Professional Documents
Culture Documents
Stosunki międzynarodowe to sfera stosunków społecznych. (Wielość i różnorodność terminu, bo ich autorzy
zwracają uwagę na różne aspekty).
W ujęciu podmiotowym- Z.J. Pietraś: „stosunki międzynarodowe to transgeniczne (ponad granicami) interakcje
(oddziaływanie na siebie, a nie działanie) podmiotów polityki w środowisku poliarchicznym”.
1.państwa
Terytorium
ONZ, Rada Europy, NATO, OBWE, Grupa Wyszechradzka, CEFTA, NAFTA, OPEC, Unia Afrykańska, Liga
Państw Arabskich, Organizacja Państw Amerykańskich, APEC- organizacja państw położonych na Pacyfiku,
Rada Państwa Morza Bałtyckiego
Organizacje pozarządowe (NGO)- w których uczestniczą osoby fizyczne bądź prawne (nieuczestniczą
państwa) w oparciu o prawo wewnętrzne państwa na terenie, którego istnieją.
Międzynarodowy Czerwony Krzyż, Amnesty International, Green Peace, Helsińska Fundacja Praw
Człowieka, UEFA, FIFA, Stowarzyszenie Przyjaciół ONZ-tu, Transparent International (bada poziom
korupcji w poszczególnych państwach) Lekarze bez Granic.
Ich główne osiągnięcia: Konwencja dotycząca zakazu min przeciwpiechotnych, Międzynarodowy Trybunał
Karny.
1. przedwestfalski:
a) starożytność
Interakcje mające charakter podboju ziem bądź współpracy (wymiany dóbr). Powstały stosunki
„dyplomatyczne”- instytucja wysłanników, przedstawiciele władców, którzy negocjowali pokój itp., był
nietykalny (immunitet). Formy zorganizowania społeczeństwa:
państwa-miasta w starożytnej Grecji, autonomiczne, ale utrzymywały między sobą stosunki,
system ten był połączony kulturą językiem, religią (Ateny-Sparta-Korynt)
istnienie wielkich imperiów starożytnych (rzymskie, chińskie, Aleksandra Macedońskiego). Nie
istniały państwa we współczesnym tego słowa znaczeniu.
b) średniowiecze- cesarz i papież (właściwości świeckie i duchowe), struktury władzy opierały się na religii i
władzy świeckiej: pozycja państwa była słaba, niesuwerenna.
1648 r.- pokój potwierdza istnienie niezależnych i równych sobie państw, obala idee uniwersalnej wspólnoty,
zarządzanej przez papieża.
Tradycyjne:
a) geopolityczne
b) ekonomiczne
c) militarne
d) demograficzne (etniczne, narodowościowe)
e) ideologiczne
f) kulturowe
g) etyczne
h) osobowościowe
Wraz z rozwojem techniki rola czynnika geograficznego zmalała. Nie zmalał czynnik złóż surowców
energetycznych!
NPP (układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej) Po rozpadzie ZSRR, bo okazało się, że broń znajduje się
w 4 państwach (Rosja, Kazachstan, Ukraina, Białoruś) Chcieli oddać Rosji broń, ale Ukraina zażądała czegoś
w zamian. Za to, że Ukraina oddała broń Rosji zapłacili Amerykanie.
Doktryna Busha- doktryna wojny prewencyjnej. Amerykanie mają prawo uznać na podstawie własnych
domysłów i kryteriów, że jakieś państwo ewentualnie ma zagrozić bezpieczeństwu narodowemu.
Zmiany obecnie: wojna nie tylko między państwami, ale np. pomiędzy państwem a terrorystami.
Problem ludnościowy stał się problemem od drugiej połowy Xix. Problemem globalnym- bardzo duży wzrost
ludności (Afryka, Azja- głównie Chiny i Indie, Ameryka Łacińska). W Europie ludność maleje.
Konsekwencje:
Proces starzenia się społeczeństwa
Proces migracji (z przeludnionych, biednych do wysokorozwiniętych- co niesie za sobą zderzenie
kulturowe, wzrost ludności drugiej kategorii, politykę biorącą pod uwagę mniejszości)
Państwa:
Rozszczepione- takie, w którym duże grupy ludności należą do różnych cywilizacji. Grożą im liczne
konflikty (np. Jugosławia, ZSRR, Ukraina, Sri Lanka)
Na rozdrożu- takie, w których jest jedna dominująca cywilizacja, ale elita-przywódcy pragną, aby
społeczeństwo zmieniło przynależność cywilizacyjną (Turcja)
Szkoła realistyczna- wg której żadne normy nie mają wpływu na stosunki międzynarodowe.
Szkoła liberalistyczna- wg której normy regulują stosunki międzynarodowe.
Forma stosunków międzynarodowych stanowi obiektywnie istniejący sposób uzewnętrznienia się struktury tych
stosunków oraz ich treści.
Do XVw.
1. misje specjalne konferencje międzynarodowe
| |
\/ \/
2. misje stałe organizacje międzynarodowe
Termin stosunki międzynarodowe pierwszy Ra zużyty w 1789r. (XVIII w.) przez J.Bentham`a na określenie
stosunków między państwami. Początek stosunków międzynarodowych jako dyscypliny naukowej 1919r.-
powołanie pierwszej katedry stosunków międzynarodowych w W. Brytanii.
Nauka- rozumie się na ogół działalność ludzi, której celem jest możliwie obiektywne poznanie rzeczywistości,
a następnie kształtowanie jej na potrzeby człowieka.
Główny cel Stosunków Międzynarodowych to poznanie nauki o stosunkach międzynarodowych.
Muszą istnieć badacze i ośrodki badawcze, które zajmują się danym procesem
badawczym i postrzegają siebie, że zajmują się tym samym przedmiotem badawczym. (prymat
badawczy wiodą Stany Zjednoczone- Kreohone, Waltz, Nye, Deutsh, Huntington, Oquyama, Aron,
Morgenthou, Kisslinger)
Kategoria:
1. Paradygmat- pogląd na świat, teoria lub grupa teorii majaca wspólną wizję świata oraz wspólny
przedmiot badania. Jest systemem zamkniętym, ustanawia własne kategorie i własne kryteria oceny.
Sądy:
Ontologiczne- dotyczące relacji miedzy systemem, jednostka a światem rzeczywistym
Epistemologiczne- dotyczące sposobu zdobywania wiedzy
Metodologiczne- dotyczące form wyjaśniania czy zrozumienia
Podejście:
pozytywizm zdobywanie wiedzy naukowej dokonuje się na podstawie opisu obserwowalnych zjawisk
społeczny konstruktywizm rzeczywistość międzynarodowa jest konstrukcja społeczną złożoną z elementów
materialnych oraz subiektywnych struktur i procesów
postpozytywizm przypisują ideom i językowi możliwość kształtowania świata materialnego. Uważają, że
zmiana sposobu myślenia i komunikowania się może doprowadzić do zmiany stosunków międzynarodowych.
Pierwsza debata.
utopijny liberalizmem- realizm
prekursor liberalizmu- Imannuel Kant (koncepcja wiecznego pokoju, stanu natury można przezwyciężyć przez
zmianę ustroju państwa, świadomość społeczną i oparcie stosunków na określonych zasadach) Droga do pokoju
prowadzi do wprowadzenia demokracji i ograniczenia przywódców państwa na arenie międzynarodowej.
Warunki wstępne:
Zakaz zawierania tajnych traktatów- ważna jest szczerość.
Warunek terytorialnej integralności- nie mieszanie się w sprawy wewnętrzne innych państw,
zdelegalizowanie podboju i nabywania państw drogą spadku
Rozbrojenie- zniesienie stałych armii.
Warunki końcowe:
Posiadanie przez państwa ustroju demokratycznego
Wolne republiki powinny tworzyć pokojowa federacje wolnych państw
Wprowadzenie prawa kosmopolitycznego, tzn. który obowiązywałby zarówno państwa jak i jednostki.
Inni obok Kanta: J. Locke, A. Smith.
Realizm polityczny- najbardziej wpływowe podejście teoretyczne jeżeli chodzi o stosunki międzynarodowe.
Szuka sposobu wyjaśnienia rzeczywistości taka jaka ona jest, a nie jaką chciałaby być.
Przemoc jest nieodłączną cecha rzeczywistości, systemu międzynarodowego.
Najlepiej zrozumiemy zjawiska międzynarodowe badając interesy i siłę państwa dlaczego wojny i konflikty
pojawiają się niezależnie od miejsca, czasu i kultury?
Głównymi aktorami stosunków międzynarodowych są państwa. Zachowują się racjonalnie- wybierają
najkorzystniejsze działania dla siebie. Państwo dąży w stosunkach międzynarodowych do zapewnienia
bezpieczeństwa i uzyskania jak największej siły. Nie ma dobrych i złych państw, a słabe- silne. Wewnętrzna
organizacja państwa nie ma wpływu na jego politykę zagraniczną.
Człowiek jest z natury zły i egoistyczny.
System międzynarodowy jest anarchiczny, a natura stosunków międzynarodowych nie wpływa na jego politykę
zagraniczną.
Prekursorzy:
Hobbes „stan natury to stan wojny wszystkich ze wszystkimi”. Każdym działaniem człowieka kieruje:
Chęć zapewnienia bezpieczeństwa
Rządza zysku
Chęć posiadania dobrej opinii
Nieufność
Rywalizacja
Dążenie do sławy
W obawie ludzie zaczynają współpracować i tworzą suwerenne państwa. Dla człowieka stan natury jest
przezwyciężany, dla państwa nie. Dlatego państwa pozostają w stanie ciągłej rywalizacji i konfliktu.
1. polityka rządza prawa obiektywne zakorzenione w ludzkiej naturze, która zasadniczo jest egocentryczna i
egoistyczna. Prawa te są niezmienne i niezależne od naszych preferencji.
2. polityka stanowi autonomiczną sferę działania, nie można jej zatem sprowadzać do ekonomii czy
moralności. Przywódcy państw powinni postępować zgodnie z wymogami mądrości politycznej. Kluczem
do zrozumienia polityki międzynarodowej jest pojecie interesu definiowanego w kategoriach siły. To
pojecie odsłania prawdziwe działania polityków i jednocześnie chroni przed dwoma popularnymi błędami
dotyczącymi ustalania polityki zagranicznej państwa, czyli przed nadmiernym uwzględnianiem motywów
polityków oraz ich preferencji ideologicznych. Gdy przywódcy będą się kierować kategoriami
ideologicznymi to staną przed nieuchronnym wyborem między tym, co pożądane, a tym co aktualnie
możliwe. W określeniu kierunku polityki zagranicznej nie ma miejsca na rozterki moralne czy etyczne,
ponieważ działania i tak ogranicza relatywna siła państwa.
3. dbanie o własny interes jest cecha natury ludzkiej. Każdy człowiek jest zainteresowany przynajmniej
własnym bezpieczeństwem i przetrwaniem. Polityka stanowi arenę wyrażania tych interesów, które
prędzej czy później musza wejść w konflikt. Polityka międzynarodowa jest areną konfliktów państw.
4. uniwersalne zasady moralne nie kierują działaniami państwa choć zachowanie państwa ma implikacje
moralne i etyczne. Zachowanie etyczne ocenia się pod kątem tego, czy jest zgodne z pewnym zbiorem
zasad moralnych. Działania polityczne ocenia się pod kątem konsekwencji politycznych. Przywódca nie
dysponuje taką sama swobodą czynienia rzeczy słusznych jak zwykły obywatel, ponieważ spoczywa na
nim odpowiedzialność za bezpieczeństwo i dobrobyt obywateli. Powinien więc starać się czynić nie to co
ogólnie najlepsze, ale to co najlepsze w danej sytuacji.
5. nie ma uniwersalnego zbioru zasad moralnych. Państwa nie mogą narzucać siłą swoich ideologii innym
narodom. Takie działania zagraża bezpieczeństwu międzynarodowemu.
6. z intelektualnego punktu widzenia sfera polityczna jest niezależna od każdej innej sfery ludzkiej
działalności.
Realiści
uważają, ze głównym aktorem w stosunkach jest państwo. ( nie ważne jest to, co w środku państwa, to nie ma
wpływu na stosunki)
Poruszają się tylko po torach interesów, stykają się tylko zewnętrzną powierzchnią.
Państwa nie są sobie równe- istnieje hierarchia siły (najważniejsze- mocarstwa).
W stosunkach międzynarodowych system międzynarodowy jest anarchiczny.
Rdzeniem realizmu jest bezpieczeństwo narodowe i przetrwanie państwa. Każde państwo musi stać na straży
swojego interesu- nie można polegać na innych państwach i innych rządach.
Wszystkie umowy międzynarodowe są tymczasowe i zależą jedynie od woli państwa.
Państwa działają racjonalne, albo skazują się na niepowodzenia
Jedynym sposobem względnego pokoju na świecie jest równowaga sił.
Behawioryści
decydencji poddani są oddziaływaniu różnych bodźców, które wpływają na ich oddziaływania.
Badania powinny mieć charakter naukowy.
Wszelkie zjawiska społeczne rządza się prawami, które mogą być odkryte za pomoca rozumu.
Istnieje możliwość odróżnienia faktów obiektywnych i wartości.
Badanie stosunków międzynarodowych ma na celu odkrycie faktów i regularności poddających się
weryfikacji oraz ich analizie za pomocą metod naukowych.
Zarzucali tradycjonalistom:
zbytnie koncentracje na analizie opisowej zjawisk
używanie niejednoznacznych pojęć
przyjmowanie założeń, które nie zostały empirycznie zweryfikowane
mała zdolność wyjaśniająca wysuwane teorie
Nurty:
teorie systemowe:
1. s. władzy (Kaplan)
2. s. cywilizacyjne (Modelski)
3. s. peryferyjne (Galtung)
t. więzi (Roseau)
t. pole (Wright)
o o o
| /|\ /|\
o o –o –o ooo
|
o
7. system uniwersalny- wszystkie państwa są sobie równe (głos każdego państwa liczy się tak samo)
8. hierarchiczny- podporządkowania sobie (mocarstwa, państwa średnie, małe, mini państwa)
9. niepełnej proliferacji (rozprzestrzeniania się) broni atomowej- tylko kilka państw ją posiada
10. jednostronnego veta- wiele państw posiada broń nuklearna i poprzez szantaż ma możliwość
zawetować wiele decyzji.
1. agraria
2. industria
Teoria więzi- wraca uwagę na powiązanie uczestników stosunków międzynarodowych. Ich zachowanie jest
zdeterminowane ich przynależnością do różnych systemów międzynarodowych. (system kaskadowych-
narastających powiązań miedzy państwami)
Teoria pola- przestrzeń międzynarodowa jest 12- wymiarowa przestrzenią. Polem oddziaływujących na siebie
czynników, określane przez czas i przestrzeń oraz współrzędne analityczne.
Współrzędne analityczne:
b. liberalizm współzależności (Keohane i Nye)- Zawsze państwa dążyły do potęgi siła militarną, to
kosztowało drogo, bardziej opłaca się handel i rozwój gospodarczy.
Dawniej podstawą potęgi było posiadanie terytorium i bogactw naturalnych, dziś- dostęp do
informacji, wykwalifikowana siła robocza.
Dawniej „wysoka polityka” to bezpieczeństwo, dziś- te proporcje odwracają się, państwa coraz więcej
uwagi poświęcają „niskiej polityce” dobrobytu. Stosunki międzynarodowe bardziej oparte są na
współpracy.
Państwa będą równocześnie realizować swoje cele, a aktorzy pozarządowi będą zajmować się
pozostałymi sprawami.
Źródło siły będą swoiste dla konkretnych działań
Wzrost znaczenia organizacji międzynarodowych.
Neorealistyczny- Waltz.
Dlaczego państwa prowadzą podobną politykę zagraniczna mimo, ze maja różne systemy i ideologie?
Odrzucają tezę, że na stan polityki międzynarodowej można wpływać poprzez wewnętrzne składniki państwa.
System nakłada pewne ograniczenia na państwa- siły systemowe ujednolicają zachowanie państw w polityce
zagranicznej (względnie rozmieszczenie siły).
neoliberalistyczny neorealistyczny
Podstawowa wartość Dobrobyt Bezpieczeństwo, potęga
Siła Siła ekonomiczna, potencjał naukowy Siła militarna
Współzależność, globalizacja handlu, integracja Suwerenność i integracja terytorialna
Sposób działania Współpraca, kompromis, na drodze dyplomacji Środki militarne do realizacji celów
Państwo odgrywa główną rolę
1. dyplomatyczne
Dyplomacja- oficjalne działanie państwa na zewnątrz przez swoje stałe i czasowe organy, mająca na celu
realizacje jego polityki zagranicznej w drodze prowadzenia rokowań i jego umów. (np. czasowe: misje specjalne,
stałe: ambasady, przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych, konsulaty, uznanie
międzynarodowe) uznanie może być
de iure (pełne, bezwarunkowe)
de facto (niepełne, warunkowe)
Kryterium uznania powinna być efektywność i stabilność władzy.
Uznanie przedwczesne- kiedy to podstawowe kryterium nie zostało uznane.
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych- mogą być tylko nawiązane pomiędzy państwami, które wzajemnie
się uznają.
Uznanie wyraźne- wyraźna deklaracja.
Sposób dorozumiany- nie ma wyraźnej deklaracji, ale nawiązują ze sobą stosunki dyplomatyczne.
Ich rangą- mogą rangę obniżać, podwyższać. Zawiesić lub zerwać. Wezwać ambasadora na konsultacje.
Są trzy klasy:
1. ambasador, nuncjusz (ambasador Stolicy Apostolskiej)- akredytowani
przy głowie państwa
2. poseł i minister pełnomocnik- też akredytowani przy głowie państwa
(klasa oficjalna, nie występująca obecnie)
3. chargé d`affair
2. ekonomiczne
3. militarne
4. kulturalne, ideologiczne (tzw. miękka siła państwa)