Wyznaczanie kąta łamiącego pryzmatu z wykorzystaniem

spektroskopu

I. Budowa

Spektroskop jest przyrządem optycznym, który służy do wytwarzania i obserwacji widm optycznych
substancji, wykonujemy dzięki przyrządowi pomiary długości fal oraz współczynnika załamania
światła ciał stałych i cieczy.
Zbudowany jest on z czterech podstawowych elementów, do których zalicza się:

• Kolimator – jego zadaniem jest wytworzenie równoległej wiązki światła. Najczęściej

zbudowany jest on z wąskiej szczeliny za którą znajduje się soczewka skupiająca.
• Element rozszczepiający światło – jest to pryzmat lub siatka dyfrakcyjna. Światło
polichromatyczne (wielobarwne) przechodząc przez ten element
ulega dyspersji (rozszczepieniu), gdyż kąt załamania promienia w obu przypadkach zależy
od długości fali światła.
• Obiektyw – służy on do zogniskowania załamanej uprzednio wiązki światła na płaszczyznę, w
której powstaje widmo.
• Okular – pozwala on określać położenia odpowiednich linii widmowych.

Szczegółowy opis budowy każdego z elementów:

• Stolik obrotowy wyposażony jest w skalę kątową 0-360˚ z podziałką 0,5˚. Przez środek stołu
obrotowego przechodzi ośka, mogąca obracać się niezależnie od niego. Jest ona przedłużona
ponad pokrywę stołu obrotowego i zakończona uchwytem do montażu podstawy
pryzmatu. Pokrywa posiada dwa okienka do odczytu kąta. Na ośce zamontowana jest para
noniuszy położonych koncentrycznie do skali kątowej pozwalających na odczyt z
dokładnością 0,1˚. Pionowa ośka z noniuszami i stół obrotowy mogą być wzajemnie
zblokowane za pomocą śruby umieszczonej w podstawie spektrometru.

• Stolik pryzmatu ma podstawę składającą się z dwóch metalowych dysków, połączonych

trzema śrubami regulacyjnymi ze sprężynami. Górny dysk służy do montażu uchwytu
pryzmatu lub siatki dyfrakcyjnej- posiada oznaczenia pomagające w prawidłowym
umieszczeniu pryzmatu. Stolik pryzmatu może być zblokowany z noniuszami za pomocą
długiej śruby regulacyjnej umieszczonej w uchwycie. Oś podtrzymującą skalę można
natomiast zblokować ze stolikiem obrotowym dzięki śrubie regulacyjnej , umieszczonej w
podstawie spektroskopu. Precyzyjnego obrotu podstawy pryzmatu zblokowanej z
noniuszami, można dokonać za pomocą śruby regulacyjnej umieszczonej z boku podstawy
spektroskopu.

• Kolimator składa się z dwóch koncentrycznych metalowych tub, regulowanej szczeliny na

jednym końcu i soczewki skupiającej na drugim. Zamocowany jest na podporze będącej
częścią podstawy spektrometru. Położenie kolimatora względem poziomej osi może być
ustalane za pomocą dwóch śrub regulacyjnych umieszczonych poniżej niego. Odległość
pomiędzy szczeliną a soczewką może być regulowana za pomocą pokrętła z boku kolimatora.

• Luneta mocowana jest do ramienia stołu obrotowego. Jest lunetą astronomiczną z układem
linii celowniczych, regulowanym okularem typu Ramsden i obiektywem - soczewką
skupiającą. Położenie względem osi poziomej reguluje się za pomocą dwóch śrub
położonych poniżej lunety. Blokowanie lunety we właściwej pozycji odbywa się za pomocą
pokrętła umieszczonego poniżej ramienia obrotowego stołu. Po zablokowaniu, precyzyjnego
obrotu dokonuje się za pomocą pokrętła umieszczonego na boku ramienia. Pozycja lunety
może być odczytana na skali kątowej przy pomocy noniuszy. Ostrość ustawia się za pomocą
pokrętła umieszczonego po prawej strony lunety.
 II. Ustawienie spektroskopu- justowanie

1. Ustawiamy okular tak, aby wyraźnie widzieć linie celownicze,

2. Ustawiamy lunetę na odległy pionowy obiekt- wyznaczamy ostrość,
3. Przekręcamy pierścień linii celowniczych do uzyskania pozycji pionowej przez linię,
4. Ustawiamy odległość między szczeliną i obiektywem kolimatora za pomocą pokrętła, aby
otrzymać ostry obraz widziany przez lunetę,
5. Obraz szczelinowy powinien być wyrównany z pionową linią celowniczą. Pozioma linia
celownicza powinna krzyżować się ze środkiem obrazu szczeliny. Wypoziomowania można
dokonać za pomocą śrub.

III. Opis metody

Metoda wyznaczania kąta łamiącego pryzmatu, stosowana w opisywanym ćwiczeniu, polega na

wykorzystaniu prawa optyki geometrycznej dotyczącego zjawiska odbicia światła. Zasada metody
zilustrowana jest na rysunku poniżej.
a – b=360˚ −2 α −2 β , α =90 ˚ −φ1, β=90 ˚ −φ2 .

Stąd otrzymujemy a – b=360˚ −2(90 ˚ −φ 1) – 2 (90 ˚−φ 2) , a następnie:

a – b=2 φ1+ 2 φ2=2 φ , czyli:

a−b
φ=
2

Zastosowanie powyższego wzoru pozwala na określenie wartości kąta łamiącego φ pryzmatu przy
znanych położeniach kątowych a i b lunety przez którą obserwujemy wiązki odbite od ścian
pryzmatu.
 IV. Wykonanie pomiarów
1. Pryzmat ustawiamy na stoliku w taki sposób, aby jego krawędź łamiąca była prostopadła do
osi optycznej kolimatora. Kąt łamiącyφ powinien znajdować się naprzeciwko kolimatora i być
oświetlony wiązką równoległą.
2. Poszukaj gołym okiem odbitego od lewej ścianki pryzmatu obrazu szczeliny i ustaw w
tym kierunku lunetę, tak aby obraz szczeliny znalazł się w środku pola widzenia (I-sze
ustawienie lunety ) i odczytaj wartość b.
3. Powtórz te same czynności dla prawej ścianki pryzmatu ( II -gie ustawienie lunety ) i
odczytaj wartość a.
4. Pomiary dla położeń kątowych a i b wykonujemy po 6 razy naprzemiennie.
 Karta pomiarowa

Imię i Nazwisko Kierunek, rok Data

WYZNACZENIE KĄTA ŁAMIĄCEGO PRYZMATU Z WYKORZYSTANIEM SPEKTROMETRU

PRYZMAT A
PRYZMAT B
a b
a b
1.
1.
2.
2.
3.
3.
4.
4.
5.
5.
6.
6.

PRYZMAT C
a b
1.
2.
3.
4.
5.
6.