ŚREDNIOWIECZE

6. ORALNOSC I PIŚMIENNOSC W KULTURZE LITERACKIEJ POLSKIEGO ŚREDNIOWIECZA

 Ślady twórczości ustnej z okresu przed przyjęciem chrztu nie dochowały się
 Wiemy jednak, że słowo stanowi nieodłączny składnik wczesnej fazy duchowego
rozwoju wspólnot
 Mniema się, że najdawniejsza twórczość ustna miała postać pieśni, recytatywu bądź
opowiadania; w pierwszych 2 duża rola melodii, różniły się jednak:
 Pieśni obrzędowe: odśpiewywane chóralnie z muzyką instrumentalną, z
tańcem, tekst słowny podporządkowany melodii (z nich pochodzą niektóre
śpiewy ludowe)
 Recytatywy: wykonywane solowo, mniej spektakularnie, narracyjny przekaz.
 Muzyka: instrumenty: chordofony, dezofony, membrofony, idiofony (późniejsze
gęśle, kitara, lira)
 Śpiewy i tańce mogły mieć sens magiczny
 2 systemy: Sylabizm (tekst słowny podporządkowany był melodii- pieśni), Asylabizm
(długość zdania decydowała o długości wersu- recytatywy)
 Pośrednim źródłem wiedzy są dokumenty kościelne oraz fragmenty ludowych
zaśpiewów
 Sporo wydobywamy z tekstów kronik i żywotów świętych- ale z tym ostrożnie, nie
zawsze wiarygodnie
 Pieśni obrzędowe, kultowe, miłosne, biesiadne
 Wysoki autorytet starców, przekazujących opowiadania o przeszłości etnicznej
 Kroniki korzystają z prastarych legend i poda (noszących ślady przetworzenia); były 2
cykle podań i legend: wielkopolski (widzimy go u Galla) małopolski (i Kadłubka)
 Dzieła przekonywane w pamięci wykonawców
 Dziejopisarze przekazują niektóre twory oralne
 Mogło coś przechować się w wiejskim folklorze
 Pieśń ludyczna: towarzyszyła zabawom- jokulatorzy (biesiady- ważny składnik życia)
 Duchowni piętnowali obyczaje ludyczne, taniec traktowali jako służbę diabłu,
uczestniczy zabaw grzeszą; zdarzały się parodie sakralnych śpiewów
 Notowano dużo później, dlatego są to zapiski zniekształcone i nie do końca
wiarygodne
 Najmniej zniekształcone kolędy życzeniowe Ludycje wieśne
 Cechy pieśni: anafory, powtórzenia, zaprzeczenia
 W formie ustnej mogły krążyć wszystkie te utwory, które znamy dziś z zapisków.

 Między słowem mówionym a pisanym:

 Wierszowana twórczość w j. narodowym późnego., średniowiecza jest zjawiskiem

złożonym
 Różne warianty tego samego utworu wynikają rozpowszechniania go drogą ustną
 Jednoczesne funkcjonowanie polskiej poezji w obiegu ustnym i pisemnym
 Wciąż podstawowa rola obiegu ustnego poprzez:
 Głosowe wykonywanie utworu „tu i teraz”
  Słuchowy odbiór
 Przechowywanie tekstu w pamięci
 Odtwarzanie utrwalonego pamięciowo utworu
 Zapis ręczny pełnił rolę jedynie pomocniczą; mógł by notatką lub produktem pracy
tłumacza lub kopia wcześniejszego zapisu
 Nie znano utworów narodowych przeznaczonych do cichej, indywidualnej lektury
(zmieniało się to wraz z drukiem)
 Jak można zdefiniować średniowieczny utwór poetycki: tekst słowny formułujący się
w społecznym procesie głosowego nadania i odbioru słuchowego, realizowany w nie
dających się określi ilościowo istnych artykulacjach, nie posiadających zatem jednego,
stałego brzmienia kanonicznego
 Dzieło: akt jednorazowy i niepowtarzalny; ogarniający wiele elementów
pozasłownych, dokonujący się miedzy konkretnym nadawcą, a równie konkretnym i
rzeczowym audytorium
 Zapis dostarcza wielu cennych informacji; powstawały one tylko dla wybranych
(litterati)
 Utwory polskie zapisane w manuskryptach, pieśni w kancjonałach, które pisali
zbieracze; dzieła kopistów; anonimowe lub w niektórych przypadkach nie
 Tradycyjne formy śpiewu religijnego popularyzował Kościół; pieśń religijna stawała
się z wolna własnością szerokich mas społecznych
 Słowo mówione trafiało do każdego odbiorcy, nie tylko elity wykształconej.