„Ziele na kraterze” Melchiora Wańkowicza (fragmenty: „Od liter do

literatury”, „Drogami Podkarpacia”, „Pedałowanie przez Europę”,

„Chlorofil”) – propozycje zagadnień

1. Motyw domu
Ćwiczenie w grupach z wykorzystaniem układanki eksperckiej (jigsaw)
Uczniowie zostają podzieleni na cztery grupy. Każda grupa, korzystając z różnych źródeł
informacji (słownik motywów literackich, internet), przygotowuje informacje na temat:
 grupa 1. – motyw domu (hasło słownikowe),
 grupa 2. – obraz domu w literaturze,
 grupa 3. – obraz domu w malarstwie,
 grupa 4. – obraz domu w filmie.
Po zakończeniu pracy następuje podział na grupy mieszane: w każdej grupie muszą się
znaleźć przedstawiciele czterech grup eksperckich. Następnie uczniowie jednej grupy
przedstawiają kolegom tę partię materiału, którą opracowali wcześniej. Odpowiadają
na pytania związane z ich zadaniem. Nauczyciel podsumowuje ćwiczenie.

Ćwiczenie z wykorzystaniem tekstu lektury i karty pracy

Uczniowie otrzymują od nauczyciela kartę pracy nr 1 King i Królik. Na tekstu charakteryzują

Mamę – zadanie 1. Następnie dzielą się swoimi spostrzeżeniami na forum klasy. Po
przeanalizowaniu sylwetki Mamy zajmują się charakterystyką Taty – zadanie 2. Cytują
odpowiedni fragment z „Ziela na kraterze” (zadanie 3.). Nauczyciel weryfikuje odpowiedzi
(propozycje znajdują się w Materiałach dla nauczyciela).

Ćwiczenie w grupach z wykorzystaniem dramy

Nauczyciel przygotowuje kartki z tytułami rozdziałów przeczytanych przez uczniów:

„Od liter do literatury”, „Drogami Podkarpacia”, „Pedałowanie przez Europę”, „Chlorofil”.
Następnie wyznacza w klasie tyle grup, ile jest kartek. Każdy zespół opracowuje krótką
scenkę dramową przedstawiającą Krysię albo Martę, albo obie córki Wańkowiczów
i prezentuje ją na forum klasy. Pozostali uczniowie wyodrębniają cechy dziewcząt i określają
ich relacje rodzinne. Informacje te posłużą podczas tworzenia plakatu na temat rodziny
Wańkowiczów.
Ćwiczenie z wykorzystaniem plakatu

Zadaniem uczniów jest przedstawienie obrazu domu Wańkowiczów w formie plakatu.

Nauczyciel przyczepia do tablicy arkusz szarego papieru, na środku zapisuje hasło Domeczek.
Uczniowie zgłaszają propozycje dotyczące rodziny (relacji między jej członkami, atmosfery,
która panowała w Domeczku) i zapisują je na odrębnych kartkach papieru, po czym
przyklejają do plakatu. Uczniowie powinni zauważyć, że w rodzinie Wańkowiczów panowała
atmosfera bezpieczeństwa, miłości, wzajemnego szacunku i zaufania; rodzice dbali
o edukację dziewcząt; spędzali razem dużo czasu; lubili podróżować, czytać, poznawać
nowych ludzi i różne miejsca. Warto zwrócić uwagę na zapis: Dom, Domeczek, Mama, Tata
i wyjaśnić jego znaczenie.

Propozycja pracy domowej

Czy zgadzasz się z przysłowiem: Dom bez książek, to dom bez okien? Napisz rozprawkę,
w której przedstawisz swoje stanowisko.

2. Kartki z podróży
Ćwiczenie w grupach z wykorzystaniem tekstu lektury i TIK
Nauczyciel dzieli klasę na 5 grup. Uczniowie, korzystając z komputerów z dostępem
do internetu, mają za zadanie opracować kartkę z podróży na temat jednej z wylosowanych
miejscowości spośród podanych: Stryj, Morszyn, Worochta, Kołomyja, Kosów.
Polecenia dla grup:
Stwórzcie kartkę z podróży na temat wylosowanej przez Was miejscowości. W tym celu
zgromadźcie niezbędne informacje.
1. Wypiszcie informacje na temat wylosowanej miejscowości z tekstu lektury (rozdział
Drogami Podkarpacia).
2. Na podstawie wiadomości z internetu napiszcie, w którym kraju dzisiaj znajduje się ta
miejscowość i co jest w niej charakterystycznego. Przedstawcie ciekawostki. Możecie
wynotować nazwiska maksymalnie 3 Polaków związanych z wylosowaną przez Was
miejscowością.
Następnie zaplanujcie rozmieszczenie informacji (na kartce A4 w orientacji poziomej):
miejscowość podczas podróży Wańkowiczów i miejscowość współcześnie.

Po wykonaniu pracy uczniowie prezentują wyniki, po czym nauczyciel zbiera wszystkie

kartki i spina je w album z podróży. Chętni uczniowie przygotują kartę tytułową.

Ćwiczenie z wykorzystaniem tekstu lektury i karty pracy

Uczniowie analizują cechy gatunkowe utworu, wykorzystując kartę pracy nr 2 Cechy utworu.
Po podaniu cech charakterystycznych „Ziela na kraterze” (zadanie 1.) udowadniają
występowanie tych cech na podstawie rozdziału Drogami Podkarpacia (zadanie 2.). Na
koniec analizują środki stylistyczne budujące klimat miejsca we fragmencie tekstu (zadanie
3.). Propozycje odpowiedzi do zadań z karty pracy znajdują się w Materiałach dla
nauczyciela.

Propozycja pracy domowej

Wybierz miejsce, które według Ciebie mogłoby się spodobać Krysi i Marcie. Napisz kartkę
z podróży, wykorzystując przynajmniej trzy cechy charakterystyczne tekstu Melchiora
Wańkowicza. Nadaj tytuł swojej pracy.

3. Europejskie spotkania młodzieży przed II wojną światową

Ćwiczenie w grupach z wykorzystaniem debaty „za” i „przeciw”

Nauczyciel poleca uczniom utworzyć dwa zespoły. Zadaniem członków jednej grupy będzie
spisanie argumentów przemawiających za samodzielnym podróżowaniem młodzieży po
Europie. Drugi zespół wynotuje argumenty przeciwko takim wyprawom. Po upływie czasu
przeznaczonego na zadanie obie drużyny zajmują miejsca naprzeciwko siebie. Grupa będąca
„za” przedstawia jeden ze swoich argumentów, a grupa „przeciw” kontrargumentuje.
Nauczyciel pilnuje, aby przedstawiciele grup zabierali głos na przemian. Po wyczerpaniu
argumentów uczniowie wyciągają wnioski na temat korzyści i zagrożeń podróżowania
młodzieży.
Następnie nawiązują do rowerowej podróży Krysi i Marty przez Europę. Przedstawiają
powody, dla których dziewczęta postanowiły wyruszyć w podróż bez rodziców.
Przypominają obawy rodziców i przeżycia/wrażenia rowerzystek.

Ćwiczenie z wykorzystaniem tekstu lektury i karty pracy

Uczniowie, uzupełniając diagram z karty pracy nr 3 Kolekcja trampowskich typów,
charakteryzują zachowania europejskiej młodzieży przed II wojną światową. Po wykonaniu
zadania dyskutują na temat współczesnej młodzieży, jej zachowania, pragnień, ideałów.
Uczniowie wyciągają wnioski na temat podobieństw i różnic młodzieży przedwojennej
i współczesnej. Propozycje odpowiedzi do zadań z karty pracy znajdują się w Materiałach
dla nauczyciela.
Propozycja pracy domowej
Napisz opowiadanie zatytułowane „Podróż moich marzeń”.

4. Wojenna rozłąka

Ćwiczenie z wykorzystaniem tekstu lektury i karty pracy

Nauczyciel prosi uczniów o przedstawienie przejawów okupacyjnego życia w Warszawie
(zadanie 1. z karty pracy nr 4 Wojenna codzienność). Po wykonaniu zadania uczniowie
wymieniają się spostrzeżeniami. W razie potrzeby uzupełniają notatkę. Warto też zestawić
obraz okupacyjnego życia ukazanego w „Zielu na kraterze” z innym znanym uczniom
tekstem literackim, np. z „Kamieniami na szaniec”.
Następnie rozwiązują krzyżówkę dotycząca pobytu ojca i Marty w Bukareszcie (zadanie 2.).
Omawiają trudności, jakie w czasie wojny mieli Polacy poza granicami kraju.
Po wykonaniu tych dwóch zadań uczniowie wskazują fragmenty z rozdziałów: „Od liter do
literatury”, „Drogami Podkarpacia”, „Pedałowanie przez Europę”, w których autor
wyprzedził fakty i stworzył nastrój zagrożenia, wprowadzając wspomnienia wojenne (np. losy
mecenasa Święcickiego czy bitwa o Monte Casino). Można poddać refleksji celowość
wprowadzenia w rodzinną idyllę obrazów wojny. Osoby chętne wykonują zadanie 3. z karty
pracy – formułują treść pocztówki z zaszyfrowaną wiadomością. Propozycje odpowiedzi do
zadań z karty pracy znajdują się w Materiałach dla nauczyciela.

Ćwiczenie z wykorzystaniem piramidy priorytetów

Uczniowie na podstawie rozdziału „Chlorofil” indywidualnie odpowiadają na pytanie: Co
było najważniejsze dla Krysi podczas pobytu na wsi? W ciągu 5 minut zapisują swoje
odpowiedzi na kartkach samoprzylepnych. Po upływie wyznaczonego czasu uczniowie
przyklejają swoje propozycje na tablicy. Jeśli któraś z odpowiedzi się powtarza, to naklejają
kartkę na kartkę z tą samą odpowiedzią. Na koniec uczniowie dokonują oceny wszystkich
odpowiedzi i umieszczają najtrafniejsze na piramidzie priorytetów (prawdopodobnie pojawią
się następujące wskazania: konspiracja, patriotyzm, lojalność, drugi człowiek, walka za
ojczyznę, budowanie siatki organizacyjnej, karność, zbiórka broni, konserwacja i ukrywanie
broni).

Propozycja pracy domowej

Napisz w imieniu Krysi list do Taty. Opisz, czym zajęta była Krysia na wsi, zanim
przyjechała do Warszawy.

Materiały dla nauczyciela

Propozycja odpowiedzi do karty pracy nr 1 „King i Królik”
1. A
Cechy Mamy Potwierdzenie cechy w tekście
czułość opieka podczas rejsu morskiego
troskliwość depeszowanie w sprawie zaginionych córek
dobro czekanie na dziewczynki w pokojach hotelowych,
przygotowanie smakołyków
konsekwencja wizyta w paryskim kabarecie i zwiedzanie Paryża
odpowiedzialność ułożenie planu wycieczki rowerowej
B np. poczucie bezpieczeństwa, miłość, beztroska, ukojenie
2. np.
a) pomysłowy – czytanie „Quo vadis”
b) oczytany – rozdział „Od liter do literatury”
c) ciekawy świata – chętnie podróżuje zarówno służbowo, jak i z rodziną, poznaje nowych
ludzi, ich zwyczaje
d) otwarty na nowości – zakup forda i jazdy próbne
e) cieszący się życiem – lubi dobrze zjeść (rozmowa z doktorem w Kosowie), bierze udział
w przyjęciach, dansingach
3. subiektywne wypowiedzi uczniów

Propozycja odpowiedzi do karty pracy nr 2 „Cechy utworu”

1.
wydarzenia przedstawione zawsze tylko w czasie przeszłym, rzeczywiste zdarzenia, fikcja
literacka, narrator opowiada o zdarzeniach z perspektywy świadka, może zawierać cytaty –
wypowiedzi świadków zdarzenia, zawsze zawiera tylko sprawozdanie, może być napisany
w czasie teraźniejszym, może łączyć różnorodne formy narracyjne (np. opis,
charakterystykę postaci, wspomnienie, wywiad), nigdy nie wprowadza wypowiedzi
świadków wydarzeń

np.
a) rzeczywiste zdarzenia – podróż Wańkowiczów po Polsce (zbieranie materiałów przez M.
Wańkowicza do cyklu „Ziarna po Polsce”),
b) narrator jest świadkiem wydarzeń – Melchior Wańkowicz uczestniczy w wydarzeniach i z
takiej perspektywy uczestnika – świadka wydarzeń je opisuje,
c) zawiera cytaty – wypowiedzi świadków – np. rozmowa z Hucułem w Kosowie,
d) czas przeszły narracji przeplata się z czasem teraźniejszym – np. wizyta w zakładzie
doktora Tarnawskiego w Kosowie,
e) łączy różnorodne formy narracyjne – oprócz sprawozdania zawiera opisy (np. ziemi
orawskiej), dialogi rodziców z dziewczętami (np. na temat dansingu), wspomnienia
(np. kupowanie Mamie sukien w Paryżu).
2. np.
• przenośnia: szczerbata po górskich uskokach ruinami zamków
• 3 epitety oddziałujące na różne zmysły: zielona, nagrzana, miodopłynnych
• porównanie: „Ziemia orawska jest jak podpłomyk posmarowany miodem”
• wyraz dźwiękonaśladowczy: pilikająca
Funkcja np. poetyckie, literackie oddanie piękna otaczającej przyrody, pokazanie
różnorodności kultury orawskiej, jej wpływu na zmysły ludzkie, pobudzanie wyobraźni,
oddanie nastroju.
Propozycja odpowiedzi do karty pracy nr 3 „Kolekcja trampowskich typów”

odważna, np. Chary – młody tolerancyjna, nie rozmawia

Szwajcar, który od 2 lat o polityce i religii, rozumie swoją
podróżuje po Europie odrębność, np. Ajistes (członkowie
klubu Auberges de la Jeunesse)

wykształcona, zna
języki obce, np.
Tili i Krysia EUROPEJSKA
MŁODZIEŻ

W PRZEDEDNIU

II WOJNY ŚWIATOWEJ wesoła, skłonna

do zabawy,
np. Robert –Belg
idealistyczna, dyskutująca
o zniesieniu granic, np. Angielka,
Belgijka i Gaskonka
gościnna i szarmancca,
np. chłopcy ze schroniska: Dawid –
Anglik, Jurij – Rosjanin, Willy,
Georges, Egon

Propozycja odpowiedzi do karty pracy nr 4 „Wojenna codzienność”

1. np. brak opału – chłód w mieszkaniach; aresztowania; gestapowskie przesłuchiwania
i tortury; ukrywanie więźniów gestapo; konspiracja; żołnierze w niemieckich mundurach;
podsłuchiwanie w ciastkarni; gruzy kamienic
2.
A. R Z O D K I E W K I
B. K S I Ą Ż K A
C. B U K A R E S Z T
 D. K A R A L U C H Y

3. Uznajemy wszystkie teksty, w których z co piątego słowa powstaje wiadomość o dobrym

samopoczuciu i tęsknocie Mamy i Krysi.