CZASOWNIK jest to odmienna część mowy, która oznacza czynność lub stan.

Odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? Przykłady: biega, woła, śpi, trzymały, zapytacie.

Czasowniki osobowe i nieosobowe

Czasowniki dzielą się na osobowe, w których możemy wskazać, kto wykonuje czynność, i nieosobowe
– gdy jest to niemożliwe.

 formy osobowe – wskazują na osobę, np. spała (ona), biegał (on), mówią (oni/one)
 formy nieosobowe – nie można w nich określić osoby, np.
 bezokoliczniki zakończone na –ść, -ć, -c: spać, podkraść, biec
 formy zakończone na –no, -to: spano, umyto

Odmiana czasowników
Czasowniki odmieniają się przez osoby, liczby, czasy, rodzaje, tryby, aspekty i strony.

Odmiana przez osoby i liczby

 Wyróżniamy dwie liczby – pojedynczą (kiedy mamy do czynienia z jednym wykonawcą czynności) i
mnogą (gdy wykonawców jest więcej).
 Każda liczba ma trzy osoby – wskazują one na to, kto wykonuje czynność z czasownika.

Liczba pojedyncza Liczba mnoga

1. osoba (ja) czytam (my) czytamy

2. osoba (ty) czytasz (wy) czytacie

3. osoba (on/ona/ono) czyta (oni/one) czytają

Odmiana przez czasy

Czasownik odmienia się przez czasy: przeszły, teraźniejszy i przyszły.

Czas przeszły robiłam, spało

Czas teraźniejszy robię, śpi

Czas przyszły prosty zrobię, zaśpi

Czas przyszły złożony będę robić, będzie spać

Rodzaje czasownika
Czasownik ma trzy rodzaje w liczbie pojedynczej: męski, żeński i nijaki, oraz dwa rodzaje w liczbie
mnogiej: męskoosobowy i niemęskoosobowy.

Rodzaje w l. pojedynczej Rodzaje w l. mnogiej

męski (ON) szedł męskoosobowy (ONI) szli

żeński (ONA) szła niemęskoosobowy (ONE) szły

nijaki (ONO) szło

 Tryby czasownika
Tryby czasownika, czasownik może występować w trzech trybach:

 oznajmującym – tryb ten informuje o czynnościach, które odbywają się lub będą się odbywać, np.
mówiłam, mówi, będzie mówił,
 rozkazującym – wyraża życzenie, polecenie lub rozkaz, np. mów, mówmy, niech mówią,
 przypuszczającym mówi o czynnościach, które wymagają spełnienia jakiegoś warunku, np.
mówiłaby, mówiłabyś, mówiłybyście.

Tryb oznajmujący Tryb przypuszczający Tryb rozkazujący

sprzątam sprzątałabym sprzątaj

bawisz się bawiłbyś się baw się

zamiata zamiatałoby zamiataj

Strony czasownika

 czynną (podmiot jest wykonawcą czynności), np. Mama czesze Alę.

 bierną (podmiot jest przedmiotem czynności), np. Ala jest czesana przez mamę.
 zwrotną (podmiot jest odbiorcą i wykonawcą czynności),Ala czesze się.

Aspekty czasownika
W czasownikach możemy określać aspekty. Służą one do informowania o tym, czy czynność trwa i się
zakończyła.

 Czasowniki dokonane służą do informowania, że dana czynność została zakończona lub zakończy
się w przyszłości, np.
 napisał – czynność jest ukończona,
 napisze – czynność będzie ukończona.
 Czasowniki niedokonane służą do informowania, że dana czynność nie została
zakończona lub nie wiemy, kiedy się zakończy w przyszłości, np.
 pisał – nie wiadomo, czy już skończył,
 pisze – czynność trwa, ale nie wiadomo, czy będzie ukończona.

Czasowniki niedokonane Czasowniki dokonane

jechał pojechał, dojechał, wyjechał, przejechał, odjechał

piszę opiszę, przepiszę, napiszę, odpiszę, wypiszę

myśli pomyśli, wymyśli, obmyśli, przemyśli, zmyśli

Pisownia nie z czasownikiem Partykułę „nie” z czasownikami ZAWSZE piszemy osobno:

nie lubię, nie chcieli, nie zapytałam, nie dokończysz, nie zapragnęłaby.

Pisownia cząstek „-bym”, „-byś”, „-by”

Cząstki -bym, -byś, -by, charakterystyczne dla trybu przypuszczającego, piszemy:

 łącznie z osobowymi formami czasownika, np. mówiłby, skakałby,

 rozdzielnie z bezokolicznikiem, np. mówić by, skakać by,
 rozdzielnie, gdy są przed czasownikiem, np. byś mówiła, byś skakał.