Nguyen Ly MRI

Uncompleted edition Basic physic of magnetic resonance imaging
Mục lục
1. Từ trường hạt nhân và hiện tượng cộng hưởng từ .........................................................................................7

1.1. Từ trường hạt nhân...................................................................................................................................7
1.2. Hiện tượng cảm ứng từ.............................................................................................................................8
1.3. Tần số Larmor ...........................................................................................................................................9
1.4. Hiện tượng cộng hưởng từ .......................................................................................................................9
1.5. Khái niệm pha ........................................................................................................................................ 10
2. Thư duỗi ........................................................................................................................................................ 11
2.1. Thư duỗi T1 ............................................................................................................................................ 11
2.2. Thư duỗi T2 ............................................................................................................................................ 12
2.3. Thư duỗi T2* .......................................................................................................................................... 13
2.4. Suy giảm cảm ứng tự do ........................................................................................................................ 13
3. Sự tương phản hình ảnh ............................................................................................................................... 14
3.1. Thời gian lặp lại xung TR ........................................................................................................................ 14
3.2. Thời gian thu tín hiệu TE ........................................................................................................................ 15
3.3. Mỗi liên quan của TR, TE và sự tương phản .......................................................................................... 16
3.4. Hiện tượng bão hòa ............................................................................................................................... 17
3.5. Góc lệch.................................................................................................................................................. 18
4. Hình ảnh cắt lớp và mã hóa tín hiệu ............................................................................................................. 19
4.1. Hệ thống chênh từ ................................................................................................................................. 19
4.2. Mã hóa không gian................................................................................................................................. 21
4.2.1. Gradient mã hóa tần số .................................................................................................................. 21
4.2.2. Gradient mã hóa pha ...................................................................................................................... 22
4.2.3. Mã hóa không gian 3 chiều ............................................................................................................. 23
4.3. K-space ................................................................................................................................................... 23
4.4. Biến đổi Fourier...................................................................................................................................... 25
5. Nhiễu từ và các yếu tố ảnh hưởng................................................................................................................ 26
5.1. Chỉ số nhiễu từ SNR................................................................................................................................ 26
5.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến SNR ............................................................................................................. 26
5.2.1. Pixel, Volxel, Matrix......................................................................................................................... 26
5.2.2. FOV .................................................................................................................................................. 27
1
daodanhvinh@gmail.com
5.2.3. Độ dày lớp cắt ................................................................................................................................. 28
5.2.4. Bandwidth ....................................................................................................................................... 29
5.2.5. Interslice-gap................................................................................................................................... 29
5.2.6. NEX .................................................................................................................................................. 29
5.2.7. Cường độ từ trường........................................................................................................................ 30
5.2.8. RF coils ............................................................................................................................................ 30
6. Hệ thống máy chụp cộng hưởng từ .............................................................................................................. 32
6.1. Tổng quan .............................................................................................................................................. 32
6.2. Nam châm .............................................................................................................................................. 33
6.2.1. Nam châm điện trở ......................................................................................................................... 33
6.2.2. Nam châm vĩnh cửu ........................................................................................................................ 34
6.2.3. Nam châm siêu dẫn......................................................................................................................... 34
7. Một số chuỗi xung cơ bản ............................................................................................................................. 35
7.1. Chuỗi xung Spin Echo ............................................................................................................................. 35
7.1.1. Nguyên lý ........................................................................................................................................ 35
7.1.2. Đặc điểm ......................................................................................................................................... 36
7.1.3. Hiệu ứng black-blood ...................................................................................................................... 37
7.1.4. Multislice ......................................................................................................................................... 38
7.1.5. Tên thương mại............................................................................................................................... 39
7.2. Chuỗi xung IR ......................................................................................................................................... 39
7.3. Chuỗi xung FLAIR.................................................................................................................................... 40
7.4. Chuỗi xung STIR...................................................................................................................................... 41
7.5. Chuỗi xung Gradient Echo...................................................................................................................... 43
7.5.1. Nguyên lý ........................................................................................................................................ 43
7.5.2. Đặc điểm ......................................................................................................................................... 44
7.5.3. Spoiled GRE ..................................................................................................................................... 45
7.5.4. Chuỗi xung SSFP .............................................................................................................................. 45
7.6. Multi-Echo .............................................................................................................................................. 46
7.7. Các chuỗi xung chụp nhanh ................................................................................................................... 47
7.7.1. Giới thiệu......................................................................................................................................... 47
7.7.2. Fast SE ............................................................................................................................................. 48
7.7.3. HASTE .............................................................................................................................................. 49
7.7.4. Fast GRE .......................................................................................................................................... 50
2
7.7.5. EPI ................................................................................................................................................... 50
7.7.6. GRASE .............................................................................................................................................. 51
7.8. Các chuỗi xung bão hòa mỡ ................................................................................................................... 52
7.8.1. Chemical-shift ................................................................................................................................. 52
7.8.2. STIR.................................................................................................................................................. 54
7.8.3. SPIR ................................................................................................................................................. 54
7.9. Các chuỗi xung mạch máu ..................................................................................................................... 55
7.9.1. Black-blood imaging ........................................................................................................................ 55
7.9.2. Bright-blood imaging....................................................................................................................... 57
7.9.3. TOF .................................................................................................................................................. 58
7.9.4. PC-MRA ........................................................................................................................................... 60
7.9.5. CE-MRA ........................................................................................................................................... 61
7.9.6. Perfusion weighted imaging ........................................................................................................... 62
7.9.7. Diffusion weighted imaging ............................................................................................................ 68
8. Nhiễu ảnh cộng hưởng từ ............................................................................................................................. 75
8.1. Motion artifact ....................................................................................................................................... 75
8.1.1. Đặc điểm ......................................................................................................................................... 75
8.1.2. Cách khắc phục ............................................................................................................................... 76
8.2. Flow artifact. .......................................................................................................................................... 78
8.2.1. Đặc điểm ......................................................................................................................................... 78
8.2.2. Cách khắc phục ............................................................................................................................... 78
8.3. Aliasing artifact ...................................................................................................................................... 80
8.3.1. Đặc điểm ......................................................................................................................................... 80
8.3.2. Cách khắc phục ............................................................................................................................... 80
8.4. Chemical-shift artifact ............................................................................................................................ 82
8.4.1. Đặc điểm ......................................................................................................................................... 82
8.4.2. Cách khắc phục ............................................................................................................................... 83
8.5. Susceptibility artifacts ............................................................................................................................ 83
8.5.1. Đặc điểm ......................................................................................................................................... 83
8.5.2. Cách khắc phục ............................................................................................................................... 84
8.6. Gibb artifact ........................................................................................................................................... 85
8.6.1. Đặc điểm ......................................................................................................................................... 85
8.6.2. Cách khắc phục ............................................................................................................................... 86
3
8.7. Partial volume artifact ........................................................................................................................... 87
8.7.1. Đặc điểm ......................................................................................................................................... 87
8.7.2. Cách khắc phục ............................................................................................................................... 88
8.8. Zipper artifact......................................................................................................................................... 88
8.8.1. Đặc điểm ......................................................................................................................................... 88
8.8.2. Cách khắc phục ............................................................................................................................... 88
8.9. Crisscross artifact ................................................................................................................................... 88
8.9.1. Đặc điểm ......................................................................................................................................... 88
8.9.2. Cách khắc phục ............................................................................................................................... 89
8.10. Crosstalk artifact .................................................................................................................................. 89
8.10.1. Đặc điểm ....................................................................................................................................... 89
8.10.2. Cách khắc phục ............................................................................................................................. 90
8.11. Magic angle artifact ............................................................................................................................. 90
8.11.1. Đặc điểm ....................................................................................................................................... 90
8.11.2. Cách khắc phục ............................................................................................................................. 90
9. Viết tắt........................................................................................................................................................... 92
10. Thuật ngữ và ch giải .................................................................................................................................. 93
4
Nguyên lý cơ bản của tạo ảnh cộng hưởng từ
Bs. Đào Danh Vĩnh

Điện Quang Bạch Mai
www.bmir.vn
Giới thiệu
Năm 1952 hai nhà khoa học Felix Block và Edward Purcell đã được trao giải Nobel vật lý về sự
phát hiện ra hiện tượng cộng hưởng từ hạt nhân. Từ năm 1982 các hệ thống tạo ảnh cộng hưởng
từ hạt nhân bắt đầu được ứng dụng trong y học. Có thể nói hiện tượng cộng hưởng từ hạt nhân và
ứng dụng vào y học là một trong những bước tiến vĩ đại nhất của khoa học ứng dụng. Hình ảnh
cộng hưởng từ đang ngày một khẳng định vai trò quan trọng trong hoạt động y học thực hành, với
nhiều ưu điểm vượt trội so với các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh khác. Hiện nay, bên cạnh cộng
hưởng từ cắt lớp thường quy, các thế hệ máy mới còn cho phép thực hiện chụp toàn thân, chụp
động học tim mạch, hoặc các thăm khám ở mức độ phân tử, chuyển hóa tế bào hoặc các thăm
khám đánh giá hoạt động chức năng.
Trong thực tế khi học tập và làm việc với các hệ thống MRI đặc biệt các hệ thống tạo ảnh cộng
hưởng từ có từ lực cao (1.5T, 3T) ch ng ta thường gặp hàng loạt các thông số như TR, TE, Matrix,
FOV, FA, Gap, Accquisition…hay ch ng ta gặp các chuỗi xung T1W, T2W, FLAIR, STIR, In phase, Out
of phase, TrueFISH, HASTE…Vậy bản chất của các thông số hay chuỗi xung đó là gì, có ý nghĩa ứng
dụng như thế nào. Hoặc một vấn đề khác cũng khá phổ biến trong thực hành tạo ảnh cộng hưởng
từ là hiện tượng nhiễu ảnh (artifact) xảy ra vì nguyên nhân gì, nhận biết và khắc phục như thế nào.
Đó thực sự là những vấn đế không dễ để trả lời đối với không ít người trong số ch ng ta, đặc biệt
đối với những người bắt đầu tiếp cận với hình ảnh cộng hưởng từ.
Hiện nay tại Việt Nam, các hệ thống tạo ảnh cộng hưởng từ có từ lực 1.5T đã khá phổ biến và
trong tương lai không xa các hệ thống hiện đại hơn như 3T cũng sẽ được triển khai rộng rãi. Điều
đó sẽ đặt ra những thách thức không nhỏ đối với những người làm chẩn đoán hình ảnh, bao gồm
cả bác sỹ và kỹ thuật viên, cần phải cập nhật liên tục để có thể làm chủ và vận hành được những
trang thiết bị hiện đại này. Để làm được điều đó, trước hết ch ng ta phải bắt đầu từ nền móng cơ
bản nhất, đó là nguyên lý cơ bản của tạo ảnh cộng hưởng từ. Tuy nhiên, cộng hưởng từ lại là hiện
tượng vật lý siêu vi mô, phức tạp và trừu tượng, không thể nhìn thấy bằng mắt thường, cũng không
thể sờ thấy.
Trong khuôn khổ tài liệu này, chỉ dựa trên những hiểu biết và kinh nghiệm cá nhân trong quá
trình học tập - làm việc cũng như tham khảo từ những thế hệ đi trước, ch ng tôi tóm tắt và đơn
giản hóa tối đa nhằm giới thiệu một số vấn đề cơ bản về nguyên lý tạo ảnh cộng hưởng từ đến
những bạn đồng nghiệp mới bước đầu đi vào tìm hiểu lĩnh vực hình ảnh cộng hưởng từ. Kiến thức
là vô hạn, năng lực của mỗi người là hữu hạn, luôn đón nhận mọi ý kiến đóng góp từ quý đồng
nghiệp.
5
H1a. CTscanner H1b. MRI (T2WI) H1c. MRI (FLAIR) H1d. MRI (T1W-Gd)
Hình 1. So sánh sự tương phản mô giữa hình ảnh CTscanner (H1a) và MRI (H1b,c,d) trong bộc lộ tổn thương
H2a. MR angiography H2b. MR spectroscopy H2c. MR diffusion tractography

Hình 2. Một số kỹ thuật tạo ảnh cộng hưởng từ chuyên sâu
H3a. In phase H3b. Out of phase

Hình 3. Hàng loạt các câu hỏi về ý nghĩa và ứng dụng của các thông số kỹ thuật như SE, GR, TR, TE, Slice thickness,
Gap, Bandwidth, Matrix, FOV, NEX hoặc các chuỗi xung như T1W, T2W, Inphse, out of phase, FLAIR, STIR, TrueFISH,
HASTE, FLASH, DW…
6
1. Từ trường hạt nhân và hiện tượng cộng hưởng từ

1.1. Từ trường hạt nhân
Hạt nhân nguyên tử hydro được cấu tạo bởi một proton mang điện tích dương, quay xung
quanh hạt nhân là một electron mang điện tích âm, tuy vậy ch ng ta chỉ quan tâm đến proton mà
thôi. Hình ảnh cộng hưởng từ ứng dụng trong y học được tạo ra từ việc thu tín hiệu của hạt nhân
nguyên tử hydro, tức là proton. Proton sẵn có 2 thuộc tích vật lý cơ bản:
 Momen quay: proton luôn tự quay xung quanh một trục riêng của nó, chuyển động quay
này tạo ra một momen quay.
 Momen từ: do mang điện tích nên khi quay proton tạo ra xung quanh nó một từ trường hạt
nhân, từ trường này có thể bị ảnh hưởng và thay đổi dưới sự tác động của từ trường bên
ngoài hoặc của sóng điện từ. Ch ng ta chỉ quan tâm đến thuộc tính này.
H4a. Hạt nhân nguyên tử hydro có H4b. Do chuyển động quay, proton H4c. Do có từ trường bao quanh nên
1 proton mang điện dương, quay có momen quay giống như một con proton có momen từ giống như thanh
xung quanh trục của riêng nó. quay. một nam châm.
Các momen từ được biểu diễn dưới dạng vector, có 3 đặc tính cơ bản là độ lớn, phương và
chiều. Tổng hợp các vector biểu diễn momen từ tuân theo các phép cộng vector của toán học. Ví dụ
nếu 2 vector có cùng độ lớn, cùng phương nhưng ngược chiều nhau thì vector tổng hợp sẽ bằng
không, hoặc nếu hai vector có cùng độ lớn, cùng phương và cùng chiều nhau thì vector tổng hợp sẽ
cùng phương, chiều và gấp đôi chiều dài các vector thành phần (H2). Những kiến thức về hình học
vector là tiền đề để ch ng ta hiểu về Mo, Mz, Mxy, hay sự suy giảm của Mxy…
H5a. Các vector A,B,C,D sắp xếp H5b. Vector (A+B) là tổng hợp của 2 H5c. Minh họa tổng hợp các vector
ngẫu nhiên giống như các proton vecotr A và B có phương và chiều có cùng phương nhưng chiều và độ
trong một tổ chức. khác nhau. lớn khác nhau
7
1.2. Hiện tượng cảm ứng từ

Hiện tượng cảm ứng từ ch ng ta có thể quan sát được bằng mắt thường là sự cảm ứng từ giữa
từ trường trái đất và chiếc la bàn. Trái đất tự quay xung quanh trục của mình nên có momen từ
theo hướng Bắc – Nam. Kim la bàn là một thanh nam châm có momen từ. Khi đặt một chiếc labàn
ở bất kỳ đâu trên bề mặt trái đất (tức là trong phạm vi tác động của từ trường trái đất) thì kim la
bàn luôn chỉ theo hướng Bắc – Nam. Nhưng nếu mang chiếc la bàn đó lên mặt trăng, thoát khỏi
tầm ảnh hưởng của từ trường trái đất thì kim la bàn sẽ không còn chỉ theo hướng Bắc – Nam nữa.
Ở cấp độ siêu vi mô của proton, trong trạng thái bình thường, momen từ của các proton có
chiều và hướng sắp xếp ngẫu nhiên hỗn độn. Khi đặt vào trong một từ trường Bo, do tác động cảm
ứng từ, mỗi proton sẽ bị sắp xếp lại theo phương của Bo giống như kim la bàn xoay lại theo hướng
Bắc – Nam của từ trường trái đất. Kết quả là toàn bộ các proton đặt trong từ trường Bo sẽ sắp xếp
thành 2 nhóm. Một nhóm ở mức năng lượng cao, số lượng nhiều hơn, có vector momen từ song
song-cùng chiều với Bo. Nhóm còn lại ở mức năng lượng thấp, số lượng ít hơn, có vector momen từ
song song-ngược chiều với Bo. Chênh lệch năng lượng ΔE giữa nhóm năng lượng cao và năng lượng
thấp đặc trưng cho mức độ từ hóa của mỗi loại mô và tỷ lệ thuận với từ trường Bo. Tổng hợp các
vector cảm ứng từ của 2 nhóm proton này được một vector từ trường tổng hợp Mo, do nhóm
proton năng lượng cao chiếm ưu thế về số lượng nên vector Mo có cùng phương và chiều với Bo.
Hình6a. Ở trạng thái bình thường Hình6b. Trong Bo, các proton xếp Hình6c. Chênh lệch năng lượng ΔE tỷ lệ
(không có Bo), các proton có momen thành 2 nhóm có cùng phương với thuận với cường độ Bo (2 triệu proton
từ sắp xếp ngẫu nhiên theo nhiều Bo và ngược chiều nhau. Nhóm cùng đặt trong các từ trường Bo khác nhau
phương và hướng khác nhau chiều Bo ưu thế về số lượng có ΔE khác nhau).
Để có thể khảo sát được vector từ trường Mo trong các hiện tượng tiếp theo, người ta giả định
đặt Mo vào một hệ quy chiếu trong không gian 3 chiều (x,y,z), trong đó lấy trục z là trục của từ
trường Bo theo phương thẳng đứng với chiều từ dưới lên trên và do vậy vector tổng hợp Mo cũng
có phương thẳng đứng với chiều từ dưới lên trên. Hình chiếu của Mo lên trục z được gọi là từ hóa
dọc (longitudinal magnetization) hay Mz, tương tự hình chiếu của Mo lên mặt phẳng xy được gọi là
từ hóa ngang (transverse magnetization) hay Mxy.
Hiện tượng cảm ứng từ trường giữa Bo và các proton không chỉ làm sắp xếp lại phương và
chiều của moment từ mà còn làm cho các proton bị đảo và lắc (spin) đồng thời vẫn quay quanh trục
của nó, hiện tượng này gọi là sự tiến động (precession).
8
1.3. Tần số Larmor

Tần số tiến động được gọi là tần số Larmor, tính theo công thức: ωo = Bo.Ƴ, trong đó Bo là
cường độ từ trường ngoài (đơn vị Testla), Ƴ là tỷ số hồi chuyển từ (gyromagnetic ratio) có tính chất
hằng định ở mỗi loại hạt nhân nguyên tử (đơn vị là MHz/T). Tỷ số hồi chuyển từ của hạt nhân
nguyên tử hydro là Ƴ/2π = 42,57. Nếu đặt trong từ trường Bo = 1,5 T thì tần số tiến động của
proton sẽ là 63,9 MHz. Ch ng ta cần nhớ về tần số Larmor, bởi đây là sợi chỉ đỏ xuyên suốt toàn bộ
nội dung, kiến thức về nguyên lý tạo ảnh cộng hưởng từ.
Ngoài hạt nhân nguyên tử hydro, các hạt nhân nguyên tử khác cũng có hiện tượng cảm ứng từ
nhưng trong thực tế, hạt nhân nguyên tử hydro được sử dụng để tạo ảnh cộng hưởng từ bởi vì đây
là nguyên tố phổ biến nhất trong cơ thể.
Hình7a. Con quay vừa quay, vừa Hình7b. Proton cũng có chuyển Hình7c. Hệ quy chiếu trong không gian
lắc khi chịu tác động của trọng lực động quay quanh trục của mình 3 chiều để nghiên cứu các đặc tính của
(G). Hiện tượng lắc đảo của con và chuyển động lắc (tiến động) Mo.
quay gọi là sự tiến động. khi được đặt trong Bo.
1.4. Hiện tượng cộng hưởng từ

Khái niệm về hiện tưởng cộng hưởng (resonance) ban đầu được áp dụng trong vật lý cơ học.
Người ta thấy rằng khi một vật đang dao động cưỡng bức, nếu được kích thích bởi một ngoại lực
tuần hoàn có tần số trùng với tần số dao động riêng của nó thì biên độ giao động sẽ đạt giá trị cực
đại. Hiện tượng cộng hưởng còn xảy ra ở nhiều lĩnh vực khác nữa, trong đó có dao động điện từ.
Một ví dụ về hiện tượng cộng hưởng cơ học mà ch ng ta có thể thấy được đó là việc lắc võng. Khi
chiếc võng đang đung đưa, ch ng ta đẩy một lực vào chiếc võng sao cho thật đều, theo đ ng nhịp
và chiều đung đưa của chiếc võng thì biên độ lắc của chiếc võng sẽ tăng lên đến một giá trị tối đa.
Hiện tượng cộng hưởng từ, chính xác là hiện tượng cộng hưởng từ trường xảy ra giữa từ
trường của hạt nhân nguyên tử hydro (proton) và từ trường được cung cấp bởi sóng kích thích (RF).
Để tạo ra hiện tượng cộng hưởng từ, người ta cung cấp một sóng RF (radio frequency) kích thích
vào các proton trong từ trường Bo. Tần số của sóng RF phải đảm bảo 2 điều kiện. Thứ nhất, tần số
của sóng RF phải đ ng bằng tần số tiến động ωo của các proton. Thứ hai, phương của RF phải vuông
góc với phương thẳng đứng của Bo.
Năng lượng từ RF làm thay đổi momen từ của mỗi proton, dẫn đến vector tổng hợp Mo bị lệch
một góc nhất định so với phương của Bo. Trên hệ quy chiếu xyz, vector từ trường tổng hợp Mo
được quy chiếu thành 2 vector thành phần là từ hóa dọc (Mz) lên trục z và từ hóa ngang (Mxy) trên
mặt phẳng xy. Năng lượng của RF phải chính xác vì nó quyết định điến góc lệch của Mo.
9
 Nếu năng lượng của RF = ΔE, hai đám proton có năng lượng thấp và cao sẽ cân bằng, góc
lệch của Mo sẽ là 90o khi đó toàn bộ Mo sẽ nằm trên mặt phẳng xy, thành phần Mz sẽ bị
triệt tiêu, Mzy đạt giá trị cực đại bằng Mo.
 Nếu năng lượng RF < ΔE, góc lệch Mo sẽ nhỏ hơn 90o, cả Mz và Mxy đều nhỏ hơn Mo.
 Nếu năng lượng RF = 2ΔE, góc lệch của Mo sẽ là 180o khi đó Mxx=0, Mz đ ng bằng Mo, có
cùng phương nhưng ngược chiều với Mo.
Hình8a. Vector tổng hợp Mo Hình8b. Sóng RF có tần số Hình8c. Do các proton hấp Hình8d. Chiếu Mo lên
được đặt vào hệ quy chiếu đúng bằng tần số tiến thụ năng lượng từ RF, Mo trục z thu được Mz,
không gian 3 chiều, song song động (ωo) kích thích vào bị đã bị lệch một góc nhất chiếu Mo lên mặt phẳng
với Bo. các proton định so với Bo. xy thu được Mxy.
1.5. Khái niệm pha

Trong trạng thái cộng hưởng, vector momen từ của mỗi proton bị lệch đi một góc nhất định và
khi đó hình chiếu của vector momen từ lên mặt phẳng – xy cũng sẽ là một vector quay xung quanh
trục – z, vị trí của vector hình chiếu trong mặt phẳng xy được gọi là pha (phase) của proton. Hay
nói cách khác, pha chính là trạng thái vị trí vector momen từ của các proton trong khi tiến động
dưới tác động của RF.
Hình9. Vị trí của vector hình chiếu Hình10a. Proton A được Hình10b. Proton B sớm Hình10c. Proton C trễ pha
o o o
trong mặt phẳng xy được gọi là chọn làm mốc ở vị trí 0 pha 10 so với proton A. 10 so với proton A.
phase của spin. trong mặt phẳng xy
Các proton có thể trong trạng thái cùng pha (in phase) hoặc lệch pha (dephase). Trạng thái
cùng pha xảy ra khi các proton có momen từ ở cùng một phương và hướng. Khi các proton có
momen từ không ở cùng phương và hướng từ gọi là lệch pha. Lấy ví dụ trong hình 10, dưới tác
động của RF, các proton A, B, C có momen từ cùng tiến động trong mặt phẳng xy xung quanh trục z
10
o
với nhiều góc khác nhau. Proton B ở phía trước A một góc 10 thì khi đó gọi là B lệch pha (sớm pha)
10o so với A. Tương tự, C ở phía sau A một góc 30o thì khi đó gọi là C lệch pha (trễ pha) 30o so với A.
Hình11a. Các proton ở trạng Hình11b. Các proton ở trạng thái lệch pha Hình11c. Do trạng thái lệch pha,
thái cùng pha (in phase). (dephase). Chú ý mũi tên và các vạch mầu đỏ một số proton bị triệt tiêu
của các proton. momen từ
Hình12. Minh họa trạng thái các

phase của proton và vector từ
trường tổng hợp (vector sum).
Khi các proton trong trạng thái
đồng pha (in phase), vector tổng
hợp là lớn nhất (a).
Khi các proton trong trạng thái
lệch pha (out of phase), vector
tổng hợp sẽ không đạt giá trị lớn
nhất mà sẽ thay đổi độ lớn theo
trạng thái pha của các proton
(b,c,d).
2. Thư duỗi
2.1. Thư duỗi T1
Sau khi RF kích thích vào các proton trong từ trường Bo với tần số và năng lượng thích hợp,
vector Mo bị lệch một góc 90o, chuyển từ phương thẳng đứng thành phương nằm ngang trong mặt
phẳng-xy và quay xung quanh trục-z. L c này Mxy có giá trị bằng Mo và Mz bị triệt tiêu. Khi ngừng
kích thích sóng RF, Mo dần dần trở lại trạng thái ban đầu theo phương thẳng đứng, điều đó cũng có
nghĩa là Mz cũng dần dần phục hồi trở lại. Quá trình phục hồi của Mz được gọi là thư duỗi dọc
(longitudinal relaxation) hay thư duỗi T1.
11
Hình 13. Minh họa thời gian phục hồi T1 (T1 recovery)
Hình13a. Do RF kích thích, Mo Hình13b. Khi RF ngừng kích Hình13c. Mz phục hồi lại được Hình13d. Khi Mz phục hồi
lệch một góc 90 độ trong mặt thích. Mo trở lại trạng thái ban 63% giá trị ban đầu là thời lại được toàn bộ giá trị
phẳng - xy. Mxy có độ lớn đầu. Mz dần phục hồi trở lại điểm xác định T1. Mo vẫn tiếp ban đầu (Mo).
bằng M, quay xung quanh giá trị ban đầu. Đồng thời Mo tục trở lại trạng thái ban đầu
trục z. vẫn quay xung quanh trục z và quay quanh trục z.
Bản chất của hiện tượng thư duỗi dọc là do các proton khi chuyển từ trạng thái bị kích thích về
trạng thái ổn định ban đầu và giải phóng ra năng lượng đã hấp thu từ sóng RF vào môi trường xung
quanh (lattice). Do đó thư duỗi T1 cũng còn được gọi là thư duỗi spin – lattice, tức là thư duỗi được
hình thành do các spin giải phóng năng lượng vào mạng lưới xung quanh.
2.2. Thư duỗi T2
Ngay sau khi sóng RF kích thích, các proton tiến động ở cùng một trạng thái gọi là cùng pha.
Nhưng theo thời gian, do các proton khác nhau nằm ở vị trí khác nhau, có tần số tiến động khác
nhau nên trạng thái cùng pha sẽ bị chuyển dần dần sang trạng thái lệch pha. Khi đó các proton lệch
pha với nhau sẽ triệt tiêu một phần hoặc hoàn toàn moment từ của nhau. Kết quả là vector tổng
hợp Mxy giảm dần do sự triệt tiêu và tương tác giữa các proton. Hiện tượng Mxy giảm dần do sự
tương tác và triệt tiêu lẫn nhau của các spin trong trạng thái lệch pha được gọi là thư duỗi T2, hay
thư duỗi ngang (transverse relaxation) của thành phần Mxy. Theo bản chất hiện tượng tương tác
giữa các spin với nhau do dẫn đến triệt tiêu năng lượng của nhau nên thư duỗi T2 còn được gọi là
thư duỗi spin-spin.
Hình 14. Thời gian suy giảm T2 (T2 decay)
Hình14a. Do tác động của Hình14b. Khi RF ngừng kích Hình14c. Sự lệch pha và Hình14d. Mxy tiếp tục bị
RF, Mo lệch một góc 90 độ. thích. Mo trở lại trạng thái tương tác lẫn nhau làm suy giảm đến khi bị triệt
Mxy có độ lớn bằng Mo. ban đầu. Các thành phần triệt tiêu momen từ, dẫn tiêu hoàn toàn nếu như
Mxy quay xung quanh trục z của Mxy lệch pha nhau đến suy giảm Mxy. RF tiếp tục ngừng kích
trong mặt phẳng xy thích.
12
T1 và T2 là các đại lượng có bản chất độc lập với nhau nhưng ít nhiều diễn ra trong cùng một
thời điểm. Độ lớn của T1 và T2 phụ thuộc vào cường độ từ trường ngoài (Bo) và mức độ chuyển
động nội tại của các proton trong tổ chức (chuyển động Brown). Các loại mô khác nhau thì T1, T2
có giá trị khác nhau và đương nhiên mật độ các proton cũng khác nhau. Với cường độ từ trường
ngoài là 1.5T, các mô trong cơ thể có T1 nhận giá trị trong khoảng 500-5000 msec, T2 nhận giá trị
trong khoảng 100-300 msec. Mô mỡ có T1 và T2 nhỏ hơn nước, tức là thời gian phục hồi và suy
giảm của mô mỡ nhanh hơn nước.
2.3. Thư duỗi T2*
Trong quá trình suy giảm của Mxy, ngoài thư duỗi T2 còn có thêm một đại lượng nữa là thư
duỗi T2*(T2* relaxation). Thư duỗi T2* là là hiện tượng suy giảm Mxy do sự không đồng nhất của
từ trường (field inhomorreneities). Các mô và tổ chức cơ quan trong cơ thể có nhiều hình dạng, cấu
tr c khác nhau, có thể là mỡ, cơ, sụn, nước hoặc khí. Một số trường hợp có giàu khoáng chất như
vỏ xương, sản phẩm của máu hoặc vôi hóa. Do vậy, vị trí tiếp giáp giữa các cơ quan hoặc ngay trong
cấu tr c của một cơ quan thì cấu tr c cũng không đồng nhất, dẫn đến phân bố từ trường cũng
không đồng nhất và hiện tượng lệch pha.
Về bản chất, thư duỗi T2* giống T2 ở chỗ cùng là thời gian suy giảm của thành phần Mxy
nhưng lại khác T2 ở chỗ T2* đánh giá sự suy giảm Mxy do sự không đồng nhất từ trường ở các vị trí
khác nhau, còn T2 đánh giá sự suy giảm Mxy do sự tương tác giữa các proton với nhau. Thư duỗi
T2* luôn có giá trị nhỏ hơn T2. Trong thực tiễn, T2* thường xảy ra ở vùng mật độ tổ chức không
đồng nhất như bờ của các tạng, phân cách giữa khí và nước hoặc có mặt các nguyên tử kim loại.
T2 và T2* liên quan đến nhau theo công thức: 1/T2* = 1/T2 + 1/2. Ƴ.ΔB. Trong đó Ƴ là hằng số
hồi chuyển từ, ΔB là mức độ chênh lệch từ trường không đồng nhất. Khi mà từ trường càng đồng
nhất thì giá trị của T2* càng gần T2.
2.4. Suy giảm cảm ứng tự do
Trong phần thư duỗi T2 ta đã biết hiện tượng vector từ hóa Mxy giảm dần do sự tương tác và
triệt tiêu lẫn nhau của các spin trong trạng thái lệch pha xảy ra do các proton lệch pha với nhau,
triệt tiêu một phần hoặc hoàn toàn moment từ của nhau.
Với cùng một hiện tượng, khi đánh khảo sát dưới góc độ thời gian ch ng ta gọi đó là thời gian
thư duỗi T2 có đơn vị tính là msec. Khi khảo sát dưới góc độ cường độ tín hiệu tức độ lớn của Mxy
ch ng ta gọi đó là suy giảm cảm ứng tự do FID (free induction decay). “Free” có nghĩa là hiện tượng
này xảy ra do nội tại các spin với nhau và độc lập với sự tác động của xung kích thích RF.
“Induction” có nghĩa là cơ chế xảy ra theo hiện tượng tương tác, cảm ứng giữa các spin với nhau.
“Decay” nghĩa là sự suy giảm cường độ tín hiệu (độ lớn của Mxy).
Về mặt toán học, FID có công thức tính khá phức tạp: Mxy(t) = Mxy(0)e-t/T2*.cos(α). Trong đó
Mxy (t) là giá trị của thành phần Mxy tại thời điểm (t) sau khi kích thích sóng RF; Mxy(0) là giá trị
của Mxy tại thời điểm ban đầu ngay sau khi ngừng kích thích RF (giá trị Mxy cực đại); α là góc lệch
của Mo do kích thích của RF.
13
Vector từ hóa Mxy (mầu đỏ) là tổng hợp từ nhiều Đồ thị biểu diễn suy giảm cảm ứng tự do FID
vector thành phần (mầu xanh) ở nhiều phase khác theo thời gian của Mxy, bị ảnh hưởng bởi thư
nhau (out of phase). duỗi T2*.
3. Sự tương phản hình ảnh

Trước khi đề cập đến sự tương phản hình ảnh (image contrast) cộng hưởng từ thì ch ng ta cần
đề cập đến khái niệm thời gian lặp lại xung TR và thời gian thu tín hiệu TE.
3.1. Thời gian lặp lại xung TR
Thời gian lặp lại xung TR (repetition time) là khoảng thời gian giữa 2 lần kích thích sóng RF, có
đơn vị tính là mili – giây. TR quyết định đặc tính thư duỗi T1 trên ảnh cộng hưởng từ, hay nói cách
khác thay đổi giá trị của TR sẽ thay đổi sự tương phản của ảnh T1W.
Hình15. TR và TE.
Thời gian lặp lại xung TR là
khoảng thời gian giữa 2 lần
kích thích sóng RF liên tiếp
nhau.
Thời gian thu tín hiệu TE là
khoảng thời gian từ khi bắt
đầu kích thích RF đến khi thu
được đỉnh tín hiệu Echo.
Khi TR kéo dài, Mz sẽ được phục hồi nhiều hơn, có nghĩa là sẽ có nhiều proton sẵn sàng cho
kích thích RF tiếp theo và kết quả là cường độ tín hiệu thu được sẽ mạnh hơn. Ngược lại khi TR
ngắn, Mz mới chỉ phục hồi được một phần thì đã bị sóng RF tiếp theo kích thích, khi đó mới chỉ có
một phần proton được kích thích và kết quả là cường độ tín hiệu thu được sẽ yếu hơn.
Mô mỡ có thư duỗi T1 ngắn trong khi nước có thư duỗi T1 dài. Tại thời điểm TR ngắn (< 600
msec) thì sự tương phản giữa mỡ và nước sẽ là tối đa do tại thời điểm này thì Mz của mô mỡ có tốc
độ phục hồi nhanh hơn nước. Kết quả là mô mỡ sẽ tăng tín hiệu còn nước thì sẽ giảm tín hiệu trên
hình ảnh cộng hưởng từ. Ngược lại, nếu ta chọn TR dài (>1.500 msec) thì khi đó Mz của cả mô mỡ
và nước đều có không có sự khác biệt, và kết quả là độ tương phản của mỡ và nước trên hình ảnh
cộng hưởng từ là không phân biệt được.
14
Hình16a. Sự tương phản của mô mỡ (có T1 ngắn) và nước (có T1 dài) Hình16b. Hình ảnh T1W (TR ngắn).
rất khác biệt tại thời điểm TR ngắn và không phân biệt được tại thời Tương phản giữa mỡ dưới da và
điểm TR kéo dài. nước (dịch não tủy) là rất rõ rệt.
3.2. Thời gian thu tín hiệu TE

Trước hết ta cần hiểu echo là gì? Echo là tín hiệu mà bộ phận cảm biến (coils) thu được từ các
spin khi ch ng ở trong trạng thái đồng pha do sự tác động của sóng RF. Thời gian thu tín hiệu TE
(echo time) là khoảng thời gian từ khi bắt đầu kích thích RF đến khi thu được đỉnh tín hiệu echo lớn
nhất. TE cũng có đơn vị tính là mili-giây. TE quyết định đặc tính thư duỗi T2 trong tạo ảnh cộng
hưởng từ, hay nói cách khác thay đổi giá trị của TE sẽ thay đổi độ tương phản trên ảnh T2W.
Khi chọn thời điểm TE ngắn (< 30 msec) để thu tín hiệu, thư duỗi T2 mới bắt đầu diễn ra nên
chỉ có một số ít spin (proton) phát tín hiệu echo, kết quả là cường độ tín hiệu thu được sẽ thấp cho
dù mô đó có thư duỗi T2 ngắn hay dài thì đều có màu đen trên ảnh T2W, không phân biệt được.
Khi chọn thời điểm TE dài (thường khoảng 60 msec) để thu tín hiệu, l c này thư duỗi T2 đã diễn ra
đủ dài, mô nào có thư duỗi T2 dài hơn thì có nhiều spin phát tín hiệu echo hơn, kết quả là cường độ
tín hiệu thu được sẽ có sự khác biệt với những mô có thư duỗi T2 khác nhau. Mô nào có thư duỗi
T2 dài thì sẽ tăng tín hiệu, có màu trắng trên ảnh T2W.
Như vậy, trên hình ảnh T2W (có TE kéo dài) thì những mô có thư duỗi T2 ngắn (như nhu mô
não, gan, lách) thì sẽ giảm tín hiệu còn những mô có thư duỗi T2 dài (như dịch não tủy, dịch kính,
dịch khớp) thì sẽ tăng tín hiệu.
15
Hình17a. Sự tương phản của nhu mô não (có T2 ngắn) và nước (có T2 dài) Hình17b. Hình ảnh T2W (TE dài).
rất rõ rệt tại thời điểm TE dài (80msec) và không khác biệt được tại thời Tương phản giữa dịch não tủy và
điểm TE ngắn (20msec). nhu mô não là rất rõ rệt.
Hình18a. Hình ảnh T1 – weighted Hình18b. Hình ảnh T2 - weighted Hình18c. Hình ảnh PD - weighted
3.3. Mỗi liên quan của TR, TE và sự tương phản

Các tín hiệu thu được từ các spin qua bộ phận tiếp nhận (receiver coils) được xử lý và tạo
thành ảnh cộng hưởng từ, có 3 đại lượng quyết định đến sự tương phản là thư duỗi T1, thư duỗi T2
và mật độ proton (proton density), ch ng cho biết mức độ khác biệt về khẳ năng thư duỗi (T1
recovery và T2/T2* decay) giữa các tổ chức khác nhau.
 Thư duỗi T1: đại lượng cho biết khoảng thời gian để một proton đã bị kích thích phục hồi lại
trạng thái ban đầu và sẵn sàng cho lần kích thích tiếp theo. Thời gian T1 ảnh hưởng trực tiếp
đến cường độ tín hiệu. Hình ảnh có độ tương phản chủ yếu do T1 quyết định gọi là ảnh T1W
(T1 weighted).
 Thư duỗi T2: đại lượng cho biết khoảng thời gian mất đi tín hiệu của proton trong mô đó
sau khi bị kích thích. Hình ảnh có độ tương phản chủ yếu do T2 quyết định gọi là ảnh T2W
(T2 weighted).
 Mật độ proton: là số proton có trong một đơn vị thể tích mô, là đại lượng cho biết cường độ
tín hiệu lớn nhất có thể thu nhận được từ một mô. Mô nào có giàu mật độ proton hơn thì
có tín hiệu cao hơn. Hình ảnh có độ tương phản chủ yếu do mật độ proton quyết định gọi là
ảnh PDW (PD weighted). Trong ảnh PDW, các thông số T1 và T2 đã được đưa về giá trị nhỏ
nhất bằng cách chọn TR kéo dài và TE ngắn.
Bảng 1. Tương quan của TR, TE, mật độ proton và độ tương phản của các loại hình ảnh cộng hưởng từ
Loại hình ảnh cộng hưởng từ Giá trị TR Giá trị TE
T1W (T1 weighted) Ngắn Dài
T2W (T1 weighted) Dài Dài
PDW (proton density weighted) Dài Ngắn
16
Bảng 2. Thư duỗi T1, T2 của một số loại mô trong từ trường 1.5T
Cơ quan Loại mô T1 (msec) T2 (msec)
Não Chất xám 921 101
Chất trắng 787 92
Dịch não tủy 3000 1500
Phù nề 1090 113
Meningioma 979 103
Glioma 957 111
Astrocytoma 1109 141
U hỗn hợp (miscelaneous) 1703 121
Gan Nhu mô bình thường 493 43
HCC 1077 84
Lách Nhu mô bình thường 782 72
Tụy Nhu mô bình thường 513
U hỗn hợp (miscelaneous) 1448
Thận Nhu mô bình thường 652 58
Cơ Nhu mô bình thường 868 47
Bảng 3. Cường độ tín hiệu của các mô khác nhau trên hình ảnh T1W và T2W
SI T1WI T2WI
Khí, mô có giàu mật độ khoáng (vỏ xương, Khí, mô có giàu mật độ khoáng (vỏ xương, sỏi), mạch
sỏi), mạch máu có dòng chảy tốc độ cao máu có dòng chảy tốc độ cao (động mạch)
(động mạch)
Mô giầu collagen (sẹo, gân, dây chằng), mô Mô giầu collagen (sẹo, gân, dây chằng), đảo xương
nhiều nước (gan, lách, thận, tụy, buồng Mô nhiều nước (gan, tụy, thượng thận, sụn trong, cơ)
trứng, bàng quang, t i mật, dịch não tủy,
cơ), mô bị phù nề, nang đơn thuần.
Mô giầu protein (dịch khớp, ổ áp-xe, nang Mô nhiều nước (gan, tụy, thượng thận, sụn trong, cơ)
dịch không trong) Mô mỡ, tủy mỡ trong xương
Mô mỡ, tủy mỡ trong xương, các sản phẩm Mô mỡ, tủy mỡ trong xương
giáng hóa của máu (metHb), mạch máu có Mô nhiều nước tự do (thận, bàng quang, buồng
dòng chảy chậm (tĩnh mạch), thuốc đối trứng, t i mật, lách, dịch não tủy), mô giàu protein
quang từ (dịch khớp, ổ áp xe), nang, sản phẩm máu (oxyHb,
methHb ngoại bào)
3.4. Hiện tượng bão hòa

Như ch ng ta đã đề cập ở trên, trong trường hợp TR rất ngắn thì thành phần từ hóa dọc Mz sẽ
phục hồi được ít, do đó số lượng các proton sẵn sàng cho trạng thái kích thích RF tiếp theo sẽ ít và
kết quả cuối cùng là tín hiệu thu được sẽ yếu. Khi một chuỗi các sóng RF kích thích liên tiếp nhau,
tín hiệu cộng hưởng từ thu được càng yếu dần đi sau mỗi lần kích thích, nhưng dù các RF có kích
thích bao nhiêu lần đi nữa thì Mz vẫn không bị triệt tiêu hoàn toàn mà cuối cùng vẫn được giữ ở
17
một giá trị thăng bằng. Hiện tượng này được gọi là trạng thái bão hòa (saturation), đây là một khái
niệm quan trọng trong các kỹ thuật tạo ảnh cộng hưởng từ nhanh, có TR ngắn.
Hình 19. Cơ chế của hiện tượng bão hòa trong các kỹ thuật tạo ảnh cộng hưởng từ có TR rất ngắn
Hình19a. Sau lần kích thích thứ nhất, Hình19b. Sau lần kích thích thứ 2, Hình19c. Sau lần kích thích thứ 3, Mz
do TR rất ngắn nên chỉ một phần Mz Mz lại tiếp tục giảm để sẵn sàng cho chỉ còn lại rất ít, nhưng không bị
sẵn sàng cho kích thích thứ 2. kích thích thứ 3 triệt tiêu hoàn toàn.
Hình 20. Minh họa thành phần Mz đi vào trạng thái bão hòa do TR rất ngắn
Sau kích thích RF 90 độ lần thứ
nhất, do TR rất ngắn nên chỉ hơn
50% Mz phục hồi, sẵn sàng cho
kích thích RF 90 độ tiếp theo. Liên
tục các sóng RF 90 độ kích thích với
TR rất ngắn, Mz có giảm dần
nhưng vẫn giữa ở trạng thái bão
hòa, thăng bằng (equilibrium).
3.5. Góc lệch

Góc lệch (flip angle) là góc tạo bởi thành phần Mo và Bo khi bị kích thích bởi RF. Góc lệch của
Mo là bao nhiêu thì phụ thuộc vào năng lượng của RF cung cấp.
 Năng lượng của RF đ ng bằng ΔE, hai đám proton có năng lượng thấp và cao sẽ cân bằng,
góc lệch của Mo sẽ là 90o khi đó toàn bộ Mo sẽ nằm trên mặt phẳng xy, thành phần Mz sẽ bị
triệt tiêu, Mzy đạt giá trị cực đại bằng Mo.
 Năng lượng RF nhỏ hơn ΔE, góc lệch Mo sẽ nhỏ hơn 90o, cả Mz và Mxy đều nhỏ hơn Mo.
 Năng lượng RF bằng 2ΔE, góc lệch của Mo sẽ là 180o khi đó Mxx=0, Mz đ ng bằng Mo, có
cùng phương nhưng ngược chiều với Mo.
Để khắc phục hiện tượng bão hòa trong các kỹ thuật tạo ảnh có TR rất ngắn, người ta sử dụng
sóng RF kích thích sao cho góc lệch nhỏ hơn 90o, ví dụ 30o. Khi đó, thành phần Mz sẽ không bị triệt
tiêu hoàn toàn, sẽ có độ lớn đủ để cho các kích thích RF tiếp theo và cường độ tín hiệu thu được sẽ
đủ lớn. Nói chung, khi TR càng ngắn thì góc lệch càng nhỏ để đảm bảo hiện tượng bão hòa được
khắc phục tối đa.
18
4. Hình ảnh cắt lớp và mã hóa tín hiệu

4.1. Hệ thống chênh từ
Như ch ng ta đã biết trong chụp cắt lớp vi tính (CT scanner), các lớp cắt được thực hiện bằng
cách cho hệ thống bóng phát tia và cảm biến (detector) quay đồng tốc xung quanh người bệnh, sau
đó tịnh tiến bàn để đưa người bệnh vào vùng phát tia. Bộ phận cảm biến sẽ đo mức độ hấp thụ tia
X của cơ thể tại vùng được khảo sát và bộ xử lý trung tâm sẽ tái tạo hình ảnh. Như vậy về cơ bản,
hình ảnh thu được ban đầu từ chụp cắt lớp vi tính chỉ là các lớp cắt ngang, vuông góc với trục cơ
thể. Các lớp cắt đứng ngang (coronal) hoặc đứng dọc (sagital) là do phần mềm tái tạo mà thành.
Tạo ảnh cộng hưởng từ không dùng bóng phát tia, cơ thể người bệnh được đặt vào trong từ
trường Bo. Vậy làm thế nào để có thể tạo được hình ảnh các lớp cắt chính xác tại khu vực muốn
thăm khám ? Không những chỉ cắt ngang, vuông góc với trục cơ thể mà lại có thể trực tiếp cắt theo
mặt phẳng đứng ngang, đứng dọc hoặc theo bất cứ mặt phẳng nào khác với độ chính xác cao?
Trong một từ trường tĩnh Bo đồng nhất, tần số cộng hưởng của mọi proton sẽ như nhau và sẽ
cùng cộng hưởng với một sóng RF có tần số cộng hưởng đ ng bằng tần số Larmor. Nếu để như vậy
thì ch ng ta sẽ không thể chọn được một lớp cắt ở vị trí cần thăm khám. Do vậy trong các máy
chụp cộng hưởng từ, người ta sử dụng các hệ thống chênh từ (gradient coils) để tạo ra sự chênh
lệch từ trường đồng đều theo một hướng nhất định. Bộ phận chênh từ sẽ thêm vào hoặc bớt đi
cường độ từ trường tĩnh Bo ban đầu để hình thành một từ trường Bo mới có dạng hình chêm,
trong đó phần đáy hình chêm có cường độ từ trường lớn nhất, sau đó giảm dần (tuyến tính) đến vị
trí đỉnh hình chêm là nơi có cường độ từ trường yếu nhất.
Do có sự chênh từ mà tần số cộng hưởng (Larmor) của các lớp proton cũng sẽ thay đổi tuần tự
dọc theo trục cơ thể, tại một lớp cắt ngang thì có tần số cộng hưởng riêng, không trùng với tần số
cộng hưởng của các lớp cắt lân cận. L c này, nếu muốn lấy tín hiệu ở vị trí lớp cắt nào thì sử dụng
một sóng RF có tần số đ ng bằng tần số cộng hưởng của lớp cắt đó để kích thích vào vùng muốn
khảo sát. Kết quả là chỉ có các proton nằm trong lớp cắt có tần số cộng hưởng với tần số của RF
phát tín hiệu cộng hưởng từ và được ghi lại để tạo ảnh. Proton trong các lớp cắt lân cận sẽ không
phát tín hiệu do không trùng tần số với RF. Với một sóng RF cho trước, mức độ chênh từ càng lớn
thì sẽ tạo ra lớp cắt càng mỏng.
Hình21a. Từ trường Bo khi bộ
phận chênh từ (gradient coils)
không hoạt động. Cường độ từ
trường đồng nhất tại mọi điểm,
tần số tiến động của mọi proton là
như nhau.
Hình21b. Từ trường Bo khi bộ
phận chênh từ hoạt động. Cường
độ từ trường của Bo có hình
chêm, tăng dần hoặc giảm dần
theo một hướng nhất định. Tần số
tiến động của proton ở các lớp
khác nhau thì khác nhau.
19
Hình21c. Minh hoa về nguyên lý
chênh từ lựa chọn lớp cắt (slice-
selection) bằng sử dụng hệ thống
Gradient chênh từ.
Hình22a. Gradient-X tạo ra sự chênh Hình22b. Gradient-Y tạo ra sự chênh từ Hình22c. Gradient-X tạo ra sự
từ theo trục x (phải-trái) nhằm thực theo trục y (trước-sau) nhằm thực hiện chênh từ theo trục-z nhằm thực
hiện các lớp cắt đứng dọc (sagital) các lớp cắt đứng ngang (coronal) hiện các lớp cắt ngang (axial)
Mỗi hệ thống chênh từ Gradient khi hoạt động sẽ có 2 tham số đại diện là cường độ gradient
(gradient strength) và thời gian kéo dài gradient (length of gradient application). Khi thay đổi các
tham số này thì sẽ tạo ra những thay đổi về kỹ thuật tạo ảnh cộng hưởng từ.
Hình23a. Sơ đồ vị trí các hệ thống Gradient Y, Y, Z khi được Hình23b. Gradient X khi bật lên sẽ tạo ra sự chênh từ bao
lắp đặt đồng bộ. quanh theo trục phải – trái.
20
Hình23c. Gradient Y khi bật lên sẽ tạo ra sự chênh từ bao Hình23d. Gradient Z khi bật lên sẽ tạo ra sự chênh từ bao
quanh theo trục trước – sau. quanh theo trục trên – dưới.
4.2. Mã hóa không gian

Trong phần chênh từ (gradients) ch ng ta đã biết làm thế nào để lựa chọn được vị trí và độ dày
của lớp cắt. Bây giờ ch ng ta sẽ đặt vấn đề tiếp theo là trong mỗi lớp cắt đó, làm thế nào để xác
định được vị trí tín hiệu của các spin. Lấy ví dụ trực quan hơn, trên một lớp cắt qua gan làm sao
ch ng ta định vị được các cấu tr c giải phẫu trong gan.
Để giải quyết vấn đề này, mỗi điểm ảnh pixel được mã hóa trong không gian 2 chiều (spartial
endcoding). Một chiều được mã hóa theo trạng thái pha của các spin gọi là gradient mã hóa pha
(phase encoding gradient), chiều còn lại được mã hóa theo tần số cộng hưởng gọi là gradient mã
hóa tần số (frequency encoding gradient). Gradient mã hóa pha và gradient mã hóa tần số là hai
thành phần thông tin cần có để tạo nên một tín hiệu ảnh của spin, gọi là voxel (đơn vị ảnh thể tích).
Các voxel ghép lại với nhau tạo thành một hình ảnh cộng hưởng từ. Tương tự như trong mặt phẳng
tọa độ (oxy), tung độ-ox và hoành độ-oy kết hợp lại để tạo nên một điểm tọa độ (x,y).
4.2.1. Gradient mã hóa tần số
Gradient mã hóa tần số được quy chiếu theo trục chênh từ Gradient-X, với chiều từ trái sang
phải. Gradient-X tạo ra sự chênh từ trường có cường độ giảm dần từ trái sang phải, tương ứng với
đó là tần số cộng hưởng (tần số Larmor) cũng sẽ giảm dần, làm cho các spin ở phía bên trái tiến
động nhanh hơn các spine ở phía bên phải.
Khi hệ thống gradient mã hóa tần số đang hoạt động (turn on), tín hiệu thu được cho toàn bộ
một lớp cắt không phải là một tần số đơn độc mà là một dải tần số (frequency spectrum), trong đó
các spin có tần số cao nằm ở phía bờ trái của lớp cắt và giảm dần một cách tuyến tính đến các spin
có tần số thấp nằm ở phía bờ phải. Các spin trong cùng một cột của lớp cắt này sẽ có cùng một tần
số cộng hưởng. Các spin nằm trong các cột khác nhau thì có tần số cộng hưởng khác nhau. Dải tần
số thu nhận được từ mỗi lớp cắt còn có tên gọi khác là bandwidth (băng thông), ch ng ta sẽ đề cập
đến khái niệm này trong phần sau.
21
Hình24a. Gradient mã hóa tần số tạo ra hiện tượng các spin Hình24b. Quá trình mã hóa tần số. Từ dải tần số thu
trong cùng một cột thì có cùng một tần số cộng hưởng, còn được từ gradient mã hóa tần số, qua biến đổi Fourier để
các spin nằm ở các cột khác nhau thì có tần số cộng hưởng tạo thành hình ảnh cộng hưởng từ.
khác nhau.
4.2.2. Gradient mã hóa pha

Gradient mã hóa pha được quy chiếu theo trục Gradient – Y, tức là tạo chênh từ theo trục
trước – sau. Sau khi các spin bị kích thích và tiến động bởi RF, hệ thống gradient mã hóa pha được
kích hoạt (turn on), làm biến đổi tần số Larmor của các spin dọc theo trục của chênh từ Gradient-Y.
Các spin ở phía trên bị tác động bởi từ trường mạnh hơn sẽ tiến động nhanh hơn so với các spin ở
phía dưới, kết quả là sẽ dẫn đến sự tương tác chuyển dịch pha (phase shift) giữa các spin ở các lớp
khác nhau.
Mức độ chuyển dịch pha được quyết định bởi thời gian, biên độ của gradient mã hóa pha và vị
trí của các spin dọc theo trục chênh từ (tức trục gradient-Y), những spin nào ở phía trên sẽ có mức
chuyển pha nhiều hơn spin ở phía dưới. Sau một khoảng thời gian nhất định, hệ thống gradient mã
hóa pha ngừng hoạt động (turn off), tất cả các spin trở lại tần số tiến động ban đầu nhưng pha của
các spin đã bị thay đổi tuyến tính dọc theo trục-y. Mỗi một đường trong mặt cắt này sẽ có cùng
một trạng thái chuyển pha.
Hình25a. Gradient mã hóa pha tạo ra hiện tượng các spin Hình25b. Quá trình mã hóa pha diễn ra với nhiều bước
22
trong cùng một hàng thì có cùng pha và các spin ở các khác nhau ở nhiều hàng khác nhau trong mỗi lớp cắt.
hàng khác nhau sẽ có pha khác nhau. Thời gian thực hiện các bước mã hóa pha là yếu tố chính
quyết định thời gian tạo ảnh cộng hưởng từ.
Khái quát lại, một hình ảnh cộng hưởng từ là một tập hợp các đơn vị thể tích ảnh (voxel) sắp
xếp với nhau theo các hàng và các cột thì gradient mã hóa tần số quy định thông tin của các hàng
còn gradient mã hóa pha quy định thông tin về các cột.
Gradient mã hóa tần số theo các Gradient mã hóa pha theo các cột. Sự kết hợp gữa gradient mã hóa pha
hàng. Các spin trong cùng một hàng Các spin trong cùng một cột thì có và gradient mã hóa tần số tạo nên
thì có cùng tần số, các spin ở hàng cùng pha, các spin ở cột khác nhau thì thông tin của một lớp cắt.
khác nhau thì có tần số khác nhau. có pha khác nhau.
4.2.3. Mã hóa không gian 3 chiều

Trong thực tiễn tạo ảnh cộng hưởng từ, không phải ch ng ta chỉ tạo hình ảnh không gian 2
chiều mà nhiều khi ch ng ta muốn tạo ảnh không gian 3 chiều với các mục đích khác nhau như:
 Tái tạo đa bình diện (MPR)
 Tái tạo ảnh thể tích (VRT, MIP)
 Tạo ra lớp cắt mỏng (có ít spin phá tín hiệu) nhưng lại không muốn chất lượng ảnh tốt,
không bị giảm cường độ tín hiệu.
Để thực hiện được các công việc này thì người ta đưa vào hệ thống tạo ảnh cộng hưởng từ
một khái niệm khác đó là mã hóa không gian 3 chiều (three - dimensional spatial encoding). Nếu
như ở các phần trước, ch ng ta đã có gradient mã hóa pha theo trục – y, gradient mã hóa tần số
theo trục – x thì ở đây ch ng ta sẽ có thêm khái niệm gradient mã hóa không gian theo trục – z. Khi
đó vị trí không gian của tín hiệu dọc theo trục – z được mã hóa bằng Gradient – Z (trục trên – dưới).
4.3. K-space
Trong những phần trước, ch ng ta đã có các hệ thống chênh từ Gradient để tạo được tín hiệu
về lớp cắt, đã có các Gradient mã hóa để định vị được các cấu tr c trong lớp cắt. Vậy vấn đề tiếp
theo là phải kết hợp các tín hiệu đó với nhau tạo thành cơ sở dữ liệu.
Nói một cách đơn giản thì k-space là bộ nhớ lưu trữ dữ liệu thô nhất, chưa xử lý (raw data). Dữ
liệu trong k-space được lưu trong matrix (ma trận), gồm các hàng và các cột, trong đó các hàng (kx)
23
lưu trữ thông tin về gradient mã hóa tần số và các cột (ky) lưu trữ thông tin về gradient mã hóa pha
(H19). Các hàng và cột này kết hợp với nhau, tạo ra các đơn vị thể tích ảnh (voxel).
Trung tâm của k-space là phạm vi lưu trữ thông tin của dải các tần số thấp, quy định về độ
tương phản của hình ảnh (contrast). Ngoại vi của k-space là phạm vi lưu trữ thông tin của dải các
tần số cao, quy định về độ phân giải và độ nét của hình ảnh (resolusion). Tất cả các thông tin lưu
trữ trên k-space sẽ được biến đổi bằng thuật toán Fourier để tạo ra hình ảnh cuối cùng mà ch ng ta
nhìn thấy. Tuy khá phức tạp và có vẻ như khô khan nhưng khi hiểu rõ về k-space, gi p ch ng ta
hiểu rõ được nguồn gốc và cách khắc phục các nhiễu ảnh (artifacts) trong tạo ảnh cộng hưởng từ.
Hình26a. Minh họa vị trí và vai trò của k-space trong quá trình Hình26b. K-space. Ngoại vi là phạm vi lưu trữ thông
tạo ảnh cộng hưởng từ. Tín hiệu được thu nhận từ các hệ thống tin của dải các tần số cao, quy định về độ phân giải
coils, rồi được mã hóa theo pha và tần số. Các tín hiệu này được và độ nét của hình ảnh. Trung tâm là phạm vi lưu
kết hợp với nhau thành dữ liệu thô (raw data), sau đó nhờ biến trữ thông tin của dải các tần số thấp, quy định về độ
đổi Fourier (FT) chuyển thành hình ảnh. tương phản (contrast) của hình ảnh.
Hình 27. Minh họa không

gian 3 chiều của k-space
và sự tương quan với
hình ảnh cộng hưởng từ.
Phần trung tâm k-space
là phạm vi lưu trữ thông
tin của dải các tần số
thấp, quy định về độ
tương phản (contrast)
của hình ảnh.
Toàn bộ k-space (raw
data) được biến đổi
Fourier để tạo ra hình ảnh
đầy đủ, có thông tin về độ
tương phản và độ phân
giải không gian.
24
a b c
Hình 28. Minh họa về sự tương quan giữa các phần của k-space (hàng trên) với hình ảnh MRI thu được của phantom
(hàng dưới). Khi chỉ tái tạo phần trung tâm của k-space (a) thì thu được hình ảnh có độ tương phản cao, nhưng độ
phân giải thấp. Khi chỉ tái tạo phần ngoại vi của k-space (b) thì thu được hình ảnh có độ phân giải cao nhưng độ tương
phản thấp. Khi tái tạo toàn bộ k-space (c) thì thu được hình ảnh có độ tương phản và độ phân giải cao.
4.4. Biến đổi Fourier

Trong các phần trước, ch ng ta đã đề cập đến các hệ thống chênh từ Gradient để xác định về
vị trí và chiều dày lớp cắt, đa đề cập đến hệ thống mã hóa để định vị được tín hiệu của các điểm
ảnh trong mỗi lớp cắt, đã có K-space để kết hợp các thông tin đó với nhau tạo thành một dữ liệu
thô (raw data). Bây giờ ch ng ta cần một công cụ chuyển đổi những dữ liệu thô đó thành hình ảnh.
Biến đổi Fourier (Fourier transformation) sẽ làm nhiệm vụ kết hợp những thông tin thu được
từ gradient mã hóa pha và gradient mã hóa tần số lại với nhau để tạo được thành ảnh cộng hưởng
từ. Nói cách khác, biến đổi Fourier là công cụ để chuyển đổi dữ liệu trên k-spcae (raw data) thành
hình ảnh cộng hưởng từ.
Do trong thực tế ch ng ta không chỉ tạo ra một lớp cắt hoặc một chuỗi xung rời rạc nên lượng
thông tin thu được để biến đổi là rất lớn. Fourier là một biến đổi toán học rất phức tạp, có khoảng
256 biến số (unknowns) tương ứng với 256 phương trình (equations). Tương ứng với mã hóa không
gian 3 chiều, thì biến đổi Fourier cũng phải thay đổi để kết hợp thêm thông tin từ Gradient –Z.
Người ta gọi đó là phép biến đổi Fourier 3 chiều (3D-FT). Kỹ thuật này rất phổ biến trong các kỹ
thuật tạo ảnh cộng hưởng từ mạch máu (MR angiography).
25
5. Nhiễu từ và các yếu tố ảnh hưởng

5.1. Chỉ số nhiễu từ SNR
Trong các phần trước ch ng ta đã tìm hiểu về cách tạo ra tín hiệu cộng hưởng từ cũng như
cách thu tín hiệu và chuyển đổi tín hiệu đó thành ảnh cộng hưởng từ. Một yếu tố quan trọng khác
là những yếu tố nào ảnh hưởng đến tín hiệu cộng hưởng từ mà ch ng ta thu được, hay nói các
khác ch ng ta đề cập đến khái niệm nhiễu từ và các yếu tố ảnh hưởng.
Cần lưu ý rằng khái niệm nhiễu từ (noise) không đồng nghĩa với khái niệm nhiễu ảnh (artifacts).
Nhiễu từ là đề cập đến tín hiệu ch ng ta thu được bị ảnh hưởng như thế nào, còn nhiễu ảnh là đề
cập đến ảnh cộng hưởng từ mà ch ng ta nhìn thấy bị ảnh hưởng như thế nào. Để cụ thể hóa khái
niệm nhiễu từ, người ta đưa ra một thông số gọi là tỷ số nhiễu từ SNR (signal – to – noise ratio). Về
phương diện toán học, SNR là tỷ số giữa cường độ tín hiệu của một vùng mẫu và cường độ tín hiệu
ở một vùng bên ngoài khu vực tạo ảnh (background). Đơn vị tính SNR là decibel (dB).
Hoặc r t gọn lại là
Hình29a. Minh họa nguyên lý tạo ra của hiện Hình29b. Công thức tính SNR và các yếu tố phụ thuộc.
tượng nhiễu từ. Tín hiệu cộng hưởng từ bị ảnh
hưởng bởi các yếu tố gây nhiễu.
Cường độ tín hiệu vùng mẫu ROI (region of interest) được thực hiện tại lớp cắt có bộ phận cần
khảo sát. Cường độ tín hiệu vùng bên ngoài được lấy ở vùng không có tổ chức khảo sát, ví dụ trong
không khí nằm phía trước người bệnh. Trong tạo ảnh cộng hưởng từ, tỷ số nhiễu từ càng cao thì
chất lượng hình ảnh càng tốt. Tỷ số nhiễu từ phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm độ dày lớp cắt,
Bandwidth, FOV, Matrix, NEX, TR, TE, góc lệch, cường độ từ trường Bo, RF coils.
5.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến SNR
5.2.1. Pixel, Volxel, Matrix
Như đã đề cập trong phần k-space, matrix (ma trận) là một mạng lưới các ô nhỏ được tạo
thành từ các hàng và các cột kết hợp với nhau. Mỗi ô trong ma trận gọi là một pixel (đơn vị ảnh) ấn
định thông tin về cường độ tín hiệu thu được. Mỗi pixel của hình ảnh cộng hưởng từ sẽ cung cấp
các thông tin tương ứng với một volxel (đơn vị thể tích ảnh) trong không gian 3 chiều.
Kích thước của mỗi volxel sẽ quy định độ phân giải không gian của hình ảnh. Kích thước của
volxel càng nhỏ thì độ phân giải của ảnh cộng hưởng từ càng cao. Đơn vị tính của ma trận là số
26
lượng đơn vị ảnh theo hàng và cột. Ví dụ khi nói ma trận 256x128 thì có nghĩa là ma trận này có 256
đơn vị ảnh cho mỗi hàng và 128 đơn vị ảnh cho mỗi cột, tổng số đơn vị ảnh sẽ là 32.768.
Hình30a. Ma trận gồm nhiều ô nhỏ gọi là Hình30b. Mỗi đơn vị ảnh (pixel) trên ma trận tương ứng với một đơn
đơn vị ảnh (pixel) vị thể tích ảnh (volxel) trong không gian 3 chiều.
5.2.2. FOV
FOV (field of view) là diện tích của vùng thăm khám, tức là khu vực quan sát khi thực hiện thăm
khám. Đơn vị tính của FOV là milimettre (mm). Khái niệm này còn được sử dụng trong nhiều kỹ
thuật hình ảnh khác như chụp CTscanner, chụp mạch số hóa xóa nền DSA.
Có một sự tương quan chặt chẽ giữa FOV, Matrix và SNR. Kích thước của pixel được tính bằng
kích thước tương ứng của FOV chia cho kích thước Matrix. Nói cụ thể hơn, kích thước ngang (theo
trục mã hóa tần số) của pixel được tính bằng kích thước ngang của FOV chia cho kích thước ngang
của ma trận. Tương tự, kích thước dọc (theo trục mã hóa pha) của pixel được tính bằng kích thước
dọc của FOV chia cho kích thước dọc của Matrix.
Khi kích thước Matrix không thay đổi thì FOV sẽ quyết định kích thước của các pixel. Tức là
FOV càng lớn thì pixel càng lớn và ngược lại nếu FOV càng nhỏ thì pixel càng nhỏ. Khi FOV không
thay đổi, thì Matrix sẽ quyết định độ phân giải của hình ảnh, tức là Matrix càng lớn thì độ phân giải
không gian của hình ảnh càng cao.
Hình31a. Với ma trận không thay đổi (5x5), FOV Hình31b. Với FOV không thay đổi, ma trận càng nhỏ (5x5; 4x4; 3x3)
càng nhỏ thì pixel càng nhỏ, kết quả là độ phân thì pixel càng lớn, kết quả là độ phân giải của ảnh càng giảm.
giải của ảnh càng tăng.
27
Hình32a. Với cùng một
FOV, Matrix có số đơn
vị ảnh lớn thì có độ
phân giải không gian
cao. Hình ảnh thu được
nét và mịn gần với hình
ảnh thật.
Hình32b. Matrix có số
đơn vị ảnh nhỏ thì có độ
phân giải không gian
thấp. Hình ảnh thu
đượng thô, gồ ghề so
với hình ảnh thật.
Từ những điều trình bày ở trên có thể kết luận rằng, Matrix càng lớn thì độ phân giải không
gian của hình ảnh càng tốt. Tuy nhiên nếu tăng Matrix lên thì thời gian cắt lớp (scan time) cũng tăng
lên tương ứng, mà thời gian cắt lại là một trong những yếu tố quan trọng nhất, quyết định hiệu quả
kinh tế của mỗi hệ thống máy tạo ảnh cộng hưởng từ.
Trong thực tế, ch ng ta có thể áp dụng một thủ thuật để tăng Matrix nhưng vẫn đảm bảo thời
gian cắt có thể chấp nhận được đó là áp dụng kỹ thuật tạo FOV hình chữ nhật (rectangular field of
view), tức là làm giảm FOV theo chiều dọc (trục mã hóa pha). Cơ sở của thủ thuật này là do độ
phân giải không gian của ảnh được quy định bởi Matrix theo trục mã hóa tần số (trục ngang) trong
khi thời gian cắt lại được quyết định bởi Matrix theo trục mã hóa pha (trục dọc). Việc giảm kích
thước Matrix theo trục dọc do đó sẽ giảm thời gian cắt mà không giảm độ phân giải không gian.
Khi áp dụng kỹ thuật FOV hình chữ nhật này, sẽ tăng khả năng tạo nhiễu ảnh che phủ xung
quanh (wraparound artifact) do tín hiệu từ ngoài vùng FOV theo trục mã hóa pha sẽ dội trở lại hình
ảnh ở một vị trí nào đó. Kỹ thuật FOV này thường chỉ áp dụng cho chụp cộng hưởng từ cột sống,
chụp các chi hoặc chụp mạch máu.
5.2.3. Độ dày lớp cắt
Để tối ưu hóa độ tương phản hình ảnh cộng hưởng từ, ch ng ta luôn muốn làm thế nào để có
độ dày lớp cắt mỏng và tỷ số nhiễu từ cao. Tuy nhiên, độ dày lớp cắt mỏng hơn thì sẽ có ít spin
trong lớp cắt tham gia tạo tín hiệu hơn, sẽ có nhiều nhiễu từ hơn. Nhiều nhiễu từ hơn thì sẽ lại làm
giảm tỷ số nhiễu từ SNR. Ngược lại, độ dày lớp cắt dầy hơn sẽ có nhiều spin tham gia tạo tín hiệu
hơn, nhiễu từ sẽ ít hơn, tuy nhiên khi lớp cắt dầy sẽ làm tăng nhiễu ảnh do hiệu ứng thể tích riêng
phần (partial volume effect). Do vậy, việc lựa chọn độ dày lớp cắt và một tỷ số nhiễu từ thích hợp
sẽ tối ưu hóa độ tương phản của hình ảnh.
28
5.2.4. Bandwidth
Bandwidth (băng thông) là một dải tần số cụ thể, có đơn vị tính là Hert (Hz). Trong tạo ảnh
cộng hưởng từ có 2 khái niệm về Bandwidth là receiver Bandwith (băng thông tiếp nhận tín hiệu
đến) và transmit Bandwidth (băng thông truyền tín hiệu đi).
Transmit Bandwith chính là dải tần số của sóng RF kích thích vào gradient chênh từ để chọn lớp
cắt. Băng thông này ảnh hưởng trực tiếp đến độ dầy lớp cắt.
Receiver Bandwidth (rBW) là dải tần số dùng để thu tín hiệu echo phát ra từ các spin trong
gradient mã hóa tần số (Gradient-X). rBW thường được cài đặt mặc định phù hợp sẵn trong các
chuỗi xung và có thể được thay đổi, hiệu chỉnh lại trong khi tạo ảnh.
Khi sử dụng rBW rộng sẽ cho phép thu nhận tín hiệu được nhanh hơn và giảm thiểu được hiện
tượng nhiễu ảnh do chemical-shift (chuyển dịch mô). Tuy nhiên, khi rBW rộng sẽ có nhiều nhiễu từ
hơn, tỷ số nhiễu từ SNR cũng sẽ giảm theo. Khi sử dụng rBW hẹp quá thì sẽ tăng hiện thượng nhiễu
ảnh do chemical-shift và nhiễu ảnh do chuyển động (motion artifacts). Như vậy, rBW ảnh hưởng
trực tiếp đến tỷ số nhiễu từ SNR. Việc lựa chọn rBW sao cho tối ưu nhất còn phụ thuộc vào từng
thăm khám cụ thể, bởi mỗi kỹ thuật thăm khám sẽ có những đặc điểm riêng, có những loại nhiễu
ảnh riêng.
5.2.5. Interslice-gap
Interslice-gap (Gap) là khoảng trống nằm giữa 2 lớp cắt liền kề nhau. Đối với chuỗi xung Spin
echo, nếu chọn Gap có giá trị lớn thì, có thể bỏ sót các tổn thương nhỏ nằm giữa hai lớp cắt. Còn
nếu chọn Gap quá nhỏ, hai lớp cắt nằm sát nhau sẽ dẫn đến hiện tượng “cross-talk”, tức là khi RF
kích thích các spin trong lớp cắt này thì cũng sẽ kích thích một số spin nằm trong lớp cắt bên cạnh,
tín hiệu cộng hưởng từ thu được l c này sẽ nhiễu, tức là SNR giảm. Thông thường, giá trị Gap tối
ưu cho các chuỗi xung Spin echo thường là 25-50% bề dày lớp cắt. Đối với chuỗi xung Gradient
echo thì lại khác, các lớp cắt được thực hiện liên tiếp nhau, không có Gap.
5.2.6. NEX
NEX (number of excitaions) còn có các tên gọi khác là NSA (number of acquistion hoặc number
of signal average).
Hình 33. Tạo ảnh cộng hưởng từ theo lớp cắt ngang qua thực quản đoạn 1/3 giữa. Các thông số
Matrix 256x256, TR/TE 5446/80 ms, FOV 225 mm không thay đổi.
Hình33a. Số acquisition là 4. Do SNR thấp hơn Hình33b. Số acquisition là 8. SNR tăng lên, độ
nên ảnh không mịn, các cấu trúc thành thực phân giải cũng tăng lên, ranh giới thực quản và
quản không rõ, ranh giới thực quản và ĐM chủ ĐM chủ và tổ chức mỡ xung quanh không bị
không rõ. nhòe. Thấy được các lớp thành thực quản
29
NEX cho biết số lần một tín hiệu được ghi lại từ một lớp cắt, nói cách khác NEX chính là số lần
dữ liệu trên mỗi đường thuộc k-space được sử dụng trong thời gian tạo ảnh.
Tỷ số nhiễu từ SNR tỷ lệ thuận với căn bậc 2 của NEX, tức là Khi NEX tăng gấp đôi thì SNR tăng
lên khoảng 1,4 lần (căn bậc hai của 2). Tuy vậy khi đó thời gian cắt lớp cũng sẽ tăng lên tuyến tính
cùng với NEX.
5.2.7. Cường độ từ trường
Cường độ từ trường Bo tăng lên thì sự chênh lệch năng lượng ΔE giữa các nhom spin năng
lượng thấp và nhóm spin năng lượng cao sẽ tăng lên, dẫn đến vector từ hóa dọc Mz cũng sẽ tăng
lên và kết quả là sẽ làm tăng SNR.
5.2.8. RF coils
RF coils là bộ phận truyền sóng RF để kích thích các spin trong từ trường Bo, đồng thời cũng là
bộ phận thu nhận tín hiệu echo hoàn trả từ các spin sau khi bị kích thích. Một số hệ thống tạo ảnh
cộng hưởng từ sử dụng coils thu nhận tín hiệu Echo độc lập với coils truyền sóng RF. Trên phương
diện lý thuyết cũng như thực tế, coils được đặt càng sát vơi khu vực cần tạo ảnh càng tốt, khi đó
SNR sẽ tăng lên. Có rất nhiều loại Coils được thiết kế với mục đích ứng dụng khác nhau, có thể chia
làm một số nhóm là Volume coils (coils thể tích), Surface coils (coils bề mặt), Intracavity coils (coils
trong cơ thể) và Phase-array coils (coils lắp ghép). Ch ý không nhầm lẫn với hệ thống Gradient
coils là hệ thống coils tạo ra sự chênh từ.
 Volume coils
Loại coil này có thể chỉ dùng để nhận tín hiệu echo hoặc kết hợp với truyền sóng RF. Volume
coils thường được thiết kế ôm quanh bộ phận cơ thể cần tạo ảnh. Có 3 dạng volume coils thường
được ứng dụng là saddle-coils (coils dạng yên ngựa), birdcage-coils (coi dạng lồng chim) và body-
coils (coils ôm thân).
Hình34a. Saddle-coils vùng khớp Hình34b. Birdcage-coils vùng đầu Hình34c. Body coils
30
Hình34d. Surface coils Hình34e. Intracavity coils (trực tràng) Hình34f. Intracavity coils (âm đạo)
Hình35a. Phase-Array coils (breast) Hình35b. Phase-Array coils (body) Hình35c. Phase-Array coils (body)
 Surface coils
Hầu hết các surface coils chỉ đảm nhiệm chức năng thu nhận tín hiệu chứ không kết hợp thêm
chức năng phát sóng RF. Surface coil phải dựa vào body coil để phát sóng RF và thường được áp
dụng cho các cấu tr c giải phẫu nhỏ.
 Intracavity coils
Là những loại coil được thiết kế đặc biệt để đưa vào trong các khoang, hốc tự nhiên trong cơ
thể để có thể tiếp cận được tổ chức cần tạo ảnh một cách gần nhất. Thường gặp là coils đặt trong
trực tràng, âm đạo.
 Phase-Array coils
Phase-array coils là sự kết hợp đồng bộ của nhiều coils thành phần, được đấu nối theo thể
thức song song (parallel) hoặc thể thức theo nhóm (series) trong đó mỗi coils thành phần cung cấp
tín hiệu cho một bộ phận tiếp nhận riêng biệt.
Thông tin thu nhận được từ các coi thành phần sẽ được máy tính kết hợp lại tạo thành hình
ảnh. Phase-array coils mang lại cường độ tín hiệu mạnh, đồng nhất, tạo ra chất lượng ảnh có độ
phân giải cao và cho phép thăm khám trên một diện rộng.
31
Bảng 4. Các yếu tố ảnh hưởng tỷ số nhiễu từ SNR và thời gian cắt lớp (scan time)
Tham số Thay đổi SNR Scan time
Slice thickness (độ dày lớp cắt) Tăng Tăng Giảm
FOV Tăng Tăng -
Rectang FOV Giảm Giảm Giảm
TR Tăng Tăng Tăng
TE Tăng Giảm Tăng
Matrix (theo chiều ngang) Tăng Giảm Tăng
Matrix (theo chiều dọc) Tăng Giảm -
NEX Tăng Tăng Tăng
Cường độ từ trường (Bo) Tăng Tăng Giảm
rBandwidth (băng thông tiếp nhận) Tăng Giảm -
Khoảng cách RF coils với bộ phận khảo sát Tăng Giảm -
Biến đổi Fourier riêng phần Tăng Giảm Giảm
Bảng 5. Ảnh hưởng của Matrix, FOV, độ dày lớp cắt tới độ phân giải không gian (spatial resolution)
Tham số Thay đổi Spatial resolution
Matrix Tăng Tăng
FOV Tăng Giảm
Slice thickness (độ dày lớp cắt) Tăng Giảm
6. Hệ thống máy chụp cộng hưởng từ

6.1. Tổng quan
Một hệ thống tạo ảnh cộng hưởng từ hoàn chỉnh có rất nhiều đơn vị được kết nối với nhau để
cấu thành, bao gồm:
 Hệ thống tạo từ trường tĩnh: tạo ra từ trường Bo đủ lớn
 Hệ thống chênh từ Gradient (X, Y, Z): tạo ra sự chênh lệch từ trường để chọn lớp cắt
 Hệ thống cảm ứng tín hiệu siêu nhậy (RF coils): thu nhận và khuếch đại tín hiệu echo phát ra
từ các spin. Có thể được kết hợp với chức năng phát sóng kích thích RF.
 Hệ thống máy tính: gồm nhiều máy tính như quản lý hệ thống gradient và cắt lớp (control
computer), quản lý chương trình tạo ảnh (array computer), lưu trữ và quản lý hình ảnh
(image archive computer) và máy tính trung tâm kết hợp tất cả hệ thống, bao gồm cả các
thiết bị ngoại vi (host computer).
 Các thiết bị ngoại vi: bàn đặt người bệnh, máy theo dõi điện tâm đồ (ECG), máy theo dõi
nhịp thở (trigger), máy làm mát cho nam châm, trạm xử lý hình ảnh (workshop), máy in
phim, hệ thống lưu trữ và kết nối hình ảnh PACS (picture archiving and communication
system).
32
Hình36a. Sơ đồ tổng thể của một hệ thống tạo ảnh cộng hưởng từ Hình36b. Sơ đồ cắt ngang qua các Gradient
Hình37a. Sơ đồ tương quan giữa nam châm (magnet) với các Hình37b. Sơ đồ bố trí các Gradients
Gradient coils, RF coils.
6.2. Nam châm

Nam châm là hệ thống tạo ra từ trường tĩnh Bo. Trong tạo ảnh cộng hưởng từ ứng dụng trong
y học, cường độ từ trường (từ lực) của Bo được sử dụng từ 0.1 đến 3 Testla. Hiện nay có những
máy tạo ảnh cộng hưởng từ có từ lực 5 hoặc 7 Testla nhưng còn giới hạn trong nghiên cứu (in vivo)
Một yêu cầu đặt ra đối với các nam châm là tạo được từ lực đủ lớn nhưng phải đồng nhất
trong toàn bộ trường thăm khám. Hiện nay có 3 loại nam châm đã được ứng dụng là nam châm
điện trở (resitive magnet), nam châm vĩnh cửu (permenant magnet) và nam châm siêu dẫn
(superconducting magnet).
6.2.1. Nam châm điện trở
Nam châm điện trở sử dụng dòng điện chạy qua các cuộn dây dẫn để tạo ra từ trường. Để tăng
cường độ từ trường cần phải tăng cường độ dòng điện chạy qua dây dẫn, dẫn đến phải tăng hiệu
33
điện thế giữa 2 đầu dây dẫn, tăng đường kính dây dẫn. Mà hiệu điện thế giữa hai đầu dây dẫn,
cường độ dòng điện chạy qua dây dẫn hoặc thiết diện cắt ngang dây dẫn chỉ có thể tăng đến một
giới hạn cho phép do các yếu tố kỹ thuật như nguy cơ cháy nổ, chi phí sản xuất và vận hành, kích
thước cuộn dây…Đặc biệt, một yếu tố chính hạn chế loại nam châm này sẽ chính là nhiệt lượng tỏa
ra trong từ dây dẫn khi tăng cường độ dòng điện. Nhiệt độ dây dẫn tăng lên, ngoài nguy cơ cháy
nổ, lại làm tăng điện trở của dây dẫn, tác động ngược trở lại làm cản trở cường độ dòng điện, tạo
thành một vòng luẩn quẩn. Do vậy, từ lực tối đa của nam châm điện trở là 0.3T.
Nam châm này có một ưu điểm là khi có sự cố xảy ra, có thể ngắt hoàn toàn từ trường của
nam châm bằng cách ngừng cấp điện mà không gây ảnh hưởng gì cho hệ thống.
6.2.2. Nam châm vĩnh cửu
Nam châm vĩnh cửu tạo ra từ trường bằng cách sử dụng một khối sắt có từ tính
(ferromagnetic), không cần đến nguồn điện cấp từ bên ngoài. Từ lực tối đa mà nam châm vĩnh cửu
có thể tạo ra là 0,5T. Nhược điểm của nam châm vĩnh cửu là quá nặng, có thể tới 20 tấn, do khối
sắt từ tính cần phải rất lớn. Mức độ đồng nhất của từ trường không tốt vì việc chế tạo một khối sắt
lớn mà lại phải đồng nhất là điều không đơn giản. Ngoài ra, từ lực từ nam châm vĩnh cửu có thể bị
thay đổi bởi nhiệt độ bên ngoài.
6.2.3. Nam châm siêu dẫn
Đây là loại nam châm có nguyên lý gần tương tự như nam châm điện trở, tức là từ trường
được tạo ra bằng cách do chòng điện chạy qua dây dẫn.
Điểm khác biệt ở đây là các cuộn dây dẫn được chế tạo từ hợp kim niobium-titanium (Nb-Ti) có
điện trở thấp và rất trơ trong mọi điều kiện. Các cuộn dây dẫn này lại được đặt trong môi trường
làm lạnh bằng helium hóa lỏng ở nhiệt độ âm gần như tuyệt đối (4o Kelvin hoặc - 269oC), khi đó
điện trở của dây dẫn có giá trị bằng không, gọi là trạng thái siêu dẫn (superconducting). Kết quả là
cường độ dòng điện đi qua lớn nhất, nhiệt lượng tỏa ra thấp nhất, độ ổn định và tính đồng nhất
của từ trường tạo ra cũng ở mức tối ưu.
Hiện nay, từ lực tối đa mà nam châm siêu dẫn có thể tạo ra là 18T. Một số nhược điểm của loại
nam châm này là helium hóa lỏng có thể bay hơi dẫn đến nhiệt độ làm lạnh không đảm bảo cho
trạng thái siêu dẫn hoặc việc tắt hệ thống nam châm này một cách an toàn là không hề đơn giản,
đặc biệt là khi có sự cố.
Hình38a.Nam châm điện trở có từ lực Hình38b. Nam châm vĩnh cửu có từ lực Hình38c. Nam châm siêu dẫn có từ
0.23T trên máy Panorama - Philips. 0.2T trên máy Concerto - Siemens. lực 1.5T trên máy Avanto - Siemens
34
7. Một số chuỗi xung cơ bản

7.1. Chuỗi xung Spin Echo
7.1.1. Nguyên lý
Trước hết ta giả định một ví dụ th vị để minh họa cho nguyên lý tạo ảnh của chuỗi xung Spin
Echo (SE). Đây là một cuộc thi Marthon trên một cung đường từ A đến B. Có nhiều vận động viên
tham gia, trong đó tốc độ của các vận động viên này rất không đồng đều, có người chạy nhanh chư
máy bay phản lực, có người chạy chậm như rùa nhưng đều có chung một đặc điểm là hằng định,
không thay đổi. Mục đích của cuộc thi không phải là xem ai sẽ về đích sớm nhất mà là sẽ có bao
nhiêu vận động viên về đích sau một khoảng thời gian ấn định. Ban tổ chức thì muốn càng có nhiều
vận động viên về đích càng tốt.
Hình39a. Sau khi xuất phát từ A để đi đến đích B, các vận Hình39b. Tại thời điểm TE/2, trọng tài thay đổi quyết định,
động viên có tốc độ khác nhau thì ở các vị trí khác nhau. chọn đích đến là A, yêu cầu các vận động viên quay trở lại.
Từ điểm xuất phát A, khi trọng tài ra hiệu lệnh bắt đầu chạy thì các vận động viên đồng loạt di
chuyển về phía B. Do sự không đồng nhất về tốc độ nên các vận động viên có các vị trí khác nhau.
Vận động viên có tốc độ càng lớn thì càng ở xa điểm xuất phát A, vận động viên có tốc độ càng nhỏ
thì càng ở gần điểm xuất phát A. Sau khoảng thời gian TE/2, trọng tài đột ngột thay đổi ý định,
muốn trọn A là đích chứ không phải là B nữa, yêu cầu các vận động viên quay lại để cán đích A.
Ngay lập tức, các vận động viên phải quay 180 độ hướng về A và cũng sau khoảng thời gian
đ ng bằng TE/2, toàn bộ các vận động viên đều cán đích A. Ban tổ chức thì vui mừng vì số vận động
viên cán đích là lớn nhất. Như vậy, quyết định quay 180 độ của ông trọng tài đã làm triệt tiêu sự
không đồng nhất về tốc độ của các vận động viên, dù chạy nhanh hay chậm thì cuối cùng cũng đều
về đích sau cùng một khoảng thời gian.
Chuỗi xung SE có nguyên lý tương tự vậy, trong đó mỗi spin được ví như một vận động viên,
trọng tài được ví như sóng RF. Từ trạng thái ban đầu trong từ trường tĩnh Bo, dùng một sóng RF 90o
kích thích để Mo bị lệch một góc 90o trong mặt phẳng – xy. Khi RF ngừng kích thích, quá trình thư
duỗi T2 và T2* bắt đầu, các spin ở các vị trí khác nhau thì có tốc độ thư duỗi khác nhau và không
35
đồng nhất, lệch pha (dephase). Khi thư duỗi T2, T2* diễn ra được một khoảng thời gian TE/2 thì
tiếp tục kích thích bằng một sóng RF 180o để đảo ngược toàn bộ vị trí của các spin. Tiếp sau khoảng
thời gian TE/2 nữa, toàn bộ các spin sẽ trở về trạng thái đồn pha (in phase) ban đầu, l c này tín
hiệu echo được ghi lại với cường độ lớn nhất do có nhiều spin trong trạng thái đồng pha nhất.
o o
Hình40. Nguyên lý tạo xung SE. (1) Trạng thái từ trường tĩnh Bo; (2) RF 90 kích thích Mo lệch góc 90 để nằm trong
phẳng phẳng – xy; (3) Thư duỗi T2 và T2* bắt đầu, Mxy suy giảm dần; (4) tại thời điểm TE/2 kích thích bằng RF
o
180 ; (5) Sau khoảng thời gian TE/2 tiếp theo, toàn bộ các spin lại ở trạng thái in phase ban đầu và tín hiệu thu
được là lớn nhất.
7.1.2. Đặc điểm

Trong chuỗi xung SE, sóng đảo ngược RF 180o có vai trò làm triệt tiêu sự không đồng nhất về
trạng tái tiến động của các spin, hay nói cách khác RF 180o đã loại bỏ ảnh hưởng của thư duỗi T2*,
chỉ còn lại thư duỗi T2.
Đặc điểm của chuỗi xung SE là có chất lượng hình ảnh rất tốt do tín hiệu echo thu được là từ
các spin là tối đa và tình trạng từ trường tĩnh không đồng nhất (T2*) đã bị loại bỏ bởi sóng đảo
ngược RF 180o. Tuy nhiên, chuỗi xung này có nhược điểm là thời gian tạo ảnh kéo dài và nhậy cảm
với các nhiễu ảnh do chuyển động (motion arftifacts). Trong ứng dụng lâm sàng, xung SE thường
được thực hiện để tạo ảnh T1-weighted và PD-weighted, trong đó PDW thường được sử dụng hơn
vì khi chụp xương, khớp thì ít bị tác động bởi nhịp thở hoặc các chuyển động khác có thể tạo ra
motion artifacts.
36
Hình41a. T1W SE Hình41. PD SE Hình41c. T2W SE
7.1.3. Hiệu ứng black-blood

Hiệu ứng black-blood còn được gọi là hiệu ứng outflow, đề cập đến sự tăng tương phản tự
nhiên giữa dòng chảy trong lòng mạch mà mô xung quanh, nói cách khác những dòng chảy nhanh
thì không có tín hiệu trên các chuỗi xung SE do có TE kéo dài. Đây là một điểm khác biệt của chuỗi
xung SE với các chuỗi xung khác. Nguyên nhân của hiệu ứng black-blood bao gồm 2 ý chính:
 Toàn bộ hoặc hầu như toàn bộ các huyết cầu đã rời khỏi vị trí tạo ảnh (lớp cắt) trong thời
gian TE dài, tại thời điểm thu tín hiệu thì đã được các huyết cầu khác thay thế. Do vậy các
spin trong lòng mạch tại thời điểm thu tín hiệu của lớp cắt đó không phá tín hiệu do không
bị ảnh hưởng của sóng đảo ngược RF 180o.
 Tại một số khu vực có dòng chảy rối (turbulent), sự mất tín hiệu càng gia tăng do trạng thái
lệch pha liên tục xảy ra, các spin không thể trong trạng thái đồng pha (in phase).
Dựa trên cơ sở hình thành hiệu ứng black-blood, ch ng ta có thể giải thích tại sao trong một số
tình huống ch ng ta vẫn thấy tín hiệu trong lòng mạch trên các xung SE:
 Dòng chảy chậm (sinh lý hoặc bệnh lý): các huyết cầu không trôi mất khỏi lớp cắt trong thời
gian TE.
 Khi một đoạn mạch máu đủ dài nằm trọn vẹn trong mặt phẳng thực hiện lớp cắt đó và tốc
độ dòng chảy không quá nhanh.
 Huyết khối trong lòng mạch: các huyết cầu tạo thành huyết khối, không di chuyển và khi đó
sẽ bị sóng RF 180o kích thích và phát tín hiệu echo. Mặt khác, khi huyết khối đủ lớn cũng sẽ
làm dòng chảy chậm hơn do tắc nghẽn.
Hiệu ứng này còn được ứng dụng trong tạo ảnh cộng hưởng từ tim
37
Hình42. Hiệu ứng black-blood tại vị trí Hình43a. Trên hình ảnh T1W SE Hình43b. Đối chiếu trên hình ảnh
ĐM thân nền và ĐM cảnh trong đoạn không tiêm thuốc đối quang từ, thấy T1W SE sau tiêm thuốc đối quang
xoang hang trên T2W SE một đoạn ĐM não giữa bên trái có tín từ thấy các mạch máu này tăng tín
hiệu. hiệu rõ hơn.
7.1.4. Multislice
Trong các chuỗi xung có thời gian cắt lớp và TR kéo dài như SE, người ta sử dụng một kỹ thuật
tạo ảnh gọi là multiscle (đa lớp cắt) nhằm mục đích r t ngắn thời gian thăm khám. Hay nói cách
khác, đây là một kỹ thuật tận dụng thời gian. Trong kỹ thuật này, người ta thực hiện liên tiếp các
lớp cắt khác trong khi thực hiện TR của lớp cắt trước đó. Hiện nay, đối với tạo ảnh T1W SE với TR
khoảng 500 msc, người ta có thể thực hiện được 12 lớp cắt khác nhau thay vì chỉ cắt 1 lớp trong
cùng một thời gian. Đối với T2W SE thì con số đó là 30, do TR của T2W SE kéo dài 2000-4000 msc.
Lấy một ví dụ minh họa, một người phải chạy thử hết 20 đĩa nhạc CD, mỗi đĩa nhạc CD có dung
lượng kéo dài 10 ph t. Nếu chạy thử lần lượt từng đĩa CD một thì sẽ mất rất nhiều thời gian, anh ta
chọn giải pháp trong vừa bật đĩa thứ nhất thì tiếp tục bật các đĩa tiếp theo. Do vậy trong cung một
thời gian chạy thử đĩa thứ nhất anh ta đã có thể tận dụng khoảng thời gian phải ngồi chờ thực hiện
chạy thử nhiều đĩa khác.
Hình44. Nguyên lý kỹ thuật tạo ảnh đa lớp multislice cho các chuỗi xung có TR kéo dài như Spin Echo.
38
7.1.5. Tên thương mại

Một số nhà cung cấp hệ thống tạo ảnh cộng hưởng từ thiết kế chuỗi xung SE cho sản phẩm của
mình, có thể có những tên gọi cùng kỹ thuật tạo ảnh khác nhau, đôi khi gây nhầm lẫn và khó hiểu
cho người làm
Bảng 6 . Tên thương mại chuỗi xung SE của một số nhà cung cấp
Kỹ thuật tạo ảnh GE Siemens Philips
Single – echo SE SE Single SE SE, modified SE
Multi – echo SE MEMP (multi echo SE, double echo MSE (multiple SE)
multiplanar)
VEMP (variable echo
multiplanar)
Echo train SE FSE (fast SE) TSE (turbo SE) TSE (turbo SE)
SSFSE (singhe shot fast HAST (half Fourier UFSE (ultrafast SE)
SE) acquisition turo SE)
7.2. Chuỗi xung IR

Chuỗi xung IR (inversion recovery) có bản chất là một SE, nhưng trước khi dùng xung RF 90o,
người ta dùng một xung RF – 180o kích thích để cho toàn bộ vector Mo bị đảo chiều từ chiều dương
sang chiều âm của trục - z. Ch ý rằng, do Mo không bị lệch khỏi trục –z (FA=0) nên toàn bộ Mo trở
thành Mz, không có Mxy nên cũng sẽ không có thư duỗi T2 trong giai đoạn này. Sau khi RF – 180o
ngừng kích thích, Mz phục hồi dần dần theo thư duỗi T1 để trở lại trạng thái ban đầu trên trục –z,
và trong khi phục hồi, Mz sẽ phải đi qua vị trí zero.
Trong khi thư duỗi T1 xảy ra, tiếp tục dùng xung RF 90o và RF 180o để kích thích theo trình tự
các thời điểm như ở Spin Echo. Khoảng thời gian từ khi phát xung RF – 180o đến khi phát xung
RF180o được gọi là thời gian đảo ngược TI (time inversion), đây là thông số rất quan trọng trong tạo
ảnh của chuỗi xung IR. Việc lựa chọn TI ở thời điểm nào trong khi diễn ra thư duỗi T1 sẽ quyết định
tính chất tạo ảnh, ví dụ TI rất ngắn thì sẽ trở thành xung STIR hoặc TI rất dài thì sẽ trở thành xung
FLAIR. Chuỗi xung IR thường được sử dụng để tạo tương phản cho ảnh T1-weighted, ví dụ như
tương phản chất trắng – chất xám của hệ thần kinh trung ương, hoặc tạo tương phản cho ảnh xóa
mỡ (STIR). Ngoài ra, cũng được sử dụng để tạo tương phản cho ảnh T2 weighted (FLAIR).
39
o
Hình45. Nguyên lý kỹ thuật chuỗi xung IR. (a) Mz trong trạng thái tĩnh; (b) Xung RF -180 làm đảo ngược Mz từ chiều
dương sang chiều âm, độ lớn không thay đổi; (c) Mz phục hồi dần dần theo thư duỗi T1, không có thư duỗi T2 do góc
lệch bằng không; (d) Mz phục hồi dần trở lại chiều dương của trục z.
Hình46a.Tương phản chất trắng-chất Hình46b. So sánh với tương phản T1W Hình46c. So sánh với tương phản
xám hệ trên chuỗi xung IR FLAIR
7.3. Chuỗi xung FLAIR

FLAIR (fluid - attenuated inversion recovery) là chuỗi xung có bản chất tương tự xung IR trong
đó, thời gian đảo ngược TI được lựa chọn ở đ ng thời điểm Mz của nước phục hồi từ chiều âm của
trục – z về đến không (zero). Giá trị của TI trong FLAIR rất dài, khoảng 1.700 - 2.000 msc tại từ
trường 1.5T. Do tại thời điểm Mz của nước có giá trị bằng không nên khi kích thích RF 90o thì thành
phần Mxy của nước luôn luôn không xuất hiện trong toàn bộ quá trình tạo ảnh về sau, mọi tín hiệu
của nước đều bị xóa. Kết quả là nước sẽ không có tín hiệu trên ảnh FLAIR.
Thêm một điểm lưu ý nữa là trong xung FLAIR, do TI kéo dài, trong khi hầu như toàn bộ tín
hiệu của nước (dịch não tủy) đã bị xóa do thư duỗi T1 = 0 thì tín hiệu của các tổ chức xung quanh
(chất trắng, chất xám, khối u,…) lại ở trạng thái rất tốt do tốc độ thư duỗi T1 của các tổ chức này
ngắn hơn của nước rất nhiều (Bảng 3). Do đặc điểm này, xung FLAIR thường được ứng dụng để xóa
dịch não tủy, tạo sự tương phản giữa nhu mô não bình thường với nhu mô não bệnh lý hoặc những
tụ dịch bất thường, không giống với dịch não tủy.
o
Hình47a. Trạng thái tĩnh, Mz (T1) của Hình47b. Xung RF-180 làm đảo Hình47c. Mz của nước và mỡ phục
40
nước dài hơn Mz (T1) của mỡ ngược Mz của nước và mô mỡ hồi với tốc độ khác nhau (T1 khác
nhau)
Hình47d. Tại thời điểm Mz của nước trở về Hình47e. Toàn bộ Mz của mỡ chuyển Hình47f. Thư duỗi T2 (Mxy) xảy ra chỉ còn
đến gốc tọa độ (zero). Chọn TI sao cho thành Mxy nằm trong mặt phẳng – xy. của mỡ (và nhu mô não). Nước không có
o
xung RF 90 kích thích đúng thời điểm này. Không có Mxy của nước thư duỗi T2, không có tín hiệu.
Hình48a. Nguyên lý tạo xung FLAIR. Thời Hình48b. Tương phản trên FLAIR. Dịch Hình48c. FLAIR cho thấy tương phản
gian đảo ngược TI được lựa chọn tại thời não tủy bị xóa hoàn toàn trong khi mô rõ giữa dịch não tủy trong não thất,
điểm thư duỗi T1 của nước (water) đạt giá mỡ dưới da đầu, mỡ ngoài màng cứng, rãnh cuộn não với nhu mô não, dịch
chất xám vùng nhu mô não tổn thương trong khối u.
trị rezo.
có tín hiệu ở nhiều mức độ khác nhau.
7.4. Chuỗi xung STIR
STIR (short IT inversion recovery) cũng là chuỗi xung có bản chất tương tự xung FLAIR (IR)
nhưng trong đó thời gian đảo ngược TI được lựa chọn ở đ ng thời điểm Mz của mỡ phục hồi từ
chiều âm của trục – z về đến không (zero). Giá trị của TI trong STIR rất ngắn, khoảng 150msc tại từ
trường 1.5T. Chuỗi xung STIR được ứng dụng để xóa tín hiệu của tổ chức mỡ, tức là tổ chức mỡ sẽ
trống tín hiệu trên hình ảnh cộng hưởng từ.
41
o
Hình49a. Trạng thái tĩnh, Mz (T1) của Hình49b. Xung RF-180 làm đảo Hình49c. Mz của mỡ và nước trong
mỡ ngắn hơn Mz (T1) của nước. ngược Mz của mỡ và nước. trạng thái phục hồi. Tốc độ phục hồi
của mỡ nhanh hơn do T1 ngắn hơn.
Hình49d. Tại thời điểm Mz của mỡ trở về Hình49e. Toàn bộ Mz của nước chuyển Hình49f. Thư duỗi T2 (Mxy) xảy ra chỉ
đến gốc tọa độ (zero). Chọn TI sao cho xung thành Mxy nằm trong mặt phẳng – xy. còn của nước. Mô mỡ không có thư
o
RF 90 kích thích đúng thời điểm này. Không có Mxy của mô mỡ. duỗi T2, do vậy không tạo ra tín hiệu.
Hình50a. Nguyên lý tạo xung STIR. Thời Hình50b. Tín hiệu của mỡ dưới da và Hình50c. Tín hiệu của mỡ dưới da
gian TI được lựa chọn tại thời điểm thư mỡ trong tủy xương bị xóa hòan và mỡ trong tủy xương bị xóa
duỗi T1 của mỡ (fat) đạt giá trị rezo. T1 toàn, bộc lộ ra tín hiệu của dịch khớp hòan toàn, bộc lộ ra tín hiệu của
của mỡ ngắn hơn T1 của nước. và dịch phù trong tủy xương. tổn thương.
42
7.5. Chuỗi xung Gradient Echo

7.5.1. Nguyên lý
Chuỗi xung Gradient echo cũng có khi được gọi với các tên khác là GRE (gradient - recalled
echo) hoặc FFE (fast field echo). Bản thân tên gọi của chuỗi xung này đã nói lên một phần nguyên lý
của nó, chuỗi xung GRE chủ yếu sử dụng hệ thống chênh từ Gradient để tạo ra tín hiệu echo hơn là
sử dụng RF180o để tạo ra echo như chuỗi xung SE.
Đầu tiên, GRE cũng sử dụng một sóng RF kích thích để Mo lệch đi một góc nhất định (thường <
o
90 ) để quá trình thư duỗi T1, T2 và T2* diễn bình thường như trong xung Spin echo. Khi Mxy đang
suy giảm trong mặt phẳng – xy, sử dụng Gragradient mã hóa tần số (Gradient-X) để tạo ra một sự
chênh từ âm (negative gradient) phá vỡ trạng thái cùng pha (phase coherrent) của các spin đang
tiến động rồi sau đó đột ngột từ chênh từ âm, chuyển sang trạng thái chênh từ dương (positive
gradient) để đưa toàn bộ các spin trở lại trạng thái đồng pha và thu tiến hành thu tín hiệu.
o
Hình51. Nguyên lý tạo chuỗi xung GRE. (1) Trạng thái từ trường tĩnh; (2) Dùng sóng RF kích thích để Mo có góc lệch 90 .
o o
Để đơn giản hóa, hình minh họa đã chọn góc lệch 90 còn trong thực tế thì góc lệch của GRE thường < 90 ; (3) Gradient-
X tạo một chênh từ âm để phá vỡ trạng thái đồng pha; (4) Gradient tạo chênh từ dương để đưa các spin trở lại trạng
thái đồng pha; (5) Toàn bộ Mxy đã phục hồi hoàn toàn trong trạng thái đồng pha ban đầu. Tiến hành thu tín hiệu echo
ở thời điểm này.
Để dễ hiểu hơn, ta quay trở lại ví dụ về cuộc chay Marathon đã kể ở trên. Thay vì việc yêu cầu
các vận động viên quay 180o để trở lại A, trọng tài cho các vận động viên uống cùng một loại thuốc
tăng lực ngay trên đường chạy (Gradient-X), vận động viên nào càng yếu thì được uống càng nhiều.
Nhưng dù có uống bao nhiêu thuốc đi nữa thì vẫn có sự khác biệt về tốc độ của các vận động viên.
Kết quả là khi hết thời gian thi đấu (TE), cũng có nhiều vận động viên về đích ở cùng một thời điểm
nhưng không phải tất cả.
43

Trong GRE cũng do không sử dụng xung nghịch đảo (RF -180o) để loại bỏ thư duỗi T2* - thư
duỗi xảy ra do sự không đồng nhất về phase của các spin tại lớp cắt – nên tương phản T2*
weighted trong GRE là tương phản do T2* quyết định. Khi muốn tạo ảnh tương phản T2*W thì cần
chọn TE dài, khi đó T1 sẽ bị tối thiểu hóa. Hình ảnh T2*W rất hữu ích trong phát hiện sự có mặt của
các khoáng chất (vôi hóa), kim loại nói chung và sắt nói riêng (các sản phẩm giáng hóa của máu)
trong mô. Một số loại thuốc đối quang từ có gắn sắt được sử dụng trong tương phản T2*W. Ngược
lại, khi muốn tạo ảnh tương phản T1W thì cần chọn TE càng ngắn càng tốt, vì khi TE ngắn thì T2* sẽ
bị tối thiểu hóa.
Do không sử dụng sóng đảo ngược (RF-180o) nên TR trong các chuỗi xung GRE rất ngắn, mà TR
lại là yếu tố chính quyết định thời gian cắt lớp tạo ảnh cộng hưởng từ. Do đó các chuỗi xung GRE
được gọi là các chuỗi xung nhanh, có thời gian cắt lớp ngắn hơn SE và IR rất nhiều. Cũng vì lý do này
mà GRE ít bị các nhiễu ảnh gây ra bởi chuyển động (motion artifacts).
Hình52a. T1W GRE Hình52b. T2W GRE Hình52c. So sánh với T2W SE
Hình53a. Hình ảnh T2W GRE. Gan Hình53b. Hình ảnh T2W GRE phát hiện Hình53c. So sánh với hình ảnh FLAIR
nhiễm sắt do truyền máu, tan máu hemoglobin (chảy máu) rất rõ nét trên cùng bệnh nhân.
mạn tính.
44
TR trong GRE rất ngắn nên trong chu kỳ tiếp theo thì thư duỗi T1 cũng sẽ rất ngắn, làm cho Mz
được phục hồi ít hơn, sẽ dẫn đến trạng thái bão hòa. Để khắc phục nhược điểm này, trong các
chuỗi xung GRE, người ta sử dụng RF sao cho góc lệch nhỏ, khi đó Mz sẽ có giá trị lớn hơn.
7.5.3. Spoiled GRE
Ngoài góc lệch nhỏ, một kỹ thuật khác được sử dụng để tăng biên độ Mz gọi là “Spolling”. Kỹ
thuật này được thực hiện bằng cách kéo dài thời gian hoạt động của gradient chênh từ chọn lớp cắt
(Gradient-X, Y, Z) để đưa các spin vào trạng thái lệch pha (dephase) nhiều hơn trước khi các spin
trở lại đồng pha (in phase) để được kích thích RF tiếp theo. Một số kỹ thuật Spoiled GRE được sử
dụng phổ biến là SPGR (spoiled gradient echo), FLASH (fast low angle shot). Độ tương phản trong
các ảnh spoiled GRE như sau:
 T1W tăng lên cùng do TR giảm
 T1W tăng lên khi góc lệch FA giảm
 T2*W tăng lên khi TE tăng
Trong kỹ thuật tạo ảnh Spoiled GRE, có thể thực hiện chương trình cắt lớp 2D hoặc 3D. Với
chương trình cắt lớp 3D, Spoiled GRE cho phép thực hiện các lớp cắt mỏng và liên tiếp, không có
khoảng trống giữa các lớp cắt (gap = 0) và khi đó thì có thể thực hiện tái tạo đa bình diện.
Bảng 7 . Tham số tạo tương phản trong một số loại xung Spoiled GRE tại từ trường 1.5T
TR (msc) TE (msc) FA (o)
T1W GRE Ngắn (20-80) Ngắn (2-10) 30-50
T2W GRE (T2*W) Dài (20-500) Dài (5-50) 30-50
PD GRE Dài (100-400) Ngắn (5-10) ≤ 20
Bảng 8 . Một số đặc điểm khác nhau giữa SE và GRE

Đặc điểm Spin Echo Gradient Echo
Phương thức rephase Dùng sóng RF (-180o) Biến đổi Gradient
Góc lệch (FA) Hằng định là 90o Không hằng định
Ảnh hưởng bởi T2*-decay T2W thực sự T2*W
Thời gian cắt Kéo dài R t ngắn
7.5.4. Chuỗi xung SSFP

Một loại loại đặc biệt của chuỗi xung GRE là chuỗi xung SSFP (steady-state free precession),
tạm dịch là chuỗi xung tiến động tự do trong trạng thái từ trường tĩnh. SSFP là một dạng xung GRE
nhưng không được thực hiện “spoiling” (unspoiled GRE), trong đó một phần những spin không đạt
được trạng thái đồng pha ở chu kỳ TR này sẽ được bảo tồn trong chu kỳ TR kế tiếp. Giống như
những vận động viên thi chạy không về đích được trong cuộc đua này sẽ được bảo tồn cho vòng thi
kế tiếp vậy. Kết quả là Mxy được tạo ra bởi RF này sẽ góp phần tạo ra Mxy trong các chu kỳ RF kế
tiếp, tín hiệu echo vì thế cũng sẽ được tăng lên mà không cần phải “spoiling”.
45
Các nhà cung cấp hệ thống tạo ảnh cộng hưởng từ khác nhau, thực hiện một số cải tiến dựa
trên SSFP và đưa ra những tên gọi khác nhau, đôi khi khá phức tạp (xem bảng 9).
Bảng 9 . Tên thương mại chuỗi xung GRE của một số nhà cung cấp
Kỹ thuật tạo ảnh GE Siemens Philips
Refocused GRASS (gradient-recalled FISH (fast imaging with FFE (fast field echo)
- post excitation acquisition in the steady steady-state precession)
state)
Fast GRAS
MPGR (multiplanar GRASS)
FMPGR (fast multiplanar
GRAS)
Spoiled SPGR (spoiled GRAS) FLASH (fast low-angle shot) T1 CE-FFE (T1W contrast
FSPGR (fast spoiled GRAS) enhanced FFE)
MPSPGR (multiplanar
spoiled GRAS)
FMPSPGR (fast multiplanar
spoiled GRAS)
Refocused SSFP (steady state free PSIF (Revered FISH) T2 CE-FFE (T2W contrast
- preexcitation precession) enhanced FFE)
Magnetization prepared GRASS Turbo FLASH TFE (Tubor field echo)
Inversion-recovery- MP-RAGE (magnetization
prepared fast prepared rapid acquisition
gradient echo)
Ngoài ra, có 2 chuỗi xung T2W GRE mà độ tương phản dựa vào tỷ lệ T2/T1 đó là chuỗi xung
FIESTA (fast imaging employing steady-state precession) và trueFISH (true fast imaging with
steady-state precession). Dịch máu có tỷ lệ T2/T1 cao do vậy sẽ tăng tín hiệu trên các chuỗi xung
này. Một ưu điểm khác của các chuỗi xung SSFP là tín hiệu của nó không quá phụ thuộc vào dòng
chảy của máu, cộng với việc có khả năng thực hiện cắt nhanh, lớp cắt mỏng nên SSFP được ứng
dụng rộng rãi trong tạo ảnh cộng hưởng từ mạch tim và các mạch máu lớn, đặc biệt là chụp động
học (dynamic) hoặc chụp cine.
7.6. Multi-Echo
Multi-Echo là giải pháp kỹ thuật ứng dụng cho cả các chuỗi xung SE và GRE, nhằm tạo ra nhiều
tín hiệu echo hơn trong mỗi chu kỳ tạo ảnh. Đối với SE, multi-echo được thực hiện bằng cách sử
dụng lặp đi lặp lại nhiều lần chuỗi xung đảo ngược RF -180o. Đối với GRE, multiecho được thực hiện
bằng cách liên tục đảo chiều Gradient mã hóa tần số.
Có 2 lý do cần thiết phải thực hiện kỹ thuật multi-echo:
46
 Tăng tốc độ tạo tín hiệu do vậy r t ngắn thời gian cắt lớp, cho phép thực hiện các kỹ thuật
tạo ảnh siêu nhanh (ultrafast imaging). Điều này rất quan trọng trong cộng hưởng từ mạch
máu hoặc những người không hợp tác được.
 Nhiều tín hiệu echo được tạo ra liên tiếp sẽ cho phép làm tăng độ tương phản của hình ảnh
lên nhiều lần (T1, T2, T2* hoặc PD).
Ch ý không nhầm lẫn kỹ thuật mulit-echo với kỹ thuật multislice đã đề cập trong phần trước.
Hình54. Kỹ thuật multi-echo đối với chuỗi xung SE. (3) Sau chu kỳ TE thứ nhất thu được tín hiệu Echo 1; (4) Tiếp tục sử
dụng một sóng RF 180 đảo ngược để thu tín hiệu Echo 2 tại thời điểm TE2.
7.7. Các chuỗi xung chụp nhanh

7.7.1. Giới thiệu
Tại sao phải phát triển những kỹ thuật chụp nhanh? Có một số lý do chính như sau
47
 Chuỗi xung chụp nhanh cho phép thực hiện các thăm kháp dynamic (chụp động học), ví dụ
như chụp gan 3 pha, chụp động mạch, chụp tụy để phát hiện u tụy nội tiết (insulinoma)…
 R t ngắn thời gian cắt lớp sẽ giảm nhiễu ảnh do chuyển động (motion artifacts): nhiễu ảnh
này có thể được gây ra bởi nhịp thở, nhịp tim, cử động của người bệnh đặc biệt ở người
bệnh không thể hợp tác tốt.
 Thay vì bệnh nhân phải nhịn thở nhiều lần thì có thể chỉ phải nhịn thở một lần để hoàn
thành thăm khám. Điều này không chỉ thuận lợi cho người bệnh mà còn là vấn đề kỹ thuật.
Trước đây, các chuôi xung in phase và out of phase phải thực hiện riêng rẽ trong 2 lần nhịn
thở khác nhau nên nhiều khi các lớp cắt không trùng nhau do người bệnh nín thở không
đều. Hiện nay, các chuỗi xung này được cắt đồng thời trong một lần nín thở, do vậy không
còn hiện tượng di lệch các lớp cắt.
 Thu được nhiều tín hiệu echo với nhiều mã hóa pha khác nhau như trong các chuỗi xung
FSE, EPI.
 Ứng dụng các kỹ thuật k-space bán phần (incomleted filling k-space) bằng các kỹ thuật tạo
ảnh “rectangular FOV” (FOV hình chữ nhật), “partial Fourier” (biến đổi Fourier không hoàn
toàn), “fractional echo”.
7.7.2. Fast SE
Chuỗi xung FSE (fast spin echo) có tên gọi khác là TSE (turbo spin echo), đây là chuỗi xung SE cơ
bản nhưng được cải tiến để r t ngắn đáng kể thời gian tạo ảnh. Trong FSE, trong mỗi chu kỳ tạo
ảnh (TR) thay vì chỉ có 1 người ta sử dụng nhiều xung FR 180o liên tiếp nhau. Đồng thời cũng kích
hoạt hệ thống chênh từ mã hóa pha (phase encoding gradient) tức Gradient Y ngay trước mỗi Echo.
Kết quả là trong cùng một TR, có nhiều echo được tạo ra sau mỗi xung kích thích và mỗi lần
chênh từ mã hóa pha khác nhau. Chuỗi các tín hiệu echo được tạo ra trong một TR gọi là một “echo
train” và số lượng echo thu được gọi là ETL (echo train length)
o
Hình55. Chuỗi xung FSE. Sử dụng nhiều xung đảo ngược 180 kết hợp với nhiều lần chênh từ mã hóa pha (Gradient Y)
o
để tạo ra các chuỗi tín hiệu echo (echo train) trong mỗi khoảng TR. Trong hình minh họa 4 sóng RF 180 và 4 lần kích
hoạt Gradient Y để tạo ra chuỗi 4 echo.
48
So với SE cơ bản, FSE không chỉ đơn thuần r t ngắn thời gian tạo ảnh mà thực sự FSE có những
đặc điểm khác biệt riêng:
+ Sau mỗi TR, SE cơ bản chỉ thu được 1 echo còn FSE thu được nhiều echo.
 Để có thể thực hiện được nhiều xung đảo ngược RF 180o, TR trong FSE cần kéo dài hơn,
thường là 4000ms hoặc hơn (trong SE cơ bản có TR khoảng 2000-2500).
 FSE sẽ có lợi thế trong tạo hình ảnh T2W khi cả TR và TE đều kéo dài (xem lại Bảng 1).
 FSE cũng không giống với kỹ thuật multiecho trong SE cơ bản, do ngoài việc sử dụng nhiều
sóng đảo ngược RF180, FSE còn sử dụng cả Gradient chênh từ Y để tạo echo.
 FSE còn có khả năng cho phép thực hiện kỹ thuật tạo ảnh “double echo” bằng cách chia
echo train ra làm đôi. Ví dụ trong một TR, có 8 echo trong một echo train”, thì 4 echo đầu
được sử dụng để tạo ảnh PD-weighted và còn 4 echo sau được sử dụng để tạo ảnh T2-
weighted.
7.7.3. HASTE
HASTE (half-Fourier acquisition single shot fast spine echo) còn có tên gọi khác là SSFSE (single-
shot fast spin echo). Đây là những kỹ thuật tạo ảnh cộng hưởng từ siêu nhanh (ultrafast), có thời
gian cắt khoảng 1 giây hoặc dưới 1 giây.
Nếu như trong FSE dựa vào RF và các Gradient để r t ngắn thời gian tạo ảnh thì HASTE lại dựa
vào nguyên lý mã hóa tín hiệu trên k-space và thuật toán biến đổi Fourier. Cụm từ “single-shot”
trong HASTE có nghĩa là chỉ bằng 1 xung RF kích thích thì một nửa số đường trong k-space được lấp
đầy, và do vậy biến đổi Fourier cũng chỉ cần bán phần (half-Fourier). TE trong HASE kéo dài, do vậy
chuỗi xung này thượng được ưu tiên ứng dụng cho các mô có TE dài, ví dụ như các khoang chứa
dịch tự do (t i mật, bàng quang, khoang dưới nhện, ổ áp xe, dịch cổ chướng, dịch khoang màng
phổi…). Một số ứng dụng hay gặp của HASTE là chụp đường mật - ống tụy (MRCP - MR
cholangiopancreatography), chụp tủy sống (MR myelography), chụp đường bài xuất hệ tiết niệu
(MR urography).
Hình56a. MRCP (MIP) Hình56b. MR myelography Hình56c. MR Urography (MIP)
49
7.7.4. Fast GRE

Bản thân chuỗi xung GRE đã là một chuỗi xung nhanh, tuy vậy trong thực tiễn lâm sàng vẫn đòi
hỏi có những chuỗi xung siêu nhanh (ultrafast) mà vẫn tận dụng được những ưu điểm của chuỗi
xung GRE. Fast GRE hay còn được gọi là Turbo GRE có thời gian cắt lớp không quá 5 giây, thường
chỉ 2-3 giây mà chất lượng hình ảnh vẫn rất tốt.
Các chuỗi xung GRE được cải tiến chủ yếu dựa trên sự tác động vào k-space và thuật toán biến
đổi Fourier (tương tự như HASTE). Ngoài ra, Fast GRE cũng sử dụng góc lệch nhỏ (<45o) để tăng
tương phản T1-weighted, tránh trạng thái bão hòa (saturation) do TR quá ngắn.
7.7.5. EPI
EPI (echo planar imaging) là những chuỗi xung có thời gian tạo ảnh siêu nhanh, lớp cắt mỏng,
rất ưu thế trong các chương trình chụp động học (dynamic) và cộng hưởng từ chức năng
(functioning MR).
Nguyên lý tạo ảnh của EPI gần tương tự như Fast SE, nhưng thay vì sử dụng liên tiếp các sóng
RF180o đảo ngược thì trong EPI lại sử dụng liên tục và dứt khoát các gradient chênh từ mã hóa tần
số (gradient-X) và gradietn mã hóa pha (gradient-Y). Bằng cách này, trong mỗi “echo train” có thể
có đến 128 echo được tạo ra. Điều đó có nghĩa là với độ phân giải matrix 256x128, chỉ trong một
chu kỳ tạo ảnh (single-shot) kéo dài khoảng 70ms, tốc độ tạo ảnh là đạt 16 ảnh/giây. EPI có thể
được thực hiện chỉ với một TR (single-shot EPI) hoặc với nhiều TR (multishot EPI).
Hình57. Nguyên lý xung EPI. Sau khi RF kích thích với góclệch α, EPI không sử dụng xung nghịch đảo RF180 để tạo echo
mà làm cho các Gradient-Y và Gradient – X được đảo pha liên tục với tốc độ nhanh. Kết quả là tạo ra “echo train” với
rất nhiều tín hiệu echo (trong hình minhh họa là 8 echo).
50
Hình58a. MR diffusion phát hiện nhồi Hình58b. MR perfusion phát hiện nhồi Hình58c. MR diffusion tractography
máu não cấp máu não tối cấp. lập bản đồ đường dẫn truyền thần
kinh
Một số ứng dụng thường gặp của EPI trong thực hành là MR diffusion (cộng hưởng từ khuếch
tán), MR perfusion (cộng hưởng từ tưới máu), MR diffusion tractography (chụp đường dẫn truyền
thần kinh trung ương), MR spectroscopy (cộng hưởng từ phổ). Tuy vậy EPI có một số nhược điểm:
 Do sự biến đổi Gradient X, Y quá nhanh và liên tục nên hình ảnh do EPI tạo ra không nét và
chi tiết như trên các chuỗi xung khác, có thể bị biến dạng so với hình ảnh thật.
 EPI cần một bộ khuếch đại rất mạnh để có thể làm cho các Gradient đảo ngược nhanh và
liên tục.
 Cũng do sự biến đổi các Gradient X, Y quá nhanh và liên tục ở cường độ cao nên các chuỗi
xung EPI có khả năng tạo ra những kích thích thần kinh cho người bệnh
 EPI rất ồn, gây khó chịu và căng thẳng cho người bệnh
 Khi chỉ sử dụng một kích thích TR (single-shot) độ tương phản của hình ảnh không cao và do
vậy không có tương phản của T1.
7.7.6. GRASE
GRASE (gradient and spin echo) thực là chuỗi xung kết hợp giữa fast-SE và EPI bằng kỹ thuật
hybrid. Tín hiệu của fast-SE và EPI được tạo ra và thu nhận luân phiên nhau trong một chu kỳ tạo
ảnh. Một loạt các xung RF 180o được sử dụng để tạo ra nhiều tín hiệu echo giống như trong FSE.
Thêm vào đó thực hiện đảo pha nhanh - liên tục các Gradient-X, Gradient-Y (readout gradients) sao
cho có nhiều GRE được tạo ra cho mỗi SE.
Kết quả là tín hiệu, chất lượng hình ảnh và tương phản T2-weighted của xung GRASE thu được
tương tự như SE nhưng thời gian cắt lớp còn nhanh hơn cả FSE. FSE là một chuỗi xung nhanh, thời
gian cắt lớp ngắn hơn SE nhưng lại có nhược điểm là giảm độ tương phản và khả năng phát hiện
các tổn thương chảy máu, vôi hóa. Chuỗi xung GRASE tận dụng được ưu thế cắt nhanh của EPI và
tương phản của SE, đồng thời khắc phục được nhược điểm của FSE.
51
Hình59. (a) Hình ảnh
T2W GRASE bộc lộ tổn
thương dưới vỏ thùy
trán trái (mũi tên), với
độ tương phản rõ nét,
tương đương với T2W
SE. (b) So sanh với
tương phản T2W FSE.
Tổn thương rễ bị bỏ
sót.
a b
7.8. Các chuỗi xung bão hòa mỡ

7.8.1. Chemical-shift
Trước hết cần hiểu rõ hiện tượng chemical-shift là gì? Trong cơ thể, các proton có thể ở trạng
thái tự do như trong nước tiểu, dịch não tủy hoặc trạng thái liên kết với các phân tử như trong mô
mỡ, mô cơ.
Ở trạng thái tự do, tần số cộng hưởng Larmor của các hạt nhân nguyên tử hydro (proton) chỉ
phụ thuộc vào từ trường tĩnh Bo và hằng số hồi chuyển từ (ωo = Bo.Ƴ). Khi ở trạng thái liên kết, do
sự tương tác với các phân tử thì hằng số hồi chuyển từ Ƴ của proton sẽ có một ch t thay đổi, dẫn
đến tần số cộng hưởng của các proton liên kết này sẽ thay đổi, mức độ thay đổi phụ phuộc vào vị
trí và bản chất của phân tử liên kết. Sự khác biệt tần số cộng hưởng của các hạt nhân nguyên tử của
cùng một nguyên tố do sự liên kết phân tử gọi là hiện tượng Chemical-shift. Mức độ khác biệt này
cũng phụ thuộc vào từ trường tĩnh Bo và bản chất của phân tử liên kết. Đơn vị tính của chemical-
shift là “ppm” – parts per million.
Trong cơ thể, hiện tượng cheimcal-shift xảy ra rõ rệt nhất giữa các proton gắn kết trong mô
mỡ bởi các acid béo (triglyceride) và các proton tự do trong nước. Chemical-shift của mỡ và nước
là 3.5 ppm tại từ trường 1.5T, khi đó tần số cộng hưởng của các proton trong mô mỡ sẽ chậm hơn
225 Hz so với các proton tự do trong nước. Ý nghĩa của từ “chemical”trong cụm từ chemical-shift là
đề cập đến sự khác biệt về cấu tr c hóa học của proton gắn kết trong mỡ (-CH2) và proton tự do
trong nước (H2O) đã dẫn đến sự khác biệt về tần số cộng hưởng.
Hình60. Chemical-shift giữa mô mỡ và nước. Trong từ

trường 1.5T, tần số cộng hưởng của các proton gắn
kết trong mô mỡ chậm hơn tần số cộng hưởng của
các proton tự do trong nước khoảng 225 Hz, tại vị trí
phân cách khoảng 3.5 ppm
52
Hình61a. Tai thời điểm TE=0, Mxy của Hình61b. Khi TE=2,2ms, Mxy của Hình61c. Khi TE=4,2ms, Mxy của mỡ
mỡ và nước inphase với nhau trong mỡ và nước oppose-phase (đối và nước trở lại in-phase (cùng pha)
mặt phẳng -xy. pha) với nhau. Tín hiệu thu được với nhau. Tín hiệu thu được gồm cả
chỉ có của nước. mỡ và nước.
Hình62. Hình ảnh in-phase (a)

và oppose-phase (b).
Tại mặt phân cách giữa các
tạng (ví dụ bao gan), trên ảnh
opposed-phase có viền đen
giảm tín hiệu bao quanh do có
chemical-shift.Tín hiệu của nhu
mô gan không thay đổi trên
inphase và opposed phase do
không có rối loạn bệnh lý chứa
mỡ khu trú hoặc lan tỏa.
a b
Nếu mỡ và nước trong cùng một voxel (đơn vị thể tích) thì sự khác biệt về tần số tiến động sẽ
càng rõ rệt hơn khi thư duỗi T2 diễn ra, tức là các spin sẽ có 2 trạng thái là in-phase (đồng pha) và
out of phase (lệch pha), và nếu trạng thái out of phase diễn ra ở 180O thì gọi là opposed-phase (đối
pha). Trong từ trường 1.5T, các proton trong mỡ và nước sẽ có trạng thái opposed-phase khi
TE=2,2ms rồi trở lại trạng thái in-phase khi TE=4,2ms. Sau khoảng thời gian TE=2,2mm tiếp theo,
các proton này sẽ lại ở trạng thái in-phase, quá trình cứ tiếp diễn liên tục như vậy được gọi là sự
chuyển pha theo thời gian (time-dependent phase shift).
Khi tạo ảnh cộng hưởng từ được thực hiện trong trạng thái in-phase, thành phần Mxy của các
proton trong mô mỡ và nước sẽ cùng tạo echo có cường độ như nhau, kết quả là hình ảnh thu
được là giống nhau. Trong trạng thái opposed-phase, echo được tạo ra từ các proton trong nước
khác biệt với echo được tạo ra từ các proton trong mỡ, do vậy hình ảnh thu được là khác nhau. So
sánh cường độ tín hiệu thu được giữa hình ảnh in-phase và oppose-phase sẽ cho biết mức độ có
mặt của mô mỡ trong cơ quan cần thăm khám. Cụ thể là nếu một tổn thương có chứa mỡ, tín hiệu
của mỡ trong tổn thương sẽ giảm tín hiệu trên hình ảnh oppose-phase so với hình ảnh in-phase.
53
Hình63a. Hình ảnh CTscanner Hình63b. Hình ảnh MRI In-phase. Hình63c. Hình ảnh opposed-phase thấy
không tiêm thuốc cản quang. Nhu Cường độ tín hiệu thu được trong nhu tín hiệu của nhu mô gan giảm rõ rệt so
mô gan giảm tỷ trọng so với lách mô gan mạnh (tăng tín hiệu). với in-phase. Mô mỡ dưới da và khoang
do nhiễm mỡ. phúc mạc không bị giảm.
Cần ch ý rằng, chuỗi xung Chemical-shift chỉ thực hiện được đối với những mô có cả 2 thành
phần là mỡ và nước. Còn nếu chỉ có mỡ hay gọi là mỡ đại thể như mô mỡ dưới da, các khối u mỡ
(lipoma) thì chuỗi xung này không có tác dụng, tức là tín hiệu mỡ không bị bão hòa.
7.8.2. STIR
Chuỗi xung STIR đã được đề cập trong phần các chuỗi xung phục hồi đảo ngược (inversion
recovery) cùng với các chuỗi xung IR và FLAIR. Điểm ch ý ở đây là khác với chuỗi xung Chemical-
shift, STIR được ứng dụng để bão hòa các tổ chức mỡ, không phụ thuộc vào sự có mặt của nước.
7.8.3. SPIR
SPIR (spectral presaturation with inversion recovery) về bản chất không phải là một chuỗi xung
thực sự, mà chính xác chỉ là một module được áp dụng vào các chuỗi xung khác để có hiệu quả bão
hòa mỡ, ví dụ T1W FS, T2W FS (fat-supressed). Các chuỗi xung SPIR cũng làm đảo ngược Mo trước
khi kích thích RF tương tự như STIR, nhưng SPIR không dùng xung đảo ngược RF180o như STIR mà
SPIR đảo ngược chênh từ Gradient-Y để tạo ra sự đảo ngược Mo của mỡ và nước. Nói cụ thể hơn,
SPIR là kỹ thuật áp dụng phương pháp kích thích nước (water-excitation), chỉ có mô nào có chứa
nước thì mới có Mxy để tạo tín hiệu echo. Mô nào càng có nhiều nước thì càng có nhiều tín hiệu.
Hình64. U mỡ (lipoma)
trong phần mềm vùng
gan bàn tay.
T1W SE cornal (a) và T1W
SE axial (b) thấy khối u
tăng tín hiệu tương
đương tổ chức mỡ dưới
da, ranh giới rõ nét.
b
54
a T2W FSE FS (c) là chuỗi

xung T2W Fast SE được
kết hợp với kỹ thuật bão
hòa mỡ FS cho thấy mỡ
trong khối u và mỡ dưới
da giảm tín hiệu rõ nét.
Hình65a. HÌnh ảnh CLVT u quái gan. Tổ Hình65b. Hình ảnh opposed-phase. Hình65c. Hình ảnh T1W FS (Gd). Mỡ
chức mỡ trong khối u giảm tỷ trọng Tín hiệu của tổ chức mỡ này và tổ trong khối u và mỡ dưới da đã được
tương đương tỷ trọng mỡ dưới da. chức mỡ dưới da không bị xóa. xóa hoàn toàn.
Trên hình ảnh T1W và T2W, tổ chức mỡ tăng tín hiệu do thư duỗi T1 của mỡ ngắn (260ms tại
1.5T, xem lại bảng 2) do vậy sẽ rất khó có thể phân biệt được mô mỡ với dịch hoặc mô mỡ với tình
trạng ngấm thuốc đối quang từ của tổ chức. Kỹ thuật SPIR được kết hợp vào các chuỗi xung tương
phản T1-weighted và T2-weighted để khắc phục vấn đề này.
7.9. Các chuỗi xung mạch máu
7.9.1. Black-blood imaging
Black-blood hay Dark-blood imaging là kỹ thuật tạo ảnh cộng hưởng từ dựa trên nguyên lý về
hiệu ứng black-blood, hay còn gọi là hiệu ứng outflow. Do dòng chảy nên các spin trong lòng mạch
di chuyển và bị thay thế liên tục kết quả là cường độ tín hiệu trong lòng mạch bị bão hòa so với tổ
chức xung quanh, tạo nên sự tương phản giữa lòng mạch và các cấu tr c xung quanh.
Trong nội dung chuỗi xung SE đã đề cập ở phần trước, ch ng ta biết rằng hiệu ứng black-blood
thường chỉ xảy ra trên chuỗi xung SE do có TE kéo dài. Do vậy kỹ thuật tạo ảnh dark-blood thường
chỉ được thực hiện với các xung SE khác với các kỹ thuật tạo ảnh bright-blood (như chuỗi xung TOF)
sử dụng chuỗi xung GRE.
55
Hình66. Minh họa nguyên lý tạo ảnh black-blood theo sự biến đổi của vector từ trường của các spin trong lòng mạch
(mũi tên đen). Từ trạng thái tĩnh ban đầu, dùng một sóng đảo ngược RF180 không chọn lọc lớp cắt (nonselective) kích
thích toàn bộ các spin trong vùng thăm khám. Tiếp theo đó sử dụng tiếp một sóng đảo ngược RF180 chọn lọc (slice-
selective), chỉ kích thích vào các spin trong lớp cắt cần khảo sát, khi đó do dòng chảy tạo ra sự thay thế liên tục các spin
nên cường độ tín hiệu trong lòng mạch sẽ lẫn lộn và triệt tiêu nhau. Đến thời điểm giữa tâm trương, thì sử dụng một
chuỗi các xung Fast SE liên tiếp nhau để thu tín hiệu tại thời điểm cuối tâm thu, lúc này hầu như không có tín hiệu nào
trong lòng mạch.
Hình67. Minh họa nguyên

lý tạo ảnh black-blood
theo chu chuyển tim trong
khoảng RR trên điện tâm
đồ (ECG). Sóng RF180
không chọn lọc (NS) kích
thích vào thời điểm cuối
tâm trương. Tiếp theo đó
sử dụng tiếp một sóng
RF180 chọn lọc (S). Đến
thời điểm giữa tâm
trương, thì sử dụng một
chuỗi các xung Fast SE liên
tiếp nhau và thu tín hiệu
tại thời điểm cuối tâm
thu.
Dark-blood được thực hiện như sau: đầu tiên sử dụng một sóng đảo ngược RF180 độ không
chọn lọc, kích thích toàn bộ các spin trong lòng mạch và ngoài lòng mạch để thành phần từ hóa dọc
Mz đảo chiều. Tiếp sau đó, sử dụng một sóng đảo ngược RF180 độ khác, có tần số chọn lọc với lớp
cắt cần khảo sát. Như vậy, do dòng chảy liên tục trong lòng mạch, các spin mới sẽ thay thế các spin
cũ do vậy tạo ra một sự hỗn loạn về chiều và hướng của các spin trong lòng mạch, làm cho vector
từ hóa dọc Mz bị triệt tiêu lẫn nhau. L c này, thực hiện quá trình thu tín hiệu như chuỗi xung SE
(FSE) để tạo ảnh cắt lớp khu vực cần khảo sát thì hầu như toàn bộ tín hiệu của các spin trong lòng
mạch đã bị bão hòa (triệt tiêu) bởi 2 sóng RF đảo ngược.
56
Kỹ thuật tạo ảh black-blood thường được ứng dụng trong đánh giá hình thái và cấu tr c của
tim, trong đó thiên hướng về đánh giá cơ tim hơn là huyết động trong buồng tim. Hình ảnh black-
blood cung cấp thông tin về hình thái như độ dày, tình trạng bệnh lý như viêm, huyết khối bám
thành của cơ tim và gốc các mạch máu lớn xuất phát từ tim. Việc lựa chọn thời điểm thu tín hiệu
(TR) theo điện tâm đồ (ECG) là rất quan trọng vì chuyển động co bóp cơ tim sẽ ảnh hưởng trực tiếp
đến chất lượng hình ảnh thu được (hình 59).
Hình68a. Dark-blood thực hiện bằng Hình68b. Dark-blood thực hiện bằng Hình68c. Dark-blood thực hiện bằng
Fast SE qua trục ngắn (short-axis) của Fast SE qua trục ngắn của tim tại thời Fast SE qua trục ngắn của tim tại thời
tim tại thời điểm giữa tâm trương điểm cuối tâm trương (end diastole) - điểm tâm thu (systole) – TR quá ngắn.
(mid diastole). Toàn bộ dòng chảy TR quá dài. Hình ảnh không rõ nét, Hình ảnh không rõ nét, nhòe do ảnh
trong buồng tim đã bị bão hòa, chỉ nhòe do ảnh hưởng của chuyển động hưởng của chuyển động tâm thu.
hiển thị thông tin về cơ tim. tiền tâm thu.
7.9.2. Bright-blood imaging

Hiệu ứng bright-blood diễn ra ngược lại với hiệu ứng black-blood đã đề cập ở trên. Thay vì
dòng chảy bị bão hòa (triệt tiêu) tín hiệu trong black-blood thì trong hiệu ứng bright-blood, cường
độ tín hiệu của các cấu tr c có dòng chảy (trong lòng mạch) lại được thu nhận để tạo tương phản
với cấu tr c không có dòng chảy xung quanh (thành mạch, nhu mô). Nguyên lý của hiệu ứng bright-
blood được ứng dụng rộng rãi trong tạo ảnh cộng hưởng từ, bao gồm các chuỗi xung như TOF, PC-
MRA, CE-MRA… , có thể phối hợp hay không phối hợp với chất tương phản từ (thuốc đối quang từ),
có thể tạo ảnh 2D hay 3D.
Có một nhược điểm chung của các kỹ thuật tạo ảnh bright-blood không sử dụng thuốc đối
quang từ là trong một số trường hợp thì hình ảnh thu được không hoàn toàn trung thực với hình
ảnh thực tế do hiệu ứng thể tích riêng phần (partial volume effect) và tại những vị trí có dòng chảy
rối (turbulent flow).
57
Hình69. Hiệu ứng thể tích riêng
phần trong kỹ thuật tạo ảnh
bright-blood.
Khi mặt phẳng cắt lớp vuông
góc với thành mạch, hình ảnh
lòng mạch thu được là chính xác
với tình trạng thực tế của mạch
máu.
Khi mặt phẳng cắt lớp không
vuông góc với trục thành mạch,
hình ảnh lòng mạch thu được sẽ
không hoàn toàn chính xác,
thường nhỏ hơn so với tình
trạng thực tế của mạch máu.
7.9.3. TOF
TOF (time-of-flight) là một trong những chuỗi xung chụp mạch cộng hưởng từ được áp dụng
phổ biến trong lâm sàng. Nguyên lý tạo ảnh của TOF dựa trên hiệu ứng bright-blood hay hiệu ứng
inflow (dòng chảy đến), ghi nhận lại tín hiệu phát ra từ các proton của phân tử nước di chuyển
trong lòng mạch. Nói cách khác, trong một lớp cắt thì các phân tử di chuyển đến sẽ có cường độ tín
hiệu cao hơn nhu mô bao quanh. Cường độ tín này phụ thuộc vào vị trí, tốc độ và hướng (góc) của
dòng chảy đến so với mặt phẳng lớp cắt mà không phụ thuộc và chiều của dòng chảy.
TOF được thực hiện bằng cách sử dụng một chuỗi xung GRE có TR ngắn (30-50ms) đồng thời
TE cũng được đảm bảo càng ngắn càng tốt. Góc lệch FA thường khoảng 20-40o trong tạo ảnh 3D
TOF và > 50o trong tạo ảnh 2D TOF.
Hình70a. Nguyên lý tạo ảnh của TOF dựa theo hiệu ứng Hình70b. Nguyên lý tạo ra sự khác biệt giữa tín hiệu
dòng chảy đến (inflow). Cường độ tín hiệu trong lòng mạch dòng chảy ĐM và TM trong TOF. Sử dụng một sóng RF
phụ thuộc vào góc và tốc độ dòng chảy đến so với mặt tiền bão hòa (presaturration) ở một lớp cắt trước lớp cắt
phẳng cắt lớp, không phụ thuộc vào chiều dòng chảy. cần tạo ảnh.
Cần nhớ lại trong chuỗi xung SE, hiện tượng black-blood xảy ra do hiệu ứng outflow (dòng chảy
đi). Ngược lại với hiện tượng black-blood trong SE là hiện tượng bright-blood ứng dụng trong chuỗi
xung TOF. Do các spin di chuyển trong lòng mạch nên không bị bão hòa bởi sóng RF nên các spin
này có tín hiệu cao hơn. Trong khi đó, các spin của nhu mô bao quanh mạch do không di chuyển
được nên sẽ bị bão hòa (saturation) do sự kích thích của các sóng RF có TR rất ngắn. Khi rơi vào
58
trạng thái bão hòa, các spin này tạo ra tín hiệu rất yếu (H58a). Điều này cũng giải thích tại sao trong
các chuỗi xung TOF, nhu mô xung quanh không trống tín hiệu hoàn toàn. Cường độ tín hiệu thu
được từ TOF tuy phụ thuộc vào tốc độ, vị trí và hướng của dòng chảy nhưng lại không phụ thuộc
vào chiều của dòng chảy. Như vậy để có thể tạo được ảnh riêng rẽ của dòng chảy động mạch hay
dòng chảy tĩnh mạch, người ta tạo ra một vùng tiền bão hòa (regional presaturation) trước khi thu
tín hiệu tại lớp cắt có các spin trong trạng thái bão hòa (H58b).
Hình71a. TOF 2D (ảnh gốc). Nhu mô Hình71b. TOF 2D (ảnh MIP) Hình71c. TOF 2D (ảnh MIP)
não không mất tín hiệu hoàn toàn.
Hình72a. TOF 3D (ảnh gốc) Hình72b. TOF 3D (ảnh gốc) Hình72c. TOF 3D (ảnh MIP)
Những spin di chuyển đến rồi sau đó nhanh chóng đi ra khỏi mặt phẳng cắt lớp thì sẽ tăng tín
hiệu, tín hiệu này sẽ giảm dần theo khoảng cách spin rời xa mặt phẳng cắt lớp. Những spin không di
chuyển, chậm di chuyển khỏi mặt phẳng cắt lớp, hoặc di chuyển nhanh nhưng vẫn nằm trong mặt
phẳng cắt lớp thì sẽ bị bão hòa, không hoặc ít tạo ra tín hiệu, đoạn mạch sẽ có màu tối đen (dark)
trên hình ảnh cộng hưởng từ. Một số trường hợp có thể xảy ra hiện tượng này bao gồm chọn lớp
cắt dầy, cắt lớp thể tích, trục giải phẫu của đoạn mạch máu nằm trong mặt phẳng cắt lớp, một số
bệnh lý làm chậm dòng chảy hoặc có dòng chảy rối như phình động mạch, dị dạng động tĩnh mạch,
lòng giả trong bóc tách thành mạch….hoặc một đoạn mạch dù vuông góc với mặt phẳng cắt, nhưng
sau khi đi ra thì lại vòng lại.
59
Một số kỹ thuật được ứng dụng để làm tăng cường tín hiệu của mạch máu trong các trường
hợp này. Bao gồm, kỹ thuật TONE (tiltle optimized non-saturating excitation) tạo ra các góc lệch
khác nhau, kỹ thuật MOTSA (multiple overlapping thin slab acqusition) chia khu vực cần thăm khám
làm nhiều lớp cắt mỏng.
Để có độ tương phản hình ảnh tốt nhất khi chụp xung TOF thì ch ng ta nên sử dụng TOF 2D với
lớp cắt mỏng và hướng cắt vuông góc với dòng chảy, đặc biệt cho thăm khám các dòng chảy tĩnh
mạch. Về lý thuết, TOF có thể tạo ảnh mạch máu cho mọi phần của cơ thể nhưng trong thực tế thì
chủ yếu ứng dụng cho các mạch máu vùng sọ não và vùng cổ như hệ thống mạch não, mạch cảnh.
Luôn nhớ một nguyên tắc, mặt cắt của TOF luôn phải không trùng với chiều dòng chảy của đoạn
mạch muốn khảo sát.
Dựa trên những nguyên lý tạo ảnh đã nêu trên, để tránh có những sai lầm trong chẩn đoán,
cần luôn phải lưu ý rằng hình ảnh mạch máu trong xung TOF chỉ là ước lượng gián tiếp qua dòng
chảy trong lòng mạch. Nghĩa là đường kính của mạch máu đã bị giảm đi (underestimated), mức độ
hẹp tắc có thể tăng lên (overestimated) so với thực tế. Độ tương phản của mạch máu có thể đã bị
giảm đi do dòng chảy chậm hoặc đoạn mạch đó không thẳng.
7.9.4. PC-MRA
PC-MRA (phase-contrast MR angiography) là một kỹ thuật chụp mạch cộng hưởng từ khác dựa
vào hiện tượng bright-blood giống như TOF. Bản thân tên gọi cũng đã gợi ý về nguyên lý tạo tương
phản là dựa vào chiều hướng (phase) và tốc độ của dòng chảy. PCA được thực hiện bằng cách sử
dụng một chuỗi xung GRE có TR và TE đều rất ngắn (TR: 10-20ms; TE: 5-10ms), trong đó TE càng
ngắn càng tốt.
Đầu tiên người ta mã hóa chiều dòng chảy bằng một hệ thống gradient lưỡng cực (bipolar
gradient). Trong đó một hệ thống gradient mã hóa tín hiệu dòng chảy theo hướng trên – dưới (đầu
– chân), và một hệ thống gradient khác mã hóa tín hiệu theo hướng ngược lại (chân – đầu). Tiến
hành thực hiện các chuỗi xung RF tại vùng cần thăm khám, rồi kích hoạt hệ thống gradient lưỡng
cực. Cuối cùng các tín hiệu thu được từ các gradient lưỡng cực này được trộn với nhau (subtracted)
để từ đó chỉ nhận những tín hiệu của các spin chuyển động (dòng chảy), còn các spin tĩnh của các
mô xung quanh thì bị xóa.
Để dễ hình dung hơn, ch ng ta có thể nhớ lại nguyên lý kỹ thuật tạo ảnh của chụp mạch số hóa
xóa nền (DSA). Hình ảnh trước bơm thuốc cản quang được trộn với hình ảnh sau bơm thuốc cản
quang để rồi máy tính sẽ xóa đi những cấu tr c không có thuốc cản quang (xương và phần mềm),
chỉ để lại những cấu tr c có thuốc cản quang (mạch máu).
Khi phân tích hình ảnh PCA, cần nắm rõ những quy ước về chiều dòng chảy. Ví dụ quy ước
dòng chảy sẽ tăng tín hiệu (mầu trắng) khi có hướng từ trên xuống dưới, từ phải sang trái và từ
trước ra sau. Ngược lại, dòng chảy sẽ trống tín hiệu (mầu đen) khi chảy từ dưới lên trên, từ trái
sang phải hoặc từ sau ra trước.
60
Hình73a. PC-MRA. Tín hiệu mô Hình73b. PC-MRA (pha). ĐM chủ lên và Hình73c. PC-MRA (cường độ). Tốc độ
mềm bị xóa, chỉ còn tín hiệu dòng ĐM chủ xuống có chiều dòng chảy ngược dòng chảy của các ĐM càng cao thì
chảy. ĐM đốt sống bên trái đảo nhau nên có tín hiệu đối lập nhau. Tín càng tăng tín hiệu trên hình ảnh PC-
chiều dòng chảy so với bên phải hiệu của nhu mô phổi, phần mềm bị xóa MRA.
(mũi tên). do các spin tĩnh.
Ch ý rằng cũng như TOF, PCA không cần sử dụng thuốc đối quang từ để tạo tương phản. PCA
có khả năng xác đinh tốc độ và chiều dòng chảy, cũng như đánh giá được tim, ĐM chủ, mạch chi.
Nhưng PCA lại không thể thực hiện được chụp động học (dynamic).
7.9.5. CE-MRA
Nguyên lý cơ bản của CE-MRA (contrast-enhanced MR angiography) là sử dụng thuốc đối
quang từ thích hợp để r t ngắn thời gian thư duỗi T1 của nước. Có nhiều loại thuốc đối quang từ,
mỗi loại có những đặc điểm dược động học và khả năng tạo tương phản khác nhau.
Hình74a. CE-MRA. Lòng giả và Hình74b. CE-MRA (MIP) Hình74c. CE-MRA (MIP) hệ thống ĐM cảnh,
lòng thật trong bóc tách ĐM chủ. ĐM đốt sống và dưới đòn.
CE-MRA thường được sử dụng các chuỗi xung nhanh (fast) tạo tương phản T1W. Phổ biến là
các chuỗi xung Spoiled GRE với TR và TE cực ngắn (TR: 1.7-6ms; TE < 2ms), góc lệch FA khoảng 15-
50o. CE-MRA thường được ứng dụng trong đánh giá các mạch thân, mạch chi, mạch tạng. Một số
trường hợp đánh giá mạch vùng đầu mặt cổ. Một ưu điểm khác của CE-MRA là cho phép chụp động
61
học (dynamic) để đánh giá tình trạng tuần hoàn tại chỗ của bộ phận cần thăm khám. Khác với chụp
CTscaner sử dụng thuốc cản quang trong lòng mạch có gắn Iode, CE-MRA sử dụng thuốc đối quang
từ có gắn Gadolilium, không những chỉ đánh giá giai đoạn lòng mạch mà còn đánh giá giai đoạn
gian bào (extracellular space) và gian đoạn trong tế bào (intracellular).
Một số ưu điểm của CE-MRA:
 Thời gian tạo ảnh ngắn: chụp động học, hạn chế nhiễu ảnh do chuyển động
 Thăm khám trên diện rộng
 Cho phép tái tạo đa bình diện
 Tỷ số nhiễu từ SNR và tương phản mạch máu cao
 Dung nạp tốt, không có các nguy cơ tai biến như khi sử dụng thuốc cản quang Iode
7.9.6. Perfusion weighted imaging
Perfusion weighted imaging (PWI) là kỹ thuật tạo ảnh cộng hưởng từ đánh giá động học tuần
hoàn mao mạch, cung cấp những thông tin trực tiếp về tưới máu của mô mà không quan tâm đến
nguồn máu đó được cấp từ đâu (tuần hoàn chính hay tuần hoàn bàng hệ). Trong thực hành, ứng
dụng thường gặp nhất của PWI là đánh giá tưới máu não và tưới máu cơ tim.
Các kỹ thuật PWI đều sử dụng chất tương phản từ gadolilium và có cùng nguyên lý là đánh giá
cường độ tín hiệu của chất tương phản từ trong một đơn vị thể tích mô (voxel) theo thời gian (ví dụ
ml/gram/sec). Tuy vậy, có một ch t khác biệt về nguyên lý kỹ thuật tạo ảnh PWI ở các cơ quan đích
khác nhau như tim, não, phổi, thận do sự khác nhau về đặc điểm sinh học tưới máu mô của các cơ
quan này. Ví dụ, trong đánh giá tưới máu cơ tim thì PWI được thực hiện bằng các chuỗi xung có
tương phản T1W GRE 2D, theo chu chuyển tim, dưới định vị của điện tâm đồ (ECG). Hoặc đối với
tưới máu phổi, thận thì được thực hiện bằng các chuỗi xung có tương phản T1W GRE 3D. Đối với
tưới máu não thì thường sử dụng chuỗi xung có tương phản T2W* 2D hoặc 3D EPI. Trong khuôn
khổ tài liệu này, ch ng tôi chỉ giới thiệu về nguyên lý của PWI trong đánh giá tưới máu não.
Hình75a. PWI đánh giá tưới máu phổi Hình75b.PWI đánh giá tưới máu thận Hình75c.PWI tưới máu cơ tim
Như ch ng ta đã biết, hầu hết các chất tương phản từ (thuốc đối quang từ) hiện nay đều sử
dụng tương phản T1. Tuy nhiên, đối với hệ thần kinh trung ương do tác dụng của hàng rào máu-
não (blood-brain barier) thì hầu hết các chất tương phản từ được giữ ở trong lòng mạch, chỉ có một
lượng rất nhỏ (khoảng 3-5%) có thể khuếch tán qua hàng rào máu não bình thường để vào khu vực
62
gian bào. Do vậy, nếu sử dụng tương phản T1W để tạo ảnh thì sẽ không thể đánh giá được mức độ
tổn thương của nhu mô não ở giai đoạn sớm. Tương phản T2W* có xu hướng tối ưu về thư duỗi
T2*, được hình thành do sự không đồng nhất từ trường tại vùng khảo sát (xem lại thư duỗi T2*), do
đó được dùng để đánh giá sự khác biệt về nồng độ của các chất tương phản từ ở trong và ngoài
lòng mạch. Nói cách khác, sử dụng tương phản T2W* để đánh giá mức độ suy giảm tín hiệu từ dịch
(máu) trong lòng mạch đến dịch ngoài lòng mạch. Để thực hiện được việc đánh giá tương phản từ
của nhu mô não theo thời gian, cần sử dụng các chuỗi xung chụp nhanh (GRE), góc lệch FA nhỏ (10-
20o), TR ngắn (<30ms) và TE đủ dài (>20ms) để tăng tương phản T2*. Hiện nay PWI thường được
thực hiện bởi kỹ thuật tạo ảnh GRE EPI (echo planar imaging), cho phép thực hiện nhiều lớp cắt
trong cùng một thời điểm, với thời gian cho mỗi lần tạo ảnh < 2 giây.
Hình76. Chụp PWI tưới máu não ở người bình thường với chuỗi xung T2W*. Sau trạng thái bão hòa nồng độ chất tương
phản từ, cường độ tín hiệu của cả chất trắng và chất xám giảm dần (signal drop) về thời điểm ban đầu, trong đó chất
xám có tốc độ suy giảm nhanh và mạnh hơn.
63
Trong nhu mô não bình thường, sau thời điểm bão hòa chất tương phản từ (thường là sau khi
tiêm bolus khoảng 20s) thì nhu mô não bắt đầu đi vào trạng thái suy giảm tín hiệu (signal drop), trở
về trạng thái ban đầu, trong đó chất xám có tốc độ suy giảm nhanh và rõ rệt hơn chất trắng, trên
hình ảnh PWI sẽ thấy chất xám giảm tín hiệu hơn so với chất trắng. Trong nhu mô não bệnh lý (nhồi
máu não), có một lượng nhỏ chất tương phản từ vượt qua hàng rào máu não vào khoảng gian bào,
dẫn đến mức độ suy giảm tín hiệu của nhu mô não tổn thương chậm hơn nhu mô não bình thường,
đồng thời xóa mờ sự khác biệt về cường độ tín hiệu của chất trắng và chất xám.
Hình77. Chụp PWI tưới máu não ở bệnh nhân nhồi máu não với chuỗi xung T2W*. Sau thời điểm bão hòa thuốc đối
quang từ, tại vùng nhồi máu não thùy thái dương trái (mũi tên) do một phần thuốc đối quang từ đã thoát mạch vào
khoang gian bào nên quá trình suy giảm cường độ tín hiệu (signal drop) chậm và ít hơn so với nhu mô não bình thường,
đồng thời ranh giới chất trắng và chất xám cũng không còn rõ.
Sau khi thực hiện đánh giá tưới máu, một bước quan trọng tiếp theo là xử lý dữ liệu của chuỗi
xung PWI. Đây là công việc hết sức quan trọng, ngoài việc hiển thị rõ ràng các vùng tổn thương so
với vùng nhu mô não lành còn cho phép đánh giá chính xác mức độ cũng như khả năng phục hồi
64
của tổn thương (trong nhồi máu não cấp). Ch ng ta đã biết rằng sau khi thuốc đối quang từ đã
thoát ra khỏi hệ thống mao mạch sẽ dẫn đến sự suy giảm cường độ tín hiệu theo thời gian (signal-
time course) của nhu mô não bình thường, trong đó mức độ suy giảm cường độ tín hiệu của chất
xám diễn ra nhanh và mạnh hơn chất trắng.
Trong cùng một vùng quan tâm ROI (region of interest), nồng độ thuốc đối quang từ của nhu
mô não theo thời gian C(t) được tính theo công thức C(t) = - ln(St/So). Trong đó St là cường độ tín
hiệu của nhu mô não tại thời điểm “t” sau tiêm thuốc đối quang từ, So là cường độ tín hiệu của nhu
mô não tại thời điểm trước tiêm thuốc đối quang từ. Từ công thức trên sẽ thấy được mức độ biến
đổi cường độ tín hiệu (St/So) của nhu mô não bình thường (bao gồm cả chất trắng và chất xám)
theo thời gian.
Hình78a. Biểu đồ minh họa nồng độ thuốc đối quang từ Hình78b. Sau trạng thái bão hòa, quá trình suy giảm
(Ct) trong vùng nhu mô não bình thường thay đổi theo cường độ tín hiệu (St/So) của chất xám (GM) và chất trắng
thời gian sau khi tiêm bolus. (WM) theo thời gian
Trên cơ sở đồ thị biểu diễn sự tương quan giữa nồng độ thuốc đối quang từ trong một đơn vị
thể tích nhu mô não thay đổi theo thời gian, bằng các công thức toán học người ta tính được các
chỉ số đánh giá tưới máu nhu mô não, bao gồm:
 CBV (cerebral blood volume): chỉ số này cho biết tổng thể tích tưới máu trong một đơn vị
thể tích nhu mô não theo thời gian. Bản chất toán học của chỉ số này chính là diện tích dưới
đường cong trong.
 MTT (mean transit time): cho biết thời gian trung bình mà một đơn vị thể tích nhu mô não
duy trì nồng độ thuốc đối quang từ cao nhất.
 CBF (cerebral blood flow): được tính trực tiếp từ tỷ số giữa CBV và MTT (CBV/MTT). Chỉ số
này cho biết lưu lượng dòng chảy của máu qua một đơn vị thể tích nhu mô não trong một
đơn vị thời gian.
 TTP (time to peak): thời gian kể từ khi tiêm đến khi nồng độ thuốc đối quang từ trong vùng
nhu mô não khảo sát ROI đạt được giá trị lớn nhất.
65
Hình79a. Minh họa chỉ số CBV Hình79b. Minh họa chỉ số MTT Hình79c. Minh họa chỉ số TTP
Về mặt toán học, các chỉ số CBV, MTT chính là diện tích của đường cong đồ thị hàm số F(t) = C(t)
= - ln(St/So), được tính toán bằng phép tính tích phân, kết quả thu được không hoàn toàn chính xác
như phép tính diện tích của hình vuông hay hình chữ nhật. Do vậy trong một số tài liệu người ta
thường sử dụng rCBV, rMTT có nghĩa là tương đối (relative). Điều này chỉ đơn thuần về mặt thuật
ngữ, không có sự khác biệt trong thực hành lâm sàng.
Tiếp theo trong công việc xử lý dữ liệu là lập bản đồ mã hóa từ những chỉ số đã đề cập ở trên
để có thể bộc lộ chính xác được tổn thương. Ch ng ta không thể đo đạc tỉ mẩn từng mẫu ROI cho
toàn bộ nhu mô não trong vùng khảo sát để lập bản đồ mã hóa mầu mà ch ng ta chỉ tập trung vào
đánh giá những vùng nghi ngờ có tổn thương, được chi phối bởi một nhánh động mạch cấp máu
nào đó. Do vậy ch ng ta cần biết đến khái niệm AIF (arterial input function), tạm dịch là động mạch
trong vùng khảo sát. Trong một lớp cắt, ch ng ta có nhiều động mạch và trong mỗi động mạch lại
có nhiều đoạn, vậy để lập được bản đồ mã hóa mầu cho các lớp cắt thì đơn vị thể tích ảnh voxel
của AIF cần đảm bảo 3 tiêu chuẩn là: (1) vùng suy giảm tín hiệu lớn nhất trên đồ thị phải rộng hơn,
(2) TTA ngắn hơn và (3) MTT nhỏ hơn so với nhu mô não xung quanh. Trên thực hành, ch ng ta
thường lựa chọn AIF là động mạch não giữa (middle cerebral artery).
Hình80a. TTA (time to arrival) là khoảng thời gian kể từ Hình80b. AIF chính xác khi so sánh với nhu mô não xung
khi tiêm bolus đến khi nồng độ thuốc đối quang từ quanh (tissue): vùng suy giảm tín hiệu lớn nhất rộng hơn,
trong nhu mô não bắt đầu tăng lên. TTA ngắn hơn và MTT nhỏ hơn.
66
Bản đồ mã hóa TTP Bản đồ mã hóa CBV Bản đồ mã hóa CBF Bản đồmã hóa MTT
Hình81. Chụp PWI tưới máu não cho bệnh nhân sau phẫu thuật Astrocytoma vùng chẩm trái.
Ngoài ra, trong PWI có một tham số hết sức quan trọng ảnh hưởng đến kết quả tính toán các
chỉ số đánh giá tưới máu não đó là liều lượng chất tương phản từ (thuốc đối quang từ) được sử
dụng. Trong thực tế thì không thể đưa ra một liều lượng cố định cho tất cả các trường hợp, vì mức
độ suy giảm tín hiệu (signal drop) trong một đơn vị thể tích ảnh voxel khảo sát không chỉ phụ thuộc
vào nồng độ chất tương phản từ mà còn phụ thuộc vào cường độ từ trường tĩnh Bo và tương phản
T2W của chuỗi xung được áp dụng (FLASH hay EPI). Tuy nhiên, người ta thấy rằng tính liều lượng
thuốc đối quang từ theo thể trọng là tối ưu nhất. Đối với hệ thống tạo ảnh cộng hưởng từ có từ lực
1.5T, sử dụng kỹ thuật tạo ảnh GRE EPI (kỹ thuật tạo ảnh PWI phổ biến nhất hiện nay) thì liều lượng
tối ưu của thuốc đối quang từ là 0.2 mmol/kg thể trọng và được tiêm bolus qua bơm tiêm điện với
tốc độ 3ml/s. Một số trung tâm sử dụng liều lượng nhỏ hơn 0.2mmol/kg thể trọng nhưng nhất
thiết không được nhỏ hơn 0.1mmol/kg.
DWI Bản đồ mã hóa CBV Bản đồ mã hóa MTT

Hình82. DWI cho thấy vùng tổn thương thùy thái đương trái có hạn chế khuếch tán (nhồi máu não cấp). Trên bản đồ
CBV và MTT thấy tổn thương thực sự rộng hơn trên DWI, lan vào đến não thất bên và một phần thùy trán. Ngoài ra,
PWI còn cho biết vùng tranh tối-tranh sáng (có khả năng hồi phục) có mầu xanh trên CBV và mầu đỏ trên MTT.
67
7.9.7. Diffusion weighted imaging

Trong mô sinh học, các phân tử nước có một đặc tính di chuyển liên tục và ngẫu nhiên từ vị trí
này sang vị trí khác theo nhiều hướng khác nhau và được gọi là chuyển động Brown hay hiệu ứng
khuếch tán (diffusion effect). Diffusion weighte imaging (DWI) là chuỗi xung tạo ảnh cộng hưởng từ
trong đó cường độ tín hiệu thu được do hiệu ứng khuếch tán của các phân tử nước trong mô sinh
học quyết định. Hiệu ứng khuếch tán xảy ra ở cấp độ phân tử, do vậy sự thay đổi về hiệu ứng này
cho phép đánh giá quá trình bệnh lý của mô sinh học ở giai đoạn rất sớm, đặc biệt là mô thần kinh.
Hình83a.Nhồi máu não cấp tính Hình83b. FLAIR chưa thấy dấu hiệu Hình83c. DWI cho thấy tổn thương
(<6h). T2W FSE chưa thấy dấu hiệu tổn thương giảm khuếch tán ở vỏ não thùy đỉnh
tổn thương trái
Hình84. Nguyên lý tạo ảnh

DWI. RF90 đưa các spin về
trạng thái đồng pha (in
phase), sau đó dùng xung
gradient khuếch tán thứ nhất
(dephasing) để tạo ra sự khác
biệt về pha của các spin. Sử
dụng sóng đảo ngược RF180
để kích thích toàn bộ các spin
trong vùng khảo sát nhưng
không làm thay đổi trạng thái
pha. Tiếp theo sử dụng xung
gradient khuếch tán thứ hai
(rephasing) để đưa các spin
trở lại trạng thái đồng pha
ban đầu và thu tín hiệu.
Tạo ảnh DWI được thực hiện bằng cách sử dụng chuỗi xung EPI (echo planar imaging), trong đó
có sử dụng một cặp xung Gradient khuếch tán được xen giữa một sóng RF 180o (H). Ch ng ta xem
lại trong kỹ thuật chụp mạch cộng hưởng từ PC-MRA có sử dụng một cặp Gradient mã hóa theo
chiều dòng chảy lưỡng cực (bipolar). Tương tự vậy, trong DWI cũng sử dụng một cặp xung gradient
mã hóa theo hiệu ứng khuếch tán để đo lường sự khuếch tán của các phân tử nước (proton) trong
68
mô sinh học, trong đó Gradient khuếch tán thứ nhất gọi là “dephasing gradient” còn gradient thứ
hai gọi là “rephasing gradient”.
Đầu tiên sử dụng xung RF 90o để chuyển toàn bộ Mo thành Mxy, sau đó sử dụng Gradient
khuếch tán thứ nhất để làm cho các spin ở các khu vực khác nhau thì có mức độ khuếch tán khác
nhau (dephasing). Tại thời điểm TE/2, sử dụng một sóng RF 180o để làm đảo ngược toàn bộ trạng
thái tiến động của các spin, có tác dụng làm tăng độ nhạy tín hiệu thu được (sensitizing). Cuối cùng
sử dụng Gradient khuếch tán thứ 2 để đưa các spin trở lại trạng thái cùng pha (rephasing) trước khi
thu tín hiệu. Điều cần ch ý ở đây là trạng thái cùng pha chỉ diễn ra ở những spin không có chuyển
động Brown (bị hạn chế khuếch tán). Như vậy, với những spin không bị hạn chế khuếch tán thì sẽ
không phát tín hiệu echo mà chỉ có những spin bị hạn chế khuếch tán thì mới phát thu tín hiệu.
o
Hình85a.Nguyên lý của DWI. Sau sóng kích thích RF 90 , một cặp Gradient Hình85b.Vùng nhu mô hạn chế khuếch
o
chênh từ khuyếch tán được tạo ra trước và sau sóng RF 180 . tán sẽ tăng tín hiệu trên DWI.
Như vậy, dựa trên nguyên lý tạo ảnh DWI ch ng ta có thể khái quát lại rằng những vùng mô
sinh học nào mà các phân tử nước bị hạn chế khuếch tán thì sẽ tăng tín hiệu trên DWI. Ngược lại,
những vùng mô sinh học nào mà các phân tử nước không bị hạn chế khuếch tán, có thể di chuyển
tự do sẽ tín hiệu sẽ giảm trên DWI. Cường độ tín hiệu khuếch tán thu được trên DWI được tính
theo công thức Stejskal-Tanner:
S = So. = So . e- b.D
Trong đó: So là cường độ tín hiệu thu được khi không có gradient khuếch tán; Ƴ là hằng số hồi
chuyển từ (42Mhz/T); D là hằng số khuếch tán của nước trong mô sinh học; e là hằng số toán học
có giá trị khoảng 2,72; G là cường độ của gradient khuếch tán; δ là thời gian áp dụng mỗi gradient
khuếch tán; Δ là thời gian giữa hai gradient khuếch tán (dephasing gradient và rephasing gradient).
Trong công thức r t gọn ở trên trên, ch ng ta thấy giá trị b = Ƴ2.G2.δ2.(Δ-δ/3) được gọi là b-value
(hay b-factor), có đơn vị tính giây/mm2 (s/mm2). Đây là tham số rất quan trọng trong tạo ảnh và
phân tích DWI trong thực hành lâm sàng.
69
Hình86a.Nguyên lý hoạt động của các thành phần RF Hình86b.Công thức tính b-value. Ƴ là hằng số hồi
(radiofrequency), diffusion gradient (readout), gradient cắt lớp chuyển từ; G là cường độ của gradient khuếch tán; δ
(slice-select), gradient mã hóa (phase encode) trong DWI. là thời gian áp dụng mỗi gradient khuếch tán; Δ là
thời gian giữa hai gradient khuếch tán
Tương phản của DWI không chỉ phụ thuộc vào đặc tính khuếch tán của phân tử nước trong mô
sinh học (b-value) mà còn phụ thuộc vào So, trong đó bao gồm có tương phản T1,T2,PD, TE, TR. Do
vậy, để loại bỏ các yếu tố tạo nên tương phản trong So nhằm đánh giá chính xác hiệu ứng khuếch
tán của các phân tử nước trong mô sinh học, người ta đưa ra một tham số khác gọi là hệ số khuếch
tán biểu kiến ADC (apparent diffusion constant) hay hệ số khuếch tán thực thụ. ADC không phải là
một chuỗi xung mà chỉ đơn thuần là phép biến đổi toán học (D= ) để phân tích độc lập mức
độ khuếch tán của các phân tử nước trên mỗi pixel. Giá trị trung bình của ADC trên mỗi pixel được
theo thang xám (đen-trắng) được gọi là bản đồ khuếch tán (ADC-map). Trong mô sinh học có tổn
thương dẫn đến hạn chế khuếch tán sẽ tăng tín hiệu trên DWI và giảm tín hiệu trên ADC-map.
 Khi b-value = 0 (S=So), cường độ tín hiệu thu được không có gradient khuếch tán
 Khi b-value > 0 (S < So), cường độ tín hiệu thu được có gradient khuếch tán, b-value càng lớn
thì tương phản thì khuếch tán (diffusion weighting) càng mạnh, các phân tử nước khuếch
tán tự do sẽ càng suy giảm tín hiệu (dịch não tủy).
ADC rất quan trọng trong đánh giá những tổn thương ở gian đoạn ổn định (mạn tính), khi mà
có hệ số khuếch tán của mô tổn thương đã tăng trở lại.
Hình87. Hình ảnh chụp MRI

sọ não của bệnh nhân nam
53 tuổi, u não thùy thái
dương trái (glioblastoma)
T2W FSE T1W SE T1W SE + Gd
70
DWI với b-value = 0 DWI với b-value = 300 DWI với b-value = 1200 ADC-map
Hình88. Tương quan của b-value và DWI. Cường độ tín hiệu dịch não tủy giảm dần khi b-value tăng dần và bị triệt tiêu
hoàn toàn khi gradient khuếch tán đủ mạnh (b-value = 1200). Nhu mô não quanh khối u bị phù nề tăng tín hiệu trên
ADC-map chứng tỏ có tăng khuếch tán, tương ứng với đặc điểm tín hiệu trên T2W FSE, T1W SE.
FLAIR DWI. ADC-map.

Hình89. Phân biệt tổn thương cũ và mới. FLAIR cho thấy 3 vùng tổn thương do TMBN (các mũi tên) nhưng không xác
định được giai đoạn tổn thương. DWI cho thấy vỏ thùy thái dương phải là tổn thương cũ, không hạn chế khuếch tán.
Trên ADC-map, tổn thương mới thực sự là vùng giảm tín hiệu do có hạn chế khuếch tán (thùy chẩm trái).
T2W FSE T1W SE + Gd DWI ADC-map

Hình90. Áp xe não. Hình ảnh T2W FSE, T1W SE + Gd điển hình của một ổ áp xe não. Trên DWI và ADC-map cho thấy tổn
thương có hạn chế khuếch tán, đó là đặc tính của khối ổ áp xe.
71
T2W FSE T1W SE + Gd DWI ADC-map

Hình91. Khối u não GBM hoại tử. Hình ảnh T2W FSE, T1W SE + Gd tương tự như một ổ áp xe não. Trên DWI và ADC-
map cho thấy tổn thương không bị hạn chế khuếch tán, đó là đặc tính của khối u hoại tử (GBM)
T2W FSE T1W SE DWI ADC-map

Hình92. Xuất huyết não cấp. Trên DWI và ADC-map đều trống tín hiệu do lệch pha của các phân tử deoxyhemoglobin,
tuy nhiên ở ngoại vi khối máu tụ có giảm khuếch tán do phù nề, thiếu oxy tế bào.
Hiện nay Difusion tensor imaging (DTI) hay còn gọi là MR Diffusion tractography là một trong
những ứng dụng của DWI đang được triển khai rộng rãi nhằm lập bản đồ các đường dẫn truyền
thần kinh trung ương. Bản chất của DTI là DWI 3D, trong đó ADC-map được ghi nhận theo các
gradient khuếch tán – x hoặc –y hoặc – z. Để hiểu vấn đề này, ta cần biết về các khái niệm khuếch
tán đẳng hướng (isotropic diffusion) và khuếch tán không đẳng hướng (anisotropic diffusion).
Khuếch tán đẳng hướng xảy ra khi khoảng cách di chuyển của các phân tử nước ở các hướng khác
nhau là như nhau, ví dụ như sự khuếch tán của nước trong dịch não tủy, trong các nang thanh dịch.
Khuếch tán không đẳng hướng xảy ra khi khoảng cách di chuyển của các phân tử nước theo các
hướng khác nhau thì khác nhau, thường có ưu thế dịch chuyển theo một hướng nhất định, ví dụ
như khuếch tán của các phân tử nước trong nhu mô não thường rất nhanh dọc theo sợi trục
(axon) của các tế bào thần kinh (neuron) trong khi khuếch tán theo các hướng khác thì rất hạn chế.
Khi sử dụng các gradient khuếch tán để xác định đặc tính khuếch tán của nước, tùy thuộc vào
sự tương quan về hướng của gradient khuếch tán với hướng khuếch tán của phân tử nước mà có
thể xây dựng được bản đồ đường dẫn truyền của hệ thần kinh trung ương (các sợi trục axon).
72
Hình93a.Khuếch tán đẳng hướng Hình93b. Khuếch tán không đẳng Hình93c. Khuếch tán không đẳng
hướng hướng
Các Gradient khuếch tán ADC map với Gradient - x ADC map với Gradient – y ADC map với Gradient - z
Hình94. Nguyên lý của DTI. Sự tương quan giữa lựa chọn các Gradient khuếch tán và bản đồ khuếch tán ADC-map trên
cùng một tổn thương
Hình95a. Bản đồ khuếch tán bất đẳng Hình95b. Hình ảnh 2D của DTI Hình95c. Hình ảnh 3D của DTI
hướng
73
Hình96a.DTI. Bất sản thể trai không Hình96b.DTI. Bất thường hố sau (hội Hình96c.DTI. Bệnh não chất trắng
hòan toàn, chỉ còn lại một phần gối chứng Joubert). (Leulomalacia). Bó cảm giác (sf) mỏng
thể trai (mũi tên) và không có bó tia thị sau.
Cùng với sự phát triển của rất nhiều hệ thống cộng hưởng từ với nhiều nhà cung cấp khác
nhau, hàng loạt các chuỗi xung mới được xây dựng và ứng dụng, chỉ riêng việc ghi nhớ được tên
các chuỗi xung này cũng là một vấn đề không đơn giản. Tuy vậy, về cơ bản ch ng ta chỉ có 2 nhóm
chuỗi xung là SE và GRE, các chuỗi xung khác chẳng qua chỉ là sự thay đổi và/hoặc phối hợp giữa 2
chuỗi xung này mà thôi.
Hình97a. Minh họa hệ thống các chuỗi xung của Siemens. Trên Hình97b. Bảng phân loại tên gọi các chuỗi xung của
nền tảng gốc rễ là k-space, có 2 nhánh chính là SE và GRE. Từ 2 Siemens dựa trên nền tảng cơ sở của 2 chuỗi xung cơ
chuỗi xung cơ bản này, hình thành nên các chuỗi xung khác bản là SE (spin echo) và GRE (gradient echo).
nhau, có thể thuần túy là SE, GRE hoặc là sự kết hợp giữa SE và
GRE (như TGSE, PSIF).
74
8. Nhiễu ảnh cộng hưởng từ

Có rất nhiều loại nhiễu ảnh cộng hưởng từ với những đặc điểm và tính chất khác nhau. Việc
nhận biết được những nhiễu ảnh này không chỉ gi p hiểu rõ được nguyên nhân và biện pháp khắc
phụ mà còn giảm thiểu được những sai sót trong chẩn đoán. Dưới đây là một số loại nhiễu ảnh
được cho là phổ biến nhất trong thực hành lâm sàng.
8.1. Motion artifact
Nhiễu ảnh do chuyển động (motion artifacts) có biểu hiện là trên các lớp cắt có hiện tượng
nhòe hình không đều, tạo ra những bóng mờ (ghosting) hoặc hình ảnh nhòe không đều (smearing)
Đây là những nhiễu ảnh thường gặp trong những chuỗi xung có thời gian tạo ảnh kéo dài, có
thể do chủ động hay không chủ động. Cơ chế hình thành motion artifact là do sự sai lệch về quá
trình mã hoá tín hiệu của k-space, có thể sai sót theo trục mã hoá pha (ky) hay theo trục mã hoá
tần số (kx), các voxel thay đổi vị trí trong khi bị kích thích bởi RF và trong khi phát tín hiệu echo.
Mức độ biểu hiện của các motion artifact trên hình ảnh cộng hưởng từ phụ thuộc vào vị trí lỗi mã
hoá pha trên k-space:
 Nếu lỗi này nằm trên trục –x của k-space, G sẽ xuất hiện dọc theo trục mã hoá tần số (chiều
ngang).
 Nếu lỗi này nằm dọc theo trục – y, G sẽ xuất hiện dọc theo trục mã hoá pha (chiều dọc).
 Nếu lỗi xảy ra ở trung tâm của k-space, hình ảnh thu được sẽ có lỗi Smearing (ảnh bẩn).
 Nếu lỗi xảy ra có tính chất chu kỳ, đều đặn (nhịp tim, mạch đập) thì nhiễu ảnh Ghosting
cũng xuất hiện lặp lại nhiều lần.
Do quá trình mã hoá tần số trên k-space diễn ra rất ngắn, chỉ khoảng vài milligiây, do vậy ít khi
xảy ra những nhiễu ảnh theo trục của mã hóa tần số, mà chủ yếu thấy motion artifact xảy ra trên
trục mã hoá pha.
Hình98. T1W SE. Motion artifact do nhịp Hình99. T1W SE. Motion artifact do cử động của người bệnh và tương quan
thở tạo ra những dải mờ xếp dọc theo với hình ảnh của k-space. Trên k-space xuất hiện những đường lỗi mã hóa
trục dọc (phase encoding direction) tín hiệu theo trục dọc của mã hóa pha (phase encoding direction).
75
Hình100a. T2W SE cho thấy Motion Hình100b. Motion artifact (mũi tên) Hình100c. T2W FS sagital. Chụp tuyến
artifact do bệnh nhân cử động do nhu động ruột và sự chuyển động vú. Motion artifact phân bố theo trục
của dịch trong lòng ruột. mã hóa pha.
8.1.2. Cách khắc phục

Các nguyên nhân gây ra nhiễu ảnh này có thể xuất phát từ nhu động của thực quản, của dạ
dày, ruột, của nhịp thở, của nhịp tim hoặc của các mạch máu. Có nhiều kỹ thuật khác nhau, tác
động vào nhiều khâu khác nhau để khắc phục motion artifact:
 Kỹ thuật chung: dựa trên cơ sở r t ngắn các bước mã hoá trên k-space
 Sử dụng các chuỗi xung nhanh: FSE, FGRE
 Sử dụng các kỹ thuật tạo ảnh đa lớp Multisection
 Sử dụng các chuỗi xung Single-shot
 Sử dụng các chuỗi xung mã hoá k-space bán phần hoặc một phần (HASTE),
 Sử dụng kỹ thuật tạo ảnh parallel: multichannel, multicoils
 Giảm FOV theo chiều dọc (chiều mã hoá pha).
 Motion artifact do nhịp thở:
 Nín thở (hold breathing): hướng dẫn người bệnh phối hợp nhịp nhàng và thu tín hiệu tại
thời điểm thở gia tối đa. Cần ch ý rằng đa số các trường hợp chỉ có thể nín thở hoàn toàn
trong khoảng 20 giây, do vậy cần lựa chọn số lượng, vị trí các lớp cắt cũng như các chuỗi
xung có thời gian cắt phù hợp. Nếu trường thăm khám rộng, hoặc nhiều lớp cắt thì có thể
thực hiện nhiều lần nín thở, tuy vậy đòi hỏi sự hợp tác rất tốt của người bệnh. Nên chọn các
chuỗi xung chụp nhanh để thực hiện.
 Mã hóa pha theo nhịp thở COPE và ROPE: với chương trình COPE (centrically ordered phase
encoding), quá trình mã hoá tín hiệu trên k-space được sắp xếp lại theo chu kỳ thở, trong đó
ở thì thở ra thì thu tín hiệu mã hoá độ phân giải không gian (spartial resolution, thì hít vào
thì thu tín hiệu mã hoá tương phản (contrast). Với chương trình ROPE (respiratory-ordered
phase encoding), các tín hiệu ở pha sớm (positive phase) được thu nhận và mã hoá trong thì
hít vào và các tín hiệu ở pha âm muộn (negative phase) được thu nhận và mã hoá trong thì
thở ra. Các kỹ thuật này đòi hỏi bệnh nhân cần có nhịp thở tương đối đều.
76
 Navigator echo hay Respiratory gating: có tên đầy đủ là “real-time navigator echo gating”
(tạm dịch là theo dõi nhịp thở thời gian thực). Trong kỹ thuật này bệnh nhân được thở tự
do, sử dụng một tín hiệu định vị (navigator pulse) để theo dõi sự di chuyển của cơ hoành, từ
đó tạo ra một gradient mã hoá không gian một chiều vuông góc với mặt phẳng cơ hoành,
thời điểm thu tín hiệu thực hiện tại thời điểm cuối thì thở ra (vòm hoành ở cao nhất). Kỹ
thuật này thường được áp dụng cho tạo ảnh cộng hưởng từ ổ bụng
Hình101.Kỹ thuật
treggering. (a) Đặt
navigator (ô mầu
xanh) vào vị trí vòm
hoành phải. (b) Biểu
đồ ghi lại chu kỳ di
động của cơ hoành
(nhịp thở). Các ô
mầu vàng là khu vực
thu tín hiệu.
a b
Hình102. (a) Mortion
artifact rất rõ rệt khi
để bệnh nhân thở tự
do và không sử dụng
kỹ thuật gì. (b) Sau
khi áp dụng
treggering, hiện
tượng motion
artifact đã giảm rõ
rệt.
a
b
 Motion artifact nhịp đập tim (cardiac pulsation):

 Thường chỉ áp dụng cho tạo ảnh cộng hưởng từ tim
 Sử dụng các điện cực ghi lại điện tâm đồ để phân tích chu kỳ hoạt động của tim
 Thực hiện các lớp cắt theo từng thời điểm nhất định trên điện tâm đồ
 Nên sử dụng các chuỗi xung single-shot có thời gian tạo ảnh rất ngắn, sau đó thực hiện các
lớp cắt liên tiếp theo chu chuyển tim.
 Do nhu động ruột
 Sử dụng thuốc giảm nhu động ruột (Buscopan).
 Kết hợp các kỹ thuật chung
77
8.2. Flow artifact.

Sự rung đập của các mạch máu ở gần lớp cắt tạo ảnh tạo ra những nhiễu ảnh dạng Ghosting
theo trục mã hoá pha (phase encoding direction), tức là phân bố theo trục dọc. Khoảng cách giữa
các ghost phụ thuộc vào nhịp tim và thời gian lặp lại xung TR. Ngoài dòng chảy trong mạch máu lớn,
dòng chảy của dịch não tuỷ cũng có thể tạo ra nhiễu ảnh ghost.
Hình103Ha. Nhiễu ảnh do dòng chảy của ĐM Hình103b. Nhiễu ảnh do dòng Hình103c.
chủ bụng chảy dịch não tủy (đầu mũi tên)

 Sử dụng xung Gradient moment nulling
Bản chất của nhiễu ảnh dòng chảy là sự khác biệt về tần số của các spin phát echo (di chuyển
liên tục theo dòng chảy) và RF kích thích. Gradient moment nulling được thực hiện bằng cách tạo
thêm một xung gradient (gradient pulse) để triệt tiêu sự chuyển pha được tạo ra bởi các spin di
chuyển do dòng chảy, chỉ thu tín hiệu từ các spin tĩnh. Kỹ thuật này thường chỉ áp dụng được cho
những dòng chảy yếu, có gradient chênh lệch giữa các spin tĩnh và spin động thấp (dòng chảy dịch
não tuỷ, tĩnh mạch nhỏ)
Hình104a. Nhiễu ảnh liên quan dòng Hình104b. Sử dụng Gradient Hình104c. Kết quả chụp lại thấy các
chảy dịch não tủy theo trục trước sau moment nulling nhiễu ảnh đã biến mất. Tủy cổ và các
(mã hóa tần số), xuất hiện các vạch cấu trúc xung quanh có tín hiệu bình
dọc tăng tín hiệu lan lan tỏa. thường.
78
 Đối với flow artifact do động tác nuốt:

 Yêu cầu người bệnh không nuốt nước bọt trong khi cắt lớp
 Kết hợp các kỹ thuật sử dụng xung bão hòa (saturation pulse)
 Sử dụng xung bão hòa (saturation pulse)
Trong thực hành, ch ng ta vẫn gọi là đặt lưới, bản chất đó chính là kỹ thuật sử dụng xung bão
hoà saturation pulse. Saturation pulse (xung bão hoà) được thực hiện bằng cách thêm một xung RF
vào trước thời điểm tạo ảnh ở mặt phẳng vuông góc hoặc song song với lớp cắt cần tạo ảnh. Ví dụ,
trên mặt cắt sagital cột sống cổ, xung bão hoà có thể được đặt vào mặt phẳng phía trước và song
song với tuỷ cổ để triệt tiêu những nhu động của thực quản hoặc của thanh khí quản.
Hình105a.Nhiễu ảnh gây ra bởi nhu Hình105b Sử dụng xung bão hòa Hình105c. Kết quả chụp lại không thấy
động thực quả.Thấy vùng giảm tín (saturation pulse) ở phía trước cột hiện tượng nhiễu ảnh do nhu động
hiệu trong tủy cổ ở các vị trí khác nhau sống. thực quản nữa.
(mũi tên)
Hình106a. Flow artifact do dòng chảy Hình106b. Sử dụng xung bão hòa Hình106c. Kết quả sau khi tạo xung bão
ĐM cảnh trong, phân bố theo trục (saturation pulses) đặt vào phía hòa là nhiễu ảnh đã không còn.
trước – sau (trục mã hóa pha). trước và phía trên và phía dưới
mặt phẳng cắt lớp
Một điểm cần lưu ý đối với kỹ thuật này là, đối với những kỹ thuật tạo ảnh multisections, SP có
thể làm giảm số lượng lớp cắt có thể thực hiện được trong mỗi TR. Thêm vào nữa, việc sử dụng SP
79
có thể tăng nguy cơ kích ứng dẫn truyền thần kinh, tăng tác dụng sinh nhiệt tại chỗ (heat
deposition)
8.3. Aliasing artifact
Trong tạo ảnh cộng hưởng từ, tín hiệu echo được thu nhận dọc theo trục mã hoá tần số
(frequency encoding direction) tại một phổ tần số Bandwidth ấn định. Nếu Bandwidth có dải tần số
rộng hơn thì dải tín hiệu echo thu được cũng lớn hơn. Trong trường hợp FOV nhỏ hơn cấu tr c
được khảo sát, một phần dải tần số cao nằm ngoài FOV sẽ được thu lại vàdẫn đến Aliasing artifact
khi tái tạo ảnh, còn gọi là nhiễu ảnh do che phủ (wraparound artifact) hay nhiễu ảnh do FOV.
Ví dụ, trong một tạo ảnh có 256 bước mã hoá pha và tần số (matrix gồm 256 pixel theo chiều
mã hoá pha và 356 pixel theo chiều mã hoá tần số), mỗi pixel có kích thước 0.9x0.9mm (độ phân
giải không gian) thì kích thước FOV theo các chiều tương ứng là 230mm (0.9x256). Việc lựa chọn
FOV khi tạo ảnh cộng hưởng từ cần phải cân nhắc về kích thước của cấu tr c thăm khám, độ phân
giải không gian (matrix). Nếu matrix không đổi, FOV càng nhỏ thì độ phân giải không gian càng cao,
nhưng khi đó sẽ có nguy cơ dẫn đến nhiễu ảnh aliasing.
Hình107a.Aliasing artifact khi chụp Hình107b.Aliasing artifact khi chụp Hình107c.Aliasing khi chụp xương đùi.
bụng. Một phần tổ chức trong phần khớp vai. Nhiễu ảnh xuất hiện ở rìa hai bên ảnh
mềm thành bụng trước xuất hiện ở (mũi tên) do FOV quá nhỏ so với vùng
phía sau. thăm khám.

Dựa theo nguyên lý phát sinh chính của aliasing artifact là do FOV quá nhỏ hoặc Bandwidth
quá hẹp, biện pháp khắc phục nhiễu ảnh aliasing là:
80
 Tăng bandwidth và/hoặc FOV.

 Sử dụng surface coils: trong trường hợp đã mở rộng cửa sổ FOV rồi mà vẫn còn aliasing
artifact thì phối hợp sử dụng thêm các surface coils để hấp thụ toàn bộ phần tín hiệu dư
thừa, không cho dội lại FOV.
 Đổi trục (switching of direction): chuyển đổi trục mã hoá tần số (frequency encoding
direction) với trục mã hoá pha (phase encoding direction) cho nhau. Khi đó cần lưu ý về
hướng của các mặt phẳng cắt lớp. Ví dụ, lớp cắt coronal sọ não bình thường sử dụng trục
gradient mã hoá tần số theo hướng phải – trái thì bây giờ phải thực hiện theo hướng đầu –
chân (craniocaudal).
 Saturation pulse: xem lại phần nhiễu ảnh do dòng chảy
Hình108a. Aliasing artifact do

FOV quá nhỏ so với mặt cắt
qua sọ não, một phần vùng
chẩm hiện lên ở phía mũi.
Hình108b. Sử dụng chuyển đổi
trục mã hóa tần số và mã hóa
pha thấy artifac đã biến mất
dù FOV không thay đổi
FOV 16cm FOV 18cm FOV 22cm

Hình109. So sánh sự thay đổi của kích thước FOV và mức độ aliasing artifact
81
8.4. Chemical-shift artifact

Tần số cộng hưởng của các proton trong mô mỡ và nước là khác nhau (xem lại phần chuỗi
xung chemical-shift). Trong một số trường hợp như tại những vùng tiếp giáp giữa mô mỡ-nước có
sự sai lệch về cường độ tín hiệu cộng hưởng từ của mô mỡ và nước, tạo ra những dải tăng và giảm
tín hiệu bất thường, thường gặp trên các chuỗi xung tạo ảnh T2weighted và EPI (echo planar
imaging). Nhiễu ảnh chemical-shift thường xuất hiện ở những vị trí quanh các tạng, thường có mô
mỡ được bao quanh (khoang quanh thận), hoặc tại những vị trí có nước bao quanh mỡ (ví dụ
trước bàng quang, dưới màng cứng...).
Hình110a.Chemical-shift artifact là những Hình110b.T2W FSE. Chemical-shift Hình110c.PDW. Chemical-shift

dải tăng và giảm tín hiệu xuất hiện ở mặt artifact ở khoang cạnh thận trước artifact xuất hiện ở vùng dưới sụn
phân cách mỡ (fat) - nước (water)dọc (mũi tên) và khoang cạnh thận sau. đầu dưới xương đùi (mũi tên).
theo trục mã hóa tần số.
Hình111.Chemical-shift artifact là dải Hình112a. Chemical-shift artifact Hình112b. Khi tăng Bandwidth,
giảm tín hiệu xuất hiện ở mặt phân xuất hiện ở vị trí giáp ranh mỡ ngoài nhiễu ảnh đã biến mất. Tuy vậy khi
cách giữa lớp mỡ dưới da và cơ màng cứng và dịch não tủy khoang đó SNR sẽ giảm xuống, sẽ thấy
thẳng ngoài vùng đùi phải (mũi tên). dưới nhện vùng trán hai bên. nhiều nhiễu từ hơn.
82

Chemical-shift artifact xuất hiện dọc theo trục mã hóa tần số, phụ thuộc vào sự chênh lệch tần
số cộng hưởng giữa mỡ và nước (Δω), số bước mã hóa tần số (Nfreq) và độ rộng của băng thông
(BWrec) theo công thức sau: CSA = Δω.Nfreq/BWrec. Cũng giựa vào đó mà ta có các giải pháp khắc
phục chemical-shift artifacts
 Giảm số bước mã hóa tần số (Nfreq): sử dụng các chuỗi xung xóa mỡ, STIR
 Tăng Bandwidth
 Chuyển đổi trục mã hóa tần số và trục mã hóa pha (do chemical-shift chỉ xuất hiện dọc theo
trục mã hóa tần số trên k-space)
8.5. Susceptibility artifacts
Trong các hệ thống tạo ảnh cộng hưởng từ hiện đại, nam châm siêu dẫn có thể tạo ra từ
trường Bo có từ lực cao, đồng nhất đồng thời các hệ thống gradient chênh từ cũng làm việc rất tốt,
tạo ra được sự chênh từ tuyến tính. Khi người bệnh nằm trong phòng thì đã làm biến dạng những
từ trường này. Susceptibility artifacts (tạm dịch là nhiễu ảnh do nhậy từ) đề cập đến những cấu tr c
khi tiếp x c với từ trường tĩnh Bo thì tạo ra một sự phân bố từ trường riêng, ảnh hởng đến phân bố
của từ trường tĩnh Bo. Tùy thuộc vào bản chất từ tính của cấu tr c này mà khi được đặt trong từ
trường tĩnh Bo, nó có thể là thuận từ (paramagnetic, tức là từ trường của nó sẽ tăng lên) hoặc là
nghịch từ (diamganetic, tức là từ trường của nó sẽ bị giảm đi). Chính sự thuận từ hay nghịch từ khu
tr này sẽ tác động đến hệ thống chênh từ gradient, kết quả là làm biến dạng từ trường tại chỗ cần
khảo sát.
Hình113a.DWI với 2 NEX cho thấy Hình113b.DWI với 4 NEX thấy nhiễu Hình114. Nhiễu ảnh nhậy từ gây ra
nhiễu ảnh nhậy từ ở vị trí thân não, ảnh nhậy từ đã giảm rõ rệt so với khi bởi dị vật kim loại (cấy răng giả)
nơi gần mặt phân cách xoang bướm. sử dụng 2 NEX.
Ngoài ra còn xuất hiện ở thùy thái
dương phải.
Có nhiều loại cấu tr c nhậy từ, bao gồm cấu tr c trên cơ thể (vị trí tiếp giáp xoang trán – nhu
mô não thuỳ trán, vị trí tiếp giáp cầu não và xoang bướm), các vật liệu cấy ghép trong cơ thể như
răng, clip phẫu thuật, dụng cụ phẫu thuật chỉnh hình (cột sống, xương đùi). Nhiễu ảnh do nhậy từ
83
có thể xảy ra ở mọi chuỗi xung, nhưng tần suất và mức độ ảnh hưởng nhất thường ở các chuỗi
xung EPI (eho planner imaging) như DWI.
 Từ trường không đồngnhất
 Tăng bandwidth (băng thông)
 Tăng NEX (xem lại phần các yếu tố ảnh hưởng SNR)
 Sử dụng kỹ thuật tạo ảnh Parallel
 Sử dụng kỹ thuật radial k-space (xem trong phần nhiễu ảnh do chuyển động)
Hình115a.DWI thấy nhiễu ảnh nhậy từ Hình115b.Áp dụng kỹ thuật tạo ảnh Hình115c.Sử dụng Fast SE với
xuất hiện ở vị trí tiếp giáp xoang multishot DWI thấy các nhiễu ảnh phương pháp mã hóa k-space dạng
bướm-trước cầu não, sừng thái giảm rõ rệt. vòng tia (radial k-space sampling
dương-xoang chũm technique)
Hình116a. T2W GRE. Nhiễu ảnh trên Hình116b. T2W FSE. Sử dụng chuỗi Hình116c. DWI với kỹ thuật tạo ảnh
diện rộng do nhạy từ gây ra bởi clip xung nghịc đảo RF 180° để khắc phục song song (parallel imaging technique)
phẫu thuật. mức độ nhạy từ của clip phẫu thuật. làm giảm mức độ nhạy từ của clip.
84
 Nhiễu ảnh do dị vật kim loại

Trong phần nhiễu ảnh do nhạy từ đã đề cập đến hiện tượng biến dạng từ trường do các cấu
tr c có độ nhạy từ cao. Tương tự như các mô trong cơ thể, dị vật kim loại không chỉ gây ra sự biến
dạng từ trường mà còn h t toàn bộ từ trường xung quanh vị trí của nó.
Một số biện pháp khắc phục:
 Loại bỏ các vật liệu nhậy từ (nếu có thể), ví dụ như răng giả, cặp tóc, vòng cổ...
 Tăng từ trường tĩnh Bo: ví dụ chuyển từ máy tạo ảnh 1.5T sang 3.0T
 Tăng Bandwidth
 Sử dụng chuỗi xung có TE ngắn, có xung đảo ngược RF180o (Fast SE).
 Nhiễu ảnh do chênh từ không tuyến tính
Nhiễu ảnh do chênh từ không tuyến tính (gradient field nonlinearity) là hiện tượng hệ thống
gradient chênh từ không tạo ra được sự chênh từ tăng dần đều (hoặc giảm dần đều) theo một
hướng cố định. Hiện tượng chênh từ không tuyến tính có thể xảy ra ở mọi hệ thống tạo ảnh cộng
hưởng từ, do sự hạn chế về kích thước và cấu tr c của các gradient coils. Việc phát hiện ra nhiễu
ảnh do chênh từ không tuyến tính là không rễ, thường do các kỹ sư áp dụng những dụng cụ chuyên
biệt để kiểm tra. Trong một số tình huống,có thể thấy được trên hình ảnh cộng hưởng từ. Một số
biện pháp xử lý có thể khắc phục được những nhiễu ảnh do chênh từ không tuyến tính gây ra như
tái tạo lại từ rawdata với FOV mở rộng hơn.
Hình118a. Sagittal T2W cột sống

ngực thấy biến dạng hình học của
thân đốt sống ngực ở phía bờ dưới
của FOV (mũi tên).
Hình118b. Tái tạo lại từ rawdata thấy
không còn hiện tượng biến dạng thân
đốt sống.
8.6. Gibb artifact

Gibb artifact còn có tên gọi khác là truncation artifact, tạm dịch là nhiễu ảnh dạng gợn sóng. Là
hiện tượng ở phần ngoại vi hình ảnh cộng hưởng từ xuất hiện những đường tăng và giảm tín hiệu
dạng gợn sóng lăn tăn. Gibbs artifact thường xuất hiện theo trục mã hóa pha (ky).
85
Hình119. T2W GRE (256 x 160 matrix) thấy Gibbs artifact ở sát vỏ Hình120. T2W SE (256 x 160 matrix) thấy Gibbs
não (mũi tên). artifact chạy dọc theo tủy cổ.

Gibbs aritfact xuất hiện do lỗi trong quá trình biến đổi Fourier từ rawdata, trong đó một số dữ
liệu (data) đã bị cắt cụt (truncated), không hiển thị thành hình ảnh. Do vậy phương pháp khắc phục
những nhiễu ảnh loại này là giảm kích thước pixel (tăng matrix), sử dụng các bộ phận lọc tín hiệu
(filter) hoặc tái tạo lại ảnh từ rawdatat.
Hình121a. T1W cho thấy Gibbs artifacts ở thùy chẩm hai Hình121b. Sử dụng tái tạo ảnh từ rawdata vơi matrix lớn
bên (mũi tên) hơn cho thấy các Gibbs artifact đã hầu như không còn
86
8.7. Partial volume artifact

Partial volume artifact hay một số tài liệu gọi là partial volume averaging artifact (nhiễu ảnh do
hiệu ứng thể tích riêng phần) xảy ra khi có nhiều loại mô khác nhau có cường độ tín hiệu khác nhau
cùng nằm trong một đơn vị thể tích ảnh (voxel). Nói các khác, bản chất của nhiễu ảnh partial
volume là do voxel có kích thước lớn hơn kích thước của cấu tr c được tạo ảnh đã dẫn đến nhiều
cấu tr c (nhiều loại mô) nằm trong một voxel. Kết quả là cường độ tín hiệu trung bình hiển thị ảnh
của voxel đó không giống với cường độ tín hiệu thực sự của mô.Cũng có thể nói nhiễu ảnh partial
volume xảy ra do độ phân giải không gian (matrix) không đủ chi tiết để hiển thị từng cấu tr c trong
vùng tạo ảnh. Nhiễu ảnh partial volume thường xuất hiện tại những khu vực mà mật độ tổ chức rất
không đồng đều như gồm có khí, nước, mỡ, tổ chức mô mềm.
Hình123a.Short-axis delayed Hình123b. Short-axis balanced SSFP Hình123c. Long-axis delayed

contrast-enhanced MR của tim cũng cho thấy vùng tăng tín hiệu contrast-enhanced MR của tim
cho thấy vùng tăng tín hiệu ở tại thành trước ngoài thất trái qua thất trái thấy hình thái cơ tim
thành trước ngoài thất trái (nghi nhưng ở phạm vi rộng hơn (mũi của thất trái hoàn toàn bình
ngờ nhồi máu cơ tim) tên). thường.
Độ dày lớp cắt 4mm Độ dày lớp cắt 3mm Độ dày lớp cắt 2mm
Hình124. Độ dày lớp cắt tăng lên, tỷ số nhiễu từ SNR cũng tăng lên, đồng thời ranh giới giữa các mô cũng rõ hơn do
giảm nhiễu ảnh của hiệu ứng thể tích riêng phần (partial volume effect).
87

 Tăng matrix (ma trận)
 Giảm chiều dày lớp cắt
 Sử dụng kỹ thuật tạo ảnh 3D
8.8. Zipper artifact
Zipper artifact còn có tên gọi khác là RF leakage artifact, tức là nhiễu ảnh do rò rỉ sóng RF. Trên
hàng loạt hình ảnh của cùng một chuỗi xung xuất hiện các điểm tăng tín hiệu (sáng trắng), giống
nhau về hình dạng, vị trí, tín hiệu.
Hình125. Zipper artifact (RF leakage artifact). Các nốt tăng tín hiệu hằng định trên các lớp cắt khác nhau
Trong quá trình tạo ảnh, có sự rò rỉ (leakage) năng lượng điện trường từ bên ngoài vào, gây
nhiễu các tín hiệu thu được từ RF coil. Sự rò rỉ này có thể tác động đến các tín hiệu theo chiều mã
hóa tần số (chiều ngang) hoặc theo chiều mã hóa pha (chiều dọc) hoặc cả hai.
Nguyên nhân trực tiếp là tín hiệu thu được của các RF coil bị nhiễu bởi các thiết bị tử khác đặt
trong phòng chụp. Do vậy cần kiểm tra và khắc phục lại các vấn đề sau:
 Cửa phòng chụp đóng chưa kín nên bị gây nhiễu từ các nguồn từ bên ngoài lọt vào.
 Kiểm tra lại tình trạng các RF coil, các vị trí kết nối (giắc cắm)
 Trang thiết bị điện tử trong phòng chụp gây nhiễu ảnh: dụng cụ gây mê như máy thở, bơm
tiêm điện, mornitoring, cảm biến SpO2
8.9. Crisscross artifact
Crisscross artifact (nhiễu ảnh dạng lưới) còn có tên gọi khác là herring-bone artifact, được biểu
hiện bằng sự xuất hiện những vạch kẻ sọc màu đen (giảm tín hiệu) che phủ toàn bộ hình ảnh. Các
kẻ sọc này có thể mau hoặc thưa, nằm dọc hoặc nằm ngang hoặc phối hợp cả hai nhưng thường
xuất hiện hàng loạt.
88
Hình126. Spike artifact. (a)

Hình các kẻ sọc che phủ
toàn bộ hình ảnh. (b) k-
space và điểm lỗi dữ liệu
(mũi tên). Vị trí của điểm lỗi
dữ liệu và khoảng cách đến
trung tâm k-space sẽ quyết
định góc lệch và khoảng
cách giữa các vạch kẻ.
Cường độ tín hiệu của điểm
lỗi quy định mức độ nghiêm
trọng (cường độ tín hiệu)
của nhiễu ảnh.
a b
Trong quá trình thu tín hiệu echo từ vùng thăm khám, trên k-space xuất hiện những điểm lỗi
(bad points). Những điểm này sau đó được biến đổi Fourier chuyển thành tín hiệu hình ảnh, lặp đi
lặp lại. Có thể có một hoặc nhiều điểm. Vị trí và khoảng cách từ điểm lỗi này đến trung tâm k-space
sẽ quyết định khoảng cách và hướng của các vạch kẻ sọc
Nguyên nhân trực tiếp là do tín hiệu thu được qua các RF coil bị gián đoạn, tạo ra các điểm lỗi
trên k-space. Crisscross artifact có thể xuất hiện thoáng qua rồi tự hết mà không cần điều chỉnh
nào. Nhưng nếu crisscross artifact xuất hiệnthường xuyên thì phải kiểm tra các nguyên nhân dưới
đây để khắc phục:
 Kiểm tra lại biến đổi Fourier bằng cách tái tạo lại hình ảnh từ raw-data.
 Sử dụng các chuỗi xung có Gradient (chênh từ) quá cao, ví dụ các chuỗi xung EPI. Do vậy có
thể thay đổi các chuỗi xung khác nhau nhưng có cùng hiệu quả tạo ảnh.
 RF coil kết nối với hệ thống chưa tốt (giắc cắm bị lỏng hoặc bị hỏng), cần kiểm tra lại các giắc
cắm của RF coil. Hoặc RF coil bị lỗi, cần có nhân viên kỹ thuật máy kiểm tra lại.
8.10. Crosstalk artifact
Crosstalk là hiện tượng một số proton ở rìa của 2 lớp cắt liên tiếp nhau có tần số cộng hưởng
gần tương tự nhau. Do vậy khi sử dụng gradient cắt lớp, các proton ở lớp cắt này sẽ bị kích thích
bởi tần số cộng hưởng của các proton ở lớp cắt liền kề. Nhiễu ảnh crosstalk xảy ra khi khoảng cách
giữa 2 lớp cắt (slice gap) quá nhỏ. Nhiễu ảnh crosstalk chỉ xẩy ra đối với kỹ thuật tạo ảnh 2D,
multislice mà không xuất hiện trong kỹ thuật tạo ảnh 3D (không có slice gap).
89
Hình127a.Về lý thuyết, các slice Hình127b.Trong thực tế, có hiện Hình127c.Lựa chọn slice gap thích hợp
khác nhau thì có tần số cộng hưởng tượng tương tác chéo (crosstalk) (10-20% độ dày lớp cắt) để loại bỏ vùng
khác nhau trong gradient chênh từ giữa các proton nằm ở vị trí tiếp giáp crosstalk, không nhận tín hiệu vùng này.
giữa 2 lớp cắt.
Hình128.Khi slice gap quá nhỏ, các lớp Hình129a.Chuỗi xung định vị lựa Hình129b.Nhiễu ảnh crosstalk do
cắt hầu như liên tục nhau thì xuất hiện chọn các lớp cắt có khoảng cách quá khoảng cách giữa các lớp cắt quá gần
hiện tượng crosstalk) gần nhau nhau (slice gap quá nhỏ).

 Đặt lại giá trị slice gap khoảng 10-20% bề dày lớp cắt.
 Chọn kỹ thuật tạo ảnh 3D (không có slice gap).
 Hệ thống phát RF phải chính xác, không bị nhiễu tần số
8.11. Magic angle artifact
Nhiễu ảnh magic-angle thường gặp ở các cấu tr c được cấu tạo bởi các bó sợi collagen xếp
song song với nhau (gân, dây chằng). Bình thường, các cấu tr c này giảm tín hiệu trên hầu hết các
hình ảnh cộng hưởng từ do T2-relaxation ngắn và mật độ proton rất thấp. Trong một số trường
hợp, khi trục chính của các cấu tr c gân, dây chằng này hợp với vector từ trường Bo một góc 55 độ
thì ch ng sẽ tăng tín hiệu, giống như có bệnh lý thực sự.
Nhiễu ảnh magic-angle xảy ra bởi các cấu tr c gân, dây có T2-relaxation ngắn, tình cờ tạo với
vector từ trường chính một góc 55o, do vậy để khắc phục các nhiễu ảnh này ch ng ta có thể thực
hiện như sau:
90
 Sử dụng những chuỗi xung có TE dài

 Đặt lại tư thế bộ phận cần thăm khám để góc tạo bởi gân và dây chằng đó với từ trường
chính không phải là 55o.
Hình130a. T2W GRE khớp gối. Phần gần Hình130b.PDW FS coronal khớp vai. Hình130c.STIR coronal khớp vai.
của gân cơ duỗi dài các ngón chân tạo Đầu gần gân nhị đầu (các mũi tên) Gân cơ trên vai có tín hiệu không
o
thành góc khoảng 55 với từ trường biểu hiện tăng tín hiệu không đồng đồng nhất, đặc biệt ở ngoại vi (mũi
chính, có biểu hiện tăng tín hiệu nhưng nhất và có bờ mờ. Trong khi đầu xa tên), nhưng bờ đều và không biến
cấu trúc vẫn bình thường. gân nhị đầu thì rõ nét (đầu mũi tên). dạng, gián đoạn.
Hình131a. PDW FSE

coronal khớ vai. Điểm
bám của gân cơ trên
gai tăng tín hiệu thành
dải, giống như có tổn
thương khu trú (rách,
viêm gân).
Hình131b. T2W FSE
coronal.Dải tăng tín
hiệu ở điểm bám cơ
trên gai biến mất,
không thấy phù nề - tụ
dịch (gân không có tổn
a a thương)
Thanks for your attention & goodluck!
91
9. Viết tắt
 ADC: apparent diffusion constant
 CE-T2-FFE: contrast-enhanced T2W FFE sequence
 CE-FAST: contrast-enhanced FAST sequence
 CEMRA: contrast-enhanced magnetic resonance angiography
 CHESS: chemical shift selective pulse
 CISS: constructive interference steady-state sequence
 CNR: contrast-to-noise ratio
 CSF: cerebrospinal fluid
 DESS: double-echo steady-state sequence
 EPI: echo planar imaging
 FAME: fast-acquisition multi-echo sequence
 FAST: Fourier acquired steady-state sequence
 FFE: fast-field echo sequence
 FISP: fast imaging with steady-state precession sequence
 FLASH: fast low-angle shot sequence
 fMRI: functional magnetic resonance imaging
 FOV: field of view
 FSE: fast spin-echo sequence
 FSPGR: fast spoiled GRASS sequence
 GMR: gradient motion rephasing
 GRASE: gradient and spin echo sequence
 GRASS: gradient recalled acquisition in the steady state sequence
 GRE: gradient echo sequence
 HASTE: half Fourier acquired single-shot turbo spin-echo sequence
 HASTIRM: half Fourier acquired single-shot turbo spin-echo sequence
 IR: inversion-recovery sequence
 IRM: inversion-recovery sequence that utilizes only the magnitude of the signal
 MIN: minimum intensity projection
 MIP: maximum intensity projection
 MPGR: multi-planar GRASS sequence
 MPRAGE: magnetization-prepared rapid acquired gradient echo sequence
 MR: magnetic resonance
 MRA: magnetic resonance angiography
 MT: magnetization transfer
 MTC: magnetization transfer contrast
 MTS: magnetization transfer saturation
 PC: phase contrast
92
 RAM-FAST: rapidly acquired magnetization-prepared FAST sequence

 RARE: rapid acquisition with relaxation enhancement
 RF: radio frequency
 SAR: specific absorption rate
 SE: spin-echo sequence
 SNR: signal-to-noise ratio
 SPGR: spoiled GRASS sequence
 SSFP: steady-state free-precession sequence
 SSFSE: single-shot fast spin echo sequence
 STIR: short TI inversion recovery sequence
 TE: echo time
 TFE: turbo field echo sequence
 TGSE: turbo gradient and spin-echo sequence
 TI: Inversion-time.
 TIR: turbo inversion recovery sequence
 TIRM: turbo inversion recovery sequence
 TOF: time of flight
 TONE: tilted optimized non-saturating excitation
 TR: repetition time
 TSE: turbo spin-echo sequence
10. Thuật ngữ và ch giải
 3D Acquisition: kỹ thuật tạo ảnh thể tích, không có khoảng trống giữa các lớp cắt, cho phép
tái tạo lớp cắt mỏng và đa bình diện (3D).
 3D MRA: chụp mạch cộng hưởng từ dựa trên kỹ thuật 3D Acquisition.
 Acceleration factor: yếu tố quy định số lượng bước mã hóa pha trong kỹ thuật tạo ảnh đa
lớp (parallel imaging), nhận các giá trị từ 1.0 đến 4.0. Acceleration càng lớn thì thời gian tạo
ảnh càng được r t ngắn.
 Aliasing: → Phase wrapping.
 Bo: từ trường tĩnh của hệ thống tạo ảnh cộng hưởng từ. Hiện nay thường gặp các hệ thống
máy chụp cộng hưởng từ có Bo từ 0.064–3.0 Tesla.
 Black blood effect: hiệu ứng suy giảm tín hiệu do dòng chảy trong các chuỗi xung Spin Echo.
 Blips: đỉnh mã hóa pha trong kỹ thuật tạo ảnh EPI (echo planar imaging).
 Blood pool contrast agent: nhóm chất tương phản từ có trọng lượng phân tử cao, chỉ phân
bố trong lòng mạch mà không phân bố được vào khoảng gian bào.
 Blooming: suy giảm tín hiệu do sự tương tác của các phân tử calcium (vôi hóa) và mô mềm
trong các chuỗi xung GRE. Blooming chính là thư duỗi T2*.
 Body coil: một loại RF coil phát/nhận tín hiệu trong hệ thống tạo ảnh cộng hưởng từ
 Bound pool: tương tự Bound protons.
93
 Bound protons: các proton bị gắn vào các đại phân tử (macromolecular) bởi liên kết ái
nước. Các proton này do gắn với đại phân tử, không thể di chuyển tự do được nên mất ít
năng lượng hơn so với các proton tự do, biểu hiện là có thư duỗi T1 rất dài (long T1). Điều
này giải thích tại sao Bound protons không tạo tín hiệu cộng hưởng từ.
 B-value: tham số của chuỗi xung khuếch tán (diffusion weighted imaging), đơn vị tính
giây/mm2. B-value cho biết mức độ nhạy của một chuỗi xung đối với hiệu ứng khuếch tán
trong khu vực khảo sát. Nói cách khác, đây là khả năng đánh giá mức độ suy giảm tín hiệu
tối đa của một chuỗi xung đối với một hằng số khuếch tán cho trước.
 Centric k-space ordering: Mode of data collection in which k-space is not filled in a linear
fashion but from the center toward the periphery using a spiral trajectory (commercial
implementations of this technique are CENTRA or elliptical centric ordering of k-space).
 Chemical-shift: hiện tượng khác biệt tần số cộng hưởng của các hạt nhân nguyên tử của
cùng một nguyên tố do sự liên kết phân tử với các đại phân tử khác nhau. Hiện tượng
chemical-shift quan trọng và hay gặp nhất trong tạo ảnh cộng hưởng từ là chemical-shift
giữa proton trong mô mỡ và proton trong nước. Đơn vị của chemical-shift là parts per
million (ppm). Trong cơ thể, hiện tượng cheimcal-shift phổ biến và quan trọng nhất xảy ra
giữa các proton gắn kết trong mô mỡ bởi các acid béo và các proton trong nước tự do.
Chemical-shift của mỡ và nước là 3.5 ppm tại từ trường 1.5T
 Chemical shift artifact: nhiễu ảnh xảy ra do sự khác biệt về tần số cộng hưởng của các spin
liên kết trong mô mỡ và nước tự do. Biểu hiện bằng sự xuất hiện các dải trắng – đen tại vị
mô mỡ và nước tiếp giáp nhau.
 Coil: một thành phần cấu tạo của hệ thống tạo ảnh cộng hưởng từ, đóng vai trò truyền sóng
xung RF và/hoặc nhận tín hiệu cộng hưởng từ.
 Coil array: một tập hợp nhiều coil được đấu nối với nhau theo kiểu song song (không phải
nối tiếp) để trở thành một hệ thống thu nhận tín hiệu trong kỹ thuật tạo ảnh song song
(parallel imaging).
 Contrast-to-noise ratio: tiêu chuẩn đánh giá khả năng phân biệt 2 cấu tr c giải phẫu liền kề
nhau trong một ảnh cộng hưởng từ.
 Crisscross artifact: còn gọi là Herringbone artifact. Một dạng nhiễu ảnh cộng hưởng từ
được gây ra bởi lỗi trong quá trình xử lý hoặc tái tạo dữ liệu thô (raw data). Thường được
khắc phục bằng cách sử dụng phần mềm tái tạo lại ảnh.
 Cross-talk: hiện tượng giao thoa tần số giữa các proton bị kích thích và các proton không bị
kích thích bởi RF ở phần rìa của 2 lớp cắt liền kề nhau. Hiện tượng này dẫn đến kết quả là
hình ảnh của các lớp cắt sẽ không rõ nét ở ngoại vi.
 Dixon: kỹ thuật tạo ảnh cộng hưởng từ dựa trên hiện tưpngj chemical-shift giữa mỡ và
nước.
 ECG gating: kỹ thuật tạo ảnh cộng hưởng từ dựa theo điện tâm đồ, trong đó quá trình thu
tín hiệu chỉ diễn ra ở một thời điểm nhất định trong chu chuyển tim.
94
 Echo planar imaging: một kỹ thuật có thời gian tạo ảnh cộng hưởng từ không quá 100msec
(siêu nhanh). Từ chuỗi xung gradient echo cơ bản, sử dụng chênh từ mã hóa tần số để tạo
ra chuỗi tín hiệu echo (echo train), có thể đạt 128 echo train.
 Echo time: khoảng thời gian từ khi kích thích sóng RF đến khi thu nhận tín hiệu (echo) của
các spin. Echo time (TE) giữ vai trò quyết định cho tương phản T2 trên ảnh cộng hưởng từ.
 Echo train length: số tín hiệu echo thu được trong một khoảng TR trong chuỗi xung Fast SE.
 Eddy currents: các đường sức từ thứ cấp được tạo ra do các hệ thống gradient bật-tắt (on-
off) trong khi tạo ảnh cộng hưởng từ, hậu quả là tác động ngược trở lại tín hiệu của các spin
gây ra suy giảm cường độ tín hiệu ở viền của hình ảnh.
 Effective echo time: khái niệm dùng cho các chuỗi xung Fast SE. Là khoảng thời gian từ khi
kích thích sóng RF đến khi tạo được ra tương phản T2 có cường độ tín hiệu mạnh nhất.
Khoảng thời gian này bản chất tương tự TE nhưng nhỏ hơn TE.
 Ernst angle: góc lệch sao cho cường độ tín hiệu thu được là lớn nhất trong khi TR và TE cho
trước không đổi.
 Excitation angle: tương tự khái niệm Flip angle.
 Exorcist: thuật toán xử lý nhiễu ảnh ghosting gây ra bởi nhịp thở.
 Extracellular contrast agent: chất tương phản từ trọng lượng phân tử thấp, không những
phân bố trong lòng mạch mà còn có khả năng lọt vào khoảng gian bào. Đây là loại chất
tương phản từ được sử dụng rộng rãi nhất hiện nay.
 Fast spin echo sequence: còn có tên khác là Turbo spin echo. Là chuỗi xung Spin echo cải
tiến bằng cách sử dụng nhiều sóng đảo ngược RF180o, có thể tạo ra được 16 echo cho mỗi
khoảng TR. Chuỗi xung Fast SE (FSE) có chất lượng ảnh tương đương SE và thời gian tạo ảnh
nhanh tương đương GRE.
 Fat saturation, FatSat, Fat suppression: các kỹ thuật tạo ảnh cộng hưởng từ bão hòa tín
hiệu của mô mỡ, tức là mô mỡ không có tín hiệu trên hình ảnh cộng hưởng từ (đen).
 Ferromagnetism: một đặc tính của sắt kim loại là có thể bị nhiễm từ (từ hóa) bằng nhiều
cách khác nhau. Đặc tính sắt từ tạo ra từ trường được ứng dụng để chế tạo nam châm vĩnh
cửu. Sắt từ cũng có gây ra nhiễu ảnh do làm biến dạng từ trường tĩnh Bo.
 Fast-Field echo: tương tự Gradient echo.
 Field of view: vùng giải phẫu được bao phủ trong một ảnh cộng hưởng từ. Trong các kỹ
thuật tạo ảnh cộng hưởng từ thông thường, FOV có hình vuông nhưng trong một số kỹ
thuật r t ngắn thời gian tạo ảnh thì FOV có thể là hình chữ nhật. FOV giảm thì tăng độ phân
giải không gian nhưng giảm SNR.
 Fluid-attenuated inversion recovery (FLAIR): một biến thể của chuỗi xung IR (inversion
recovery) trong đó thời gian đảo ngược TI được ấn định rất dài. Thường được ứng dụng
trong tạo ảnh cộng hưởng từ thần kinh trung ương để xóa hoàn toàn tín hiệu dịch não tủy.
95
 Flip angle, Excitation angle, Pulse angle: góc được tạo ra do thành phần từ hóa dọc Mo lệch
ra khỏi trục –z dưới tác dụng kích thích của sóng RF. Góc lệch có thể thay đổi bằng cách thay
đổi cường độ và thời gian của sóng RF, tức là thay đổi mức năng lượng cung cấp của RF. Các
chuỗi xung SE có góc lệch đ ng 90°. Các chuỗi xung GRE có góc lệch không cố định tùy
thuộc vào kỹ thuật tạo ảnh, thường là 30°. Góc lệch là yếu tố quyết định tương phản T1
trong ảnh cộng hưởng từ.
 Fourier transform: một loạt các phép biến đổi toán học phức tạp để chuyển đổi dữ liệu thô
(raw data) thu được từ các spin thành hình ảnh cộng hưởng từ. Trong thực hành, biến đổi
Fourierr chính là giai đoạn tái tạo ảnh (reconstruction), có thể 2D hoặc 3D.
 Fractional echo imaging: kỹ thuật ứng dụng để r t ngắn thời gian cắt lớp. Với các kỹ thuật
tạo ảnh thông thường, tín hiệu mã hóa thu được từ lớp cắt sẽ được làm đầy (filling) trên
toàn bộ k-space. Với kỹ thuật tạo ảnh Fractional echo imaging, chỉ sử dụng một nửa (hoặc
hơn một nửa) k-space để lưu trữ các tín hiệu mã hóa thu được từ lớp cắt, nhờ đó thời gian
cắt lớp giảm đi rất nhiều.
 Free induction decay: suy giảm cảm ứng tự do. Biên độ của Mxy giảm dần theo thời gian
do sự tương tác (cảm ứng) của các spin với nhau. FID được quyết định bởi thư duỗi T2*.
 Free protons: proton trong nước tự do. Sự di chuyển tự do nên các proton (spin) này ít
tương tác với nhau, dẫn đến thư duỗi T2 kéo dài.
 Frequency encoding: mã hóa tần số. Khi thu tín hiệu từ các spin, các hệ thống gradient sẽ
được bật lên theo một trục nhất định để mã hóa các tín hiệu này theo tần số (mã hóa tần
số) và theo pha (mã hóa pha).
 Frequency-encoding gradient: gradient mã hóa tần số, cũng được gọi là gradient thu tín
hiệu (readout gradient). Gradient này được bật lên trong khi thu tín hiệu echo để mã hóa tín
hiệu theo tần số (tương ứng các hàng trong k-space).
 Gating: kỹ thuật tạo ảnh cộng hưởng từ được đồng bộ hóa với biểu đồ nhịp thở hoặc nhịp
tim (điện tâm đồ ECG).
 Ghosting: lỗi mã hóa xảy ra khi Misencoding resulting in noise running through the heart
and mediastinum or the multiplication of an anatomic structure such as the aorta in the
phase-encoding direction. hese artifacts are typically caused by pulsatile low, less frequently
by the beating heart or breathing.
 Gibb’s artifact → Xem Truncation artifact.
 Gradient Deines the strength of the change of a quantity in a speciic spatial direction. A
magnetic ield gradient in MR imaging refers to the linear change in magnetic ield strength
created along the x-, y-, or z-axis of the stationary magnetic ield. Such gradients are needed
for slice selection (→ Slice-selection gradient) and → Spatial encoding and are generated
using dedicated coils built into the scanner. In a more general sense, the term “gradients” is
also used to denote the gradient coils.
96
 Gradient echo sequence (GRE) Pulse sequence which difers from a Spin echo sequence in
that no 180° refocusing pulse is applied. Magnetic ield inhomogeneities and the phase
diferences imparted by the gradient are not compensated for and the MR signal decays with
T2* instead of T2.
 GRASE (Gradient and spin echo) A hybrid pulse sequence that combines a → Fast spin echo
sequence and → Echo planar imaging. Several spin echoes are generated and, for each SE,
several gradient echoes are acquired.
 Hyperpolarized gases MR contrast agents for special indications. they are produced by
laser polarization of the nuclear spins of noble gases (e.g. helium-3, xenon-129).
 Inlow angiography → Time-of-light angiography.
 Inlow efect (Flow-related enhancement) Describes the fact that fast → Gradient echo
sequences depict blood lowing into the scan slice with a bright signal while stationary tissue
appears dark due to → Saturation.
 In phase → Chemical shit.
 Intermediate-weighted image → Proton density-weighted image.
 Interslice gap the distance between the nearest edges of two adjacent slices.
 Intravascular contrast agent → Blood pool contrast agent.
 Inversion recovery sequence (IR sequence) Spin echo sequence with an additional 180°
inversion pulse preceding the usual excitation and refocusing pulses (→ Inversion time).
Two IR sequences widely used in clinical MR imaging are → STIR and → FLAIR.
 Inversion time (TI) he interval between the 180° inversion pulse and the 90° excitation
pulse in an → Inversion recovery sequence. the TI can be selected to null the signal from a
speciic tissue such as fat, which is done by applying the 90° RF pulse when the
magnetization of that tissue is zero.
 IR Inversion recovery (→ Inversion recovery sequence).
 Isocenter the geometric center of the main magnetic ield of an MR scanner where the ield
strength is not afected by any of the three gradients.
 K-space he mathematical space for storage of the measured raw data before the MR image
is reconstructed by applying 2D or 3D → Fourier transform. the center lines of k-space
predominantly determine image contrast while the peripheral lines mainly afect spatial
resolution.
 Larmor frequency Frequency at which spins precess about a magnetic field. the precession
or resonance frequency is proportional to the strength of the magnetic ield applied.
 Longitudinal relaxation → T1 relaxation.
 Magnetic susceptibility Measure of the extent to which a tissue or substance becomes
magnetized when placed in an external magnetic ield.
 Magnetization transfer Describes the transfer of magnetic saturation from bound
macromolecular protons to free protons. his phenomenon reduces the signal intensity of
free water.
97
 Matrix Two-dimensional grid consisting of rows and columns in which each square is a pixel
(picture element). the matrix determines the number of pixels that make up an image.
 MIP (Maximum intensity projection) Technique of image reconstruction which filters out
the high signal intensities and projects them onto a single plane.
 MR angiography MR technique that uses sequences providing good vessel-tissue contrast
for generating MR angiograms. → Phase-contrast angiography, → Time-of-light
angiography, → 3D MRA.
 MR arthrography MR technique for imaging of the joints, usually performed with intra-
articular administration of a dilute gadolinium chelate solution under luoroscopic guidance.
he contrast medium widens the joint space, thereby improving the evaluation of intra-
articular structures and hence the diagnosis of certain joint disorders.
 Navigator MR technique for the suppression of respiratory motion artifacts which uses
additional echoes (navigator echoes) to detect changes in the position of the diaphragm. he
MR images are then reconstructed using only the data acquired with the diaphragm in a
speciic position. Using the navigator technique, it is possible to perform cardiac imaging
with the patient breathing freely.
 Negative contrast agent MR contrast agent that improves contrast by causing a selective
signal loss in speciic tissues accumulating the agent. Negative agents usually contain
paramagnetic or superparamagnetic substances. → Paramagnetism, →
Superparamagnetism.
 NEX, NSA (Number of excitations, number of signal averages) Denotes how oten a signal
from a given slice is measured per phase encoding. An increase in NEX usually improves →
Signal-to-noise ratio.
 Opposed phase → Chemical shit.
 Out of phase → Chemical shit.
 Outlow efect → Black blood efect.
 Parallel imaging Fast MR imaging technique with simultaneous signal collection by means of
several surface coils placed side by side.
 Paramagnetism A property exhibited by substances which are magnetized when exposed to
an external magnetic ield, resulting in a local increase in the magnetic ield. A typical
paramagnetic substance is the metal ion Gd3+, which is used as an MR contrast medium in
its chelated form. When low concentrations are administered, this compound shortens T1
and thus acts as a → Positive contrast agent. At higher concentrations, gadolinium
complexes cause a signal loss due to local magnetic ield inhomogeneities. → Magnetic
susceptibility, → Negative contrast agent.
 Partial Fourier imaging Technique of k-space illing in which only slightly more than half the
k-space lines in the phase-encoding direction are actually sampled and the unilled lines are
interpolated. he scan time is thus reduced by almost 50% while resolution is the same but
noise is somewhat increased. → Partial k-space acquisition.
98
 Partial k-space acquisition General term for diferent techniques employed to reduce scan
time by incomplete sampling of the lines of k-space: → Rectangular FOV, → Partial Fourier
imaging, → Fractional echo imaging.
 Partial volume effect the loss of contrast between two adjacent tissues with diferent signal
intensities caused by insuicient resolution when both tissues are in the same voxel.
 Phase the angle by which a rotating magnetic vector of a precessing spin in the xy-plane
difers from that of a second vector.
 Phase-contrast angiography Technique that applies an additional gradient to encode the
velocity of lowing spins (e.g. in lowing blood). Phasecontrast angiography is an → MR
angiography technique that allows precise measurement of blood low velocity. Advantages:
sequence can be sensitized to diferent low velocities by user; technique allows quantitative
determination of low velocity. Disadvantages: long scan time due to additional gradients
and separate measurement for each direction to which the sequence is sensitized; pulsatile
low causes artifacts.
 Phased-array coils An arrangement of coils consisting of several surface coils used
simultaneously to improve image quality. Such an array combines the signal of a surface coil
with the FOV of a body coil and enables the acquisition of high-resolution images of organs
deep within the body such as the pelvic organs.
 Phase encoding Part of → Spatial encoding. Accomplished by switching a gradient to impart
diferent phase shits to the spins in an excited slice according to their position along the
gradient. Spatial position can then be identiied by a unique amount of phase shit.
 Phase-encoding gradient the gradient that is switched on for → Phase encoding during
readout of the MR signal.
 Phase wrapping Phenomenon which occurs when parts of the anatomy of interest
extending beyond the deined ield of view are wrapped around and spatially mismapped to
the opposite side of the image.
 Pixel Two-dimensional picture elements which make up the → Matrix.
 Positive contrast agent A positive MR contrast agent improves contrast by enhancing the
signal, thereby making the tissue appear bright. Most positive MR contrast agents shorten
T1.
 Prepulse → Presaturation.
 Presaturation Selective magnetic saturation of a tissue by applying an extra RF pulse
(prepulse) immediately before the excitation pulse for generating the signal is delivered.
Presaturation is performed to eliminate artifacts or to selectively suppress the blood signal
(outside the scan plane) and to increase T1 weighting (within the scan plane).
99
 Proton density-weighted image Proton density-weighted (PD images), density-weighted, or

intermediate-weighted MR images are images whose contrast is predominantly determined
by the proton density of the tissues imaged. hey are acquired with a fairly long repetition
time (to minimize T1 efects) and a fairly short echo time (to minimize T2 efects). PD images
have a high → Signal-to-noise ratio. A typical parameter combination for obtaining a PD
image is TR/TE=2000/20 msec.
 Quench Sudden loss of superconductivity with breakdown of the magnetic ield.
 R1 and R2 Relaxivities: R1=1/T1 and R2=1/T2, unit: (sec mol/l)-1
 Readout the sampling of the MR signal.
 Readout gradient → Frequency-encoding gradient.
 Receiver bandwidth the spectrum of spin frequencies registered in MR imaging during
readout.
 Rectangular FOV Technique of → Partial k-space acquisition with sampling of fewer k-space
lines in the phase-encoding direction. A rectangular field of view is used to reduce scan time
compared with full acquisition and is achieved at the cost of slightly reduced → Signal-to-
noise ratio.
 Region of interest (ROI) Refers to a small area in a tissue that is selected, for example to
measure signal intensity.
 Relaxivity Denotes the ability of a substance to change the relaxation time of a tissue;
mainly used to describe the efect of an MR contrast agent on T1 (R1) and T2 (R2). It is
usually given as molar relaxivity and varies with temperature and ield strength.
 Repetition time (TR) the interval between two successive excitations of the same slice. By
changing the TR, the user can determine the amount of T1 contrast of the resultant image.
 Resonance frequency Frequency at which resonance occurs, corresponds to the Larmor
frequency of protons.
 Respiratory compensation (Resp comp) Algorithm which reduces artifacts due to
respiratory motion by synchronizing scanning with the respiratory cycle. Also known as →
Exorcist.
 Respiratory gating Scanning during a speciic phase of the respiratory cycle (e.g. during
inspiration or expiration). Typically performed using a respiratory belt to monitor the
respiratory rate.
 Ringing artifact → Truncation artifact.
 Rise time Parameter that describes the performance of a gradient. It is the time it takes to
reach maximum gradient amplitude.
 SAR (speciic absorption rate) Measure of the amount of energy deposited by an RF pulse in
a certain mass of tissue. he energy applied during an MR experiment leads to tissue heating,
which must not exceed certain thresholds deined in oicial guidelines.
100
 Saturation Magnetic saturation causes a signal loss when → Repetition time is very short
because there is not enough time for complete recovery of magnetization between two
excitations. his can be remedied by reducing the → Flip angle. → Gradient echo sequence.
 Scan time Also known as image acquisition time. Scan time is the key to the economic
eiciency of an MR scanner and is determined by the number of phase-encoding steps,
number of excitations (→ NEX), → Repetition time, and → Echo train length.
 Shimming Correction of magnetic ield inhomogeneities.
 Signal-to-noise ratio (SNR) Measure of image quality expressed as the relationship between
signal intensity and image noise.
 Slew rate Parameter that describes the performance of a gradient, deined as the maximum
gradient amplitude divided by the → Rise Time.
 Slice-selection gradient Data collection requires the selective excitation of a slice, which is
done by applying a slice-selection gradient.
 Spatial encoding All measures needed to determine the spatial origins of the diferent
components of an MR signal. Spatial encoding comprises → Phase encoding and →
Frequency encoding.
 Spin Fundamental property of almost all elementary particles (protons, neutrons, and
electrons). Spin denotes the magnetic properties that result from the angular momentum of
a particle and hence relates to its ability to undergo nuclear magnetic resonance. In theory,
all atomic nuclei with spin could be used for MR imaging (e.g. phosporus or luorine) but
hydrogen nuclei, which consist of a single proton, are used for clinical MR imaging because
of their abundance in biological tissues.
 Spin echo sequence (SE) Most widely used pulse sequence in routine clinical MR imaging. It
consists of an excitation pulse with a lip angle of exactly 90° which is followed by a 180° RF
pulse for refocusing the spins ater dephasing caused by T2* efects has occurred. It is a
robust sequence that is insensitive to magnetic ield and gradient inhomogeneities but is
limited by a long scan time.
 SPIO (superparamagnetic iron oxide particles) Iron oxide nanoparticles that are mainly
used as RES-speciic contrast media in liver imaging. SPIO particles have a larger diameter
than → USPIO.
 SPIR (spectral presaturation with inversion recovery) Strictly speaking, SPIR is not a
complete MR sequence but merely a 180° prepulse which is made frequency-selective and
only inverts fat magnetization. It can be combined with other sequences to acquire fat-
saturated images.
 Spoiling Technique of spin dephasing which is mostly employed in conjunction with GRE
imaging. A spoiled GRE sequence is a pulse sequence in which a spoiler gradient or RF
spoiling is applied to destroy transverse magnetization before the next excitation pulse is
applied. Spoiled GRE sequences are used to produce T1- or T2*-weighted images.
101
 SSFP (steady-state free precession) GRE technique in which longitudinal and transverse
magnetization contribute to the MR signal and contrast is determined by the relationship
between T1 and T2. Examples of SSFP sequences are true FISP, FIESTA, and balanced FFE.
 STIR (Short TI inversion recovery) An → Inversion recovery sequence used to suppress the
signal from fat, which is accomplished by selecting the inversion time such that the 90° RF
pulse is applied when fat magnetization passes through zero. his technique suppresses all
signals from tissues with short T1 values similar to those of fat.
 Superparamagnetism Greatly increased → Paramagnetism (10- to 1000-fold). An example
of superparamagnetic substances used as MR contrast agents are iron oxide nanoparticles.
hey can serve as a → Negative contrast agent.
 Susceptibility artifact Signal loss due to the magnetic susceptibility of a tissue or other
material.
 T1 Tissue-speciic time constant of → T1 relaxation which depends on the magnetic ield
strength, B0, and is in the range of one to several seconds at 1.5 T.
 T1 relaxation Also called spin-lattice relaxation and longitudinal relaxation. It refers to the
return of excited spins to the equilibrium state or recovery of longitudinal magnetization
and is associated with the transfer of energy to the surroundings.
 T1-weighted image (T1WI) MR image whose contrast is mainly (but not only!) determined
by T1. T1 weighting is achieved by combining a rather short repetition time with a short
echo time (to minimize T2 efects). Example: TR/TE=500/20 msec. Tissues with a short T1
appear bright while tissues with a long T1 appear dark.
 T2 Tissue-speciic time constant of → T2 relaxation. It is in the range of up to several
hundred milliseconds and is independent of the magnetic field strength.
 T2 relaxation Also called spin-spin relaxation and transverse relaxation. Dephasing of spins
resulting from spin-spin interaction and energy exchange with each other. here is no energy
transfer to the surroundings.
 T2-weighted image (T2WI) MR image whose contrast depends primarily on T2. T2
weighting is achieved by combining a long repetition time (to minimize T1 efects) with a
long echo time. Example: TR/TE=2000/80 msec. Tissues with a long TR are bright on T2-
weighted images while tissues with a short TR are dark..
 T2* Time constant of → Xem thư duỗi T2*.
 T2* contrast Image contrast that results from the speciic T2* decay constants of diferent
biological tissues. he T2* contrast of a GRE image can be manipulated by changing the echo
time (TE).
 T2* relaxation All processes that contribute to spin dephasing. T2* relaxation comprises
pure spin-spin interaction (→ T2 relaxation) and the efects of static magnetic ield
inhomogeneities. Application of a 180° RF pulse cannot reverse T2 relaxation itself but only
the loss of phase coherence due to static ield inhomogeneities. → Spin echo sequence.
102
 Time-of-light (TOF) angiography (Inlow angiography) An MR angiography technique that is

based on the → Inlow efect. Well suited for imaging of the veins while arterial TOF
angiography is impaired by artifacts.
 Contrast-enhanced → 3D MRA is the perferred option for imaging of the arteries.
 Time-resolved MRA he term time-resolved MR angiography is now mostly used to
designate the dynamic study of the distribution of a contrast medium in the vascular
system. Such a dynamic study is performed by rapidly and repeatedly imaging a vascular
region following administration of a single dose of a contrast agent. he individual MRA
images obtained in this way represent diferent phases of progressive contrast medium
distribution.
 TIRM (Turbo inversion recovery magnitude) → Xem chuỗi xung FLAIR.
 Transverse relaxation → Xem thư duỗi T2.
 True FISP → Gradient echo sequence in which the signal intensity in the steady state is
determined by the T2/T1 ratio.
 Truncation Artifact (Gibb’s artifact, spectral leakage artifact) Truncation artifacts are bright
or dark lines that are seen parallel or adjacent to borders of abrupt intensity changes, as for
example at the border between the bright CSF and the dark spinal cord on T2-weighted
images. In the spinal cord, this artifact can simulate a syrinx. It is also noted in other
locations of the brain/calvarium interface. his artifact is related to the inite encoding steps
used by the Fourier transform to reconstruct an image.
 TSE (Turbo spin echo) → Xem chuỗi xung Fast spin echo.
 USPIO (Ultrasmall superparamagnetic iron oxide particles) Very small iron oxide
nanoparticles mainly used as lymph node-speciic MR contrast agents.
 Voxel Volume element that is represented by a → Pixel in the two-dimensional MR image;
voxel size determines → Signal-to-noise ratio and spatial resolution.
 Zero filling Technique of incomplete k-space filling. the portions of k-space that are not
directly sampled are illed with zeros. In this way, a larger matrix is reconstructed by
interpolation. Zero filling techniques are mainly used to reconstruct images in MR
angiography.
103
Tài liệu tham khảo
1. Dominik Weishaupt, Victor D. Köchli, Borut Marincek (2006). How does MRI work? An
Introduction to the Physics and Function of Magnetic Resonance Imaging. 2nd ed.
Springer-Verlag Berlin Heidelberg Book.
2. Gore JC, Kennan RP (1999) Physical principles and physiological basis of magnetic
relaxation. In: Stark DD, Bradley WG Jr (eds). Magnetic resonance imaging, 3rd ed.
Mosby-Year Book no 33, Mosby, St. Louis
3. Jiachen Zhuo, Rao P. Gullapalli. MR artifacts, safety, and quality control. RadioGraphics
2006; 26:275–297.
4. John N. Morelli, Val M. Runge, Fei Ai, Ulrike Attenberger, Lan Vu, Stuart H. Schmeets,
Wolfgang R. Nitz, John E. Kirsch. An image-based approach to understanding the
physics of MR artifacts. RadioGraphics 2011; 31:849–866.
5. Reimer P, Parizel P.M, Stichnoth F.A (2006) Clinical MR Imaging: a practical approach,
2nd edn. Springer Berlin Heidelberg New York.
6. Richard Bitar, General Leung, Richard Perng, Sameh Tadros, Alan R. Moody, Josee
Sarrazin, Caitlin McGregor, Monique Christakis, Sean Symons, Andrew Nelson, Timothy
P. Roberts. MR pulse sequences: what every radiologist wants to know but Is afraid to
ask. RadioGraphics 2006; 26:513–537.
7. Susumu Mori, Peter B. Barker. Diffusion Magnetic Resonance Imaging: Its Principle and
Applications. The anatomical recod 1999; 257:102–109.
8. Wood ML, Wehrli FW (1999) Principles of magnetic resonance imaging. In: Stark DD,
Bradley WG Jr (eds) Magnetic resonance imaging, 3rd edn. Mosby-Year Book no 28,
Mosby, St. Louis.
104

Nguyen Ly MRI

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nguyen Ly MRI

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Uncompleted edition Basic physic of magnetic resonance imaging

1. Từ trường hạt nhân và hiện tượng cộng hưởng từ .........................................................................................7

Nguyên lý cơ bản của tạo ảnh cộng hưởng từ

Bs. Đào Danh Vĩnh

H2a. MR angiography H2b. MR spectroscopy H2c. MR diffusion tractography

H3a. In phase H3b. Out of phase

1. Từ trường hạt nhân và hiện tượng cộng hưởng từ

1.2. Hiện tượng cảm ứng từ

1.3. Tần số Larmor

1.4. Hiện tượng cộng hưởng từ

1.5. Khái niệm pha

Hình12. Minh họa trạng thái các

Hình 14. Thời gian suy giảm T2 (T2 decay)

3. Sự tương phản hình ảnh

3.2. Thời gian thu tín hiệu TE

3.3. Mỗi liên quan của TR, TE và sự tương phản

3.4. Hiện tượng bão hòa

3.5. Góc lệch

4. Hình ảnh cắt lớp và mã hóa tín hiệu

4.2. Mã hóa không gian

4.2.2. Gradient mã hóa pha

4.2.3. Mã hóa không gian 3 chiều

Hình 27. Minh họa không

4.4. Biến đổi Fourier

5. Nhiễu từ và các yếu tố ảnh hưởng

Hoặc r t gọn lại là

6. Hệ thống máy chụp cộng hưởng từ

6.2. Nam châm

7. Một số chuỗi xung cơ bản

7.1.2. Đặc điểm

Hình41a. T1W SE Hình41. PD SE Hình41c. T2W SE

7.1.3. Hiệu ứng black-blood

7.1.5. Tên thương mại

7.2. Chuỗi xung IR

7.3. Chuỗi xung FLAIR

7.5. Chuỗi xung Gradient Echo

7.5.2. Đặc điểm

Bảng 8 . Một số đặc điểm khác nhau giữa SE và GRE

7.5.4. Chuỗi xung SSFP

7.7. Các chuỗi xung chụp nhanh

Hình56a. MRCP (MIP) Hình56b. MR myelography Hình56c. MR Urography (MIP)

7.7.4. Fast GRE

7.8. Các chuỗi xung bão hòa mỡ

Hình60. Chemical-shift giữa mô mỡ và nước. Trong từ

Hình62. Hình ảnh in-phase (a)

a T2W FSE FS (c) là chuỗi

Hình67. Minh họa nguyên

7.9.2. Bright-blood imaging

DWI Bản đồ mã hóa CBV Bản đồ mã hóa MTT

7.9.7. Diffusion weighted imaging

Hình84. Nguyên lý tạo ảnh

Hình87. Hình ảnh chụp MRI

T2W FSE T1W SE T1W SE + Gd

FLAIR DWI. ADC-map.

T2W FSE T1W SE + Gd DWI ADC-map

T2W FSE T1W SE + Gd DWI ADC-map

T2W FSE T1W SE DWI ADC-map

8. Nhiễu ảnh cộng hưởng từ

8.1.2. Cách khắc phục

 Motion artifact nhịp đập tim (cardiac pulsation):

8.2. Flow artifact.

8.2.2. Cách khắc phục

 Đối với flow artifact do động tác nuốt: