Opdracht

De icon van De doop van de Heer toegelicht

Deze icoon geeft het evangelisch verhaal weer van de Doop van onze Heer, maar voegt er
enkele details aan toe, genomen uit de liturgie van het feest en toont ons dat wat
Johannes had kunnen vertellen.

Het goud op de icoon is het symbool van het goddelijk Licht. Goud is geen kleur, goud is
licht. Het licht is onstoffelijk en ongrijpbaar en daarmee symbool bij uitstek voor God.
In het geloof wordt God dan ook vaak aangeduid als ‘het Licht’ of ‘het eeuwige
Licht’. Mensen hebben behoefte aan licht, in het donker kunnen wij niet zien en niet
leven. Daarom wordt ‘De Doop van Christus’ ook ‘het feest der lichten’ genoemd.
Johannes de Doper komt ons misschien als een zonderling over. Zijn primitieve
levenswijze, zijn ruige kledij, zijn vreemde eetgewoontes, zijn vinnige manier van
spreken, maken hem tot de stem van een roepende in de woestijn. Als kluizenaar draagt
Johannes een kameelharen onderkleed. Een kameelharen vel is niet bepaald aangenaam
op de huid; later werd door monniken vaak een dergelijk vel onder hun kledij gedragen
als teken van boetedoening. Karakteristiek voor Johannes is verder zijn verwilderde
Opdracht

haardos, zijn baard die uit enkele plukken bestaat en de lichte sandalen die hij aan zijn
voeten heeft.

In de linker beneden hoek, in de buurt van Johannes staat een boom met aan de voet
ervan een bijl, verwijzend naar de tekst van Matteus 3:10 ‘Reeds ligt de bijl aan de
wortel der bomen. Elke boom die geen goede vrucht draagt, wordt omgekapt en in het
vuur geworpen’.
Bovenaan de icoon is een fragment van een cirkel aanwezig die de hemelen voorstelt die
zich openen. Vanuit deze cirkel vertrekt een lichtstraal die zich in drieën verdeelt met in
het midden de duif, symbool van de Heilige Geest en zo naar Christus toe. Waarom een
duif als symbool van de Heilige Geest? Omdat een duif geen galblaas heeft. Een duif
heeft geen gal, geen bitterheid, geen kwaad in zich. Maar de duif verwijst ook volgens de
Kerkvaders, naar de schepping en de zondvloed. Zoals in het begin ‘de Geest van God
zweefde over de wateren’ (Gen.1,2) zo zweeft Hij ook nu, in de gedaante van een duif,
boven de wateren van de Jordaan. Evenals bij het einde van de zondvloed een duif naar
Noach toevloog met een palmtak in de bek als teken van verzoening, daalt nu de Heilige
Geest over Jezus neer, die de verzoening tussen God en mens tot stand zal brengen.
De rotsen stellen de onherbergzame streek, de woestijn voor, waar Johannes predikte en
doopte. De opgaande lijn van het gebergte loopt uit in aan de ene kant, drie en aan de
andere kant twee bergtoppen. De drie toppen symboliseren de Drievuldigheid, de
twee andere de twee naturen van Christus, de goddelijke en menselijke.
Christus staat in het midden van de stroom met een lendendoek afgebeeld. Johannes, de
“laatste der profeten” heeft zichzelf geweld moeten aandoen (Mat. 3,14) om te
aanvaarden diegene te dopen waarvan hij niet waard was de riemen van zijn sandalen
los te maken. Op de icoon staat hij rechts van Christus op de oever, naar Jezus
toegebogen in een deemoedige houding. Boven water ziet Jezus de hemel openscheuren.
Als de wolken openscheuren, krijgt de wind vrij spel. Wind, Adem, Geest. Jezus krijgt
adem, de Adem, de Geest. Uit de scheur in de hemel komt de Geest en als een duif rust
de Geest op Jezus. En de diepste identiteit van Jezus wordt bekend gemaakt: ‘ Jij bent
mijn geliefde Zoon, in wie Ik vreugde vind’.
In het donkere water is een klein figuurtje geschilderd dat een waterkruik leeggiet; de
klassieke personificatie van de rivier de Jordaan. In psalm 114 die verwijst naar de
Uittocht uit Egypte klinkt het zo: ‘De zee zag het en week, de Jordaan boog ruggelings
terug…wat was er, zee, dat gij week, Jordaan, dat ge ruggelings terugboog? Aarde
beef voor het aanschijn van Jakobs God! Op de icoon, zegent de Heer met de
rechterhand de wateren en bereid Hij ze voor om doopwater te worden, die Hij heiligt
door zijn eigen onderdompeling. Het water krijgt een andere betekenis, vroeger was het
het beeld van de dood, denken we maar aan de zondvloed, nu is het water de “bron van
leven”. (Apoc.21,6 ; Joh.4,14)
Tegenover Johannes, op de andere oever, staan drie engelen, die getuigen zijn van dit
hemelse gebeuren. Ze staan klaar met doeken om Jezus te drogen. In hun gebogen
houding en hun bedekte handen drukken zij hun grote eerbied uit. De blik van de vierde
engel is gericht op de Openbaring van de Drie-eenheid.
Jezus eigenlijke openbaar optreden begint hier met deze religieuze daad, zonder ophef,
anoniem nog, want wie kent Hem? Het is Johannes die Hem uit de anonimiteit haalt
wanneer hij zegt: ‘Zie het Lam Gods’. (Joh.1,29-30)
Opdracht

In het Tropar, dit is een kort lied in de byzantijnse liturgie, zingt men op dit feest van de
Doop des Heren: Toen Gij, Heer, in de Jordaan gedoopt werd, werd de aanbidding
van de heilige Drie-eenheid geopenbaard, want de Vader heeft van U getuigd, Hij
noemde U zijn geliefde Zoon, en de Geest, in de gedaante van een duif, bevestigde de
waarheid van dit woord. Eer aan U, Christus God, die ons is verschenen en de wereld
hebt verlicht. Amen.

1. Theofanie, de Gods-Verschijning, de doop van de Heer in Jordaan - een reeks namen die
de icon beschrijven. Op welke datum vieren we dit feest?

…………………………………………………………………………….

2. Waroom is dit feest ‘het feest der lichten’ genoemd?

…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….………………………………………

3. Les de bovenstaande tekst aandachtig door! Wat betekent …?

a. de duif
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….

b. de kruik
…………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………

c. de twee toppen
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….

d. de boom
……………………………………………………………………………
Opdracht

..………………………………………………………………………….

4. Johannes de Dooper leeft een simpel leven. Noem een paar van zijn onthoudingen:
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………….…………

Internetopdracht:
Zoek verschilende tradities in verband met dit feest (zegen van de huizen, zegen van wateren,
het kruis gooien traditie enzovoorts)! Het kan ook in jouw moedertaal zijn! Foto's en videolinks
zijn welkom!