Omschrijving van de icoon van het Doopsel van de Heer Jezus

Dit icoon geeft het evangelisch verhaal weer over de Doop van onze Heer Jezus, maar met veel
symbolische elementen genomen uit de Liturgie van het feest en toont ons dat wat Johannes had
kunnen vertellen.

Het goud op de icoon is het symbool van het goddelijk Licht. Goud is geen kleur, goud is licht. Het
licht is onstoffelijk en ongrijpbaar en daarmee bij uitstek, het symbool voor God. In het geloof
wordt God dan ook vaak aangeduid als “het Licht” of “het eeuwige Licht”. Mensen hebben
behoefte aan licht, in het donker kunnen wij niets zien. Daarom wordt ‘‘De Doop van
Christus’’ ook ‘‘het feest der lichten’’ genoemd.
Johannes de Doper komt misschien over als een zonderling (ongewoon of eigenaardig). Zijn
primitieve levenswijze, zijn ruige (onbeschaafde) kledij, zijn vreemde eetgewoontes en zijn
vinnige (scherpe) manier van spreken, maken hem tot de stem van een roepende in de
woestijn. Als kluizenaar droeg Johannes een onderkleed gemaakt uit kameelharen. Deze haren
zijn niet bepaald aangenaam op de huid; later werd door monniken vaak een dergelijk vel onder
hun kledij gedragen als teken van boetedoening (bestraffing of sanctie). Karakteriserend voor
Johannes is, zijn verwilderde haardos (bos haar), zijn baard die uit enkele plukken bestond en de
lichte sandalen die hij droeg.

In de linker onderhoek, in de buurt van Johannes staat een boom met aan de voet ervan een bijl,
verwijzend naar de tekst van Mattheus 3,10: “Reeds ligt de bijl aan de wortel van de bomen. Elke
boom die geen goede vrucht draagt, wordt omgekapt en in het vuur geworpen”.
Bovenaan de icoon is een fragment van een cirkel aanwezig die de hemelen voorstelt die zich
openen. Vanuit deze cirkel vertrekt een lichtstraal die zich in drieën verdeelt met in het
midden de duif, het symbool van de Heilige Geest met de verwijzing naar Christus.

Waarom een duif als symbool van de Heilige Geest?

De reden waarom de duif symbool staat voor de Heilige Geest is omdat: een duif geen galblaas
heeft. Een duif heeft geen gal, geen bitterheid en dus geen kwaad in zich. Maar de duif verwijst
ook, volgens de Kerkvaders, naar de schepping en de zondvloed. Zoals in het begin “de Geest van
God zweefde over de wateren” (Gn.1,2) zo zweeft de Geest van God nu ook, in de gedaante van
een duif, boven de wateren van de Jordaan. Evenals bij het einde van de zondvloed een duif naar
Noach toe vloog met een olijfboomtak in de bek als teken van verzoening, daalt nu de Heilige
Geest over Jezus neer, die de verzoening tussen God en mens tot stand zal brengen.
De rotsen stellen de onherbergzame streek, de woestijn voor, waar Johannes predikte (het volk
toesprak) en doopte. De opgaande lijn van het gebergte loopt uit tot aan de andere kant. De drie
toppen symboliseren de Drievuldigheid. De twee anderen, de twee naturen van Christus, de
goddelijke en menselijke.
Christus staat in het midden van de stroom met een lendendoek (een kledingstuk dat gebruikt
wordt on het geslachtsdeel te bedekken) afgebeeld. Johannes, de “laatste der profeten” heeft
zichzelf geweld moeten aandoen (Mat. 3,14) om te aanvaarden diegene te dopen waarvan hij
niet waard was de riemen van zijn sandalen los te maken. Op de icoon staat hij rechts van Christus
op de oever, naar Jezus toegebogen in een deemoedige (nederige) houding. Boven het water ziet
Jezus de hemel openscheuren. Als de wolken openscheuren, krijgt de wind vrij spel. Wind, Adem,
Geest. Jezus krijgt adem van de Geest. Uit de scheur in de hemel komt de Geest als een duif aan
op Jezus. En de diepste identiteit van Jezus wordt bekend gemaakt: “Jij bent mijn geliefde Zoon,
in wie Ik vreugde vind”.
In het donkere water is een klein figuurtje geschilderd dat een waterkruik leeggiet; de klassieke
personificatie van de rivier, de Jordaan. In het Psalm 114 die verwijst naar de Uittocht uit Egypte
klinkt het zo: “De zee zag het en week, de Jordaan boog ruggelings terug…wat was er, zee, dat gij
week, Jordaan, dat ge ruggelings terugboog? Aarde beef voor het aanschijn van Jakobs God!” Op
de icoon, zegent de Heer met de rechterhand de wateren en bereid Hij ze voor om doopwater te
worden, die Hij heiligt door zijn eigen onderdompeling. Het water krijgt een andere betekenis,
vroeger was het beeld van de dood, denk maar aan de zondvloed, maar nu is het water de “bron
van leven”. (Apoc.21,6 ; Joh.4,14)

Aan de andere kant van de oever staan drie engelen, die getuigen zijn van dit hemelse gebeuren.
Ze staan klaar met doeken om Jezus af te drogen. In hun gebogen houding en hun bedekte
handen drukken zij hun grote eerbied uit. De blik van de vierde engel is gericht op de Openbaring
van de Heilige Drie-eenheid.
De openbaring van Jezus begint hier met deze religieuze daad, zonder ophef, want wie kent
Hem? Het is Johannes die Hem uit de anonimiteit haalt wanneer hij zegt: “Zie het Lam Gods”.
(Joh.1,29-30)
In het Tropaar (dit is een kort lied in de Byzantijnse liturgie) zingt men op dit feest van de Doop
des Heren: Toen Gij, Heer, in de Jordaan gedoopt werd, werd de aanbidding van de heilige Drie-
eenheid geopenbaard, want de Vader heeft van U getuigd, Hij noemde U zijn geliefde Zoon, en de
Geest, in de gedaante van een duif, bevestigde de waarheid van dit woord. Eer aan U, Christus
God, die ons is verschenen en de wereld hebt verlicht. Amen.
Opdracht:

1. Op welke datum vieren we het feest van de Theofanie (de Gods-Verschijning) en de doop
van de Heer Jezus in Jordaan?
______________________________________________________________________________

2. Waroom is dit feest “het feest der lichten” genoemd?

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

3. Les de bovenstaande tekst aandachtig door! Wat betekent …?

a. de duif
____________________________________________________
____________________________________________________
____________________________________________________
____________________________________________________

b. de kruik
____________________________________________________
____________________________________________________

c. de twee rotstoppen
____________________________________________________
____________________________________________________

d. de boom
____________________________________________________
____________________________________________________
 4. Johannes de Dooper leefde een simpel leven. Noem een paar van zijn onthoudingen:
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

Internetopdracht:

Zoek verschillende tradities op in verband met dit feest (zegenen van huizen, zegenen van
wateren, het kruis gooien, enzovoort). De namen van de tradities mogen ook in jouw eigen
moedertaal zijn, met een beschrijving in het nederlands. Afbeeldingen en videolinks zijn
welkom!
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Nieuwe begrippen: uitleggen / synoniemen

De Theofanie

Het Tropar

Monnik

Kluizenaar

Zonderling

Prediken

Deemoedige houding

Anonimiteit

Onthouding

Personificatie

Lendendoek

Ruige kledij

Vinnig