ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΘΕΩΡΙΑ 6ης ΕΝΟΤΗΤΑΣ (2ο ΜΕΡΟΣ)

ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ + ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ (το ένα συμπληρώνει και προσδιορίζει την έννοια του άλλου, στην ίδια
πτώση: Ομοιόπτωτος προσδιορισμός ή σε άλλη πτώση: ετερόπτωτος προσδιορισμός)

1. ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ:
Α. ΠΑΡΑΘΕΣΗ:
α. Ο Γεωργιάδης, ο καθηγητής, λείπει.
β. Σε λίγο αντικρίσαμε τον Όλυμπο, το ψηλό βουνό.
γ. Τους μίλησε για την αγάπη, το πιο όμορφο συναίσθημα.
δ. Περάσαμε το Αξιό, το ποτάμι της Μακεδονίας.
ε. Η Αφροδίτη, η θεά της ομορφιάς βγήκε από τον αφρό της θάλασσας.
Η παράθεση μπορεί να αναλυθεί σε αναφορική πρόταση: Σε λίγο αντικρίσαμε τον Όλυμπο, το ψηλό βουνό =το
οποίο είναι ψηλό βουνό.
Η παράθεση συχνά συνοδεύεται από επίθετο ή από μια γενική (παραδείγματα β και δ).
Στην παράθεση από μια λέξη με έννοια ειδικότερη πηγαίνουμε σε μια άλλη με έννοια γενικότερη που χαρακτηρίζει
την πρώτη.
Παράθεση είναι και ο προσδιορισμός που δηλώνει περιεχόμενο. Π.χ.: Δώσε μου ένα ποτήρι νερό.
Όταν η παράθεση αναφέρεται σε ολόκληρη πρόταση και όχι σε μια λέξη, συνήθως μπαίνει πρώτη και ονομάζεται
προεξαγγελτική παράθεση. π.χ.: Περίεργο πράγμα, ακόμη δε φάνηκε το πλοίο.
Εκτός από τα ουσιαστικά, παράθεση δέχονται και άλλα μέρη του λόγου που μπαίνουν στη θέση του ουσιαστικού.
Π.χ.: Εκείνη, μια γυναίκα, τα έβαλε με τους δυνατούς.

Α. ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ:
α. Οι επιστήμονες έχουν ένα δυνατό όπλο, τη σκέψη.
β. Από τον αφρό της θάλασσας βγήκε η θεά της ομορφιάς, η Αφροδίτη.
γ. Στη ζωγραφική χρησιμοποιούμε διάφορα σύνεργα, χρώματα, αερογράφους, πινέλα.
δ. Αυτό να αποφεύγεις, τις κακές συναναστροφές.
ε. Όλοι αυτό προσδοκούσαν, το λυτρωμό της πατρίδας.
Εκτός από τα ουσιαστικά, επεξήγηση δέχονται και άλλα μέρη του λόγου που μπαίνουν στη θέση του ουσιαστικού
(παραδείγματα δ και ε).
Η επεξήγηση συχνά συνοδεύεται από επίθετο ή από μια γενική (παραδείγματα δ και ε).
Μπροστά από την επεξήγηση μπορεί να εννοείται ή να υπάρχει η λέξη δηλαδή: Από τον αφρό της θάλασσας βγήκε η
θεά της ομορφιάς, (δηλαδή) η Αφροδίτη.
Στην επεξήγηση από μια λέξη με έννοια γενικότερη πηγαίνουμε σε μια άλλη με έννοια ειδικότερη που επεξηγεί την
πρώτη.

1
2. ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ:
ΣΕ ΠΤΩΣΗ ΓΕΝΙΚΗ:
ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ:
α. Τα μάτια της Ελένης είναι φοβισμένα. ΓΕΝΙΚΗ ΚΤΗΤΙΚΗ
β. Τους ακολουθούσαν πουλιά της θάλασσας. ΓΕΝΙΚΗ ΤΗΣ ΙΔΙΟΤΗΤΑΣ
γ. Εργάζεται σε αποθήκη καπνού. ΓΕΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ
δ. Αντέγραψε πέντε σελίδες του βιβλίου. ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΑΙΡΕΤΙΚΗ
ε. Τον τσάκισε η πίκρα του χωρισμού. ΓΕΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΙΤΙΑΣ
στ. Παρήγγειλε τα ρούχα του γάμου. ΓΕΝΙΚΗ ΤΟΥ ΣΚΟΠΟΥ
ζ. Ακούγεται το σφύριγμα του ανέμου. ΓΕΝΙΚΗ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ
η. Οι στρατιώτες είναι οι φρουροί της πατρίδας. ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ
ΕΠΙΣΗΣ:
α. Ο γιός του Γιάννη. ΓΕΝΙΚΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ
β. Το νερό Λουτρακίου έχει ιαματικές ιδιότητες. ΓΕΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ
γ. «Ο ύμνος εις την ελευθερίαν» του Διονυσίου Σολωμού. ΓΕΝΙΚΗ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ
δ. Η μάχη του Μαραθώνα. ΓΕΝΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ
ε. Ίσκιοι του δειλινού. ΓΕΝΙΚΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
στ. Αγόρασε μια γαλοπούλα πέντε κιλών. ΓΕΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΣΟΥ
ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ και ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ:
Η γενική υποκειμενική και αντικειμενική προσδιορίζουν ουσιαστικά που έχουν ρηματική έννοια και φανερώνουν το
υποκείμενο ή το αντικείμενο της ενέργειας. Αν μετατρέψουμε τα ουσιαστικά αυτά σε ρήματα, οι γενικές θα
μετατραπούν σε ονομαστικές ως υποκείμενα ή σε αιτιατικές ως αντικείμενα:
Η νίκη των Ελλήνων: Οι Έλληνες νίκησαν (υποκειμενική).
Ο πόθος της δόξας: Ποθώ τη δόξα (αντικειμενική).

ΕΠΙΘΕΤΟ + ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ

1. ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ:
Α. ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ:
Τα επίθετα προσδιορίζουν ουσιαστικά, με τα οποία συμφωνούν στο γένος, αριθμό και πτώση και φανερώνουν μια
μόνιμη ιδιότητά τους.
Ένα ουσιαστικό μπορεί να έχει περισσότερους από έναν επιθετικούς προσδιορισμούς.
Ήταν αδύνατος και ευαίσθητος χαρακτήρας.
Μην ασχολείσαι με ασήμαντες υποθέσεις.
Ως επιθετικοί προσδιορισμοί εκτός από επίθετα χρησιμοποιούνται:
Αντωνυμίες: Δεν άντεξε τόση χαρά.
Αριθμητικά: Χίλιοι μύριοι καλογέροι σ΄ ένα ράσο τυλιγμένοι.
Μετοχές: Τα πληγωμένα πουλιά δεν κουνιούνταν.

2
Προσηγορικά ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία, επάγγελμα, εθνικότητα: Γέρος άνθρωπος και δε λέει να
ξεκουραστεί. Γιατρός άνθρωπος και φοβάται τις αρρώστιες. Οι Έλληνες στρατιώτες αγωνίστηκαν γενναία.
Ονόματα γεωγραφικών ή χρονικών όρων, ή φυσικών φαινομένων: Ο Πηνειός ποταμός ξεχείλισε. Φύσηξε βοριάς
αέρας. Ήταν μέρα Κυριακή.
Επιρρήματα: Τον είδα στο απέναντι πεζοδρόμιο.
Εμπρόθετα (κυρίως με τις προθέσεις από, με, για, χωρίς): Έφτιαξαν στεφάνια με λουλούδια από το βουνό.

Β. ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ:
Τα επίθετα ή επιθετικές μετοχές προσδιορίζουν ουσιαστικά, με τα οποία συμφωνούν στο γένος, αριθμό και πτώση
και φανερώνουν μια παροδική ιδιότητά τους.
α. Κατάχλωμος ο παπάς κοίταζε το νερό.
β. Το καράβι έφτασε με τη σημαία μεσίστια.
γ. Η θάλασσα γαλήνια και δροσερή μας προκαλούσε.
δ. Σας είπα όλη την αλήθεια.
ε. Η μητέρα έφτιαχνε μόνη της τα κουλουράκια.
στ. Προχωρούσε με υψωμένα τα χέρια.
ζ. Με κοίταζε με μάτια δακρυσμένα.
Τα επίθετα που χρησιμοποιούνται ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί είναι άναρθρα, ενώ τα ουσιαστικά που
προσδιορίζονται από αυτά είναι σχεδόν πάντα έναρθρα (παραδείγματα α-στ).
Ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται συχνά τα επίθετα: όλος, ολόκληρος, ακέραιος,
ατόφιος, μισός, μονός, διπλός, μόνος, μοναχός κλπ
Προσοχή: Ο επιθετικός προσδιορισμός φανερώνει μια μόνιμη ιδιότητα του ουσιαστικού που προσδιορίζει, ενώ ο
κατηγορηματικός μια παροδική ιδιότητα:
Ο ήρεμος δικαστής ανακοίνωσε την απόφαση (επιθετικός: ήρεμος πάντα).
Ο δικαστής ήρεμος ανακοίνωσε την απόφαση (κατηγορηματικός : ήρεμος αυτή τη στιγμή).

2. ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ:
Α. ΣΕ ΠΤΩΣΗ ΓΕΝΙΚΗ:
α. Είναι άξιος της τύχης του. ΓΕΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ (τέτοια γενική δέχονται τα επίθετα άξιος, ανάξιος, αντάξιος)
β. Δε βρήκαμε κανέναν συνομήλικο του Γιάννη. ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ (δέχονται τα επίθετα όμοιος,
συνομήλικος, παρόμοιας κλπ)
γ. Είναι ένοχος φόνου. ΓΕΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΙΤΙΑΣ (δέχονται τα επίθετα ένοχος, υπεύθυνος, αίτιος κλπ)
δ. Ο Κώστας είναι μεγαλύτερός μου. ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ (δέχονται τα επίθετα συγκριτικού βαθμού)
Β. ΣΕ ΠΤΩΣΗ AITIATΙΚΗ:
α. Το ποτάμι ήταν τρία μέτρα βαθύ. ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ (τέτοια αιτιατική δέχονται τα επίθετα βαθύς, μακρύς,
ψηλός, πλατύς κλπ)
β. Η Κατερίνα είναι ένα χρόνο μικρότερη. ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΑΣ (δέχονται τα επίθετα συγκριτικού βαθμού)
γ. Υπήρχε μια στέρνα γεμάτη νερό. ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ (δέχονται τα επίθετα γεμάτος, όλος κλπ)