Małgorzata Musiał

Zbludowice
Numer: 31154
Przesłano: 2016-05-20
Dział: Szkoła ponadpodstawowa
"Lament świętokrzyski" arcydziełem polskiej liryki średniowiecznej. Wizerunek Matki
Boskiej zawarty w utworze. Scenariusz lekcji języka polskiego przeznaczony do realizacji w
klasie I liceum ogólnokształcącego.
Scenariusz lekcji języka polskiego przeprowadzonej w klasie I liceum ogólnokształcącego.

I. Temat lekcji:
„Lament świętokrzyski” arcydziełem polskiej liryki średniowiecznej. Wizerunek Matki
Boskiej zawarty w utworze.
II. Cele:
- doskonalenie umiejętności analizy i interpretacji tekstu lirycznego,
- interpretacja utworu w kontekście światopoglądu epoki oraz w kontekście sztuki
średniowiecznej,
- wskazanie cech wizerunku Matki Boskiej,
- kształcenie umiejętności opisu dzieła sztuki,
- analiza poezji współczesnej stanowiącej kontekst do omawianego tematu (uczeń potrafi w
tekście współczesnym wskazać nawiązania do średniowiecznej liryki i sztuki),
- kształcenie umiejętności przeprowadzenia analizy językowej tekstu (uczeń umie wskazać
archaizmy oraz nazwać procesy fonetyczne, które zaszły w podanych wyrazach).

III. Metody i formy pracy:

- pogadanka heurystyczna,
- praca z tekstem,
- burza mózgów,
- opis dzieła sztuki (praca indywidualna w domu, prezentacja na lekcji),
- uzupełnianie „Kart pracy” (ćwiczenia).

IV. Środki dydaktyczne i materiały pomocnicze:

- tekst „Lamentu świętokrzyskiego”,
- album M. Poprzęckiej pt. „Arcydzieła malarstwa polskiego” (reprodukcje: „Zdjęcie z
krzyża” z Chomranic, „Pieta” z ok. 1450r.),
- „Literatura polska, sztuka, muzyka, teatr, edukacja” pod red. M. Szulca,
- „Muzea Krakowa” pod red. J. Kunińskiej (rzeźba „Madonna z Krużlowej”),
- wiersz Małgorzaty Hillar pt.„Matka Boska z Krużlowej”,
- Karta pracy (ćwiczenia lekcyjne).

V. Przebieg lekcji.
Część wstępna.
1. Przypomnienie wiadomości z ostatniej lekcji na temat zabytków języka polskiego oraz
najczęściej podejmowanych motywów w literaturze i sztuce średniowiecza (m. in.
motyw maryjny, np. w „Bogurodzicy”) oraz krótkie omówienie roli motywu Matki
Boskiej w kulturze średniowiecza.
Warto byłoby zapisać hasła na tablicy i zrobić mapę myśli.

Część właściwa.
1. Informacje wstępne na temat utworu:
- czas i miejsce powstania utworu,
- znaczenie tytułu (wskazanie i objaśnienie innych tytułów),
- przynależność gatunkowa tekstu: wprowadzenie pojęcia „planctus Mariae” (dosłownie:
skarga, narzekanie Marii; utwór literacki - monolog liryczny lub dialog , którego treścią jest
lament Maryi opłakującej śmierć Chrystusa; od XII w. występował w obrębie liturgii
Wielkiego Piątku),
- związek utworu z tradycją dramatu liturgicznego (postawa dolorystyczna polegająca na
duchowym współprzeżywaniu z Maryją i jej Synem kolejnych etapów męki Zbawiciela - łac.
dolor – ból, cierpienie),
- nawiązanie do łac. pieśni z XIII w. „Stabat Mater Dolorosa” – wzorca dla późniejszych
pieśni ukazujących Matkę Boską Bolesną,
Warto podyktować uczniom notatkę do zeszytu z najważniejszych pojęć, a później rozszerzyć
tę notatkę ustnie.
- odczytanie tekstu.
Na początku warto, aby nauczyciel przeczytał tekst i modulując głosem oddał emocje zawarte
w tekście, następnie uczniowie powinni jeszcze raz przeczytać po cichu tekst i na koniec
można puścić jeszcze przeczytany Lament świętokrzyski przez np. aktora. Jednokrotne
przeczytanie tekstu to zdecydowanie za mało.
2. Analiza i interpretacja tekstu.
Polecenia i pytania do tekstu:
- Kim jest podmiot liryczny?
- Wiersz jest monologiem Matki Boskiej skierowanym do różnych adresatów. Proszę dokonać
podziału tekstu na części oraz wskazać adresatów wypowiedzi lirycznej.
- W jakim celu Matka Boska zwraca się do adresatów? (uzupełnienie Karty pracy nr 1).
- Wyjaśnij sens epitetów: „krwawa godzina”, „krwawe gody”, „krwawa
głowa”.
- Omów, w jaki sposób matka zwraca się do syna. Zwróć uwagę na formy użytych wyrazów
oraz postawę bohaterki wiersza.
Warto byłoby zrobić każdą strofę tekstu osobno. Dobrym pomysłem byłoby odczytanie strofy
przez wskazaną osobę i określenie kto jest adresatem, podmiotem lirycznym i rozpoznanie
emocji zawartych w utworze. Adresaci utworu to kluczowe pytanie, zapisałabym z uczniami
te wiadomości w zeszycie, a nie na karcie pracy, ponieważ zeszyty będą mieć zawsze, a liczne
karty pracy mogą zostać zgubione przez uczniów.
- Nazwij uczucia wyrażone w monologu. Do każdego z przykładów podaj odpowiedni cytat
(wypełnienie Karty pracy nr 1).
- Jaki sens mają słowa skierowane do archanioła Gabriela?
- Wyjaśnij znaczenie słów skierowanych do innych matek.
Autorka chce, aby uczniowie połowę zadań robili w zeszycie, a połowę na karcie pracy, moim
zdaniem lepsze byłoby zrobienie wszystkich zadań w jednym miejscu. Robienie na zmianę
jednego zadania na karcie pracy, drugiego w zeszycie, a może jeszcze innego ustnie
sprawiłoby, że na zajęciach byłoby duże zamieszanie, również jeśli informacje będą w
różnych miejscach, to późniejsza nauka byłaby trudniejsza.

- Analiza tekstu pod względem językowym: przekład 1. i 2. strofy na współczesną

polszczyznę, analiza wybranych archaizmów (Karta pracy
nr 1).
Na praktykach zauważyłam, że wielu uczniów ma problemy z zadaniami językowymi. Sądzę,
że to zadanie byłoby dość trudne, jeśli nie mieliby podręcznika z przypisami, a znowu, gdyby
mieli przypisy, to większość uczniów przepisałaby słowa i nic z tego nie wyniosła.
Rozumiem, że uczniowie pewnie ćwiczyli archaizmy przy omawianiu Bogurodzicy, ale sądzę,
że to zadanie przy Lamencie świętokrzyskim jest niepotrzebne. Uczniom w praktyce raczej
nie przyda się ta wiedza. Określenie archaizmu i procesu fonetycznego to dość trudne zadanie
dla ucznia klasy I technikum czy liceum, więc sądzę, że zajęłoby to dużo czasu. Jeśli
miałabym zrobić takie zadanie na lekcji, to byłoby to zadanie dodatkowe na dobrą ocenę lub
plusa.

Karta pracy nr 1.
Analiza „Lamentu świętokrzyskiego” – ćwiczenia.

1. Kto jest adresatem słów Maryi w poszczególnych częściach utworu oraz w jakim celu
Maryja zwraca się do odbiorców?
........................................

2. Wyjaśnij sens epitetów: „krwawa godzina”, „krwawe gody”, „krwawa głowa”

- ........................................
........................................

3. W jaki sposób matka (Maryja) zwraca się do syna? Nazwij uczucia towarzyszące Matce
Boskiej oraz przywołaj odpowiednie cytaty uzasadniające Twoją
odpowiedź. ........................................

4. „Lament świętokrzyski” jako zabytek języka polskiego.

Dokonaj analizy poniższych archaizmów (rodzaj archaizmu, proces fonetyczny, odpowiednik
we współczesnej polszczyźnie).
żena -........................................

głowka - ........................................

zamętek -........................................

maciory-........................................

jen - ........................................

bracia miła - ........................................

3. „Lament świętokrzyski” w kontekście sztuki średniowiecza:
- opis dzieła malarskiego pt. „Pieta” z ok. 1450 r. (prezentacja ucznia),
Sądzę, że zamiast prezentacji jednego ucznia lepiej byłoby wspólnie porozmawiać o
emocjach, mimice postaci i tym, w jaki sposób „Pieta” nawiązuje do Lamentu
świętokrzyskiego.
- wskazanie na inne obrazy malarskie nawiązujące do biblijnej sceny ukrzyżowania Chrystusa
oraz cierpienia Maryi („Zdjęcie z krzyża”, z Chomranic),
Zgodzę się z autorką scenariusza, że warto pokazywać uczniom sztuki plastyczne, które
nawiązują do omawianego tekstu, gdyż wielu z nich jest wzrokowcami i dzięki oglądaniu
sztuki łatwiej zapamiętają o czym był omawiany tekst, również poznają więcej kontekstów.
- wskazanie na topos „Stabat Mater Dolorosa”.
Motyw Stabat Mater, to najważniejszy topos jaki występuje w utworze, dlatego zamiast
samego wskazania, podałabym uczniom do zeszytu krótką notatkę, która zwięźle
tłumaczyłaby ten topos.

4. Analiza wiersza M. Hillar pt. „Madonna z Krużlowej” w kontekście literatury i sztuki

średniowiecza.
- Krótka informacja na temat rzeźby „Madonna z Krużlowej”.
- Krótka informacja na temat poetki M. Hillar (1926 – 1995).
Autorka scenariusza nie wyjaśniła czy uczniowie mają sami znaleźć informacje na temat
rzeźby i poetki, czy nauczycielka poda im informacje, ale uważam, że zapisywanie tych
informacji do zeszytu nie jest potrzebne, ponieważ wiersz jest tylko utworem pomocniczym.
Moim zdaniem takie informacje, w ramach ciekawostki, powinna powiedzieć uczniom
nauczycielka przed rozpoczęciem analizy wiersza. Również powinna wyświetlić na tablicy
rzeźbę, ponieważ zdania w karcie pracy do niej nawiązują.
- Analiza wiersza. Polecenia (Karta pracy nr 2):
Uczniowie znów pracują na kartach pracy, w tym wypadku jest to uzasadnione, gdyż dostają
dodatkowy, wydrukowany utwór na kartkach, a poniżej tekstu występują zadania.

Karta pracy nr 2.
Analiza wiersza M. Hillar pt. „Matka Boska z Krużlowej”.
1. Tekst utworu.

Taka jesteś ładna

i zwyczajna
jakbyś nigdy nie była
Wieżą z Kości Słoniowej
Królową Męczenników
Panną Czcigodną
ale prostą dziewczyną
która wróciła
przed chwilą
z wiadrem wody
od studni
a teraz niesie
gołego malca
żeby go wykąpać
w drewnianej balii

2. Polecenia do tekstu:

a) Odpowiedz, do jakiego typu modlitwy nawiązuje autorka wiersza. Wskaż odpowiednie

fragmenty i wyjaśnij sens nawiązania.

b) Jaki wizerunek Maryi przedstawia średniowieczna rzeźba, która zainspirowała poetkę?

Porównaj go z Matką Boską w wersji poetyckiej M. Hillar.
Tego typu zadanie przeprowadziłabym w ramach dyskusji, sądzę, że uczniowie bardziej by
się zaangażowali i wspólnie zauważyliby więcej szczegółów.

c) Porównaj współczesny wizerunek Maryi z obrazem zawartym w „Bogurodzicy” i

„Lamencie świętokrzyskim”. Sformułuj wnioski.
Autorka scenariusza każe nam porównać ze sobą aż trzy wizerunki Maryi. Uważam, że lepsze
byłoby zestawienie ze sobą tylko dwóch wizerunków – Maryi z Bogurodzicy i z Lamentu
świętokrzyskiego. Te dwa wizerunki są kluczowe, w takim zadaniu można by również
przywołać pojęcia „sacrum i profanum” i powiedzieć, że w Bogurodzicy Maryja jest ukazana
w sferze sacrum, a w Lamencie świętokrzyskim poznajemy jej ludzką stronę „profanum”.
W mojej opinii przywoływanie dodatkowego wiersza na tej lekcji jest niepotrzebne, uważam,
że lepiej bardziej szczegółowo powinno się omówić sam Lament świętokrzyski, a później
porównać go do Bogurodzicy i przedstawić dwa wizerunki Matki Bożej.

Zakończenie
1. Podsumowanie rozważań.
Jaki wizerunek Maryi został przedstawiony w „Lamencie świętokrzyskim”? Porównaj go z
wizerunek Maryi zawartym w „Bogurodzicy”. Sformułuj wnioski.
To jest bardzo dobre zadanie, sądzę tylko, że powinno być omówione wcześniej, nie w
zakończeniu lekcji, gdyż uczniowie mogliby mieć pytania, które warto byłoby wspólnie
omówić.

2. Praca domowa:

1. Napisz wypracowanie na temat: Motyw maryjny w literaturze i sztuce. Odwołaj się do

„Bogurodzicy”, „Lamentu świętokrzyskiego” oraz innych tekstów kultury.
Zadanie domowe jest dość wymagające, ale sądzę, że jest warte zrobienia, ponieważ
motyw maryjny mógłby się znaleźć na maturze, jednak wolałabym, aby takie
wypracowanie uczniowie napisali na lekcji, jeśli byłaby dodatkowa godzina. Wiadomo, że
wielu uczniów korzysta teraz z pomocy sztucznej inteligencji, dlatego uważam, że lepiej
jest robić mniej prac pisemnych, ale być pewnym, iż dzieci napisały wszystko same, niż
zadawać dużą ilość wypracowań do domu, a później dowiedzieć się, że połowa prac
została przepisana z internetu.

Uważam, że scenariusz wymyślony przez panią Małgorzatę Musiał, to scenariusz dla

klasy bardzo ambitnej, sadzę, że taką lekcję można by dobrze przeprowadzić tylko w
klasie humanistycznej. Myślę też, że jedna jednostka lekcyjna na przeprowadzenie tej
lekcji to za mało, uważam, że scenariusz powinien być wykonany na dwóch jednostkach
lekcyjnych. Swoje poprawki uzasadniam tym, czego nauczyłam się na praktykach i
studiach, po dużej ilości praktyk zauważyłam, że niektóre z tych zadań byłyby
niemożliwe do zrobienia dla wielu uczniów.