MEDICINSKI FAKULTET

UNIVERZITET U BEOGRADU

MERENJE ZDRAVSTVENOG
STANJA
Doc. dr Jovana Todorović
Sadržaj predavanja
 Merenje ili procena zdravstvenog stanja?

 Pokazatelji/indikatori zdravstvenog stanja

 Izvori podataka za merenje zdravstvenog stanja

 Složeni pokazatelji zdravstvenog stanja

 Mapiranje podataka i pokazatelja zdravstvenog stanja

Merenje vs. procena?

Merenje kao proces primene standardnog instrumenta ili skale na

objekte i događaje, pri čemu se brojevi dodeljuju objektima ili
događajima shodno pravilima specifičnim za svaki merni instrument

Zdravlje je multidimenzionalan, kompleksan i apstraktan koncept

Ne postoji zlatni standard za merenje zdravstvenog stanja

Merenje zdravlja pojedinca i populacije

• Procena zdravlja
Klinički pojedinca
pristup

• Procena zdravlja
Javnozdravstveni populacije ili
pristup populacionih
grupa
Procena zdravlja populacije ili
populacionih grupa

Procena (merenje) zdravstvenog stanja stanovnika

jeste procedura koja omogučava da se sagleda i
razume zdravlje celokupnog stanovništva ili pojedinih
njegovih grupa na osnovu prihvaćenih pokazatelja
(indikatora).

Mortalitet Nesposobnost

Invalidnost Antropometrija

Kvalitet života
Ciljevi procene zdravstvenog stanja
Očuvanje i unapređenje zdravstvenog stanja
stanovništva

Identifikovanje prioritetnih zdravstvenih problema

Praćenje promena u zdravstvenom stanju
stanovništva
Uočavanje razlika između različitih teritorija ili
populacionih grupa
Preispitivanje zdravstvene politike, strategija i
tehnologija
Unapređenje upravljanja zdravstvenim sistemom
Ključni koraci u proceni zdravlja i
zdravstvene službe

Identifikovanje Primena indikatora

Generisanje ishoda
razloga za procenu, i prikupljanje
procene i
definisanje odgovarajućih
evaluacijia
populacije informacija
Pokazatelji za merenje zdravstvenog
stanja

Pokazatelji ili indikatori su varijable koje pomažu da se promene mere

direktno ili indirektno.

Pokazatelji ili indikatori su indirektne ili delimične (parcijalne) mere

kompleksnih situacija koje su suviše složene da bi se mogle meriti
neposredno.
Pokazatelji zdravstvenog stanja

Sekundarni=
Primarni= direktni prikupljani incijalno
dokaz o događaju u druge svrhe

•Evidencije, izveštaji •Popisi

•Istraživanja •Zdravstveni
informacioni sistem
(Idealne) osobine pokazatelja za merenje
zdravstvenog stanja
Merljivost i izvodljivost

Validnost

Pravovremenost

Ponovljivost

Održivost

Relevantnost i značaj

Razumljivost
Vrste pokazatelja za merenje zdravstvenog
stanja

Kvalitativni pokazatelji Kvantitativni pokazatelji

 Atributivna obeležja  Numerička obeležja

 Nominalna/dihotomna skala  Apsolutni broj

(da – ne), (postoji – ne  Relativni broj (odnos dva
postoji); apsolutna broja)
 Ordinarna skala – gradiranje - Proporcija
(osnovno, srednje, visoko) - Stopa
- Indeks
Relativni brojevi

 Proporcije – pokazatelji strukture Struktura po:

 Polu
Odnos dela prema celini  Školskoj
spremi
 Zanimanju
Procenat - deo/ceo x 100 =  Bračnom
% statusu
Struktura mortaliteta
Struktura morbiditeta
Promil - deo/ceo x 1000 = ‰
Relativni brojevi

Stope- pokazatelji nivoa

Stopa označava relativnu učestalost (frekvenciju) nekog

događaja u okviru određene celokupnosti

Stopa = Broj događaja/Broj stanovnika x koeficijent

Stopa Stopa Stopa Stopa

mortaliteta incidencije nupcijaliteta nataliteta
Relativni brojevi

Indeksi- pokazatelji dinamike

Indeksi izražavaju promenu jedne veličine u odnosu na

neku drugu uzetu kao osnovnu

Bazni Lančani
Indeksi zdravlja
Agregatne mere koje sumiraju podatke dveju ili više komponenata
zdravlja ili dva ili više pokazatelja kako bi se došlo do jednog –
obično numeričkog pokazatelja zdravlja

Zbirna mera zdravlja stanovništva kombinuje mortalitetne i morbiditetne

podatke i prezentuje zdravlje stanovništva upotrebom jednog broja

Primer: Indeks ljudskog razvoja- Human Development Index (HDI)

Srbija
Godina Vrednost HDI Rang
2018. 0,799 63/189
2017. 0,787 67/189
2016. 0,785 66/188
2015. 0,780 66/188
Indeks blagostanja – wealth index

Složen socijalno-ekonomski pokazatelj

Promenjive uključene u računanje • Posedovanje televizora u boji

indeksa: • Mobilnog telefona
•Broj spavaćih soba po članu •Frižidera
domaćinstva • Mašine za pranje veša
• Materijal od koga je napravljen pod, •Mašine za pranje sudova
krov i zidovi stambenog prostora • Kompjutera
•Vrsta vodosnabdevanja i sanitarija • Klima uređaja
• Vrsta goriva koje se koristi za • Centralnog grejanja
grejanje • Automobila

Stanovništvo Srbije svrstano u pet socijalno-ekonomskih kategorija ili kvintila

(najbogatiji, bogati, srednji sloj, siromašni i najsiromašniji)
Stvaranje zbirnih mera polazeći od
parcijalnih mera zdravlja
Parcijalna mera: Morbiditet
Partial Measure: Morbid Parcijalna mera: Mortalitet

Populacioni morbiditet, nesposobnost, Prosečno očekivano trajanje

kvalitet života povezan sa zdravljem života ili godine života

Zbirna
Summarymera zdravlja
Measures stanovništva
of Population Heal
Godine života korigovane u odnosu na zdravlje (HeaLY)
Godine života korigovane u odnosu na nesposobnost (DALY)
Očekivano trajanje života bez nesposobnosti (DFLE)
Očekivano trajanje života korigovano u odnosu na nesposobnost
(DALE)
Izvori podataka za merenje zdravstvenog
stanja

Popisi stanovništva i stanova

Registri vitalnih događaja (matične knjige rođenih, umrlih, venčanih)

Administrativni podaci zdravstvenog sistema

 Rutinsko zdravstveno izveštavanje;
 Zdravstveni informacioni sistem;
 Registri hroničnih masovnih bolesti (registar za rak, za dijabetes
melitus, kardiovaskularne bolesti i drugi)

Podaci dobijeni ispitivanjem zdravlja

Drugi izvori podataka – društvena statistika (ekonomski razvoj, obrazovanje,

socijalna zaštita)
Izvori podataka – institucije u
Srbiji (1)
 Republički zavod za statistiku • Republički zavod
(fond) za zdravstveno
osiguranje

 Institut za javno zdravlje Srbije “Batut”

Izvori podataka – institucije u
Srbiji (2)
 Okružni zavodi za javno zdravlje

 Domovi zdravlja i opšte bolnice na nivou lokalne

samouprave
Stanovništvo Republike Srbije prema
polu i starosti

Popis 2002. Popis 2011.

godine godine
 Pokazatelji smrtnosti stanovništva u
Srbiji

Kretanje
stope
mortaliteta
od
zaraznih
bolesti
2009-2018.
godine

Rang (stopa
na 100 000
Stopa smrtnosti odojčadi u Republici stanovnika)
Srbiji od 2013. do 2017. godine umrlih prema
MKB 10 u
Republici
Srbiji 2017.
godine
Izvor: Institut za javno zdravlje Srbije “Dr Milan Jovanović
Batut”. Zdravstveno-statistički godišnjak Republike Srbije
2017. Beograd 2018.
Grupe pokazatelja za procenu
zdravstvenog stanja SZO

Pokazatelji zdravstvene politike koju zemlja vodi

Socijalno-ekonomski pokazatelji povezani sa zdravljem

Pokazatelji obezbeđenosti stanovništva zdravstvenom zaštitom

Uži pokazatelji zdravstvenog stanja (indikatori pozitivnog i negativnog

zdravlja)
Uži pokazatelji zdravstvenog stanja
Pozitivni indikatori:
•Očekivano trajanje života na
rođenju
•Pokrivenost vakcinacijom
•Procenat populacije sa
ispunjenim potrebama u vezi sa
uslugama iz oblasti planiranja
porodice
Negativni indikatori:
• Stopa smrtnosti odojčadi
• Stopa smrtnosti dece ispod
5 godina starosti
• Stopa maternalnog
mortaliteta
Stope smrtnosti (mortaliteta)

Opšta stopa mortaliteta je broj umrlih na 1000

stanovnika jedne teritorije u određenom
vremenskom periodu (najčešće za godinu dana):
Broj umrih/broj stanovnika x 1000

 Nije dobar pokazatelj zdravstvenog stanja i ukazuje samo na starost, mora

se standardizovati (eliminisati efekat starosti)

Specifične stope smrtnosti:

Prema Prema
Prema Prema Prema
uzrastu uzroku
polu obrazovanju zanimanju
smrti
Stopa i odnos maternalne smrtnosti

STOPA MATERNALNE SMRTNOSTI

Broj umrlih žena u trudnoći, na porоđaju ili puerpеrijumu (zbog razlogа kоji
se odnоse na ta stanja) podeli sa brojem žena u reproduktivnom periodu
(15-49) i pomnoži sa 100 000

ODNOS MATERNALNE SMRTNOSTI

Broj umrlih žena u trudnoći, na porоđaju ili puerpеrijumu (zbog razlogа kоji
se odnоse na ta stanja) podeli sa brojem živorođene dece i pomnoži sa 100
000 (12/100 000 – 2017. godine)
Podele/klasifikacije
zdravstvenih pokazatelja

ZDRAVLJE 21 - grupe ECHI - grupe OECD - grupe

pokazatelja
pokazatelja pokazatelja
1. Osnovni demografski i
socijalno-ekonomski 1. Demografska i 1. Zdravstveno stanje;
pokazatelji; socijalno- 2. Ne-medicinske
2. Pokazatelji bazirani na ekonomska odrednice zdravlja;
mortalitetu; situacija; 3. Resursi zdravstvene
3. Morbiditet, 2. Zdravstveno zaštite;
nesposobnost i bolnički stanje;
otpusti; 4. Korišćenje
4. Životna sredina;
3. Odrednice zdravstvene zaštite;
5. Životni stilovi;
zdravlja; 5. Farmaceutsko
6. Resursi zdravstvene 4. Zdravstvene tržište;
zaštite; intervencije – 6. Resursi i korišćenje
7. Korišćenje zdravstvene zdravstvene dugotrajne
zaštite i troškovi; usluge; zdravstvene zaštite;
8. Zdravlje majki i dece. 5. Zdravstvene 7. Troškovi
intervencije – zdravstvene zaštite
promocija zdravlja. i finansiranje;
PRIMER:
HFA ONLAJN BAZA PODATAKA
http://data.euro.who.in
t/hfadb/

30
 EUROSTAT BAZA PODATAKA

http://ec.europa.eu/eurostat/dat 31
Stopa smrtnosti odojčadi u Srbiji i zemljama u regionu za
period 2009-2018

Izvor: Eurostat batza podataka, https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do

 DRUGAČIJA SLIKA SVETA ....
(WORLDMAPPER)
Referentna mapa
Kako izgleda mapa sveta prema
raspodeli ukupnog stanovništva?

Kako izgleda mapa

sveta
prema učešću dece
u ukupnom
stanovništvu?
Merenje zdravstvenog stanja
stanovnika 33
Merenje zdravstvenog stanja
stanovnika 34
Merenje zdravstvenog stanja
stanovnika 35
 PRAĆENJE ZDRAVSTVENOG
STANJA – GIS
(HEALTHMAPPER)

Izvor: https://healthmap.wordpress.com/2010/04/01/world-health-organizations-