Γιαχβέ
ΙΙ. ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΠΡΟΦΗΤΩΝ
ΗΣΑΪΑΣ
 Ησαΐας<εβρ.Yesha 'Yahu/Yesha 'Yah=ο Γιαχβέ σώζει ή είναι σωτηρία.
 Γεννήθηκε το 770 ή 765/0 π.Χ.
 καταγόταν από τη φυλή Ιούδα, γιος του Αμώτς (Ο' Αμώς)
 γόνος οικογενείας ευγενών με πρόσβαση στη βασιλική αυλή, κάτοικος
Ιερουσαλήμ
 Είχε δύο παιδιά και ανήκε στην τάξη των μορφωμένων ανδρών.
 Κλήθηκε στο προφητικό αξίωμα μετά από ένα συγκλονιστικό όραμα.
 Προφητική δράση: 742-701 π.Χ.
 Δύσκολη περίοδος: ηθική κατάπτωση-κοινωνικός αναβρασμός-ρεύμα
θρησκευτικού συγκρητισμού.
 Βασικά πολιτικά γεγονότα: α) Συροεφραϊμιτικός πόλεμος 734/3 π.Χ. β)
Εισβολή του ηγεμόνα των Ασσυρίων Σενναχηρίμ στην Ιουδαία 701 π.Χ.
45
α) Θέμα: Η σωτηρία αποτελεί δωρεά της χάριτος του Θεού και όχι ανθρώπινη
παροχή.
β) Περιεχόμενο: Το μεγαλύτερο βιβλίο της Π.Δ. και της Α.Γ. (66 κεφάλαια)
Α' μέρος-Προφητείες απειλών και επαγγελιών προς τον Ιούδα και τα έθνη
(1-35)
Ιστορική Παρένθεση (36-39)
Β' μέρος-Προφητείες παραμυθίας και σωτηρίας του νέου λαού του Θεού (40-
66)
2. Ἡ φιλολογική του δομή
α) Χαρακτήρας
 Υψηλή πνευματική διδασκαλία
 κατεξοχήν χριστολογικό-σωτηριολογικό βιβλίο της Π.Δ.
 μικρογραφία ιεράς Βίβλου.
β) Τό πρόβλημα τῆς σύνθεσής του (Συγγραφέας - Ἑνότητα)
 ιουδ.+χριστ. παράδοση: ενιαία συγγραφή από προφ.Ησαΐα
 12ος αι. IbnEzra-αμφιβολίες για την ενότητα
 18ος αι. κεξ. σοβαρές αμφιβολίες για φιλολογική ενότητα (Doederlein-
Eichhorn)
 1-39 κεφ.-αποδίδονται στον Ησαΐα,
40-66 κεφ. Δευτεροησαΐας 6ος αι. Βαβυλώνα ή (Βαβυλωνιακός Ησαΐας-
προφήτης της αιχμαλωσίας)
 λόγοι ύπαρξης Δευτεροησαΐα: 1) ιστορικής φύσης: Α΄ μέρ. 8ος - Β΄ μέ-
ρος 6ος αι.
2) θεολογικής φύσης: Β΄ μέρος: υψηλότερη,
πιό σύνθετη και ανεπτυγμένη από το Α΄
μέρος
3) φιλολογικής φύσης: Α΄ μέρος: σύντομος
υποβλητικός λόγος, ύφος ζωηρό και οξύ —
Β΄ μέρος: λόγος γλαφυρός, εκφραστικός, ύ-
φος ήπιο-ήρεμο
 56-66 κεφ. Τριτοησαΐας, Παλαιστίνη 538-520 π.Χ. ή 5ος π.Χ. αι.
 λόγοι ύπαρξης Τριτοησαΐα ιστορικής κυρίως φύσης (Duhm)
 Ανασκευή των κατά της φιλολογικής ενότητας επιχειρημάτων:
 ιστορικά: δυνατότητα μεταφοράς του προφήτη στο μέλλον «εν πνεύ-
ματι»
 θεολογικά: οι μεσσιανικές αντιλήψεις Α΄ μέρους συμβατές και συν-
θφασμενες με του Β΄ μέρους
 φιλολογικά: ο λόγος ακολουθεί το χαρακτήρα και τη χροιά του προ-
φητικού λόγου
 Εξωτερικές μαρτυρίες υπέρ της ενότητας του βιβλίου: Σοφία Σειράχ-Με-
τάφραση των Ο' (Ησαΐας)-Κ.Δ.-Χειρόγραφα της Νεκράς Θαλάσσης.
 Συμπέρασμα: ολόκληρο το βιβλίο δεν ξεφεύγει από την ησαΐεια προέ-
λευση είτε από τον ίδιο, είτε από κάποιον/κάποιους μαθητές της σχολής
του, που διατήρησαν με ακρίβεια τις δικές του σταθερές
γ) Κείμενο: πολύ καλή κατάσταση – ανούσιες διαφορές ΜΚ-Ο΄
46
δ) Κανόνας:
ιουδ. Nebhi'im (επικεφαλής)<Nebhi'im 'Acharonim
ελλ. "Προφητικά Βιβλία"<προηγείται στους Μεγάλους Προφήτες.
3. Ἡ χριστιανική του θεώρηση
α) Ἡ θέση του στήν Καινή Διαθήκη
Αναφορές της Κ.Δ. σε 100 περίπου χωρία του Ησαΐα. Η κύρια διδασκαλία της
Κ.Δ. για τον Ιησού-Μεσσία βασίζεται στις προφητείες του Ησαϊα όπως:
 η εγκατάσταση του Δούλου του Γιαχβέ στο μεσσιανικό αξίωμααπο-
στολή Ιησού
 δράση άρχοντα ειρήνηςκήρυγμα Ιησού στη Γαλιλαία
 πάθη Δούλου του Γιαχβέπάθη Χριστού
 είσοδος "Κυρίου" στην Ιερουσαλήμκήρυγμα Ιωάννη Προδρόμου
 άγγελμα λύτρωσης από αιχμαλωσίααποστολικό κήρυγμα
 πιστό υπόλειμμαεπαγγελία Θεού στον Ισραήλ
 καταγωγή Εμμανουήλ από ρίζα Ιεσσαίπροέλευση Χριστού
 ένδοξο μέλλον Ισραήλπρώτη δράση Ιησού στη Γαλιλαία
 πνευματικός χαρακτήρας λατρείας
 παραβολικό άσμα για άκαρπο αμπελώνασχετική παραβολή.
β) Ἡ χρήση του στήν Ἐκκλησία
 Περικοπές σχεδόν από όλο το βιβλίο του Ησαϊα
 Η μνήμη του τιμάται στις 9 Μαϊου
γ) Ἡ ἑρμηνεία του στήν ἑλληνική πατερική παράδοση
Υπομνηματιστές: Ωριγένης, Θεόδωρος Ηρακλείας, Ευσέβιος Καισαρείας, Βα-
σίλειος Καισαρείας, Ιωάννης Χρυσόστομος, Κύριλλος Αλεξανδρείας, Θεοδώρητος
Κύρου, Προκόπιος Γαζαίος, Ησύχιος Ιεροσολύμων.
 Υπέροχος πνευματικός άνθρωπος, με ευρύ ορίζοντα σκέψης και πλούσιο
ψυχικό και συναισθηματικό κόσμο.
 Δυναμικός, αδιάφθορος, με ευθυκρισία και παρρησία, ρητορική δεινότητα,
πολιτική ευστροφία, σπάνιο ποιητικό ταλέντο, επιδέξιος στο γραπτό λόγο.
 Διαύγεια πνεύματος, γλαφυρό και ελκυστικό ύφος, γλώσσα κομψή κι εκ-
φραστική, μεγαλείο ψυχής και μεγαλόπνοο κήρυγμα.
 "Ευαγγελιστής Προφήτης".
α) Τό ἀπαράμιλλο τοῦ ἑνός Θεοῦ καί τό ἀσύγκριτο τῆς θρησκείας του
1. Ὁ Θεός ὡς ἕνας καί μοναδικός (μονοθεΐα)
2. Ὁ Θεός ὡς Δημιουργός τοῦ σύμπαντος
3. Ὁ Θεός ὡς κύριος τῆς ἱστορίας
β) Ἡ ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ
γ) Ἡ σωτηριώδης ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ σέ Ἰσραήλ καί ἔθνη
δ) Ἡ λυτρωτική δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ
ε) Ἡ οἰκουμενικότητα τοῦ Θεοῦ
στ) Ὁ Μεσσίας [Ἐμμανουήλ – Δοῦλος τοῦ Γιαχβέ]
1. Ὁ Δαβιδικός ἄρχοντας
2. Ὁ Δοῦλος τοῦ Γιαχβέ (Κυρίου)
ζ) Ὁ ἄνθρωπος καί ἡ πίστη του στό Θεό
η) Ἡ ἁμαρτία ὡς ἀνταρσία κατά τοῦ Θεοῦ
47
θ) Ἡ λατρεία καί ὁ πνευματικός της χαρακτήρας
ι) Τό πιστό ὑπόλειμμα ὡς φύραμα τοῦ νέου Ἰσραήλ
ια) Ἡ ἐσχατολογική εἰρήνη καί ἡ καθολική συνδιαλλαγή
ιβ) Ἡ ἀποκατάσταση τῆς «θυγατρός Σιών», πόλης τοῦ Θεοῦ
ΙΕΡΕΜΙΑΣ
 Ιερεμίας<εβρ.Yirmeyahu/Yirmeyah=ο Γιαχβέ εξυψώνει.
 Γεννήθηκε ca 650-640 π.Χ., τόπος καταγωγής: Αναθώθ (Β.Α. Ιερουσαλήμ)
 γιος ιερέα Χελκία, γόνος εύπορης ιουδαϊκής ιερατικής οικογένειας, με πλού-
σια μόρφωση.
 Προφητική κλήση: το 627 π.Χ. για 40 και πλέον χρόνια στην Ιερουσαλήμ.
2. Τά ἱστορικά πλαίσια τῆς προφητικῆς του δράσης
Προφητική δράση σε τρεις περιόδους: α' περίοδος: 627-621 π.Χ.,
β' περίοδος: 609-605 π.Χ.,
γ' περίοδος: 599-586 π.Χ.
α) Θέμα: Οραματισμός για μια νέα εποχή στα έσχατα με την εσωτερική
αναγέννηση του ανθρώπου.
β) Περιεχόμενο: το 2ο σε έκταση προφητικό έργο (52 κεφάλαια)
Εισαγωγή (1,1-19)
Α' Προφητείες απειλών κατά του Ιούδα και της Ιερουσαλήμ (2,1-25,13)
Β' Προφητείες κατά των εθνών (25,14-32)
Γ' Προφητείες παραμυθίας προς τον Ισραήλ και τον Ιούδα (33-42 κεφ.)
Δ' Ιστορικές ειδήσεις περί του προφήτη (43-51 κεφ.)
Αφηγηματικό Παράρτημα (52 κεφ.)
α) Χαρακτήρας
ποικιλία υλικού-ανθολογία: προφητείες-διηγήσεις (βιογραφικές-ιστορι-
κές)-ομιλίες.
β) Προέλευση: Συγγραφέας - Χρονολόγηση
Ο προφ.Ιερεμίας υπαγόρευε στο μαθητή και γραμματέα του Βαρούχ-605
π.Χ.
γ) Σύνθεση: Ἡ διμορφία τοῦ κειμένου
 Διπλή μορφή: Μασωριτικό εβραϊκό-Μετάφραση των Ο'
 Διαφορές σημαντικές όχι αντιφατικές ως προς την έκταση και τη διά-
ταξη.
δ)Αὐθεντικότητα - Ἑνότητα
 Βέβαιη η αυθεντικότητα και η κοινή παράδοση.
 Δείγματα εκτενέστερης και συντομότερης γραφής στα χειρόγραφα της
Ν.Θαλάσσης.
 Υπάρχει γλωσσική, υφολογική, ιδεολογική-θεολογική ενότητα.
ε) Κανόνας
ιουδ.: "Nebhi'im"<"Nebhi'im 'Acharonim"
ελλ. "Προφητικά Βιβλία"<Μεγάλοι Προφήτες
48
 εκπλήρωση της προφητείας στη ζωή και τα πάθη του Χριστού
 άμεση σχέση με την προς Εβραίους επιστολή
 ορολογία "καινή διαθήκη"-"διαθήκη"
 επίδραση: α) στους Ιουδαίους: τον θεωρούσαν "υιο του ανθρώπου" και β)
στους χριστιανούς: "τύπος του πάσχοντος Χριστού" λόγω των παθημά-
των του.
 3 περικοπές: 1η αγνωμοσύνη-αχαριστία προς το Θεό (2,2-12)
2η πρόβλημα θεοδικίας (11,18-12,15)
3η διδασκαλία περί καινής διαθήκης (38,31-34)
 Η μνήμη του τιμάται την 1η Μαϊου
Υπομνηματιστές: Ωριγένης, Ιωάννης Χρυσόστομος, Θεοδώρητος Κύρου, Ολυ-
μπιόδωρος.
4. Ἡ θρησκευτική του ἀξία
 ποιήματα αυτοβιογραφίας: "μονόλογοι ή ομολογίες"
 "Βιβλίο παρηγορίας" περιέχει τη διδασκαλία περί "καινής διαθήκης"
 Τον χαρακτηρίζει θρησκευτικό ήθος, ευσέβεια, οικειότητα, αμεσότητα,
 πεποίθηση για θείο προορισμό, γνήσια προφητική έμπνευση,
 φυσική συναισθηματικότητα, ευγένεια ψυχής, αυθορμητισμός, αγάπη
για τον άνθρωπο, οδύνη για τις συμφορές του έθνους, ηρωισμός και θρή-
νος,
 ευρύτητα σκέψης, στοχαστικότητα, οξυδέρκεια, διορατικότητα,
 ικανότητα έξοχου λογοτέχνη-υψηλές πνευματικές ιδέες,
 ευψυχία αλλά και αμφιβολία και απαισιοδοξία.
 Σύγκρουση προφητικού και ανθρώπινου συναισθήματος (λόγω δισταγ-
μού στην ανάληψη του προφ.αξιώματος.
 "Προφήτης της καρδιάς"-"ο μεγαλύτερος ποιητής-προφήτης της Π.Δ.".
α) Ὁ πνευματικός καί προσωπικός χαρακτήρας τῆς θρησκείας: Ἡ θρησκεία τῆς
καρδιᾶς καί τῆς ἐλευθερίας
β) Ἡ ἀτομική θρησκευτικότητα: ἐξατομίκευση τῆς θρησκείας
γ) Ἡ ἀξία τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς
δ) Ἡ καταλυτική δύναμη τῆς ἁμαρτίας
ε) Ὁ πολυπράγμων Θεός
στ) Ἡ ἀκατάλυτη δύναμη τοῦ θείου λόγου
ζ) Ἡ γνώση καί ἡ ἄγνοια τοῦ Θεοῦ
η) Τό πρόσωπο τοῦ Μεσσία καί ἡ περί μεσσιανισμοῦ ἰδέα
θ) Ἡ «καινή διαθήκη» τῶν ἐσχάτων
ι) Τό ἱερό κατάλοιπο
ια) Ὁ λαός τῆς Διαθήκης καί ἡ εἰδωλολατρική του ἀσυδοσία
ιβ) Τό κήρυγμα τῆς μετανοίας καί ἡ ἀνταπόκριση τοῦ λαοῦ
ιγ) Ἡ προσευχή, μέσο ἐπικοινωνίας τοῦ ἀνθρώπου μέ τό Θεό
ΒΑΡΟΥΧ
49
Α΄ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΒΑΡΟΥΧ
1. Τό πρόσωπό του
 Γιος του Νηρίου, αδελφός του Σαραίου, γόνος επιφανούς οικογενείας της
Ιερουσαλήμ με αρκετή μόρφωση.
 Μαθητής-φίλος-συνεργάτης και συναγωνιστής του Ιερεμία.
 Γραμματέας του προφήτη-καταγράφει και εκφωνεί τους λόγους του.
2. Ἡ δράση του
 Συμπαραστάτης του Ιερεμία, συναιχμάλωτός του στην Αίγυπτο,
 συμπαραστάτης στους εξόριστους συμπατριώτες του.581 π.Χ.
 συνέταξε τις προφητείες του Ιερεμία,
 597 π.Χ. ανακοινώθηκε στο λαό οικονομική συνδρομή από Ιουδαίους Βαβυ-
λώνας-Ιουδαίους Ιουδαίας.
Β΄ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΒΑΡΟΥΧ
1. Ἡ ὀνομασία καί ἡ θέση του στόν κανόνα
 Βαρούχ<εβρ. Baruch: ευλογημένος
 Δευτεροκανονικό βιβλίο-"Προφητικά Βιβλία"
2. Τό θέμα του: Πως η αληθινή σοφία ως θείο δώρο μπορεί να οδηγήσει τον άν-
θρωπο στη συνειδητοποίηση και εξομολόγηση των παραπτωμάτων και
στην αίτηση συγγνώμης από το Θεό.
3. Τό περιεχόμενό του (5 κεφάλαια)
Επιγραφή (1,1-2)
Ιστορική Εισαγωγή (1,3-14)
Εξομολογητική προσευχή και αίτηση της θείας συγγνώμης (1,15-3,8)
Ύμνος στη θεία σοφία (3,9-4,4)
Λόγοι παρηγορίας και ελπίδας (4,5-5,9).
ΘΡΗΝΟΙ ΙΕΡΕΜΙΟΥ
1. Ὀνομασία
 εβρ.χειρόγραφα: 'Ekhah (1η λέξη τριών ωδών)="Ω! πώς"
 ελλ.μετάφραση των Ο': "θρήνοι-θρήνοι Ιερεμίου"
 λατ.Vulgata: "Lamentationes"
 Ταλμούδ: "Qiuinoth"
 "Ιερεμίας": επιγραφή ελλ.μετάφρασης-θρήνος για το θάνατο του βασιλιά Ι-
ωσία, εδώ πένθιμοι θρήνοι για εθνικές συμφορές.
 ιουδ.: "Kethubhim"-ένας από τους 5 κυλίνδρους (Megilloth)
 ελλ."Προφητικά Βιβλία" (μετά τον Ιερεμία)
1. Θέμα: Οι τραγικές συνέπειες από τη οριστική καταστροφή του ιουδαϊκού κρά-
τους και της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλώνιους (586 π.Χ.)
5 ελεγειακές ωδές/άσματα: Πρώτη ωδή (1,1-22), Δεύτερη ωδή (2,1-22), Τρίτη ωδή
(3,1-66), Τέταρτη ωδή (4,1-22), Πέμπτη ωδή (5,1-22)
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΙΕΡΕΜΙΟΥ
50
 Αντίγραφο επιστολής με αποστολέα τον προφ.Ιερεμία-αποδέκτη Ιουδαίους
αιχμαλώτους στη Βαβυλώνα.
 ελλ. κανόνας: Δευτεροκανονικό "Προφητικά Βιβλία"
 Μετάφρ.Ο': αυτοτελές έργο (μετά τους θρήνους)
 Vulgata: ενσωματώνεται στο τέλος του Βαρούχ ως 6ο κεφ.
1. Θέμα: Συμβουλές προς εξόριστους Ιουδαίους: α) να αποφύγουν την ειδωλολα-
τρία, β) να παραμείνουν στη θρησκευτική τους πίστη
2. Περιεχόμενο (72 στίχοι)
Εισαγωγή (1-6)
Κύριο μέρος:"Το ψεύδος και η τιμωρία της ειδωλολατρίας" (7-71)
Κατακλείδα (72)
ΙΕΖΕΚΙΗΛ
 Ιεζεκιήλ<Yechezqe'l=ο Θεός ενισχύει ή είναι ισχυρός.
 Γιος του ιερέα Βουζεί, έγγαμος, άτεκνος, γόνος ευγενικής οικογενείας της
Ιερουσαλήμ, ίσως ιερέας του σαδωκικού ιερατείου.
 Μετά το 597 π.Χ. αιχμαλωτίστηκε στη Βαβυλώνα.
 Το 593 π.Χ. καλείται στο προφητικό αξίωμα-το 571 π,Χ. τελευταία προφη-
τεία.
 Τελευταία περίοδος ζωής βασιλείου του Ιούδα, 586 π.Χ. οριστική κατάλυση.
 Εμμονή σε ειδωλολατρικές παρεκκλίσεις και διαστροφές,
 κοινωνική καταπίεση και εκμετάλλευση.
α) Θέμα: Ανάδειξη μελών της διαθηκικής κοινότητας σε υπεύθυνες
θρησκευτικές κι ηθικές προσωπικότητες, πνευματική μεταμόρφωση και
ηθική μεταστροφή της ανθρώπινης ύπαρξης.
Εισαγωγή (1-3 κεφ.)
Α' Προφητείες εναντίον του Ιούδα και της Ιερουσαλήμ (4-24 κεφ.)
Β' Προφητείες εναντίον των εχθρών (25-32 κεφ.)
Γ' Προφητείες της ευλογίας και της ελπίδας (33-48 κεφ.)
 Ιδιότυπη προσωπικότητα, ασυνήθιστος προφήτης με έντονα εσωτερικά
βιώματα,
 ένθερμη πίστη και ζήλο στο Θεό,
 οραματιστής της "καινής καρδίας και του καινού πνεύματος",
 ιερέας-εισηγητής ιδανικής δημόσιας λατρείας,
 έξοχος πεζογράφος, επιδέξιος ποιητής, θεολόγος, μυστικιστής.
α) Ὁ Θεός καί ἡ δραστηριότητά του στή Δημιουργία
β) Τό ὄνομα καί ἡ ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ
51
γ) Ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ καί ἡ προσωποποίησή της
δ) Τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἐνέργειά του στόν ἄνθρωπο
ε) Ὁ Μεσσίας, ὁ νέος «ἄρχων» καί «ποιμήν» τοῦ λαοῦ του
στ) Ἡ πνευματική μεταμόρφωση τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης [«καρδία καινή καί
πνεῦμα καινόν»]
ζ) Ἡ θεία εὔνοια στόν Ἰσραήλ καί τά ἔθνη
η) Ἡ διάκριση τῶν ἐκλεκτῶν κληρονόμων τοῦ Θεοῦ
θ) Ἡ ἁμαρτία καί ἡ μετάνοια
ι) Ἡ νέα διαθήκη Θεοῦ καί ἀνθρώπων [«διαθήκη εἰρήνης καί διαθήκη αἰώνια»]
ια) Ὁ νέος λαός τοῦ Θεοῦ, ὁ ἀληθινός Ἰσραήλ
ιβ) Ὁ ἰδεώδης ναός τοῦ μέλλοντος, ἡ Ἐκκλησία
ιγ) Ἡ ἰδέα τῆς ἀτομικότητας [ἀτομική εὐθύνη καί προσωπική ἐνοχή]
ιδ) Ἡ ἀνάσταση τῶν νεκρῶν [τό ὅραμα τῶν ξηρῶν ὀστῶν]
ΔΑΝΙΗΛ
 Δανιήλ<εβρ.Daniyye'l=ο Θεός κρίνει ή είναι κριτής μου
 γόνος ευγενούς ιουδαϊκής οικογενείας της Ιερουσαλήμ
 605 π.Χ. αιχμάλωτος στη Βαβυλώνα,
 602 π.Χ. βασιλικός σύμβουλος και διοικητής στη Βαβυλώνα επί Ναβουχοδο-
νόσορα,
 "τρίτος άρχοντας" της Βαβυλώνας επί Βαλτάσαρ,
 ανώτατος διοικητής επί Δαρείου Μήδου,
 συκοφαντήθηκε-διασώθηκε στο "λάκκο των λεόντων" και αποκαταστά-
θηκε στο αξίωμά του και επί Κύρου.
 Βαβυλώνα: τέλη βαβυλωνιακής και αρχή περσικής εποχής (605-536 π.Χ.),
 Θερμός προστάτης των εξόριστων Ιουδαίων στη Βαβυλώνα.
α) Θέμα: Ο Θεός είναι αιώνιος, η βασιλεία και η κυριαρχία του δεν θα φθαρεί.
Αυτός προστατεύει, σώζει και δημιουργεί θαυμαστά έργα στον κόσμο.
β) Περιεχόμενο (12 κεφάλαια + Δευτεροκανονικά τεμάχια)
Α' μέρος Ιστορικό (1-6 κεφ.)
Β' μέρος Αποκαλυπτικό (7-12 κεφ.)
2. Ὁ σκοπός τῆς συγγραφῆς του
 Να τονώσει την πίστη των δοκιμαζομένων Ιουδαίων στο Θεό
 Να ενισχύσει την ελπίδα τους για την έλευση της βασιλείας του Θεού
στη γη.
α) Χαρακτήρας: Το έργο ανήκει στην αποκαλυπτική γραμματεία
β) Συγγραφέας - Χρονολόγηση
 Η παράδοση -Δανιήλ, τέλη του 6ου π.Χ. αι.
 Η βιβλική κριτική έρευνα: Παλαιστίνη 2ο π.Χ. αι.. Σύμφωνα μ' αυτήν ο
Δανιήλ έγραψε στην εβραϊκή τον πυρήνα του έργου
 Αυτό έγινε βάση νέου έργου στην αραμαϊκή κατά την περσική περίοδο.
 Τα 2 προηγούμενα έργα αποτέλεσαν τη βάση για το σημερινό βιβλίο,
52
Παλαιστίνη 2ο π.Χ.
γ) Διγλωσσία: Το πρωτότυπο σε 2 γλώσσες: εβραϊκή (αρχή και τέλος), αραμα-
ϊκή (ενδιάμεσα)
δ) Τριμορφία: Μασωριτικό κείμενο-μετάφραση των Ο' (παράφραση πρωτοτύ-
που)-μετάφραση Θεοδοτίωνος (πιστότερη απόδοση)
 Η επίσημη εκκλησιαστική έκδοση της Π.Δ.: μετάφραση Θεοδοτίωνος
 χειρόγραφα της Ν.Θαλάσσης: αποσπάσματα κοντά στο πρωτότυπο.
ε) Ἱστορικότητα – Γνησιότητα
 Ιστορικές ανακρίβειες: αιτιολογούνται πληροφορίες απο βιβλικές/εξω-
βιβλικές πηγές όχι πλήρεις και κάποτε ανακριβείς.
 Πιθανή περιπέτεια προφορικής διήγησης ή του χειρογράφου.
στ) Κανόνας: ιουδ. "Kethubhim"
ελλ. "Προφητικά Βιβλία"<Μεγάλοι Προφήτες
4. Τα Δευτεροκανονικά του τεμάχια
α. Προσευχή τοῦ Ἀζαρία (3, 24-45 ἤ στ. 1-21).
β. Ὕμνος τῶν τριῶν παίδων (3, 46-90 ἤ στ. 22-67).
γ. Ἱστορία τῆς Σωσάννας (στ. 1,63 [64 Θ΄])
δ. Τά ἐπεισόδια Βήλ καί Δράκων (στ. 1-42).
 Μέχρι τον 3ο μ.Χ. αι. τα δευτεροκανονικά τεμάχια περιέχονταν στον
ιουδ.κανόνα κατόπιν αποκλείστηκαν λόγω αμφισβήτησης της κανονικότη-
τας και γνησιότητάς τους.
 Υιος του ανθρώπου-Χριστός
 βδέλυγμα της ερημώσεως-γεγονότα της Δευτέρας Παρουσίας
 ανάσταση νεκρών και μέλλουσα κρίση
 αποκαλυπτικός χαρακτήρας-αποκάλυψη Ιωάννη
 1ο όνειρο Ναβουχοδονόσορα κι η εξήγησή του από τον Δανιήλ
 επεισόδιο τριών παίδων
 αποκαλυπτικό όραμα για τα έσχατα
 Η μνήμη του τιμάται στις 17 Δεκεμβρίου
Υπομνηματιστές: Ιωάννης Χρυσόστομος, Θεοδώρητος Κύρου, Αμμώνιος Α-
λεξανδρείας.
Δ΄ Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ
 Ιδιάζουσα προφητική προσωπικότητα με περισσή σοφία και χάρισμα να
εξηγεί οράσεις κι ενύπνια
 έντονη πίστη και αφοσιώση στο Θεό
 "Πατέρας της αποκαλυπτικής φιλολογίας"
α) Ὁ Θεός τῆς σοφίας καί τῆς δύναμης
β) Ὁ Μεσσίας ὡς «υἱός τοῦ ἀνθρώπου»
γ) Ἡ ἀνάσταση τῶν νεκρῶν καί ἡ μέλλουσα κρίση
δ) Ἀγγελολογία
53

Σημειωσεις εισαγωγης παλαιας διαθηκης

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Σημειωσεις εισαγωγης παλαιας διαθηκης

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

ΤΟΜΕΑΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ

ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΑΝ. ΚΑΘ. ΑΘΑΝ. ΠΑΠΑΡΝΑΚΗΣ

Β΄ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ

Γ΄ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ

Δ΄ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ

ΣΤ΄ Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ)

Β΄ ΤΟ ΜΑΣΩΡΙΤΙΚΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ [ΜΚ]

ΙΙ. ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

Γ΄ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΚΥΛΑ, ΘΕΟΔΟΤΙΩΝΟΣ ΚΑΙ

Δ΄ Η ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΤΑ [VULGATA]

ΤΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΤΗΣ ΝΕΚΡΑΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ

Α΄ ΤΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ

Γ΄ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ Π. ΔΙΑΘΗΚH

III. ΤΑ ΛΟΙΠΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ

B΄ ΕΣΔΡΑΣ ΚΑΙ ΝΕΕΜΙΑΣ

Ο' Μ.Κ. Ο' Μ.Κ.

Γ΄ ΤΟ ΘΕΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ

θεία: ● ιδίωμα του Θεού

Ι. ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΠΡΟΦΗΤΩΝ

Γ΄ Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ

ΙΙ. ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΠΡΟΦΗΤΩΝ

You might also like