Originalan rad

ANTROPOMETRIJSKI PARAMETRI KAO POKAZATELJI AKCELERACIJE

RASTA I PREDIKTORI GOJAZNOSTI PREADOLESCENATA
Sneana Gligorijevi
Pojava akceleracije rasta, u vidu nastavka sekularnog trenda, dovodi se u pitanje na
poetku XXI veka. Bolji uslovi ivota dovode i do ekspanzije nutritivne tranzicije sa
posledinom epidemijom gojaznosti. Period preadolescencije je posebno osetljiv na faktore
sredine. Cilj rada bio je utvrivanje postojanja akceleracije rasta preko antropometrijskih
parametara meu urbanim preadolescentima u Niu. Studija preseka ili transverzalna
studija je sprovedena u periodu oktobar 2006 - april 2007. godine meu 1489 uenika
treeg razreda gradskih osnovnih kola u Niu (736 devojica i 753 deaka). Nakon
prikupljanja podataka antropometrijskih parametara (telesne visine-TV i telesne mase-TM)
iz kartona Savetovalita kolskog dispanzera Doma zdravlja Ni, podaci su sistematizovani
po polu i statistiki obradjeni. Deaci imaju statistiki znaajno vee TV i TM u odnosu na
devojice (TV: t=3,547>t=3,291 za p<0,001; TM: t=2,514>t=1,96 za p<0,05). Po
percentilnoj distribuciji, ima vie devojica sa TV iznad P85 (16,03 %) u odnosu na deake
(15,01%). Kod percentilne distibucije telesne mase, u prednosti su deaci (15% prema
14,54%). Odnos TM-a prema kvadratu TV, poznatiji kao ITM, ima vee vrednosti od P85
kod 15,08% devojica i 14,87% deaka. Devojice su izloenije tetnom uticaju faktora
sredine, jer kod njih izostaje akceleracija rasta u odnosu na vrnjakinje obuhvaene
studijom iz 1993. godine (za TV t=-3,39, dok je za TM t=-3,57; obe vrednosti t-testa su
vee od t=3,29 za nivo greke p<0,001). Regresija akceleracije rasta i poveanje
prevalencije gojaznosti meu preadolescentima zabrinjava i inicira planiranje hitne
intervencije iz domena promocije pravilne ishrane. Acta Medica Medianae 2008;47(2):15-19.
Kljune rei: antropometrija, akceleracija rasta, gojaznost, preadolescenti
Centar za higijenu i humanu ekologiju Instituta za javno
zdravlje Klinikog centra u NIu
Kontakt: Sneana Gligorijevi
Centar za higijenu i humanu ekologiju Instituta za javno zdravlje
Bulevar dr Zorana inia 50
18000 Ni, Srbija
Tel.: 018 233 587 lokal 141, fax: 018 233 587
E-mail: snefly@yahoo.com

Uvod
Prethodni vek je doneo bitno ubrzanje
fizikog rasta u populaciji industrijski razvijenih
zemalja-prosek 1 cm za 10 godina ali i postizanje
veih dimenzija tela u svakom uzrastu. Ova
pojava se definie kao sekularni trend akceleracije rasta. Ipak, u poslednje dve decenije
primeuje se blaga regresija ovog trenda-npr.
poetkom dvadesetog veka raslo se do dvadeset
pete a sada se rast u visinu zavrava sa
osamnaest do dvadeset godina.
Uporedo sa osnovnim detereminantama
akceleracije (poveanje visine, skraenje perioda
rasta i razvoja i ubrzano sazrevanje), dolazi i do
poveanja telesne mase (TM) koja nagovetava
epidemiju gojaznosti. Evaluacijom rezultata sistewww.medfak.ni.ac.yu/amm

matskih pregleda mogue je kontinuirano praenje antopometrijskih parametara (1) i procena

harmoninog razvoja (2). Inovacije primenjivih
znanja (3) dovele su do velikog broja studija,
zahvaljujui kojima je Svetska zdravstvena organizacija izdala novi standard za kolsku decu (4).
Akceleracija rasta je posledica boljih uslova
ivota (pravilna ishrana, fizika aktivnost,
dostupnost zdravstvene zatite i ree oboljevanje) dok se gojaznost dece u rastu javlja zbog
nepravilne ishrane i fizike neaktivnosti pojave
vezane za krizu (5).
U ekspanziji su problematini socijalni
uslovi kao posledica masovne urbanizacije i
uticaja zapadne kulture u svim oblastima ivota,
a naroito meu kolskom decom koja su
hipersenzibilna na svetske trendove. Ovi pomenuti trendovi su integralni deo nutritivne
tranzicije(6) koja, udruena sa sedentarnim
nainom ivota (deficit fizike aktivnosti), nosi
multiple
rizike
po
zdravlje.
Gojaznost,
posmatrana kao bolest ili faktor rizika za hronine
bolesti, pojavljuje se u sve mlaoj populaciji. Na
taj nain, pojam zdravlja gubi smisao jer mladost
i odsustvo bolesti vie nisu sinhroni indikatori
kvaliteta ivota.
15

Antropometrijski parametri kao pokazatelji akceleracije rasta...

U periodu preadolescencije (miran period

rasta i razvoja) dominiraju uticaji faktora sredine.
Na njih je mogue preventivno delovati radi
eliminacije suficita ishranjenosti koji preti da
zameni akceleraciju rasta (umesto poveanja TV,
dolazi do poveanja indeksa telesne mase (ITM)antropometrijskog alata za kategorizaciju gojaznosti).
Cilj rada
Cilj rada bio je utvrivanje postojanja akceleracije rasta, preko antropometrijskih parametara, meu urbanim preadolescentima u Niu.
Materijal i metode
Studija preseka ili transverzalna studija je
sprovedena u periodu oktobar 2006 - april 2007.
godine. Uzorak su inili uenici gradskih osmorazrednih kola u Niu koji su kolske 2006/7.
pohaali trei razred. Ukupno je antropometrijski
sagledano 1533 dece (planom je predvieno
2000 dece u okviru populacije uenika treeg
razreda osnovnih kola Optine grada Niaukupan broj su inili i uenici seoskih kola i tzv.
isturenih odeljenja). Od tog broja, 46 deaka i 32
devojice nije bilo obuhvaeno antropometrijskim
merenjima u treem razredu tako da su odmah
iskljueni iz daljeg istraivanja. Konaan uzorak
je brojao 1489 dece i to 736 devojica i 753
deaka. Prosena starost u trenutku obavljanja
sistematskih pregleda za devojice bila je
9,50,37 godina, a za deake 9,520,38.
Sagledavanje antropometrijskih parametara sprovedeno je u Savetovalitu kolskog
dispanzera Doma zdravlja u Niu. Nakon prikupljanja podataka antropometrijskih parametara
(telesne visine-TV i telesne mase-TM), formirana
je baza podataka u kompjuterskom programu
Microsoft Office Excel 2007.
Antropometrijski parametri (TM I TV) su
statistiki obradjeni-izraunate su amplituda
varijacija (min-max), aritmetika sredina (Xsr.),
standardne devijacije (SD) i percentilne vrednosti
(P5,P15,P50,P85,P95) kao take preseka skale distribucije. Percentilna distribucija je izraena preko
indeksa strukture. Studentovim t-testom za
velike nezavisne uzorke utvrivana je statistika
znaajnost razlike antropometrijskih parametara
meu polovima i u odnosu na ranija istraivanja
sa istih prostora.
Rezultati
Antopometrijskim merenjima je obuhvaeno 1489 uenika treeg razreda osnovnih kola
u gradu Niu. ensku populaciju inilo je 736
devojica (50,57%) a muku 753 deaka (50,57%).

16

Sneana Gligorijevi

Grafikon 1. Struktura ispitanika po polu

Telesna visina je bitan indikator akceleracije rasta. Na Tabeli 1 prikazana je amplituda

varijacija (min/max), aritmetika sredina (Xsr.) i
standardne varijacije (SD) za telesnu visinu
devojica i deaka. Deaci imaju veu TV u
odnosu na devojice i razlika u TV je statistiki
znaajna (t=3,547>t=3,291 za p<0,001).
Tabela 1. Statistiki parametri TV za devojice i deake
telesna visina-tv

devojice

deaci

Min-max

118,5-160

117-162

X sr. SD

139,236,69

140,476,79

t=3,547>t=3,291 za p<0,001

Deaci imaju veu TM od devojica istog

uzrasta i razlika je statistiki znaajna
(t=2,514>t=1,96 za p<0,05). Tabela 2 prikazuje
amplitudu varijaciju (min/max), aritmetiku
sredinu (Xsr.) i standardne varijacije (SD) za
telesnu visinu devojica i deaka.
Tabela 2. Statistiki parametri TM za devojice i deake
telesna masa-tm

devojice

deaci

Min-max

20-69

19-77,5

X sr. SD

35,028,24

36,148,93

t=2,514>t=1,96 za p<0,05

Nakon odreivanja graninih percentilnih

vrednosti TV i TM (P5, P15,P50,P85,P95 ) za deake i
devojice, izraene su skale, prikazane na
Grafikonima 2 i 3.

Distribucija
u
odnosu
na
pojedine
percentilne take preseka (P85 i P95) za telesnu
visinu, telesnu masu i indeks telesne mase,
prikazana je na Grafikonima 4, 5 i 6. I pored toga
to su deaci bili statistiki znaajno vii od
devojica, percentilna distribucija ide u prilog
visokih devojica (16,03% devojica prema
15,01% deaka). Ipak, kod percentilne distibucije
telesne mase, u prednosti su deaci (15% prema
14,54%). Odnos TM-a prema kvadratu TV,
poznatiji kao ITM, ima vee vrednosti od P85 kod
15,08% devojica i 14,87% deaka.

Acta Medica Medianae 2008,Vol.47

Antropometrijski parametri kao pokazatelji akceleracije rasta...

TM

Grafikon 2. Percentilna skala TV po polu

60
55
50
45
40
35
30
25

54
tm m

45.1

tm z
34
28

25
p5

p15

p50

p85

p95

PERCENTILI

Grafikon 3. Percentilna skala TM po polu

12
10
8
6
4
2
0

11

9 .9 6
5 .0 5

5 .0 3

P 8 5 -P 9 5
v ee o d P 9 5

% tv z

% tv m

Grafikon 4. Percentilna distribucija po polu

12
10
8
6
4
2
0

1 0 .6 2

9 .6 5
4 .8 9

% tm z

4 .3 8

P 8 5 -P 9 5
v e e o d P 9 5

% tm m

Grafikon 5. Percentilna distribucija TM po polu

12
10
8
6
4
2
0

1 0 .0 5

9 .8 3
5 .0 3

5 .0 5

P 8 5 -P 9 5
v e e o d P 9 5

% tv z

% tv m

Grafikon 6. Percentilna distribucija ITM po polu

17

Antropometrijski parametri kao pokazatelji akceleracije rasta...

Diskusija
Za skrining zdravstvenog stanja dece i omladine
dalje se u jedinicama primarne zdravstvene zatite obavljaju sistematski pregledi nakon kojih se
vri evaluacija rezultata. Neke studije su procenjivale validnost samoocenjivanja antropometrijskih
parametara (7,8). Antropometrijska merenja su
neinvazivna, jeftina i objektivna metoda koja
daje adekvatne podatke za komparaciju sa
rezultatima dobijenim istom metodologijom.
Akceleraciju rasta je mogue proceniti jedino
nakon komparacije sa prethodnim istraivanjima
obavljenim na istom podruju. Uporeenje sa
svetskim referentnim vrednostima za TV i TM nije
raeno, zbog stava SZO da je opravdana izrada
nacionalnih standarda, radi anuliranja mnogobrojnih etnografskih razlika.
U Niu su raene studije preseka u vie
navrata (9,10,11,12,13). Imajui u vidu dosadanje rezultate antropometrijskih ispitivanja na
teritoriji Nia, Studentovim t-testom je procenjivano postojanje pozitivne akceleracije. Zabeleeno je odstupanje u odnosu na pregled iz
1981. i naroito iz 1993. Devojice su izloenije
tetenom uticaju faktora sredine, jer kod njih
izostaje akceleracija rasta u odnosu na 1993.
godinu (za TV t=-3,39, dok je za TM t=-3,57;
oba t su vea od t=3,29 za p<0,001). enskoj
populaciji je neadekvatna ishrana i fizika

Sneana Gligorijevi

neaktivnost pomogla u poveanju prevalencije

pregojaznosti i gojaznosti, dok ekstremne pothranjenosti gotovo da i nema.
tetni uticaji sredine, ogledaju se u neadekvatnosti porodine, ali i dopunskog kolskog
obroka. Sadanje poveanje prevalencije gojaznosti, koje u razvijenom svetu pogaa svako
drugo dete, povezano je sa nutritivnom tranzicijom koja preti da uzburka najavljenu globalnu
epidemiju gojaznosti. Adekvatnim merama promocije zdravih stilova ivota, oba problema (akceleracija ali posebno gojaznost) bili bi stavljani pod
kontrolu i moglo bi se njima upravljati.
Zakljuak
Na osnovu svega navedenog, moe se
zakljuiti:
Preadolescenti Nia su populacija vulnerabilna
na uticaje sredine.
Akceleracija rasta je pod tetnim uticajima
sredine.
Deaci su statistiki znaajno vii i tei od
devojica.
Devojice imaju statistiki znaajno nie
vrednosti TV I TM od svojih vrnjakinja (u
odnosu na studiju iz 1993).
Poveanje
prevalencije
gojaznosti
meu
preadolescentima zabrinjava i inicira delovanje
iz domena promocije pravilne ishrane.

Literatura
1.

2.

3.

4.

5.

6.

18

Gligorijevi S, Filipovi M, Risti V. Evaluacija

rezultata
antropometrijskih
merenja
sa
sistematskih pregleda kolske dece-potreba ili
luksuz? Zbornik rezimea XXXVI dana preventivne
medicine, Ni 2001;58-9.
Kosti Z, Gligorijevi S, Markovi L. Procena
staturoponderalnog rasta dece uzrasta sedam
godina u Niu. Zbornik rezimea XL kongresa
Antropolokog
drutva
Jugoslavije
sa
meunarodnim ueem, Ni, 2001; 73.
Gligorijevi S, Milutinovi S. Aktuelnosti u vezi
sistematskih pregleda i ocene ishranjenosti
uenika.
Aktuelna
saznanja
o
medicinskoj
nutritivnoj prevenciji i terapiji kod dece. KME (2)
Medicinski fakultet Ni, 2007.
Mercedes de Onis et al. Development of a WHO
growth reference for school-aged children and
adolescents. Bullten
of the World Health
Organisation 2007;85:660-667
Lobstein T, Baur L, Uauy R for the IASO
International Obesity Task Force. Obesity in
children and young people: a crisis in public health.
Obesity Reviews, 2004, 5 (Suppl. 1):4104.
Popkin BM. The shift in stages of the nutrition
transition in the developing world differs from past
experiences. Public Health Nutrition 2002;5:205-214

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

Tsigilis N. Can secondary school students'selfreported measures of height and weight be

trusted? An effect size approach. European Journal
of Public Health 2006; 16 (5):532-5.
Elgar FJ et al. Validity of self-reported height and
weight and predictors of bias in adolescents.
Journal of Adolescent Health, 2005; 37:371375.
Milutinovi Suzana. Rast i razvoj dece Niavskog
Toplikog Okruga. (magistarska teza) Medicinski
fakultet Ni, 2006.
Gligorijevi S. Prilog proceni ishranjenosti uenika
osnovnih kola u Niu. Specijalistiki rad, Medicinski fakultet Ni, 2000.
ivkovi Dragan. Komparativna analiza ishranjenosti kolske dece u uslovima produene ekonomske
krize. (magistarski rad) Medicinski fakultet Ni,
1994.
Mitrovi R. Uticaj produenog kolskog boravka na
rast, razvoj i uhranjenost kolske dece. Doktorska
disertacija, Medicinski fakultet Ni, 1981.
Nikoli M. Efekti razliitih sadraja izbornorekreativne aktivnosti na pokazatelje morfolokog
razvoja. Acta Medica Medianae 2005;44(2): 51-6.

Acta Medica Medianae 2008,Vol.47

Antropometrijski parametri kao pokazatelji akceleracije rasta...

ANTHROPOMETRIC PARAMETERS AS INDICATORS

OF GROWTH ACCELERATION AND OBESITY
PREDICTORS IN PREADOLESCENTS
Snezana Gligorijevic
At the beginning of the 21th century, the phenomenon of growth acceleration with
secular trend has been brought into question. Better life conditions brought about the
expansion of nutritive transition with the consequent epidemics of obesity. Preadolescent
period is very vulnerable to environmental factors. The aim of the paper was to
investigate the growth acceleration by means of anthropometric parameters among
urban preadolescents in Nis. Cross-sectional design study was carried out in the period
from October 2006 to April 2007, comprising 1489 III grade pupils from the urban
elementary schools in Nis (736 girls and 753 boys). After collecting data about
anthropometric parameters (body height and body weight) from medical records from
the School Dispensary in the Primary Health Care Center Nis, data were systematized by
sex and statistically processed. BH and BW were statistically significantly higher in boys
compared to girls (BH: t=3,547>t=3,291 for p<0,001; BW: t=2,514>t=1, 96 for p<0,
05). According to percentile distribution, there are more girls (16, 03 %) with BH over
P85 than boys (15, 01%). In percentile distribution of BW, boys are predominant (15%
vs. 14.54%). The ratio between BW and BH2, known as BMI, is higher than P85 in
15.08% of girls and 14.87% of boys. Girls are more exposed to the harmful effects of
environmental factors, because there is no growth acceleration compared to girls from
the study from 1993 (for BH, t=-3, 39, and for BW, t=-3, 57; both values are higher
than t=3, 29 for error level p<0,001). Regression of growth acceleration along with
obesity prevalence increase are matters of concern requiring the planning of urgent
intervention from the domain of healthy nutrition promotion. Acta Medica Medianae
2008;47(2):15-19.
Key words: anthropometry, growth acceleration, obesity, preadolescents

19