Τρίτη ηλικία

Η τρίτη ηλικία αναφέρεται στην περίοδο του γήρατος, στην περίοδο δηλαδή κατά την οποία οι
άνθρωποι βιώνουν μια σημαντική κάμψη των σωματικών και πνευματικών τους δυνάμεων κι
έρχονται αντιμέτωποι με διάφορες χρόνιες παθήσεις. Ο σαφής προσδιορισμός της ηλικίας κατά την
οποία ξεκινά το γήρας δεν είναι εύκολος, μιας και ποικίλει από άτομο σε άτομο. Κατά τρόπο
συμβατικό, ωστόσο, τοποθετούμε την εκκίνηση της τρίτης ηλικίας στο 65 ο έτος της ζωής ενός ατόμου∙
στιγμή που για πολλούς συνδέεται και με την αποχώρηση από τον εργασιακό στίβο, λόγω
συνταξιοδότησης.

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της τρίτης ηλικίας

Σε μεγάλο βαθμό η τρίτη ηλικία συνδυάζεται στη σκέψη των ανθρώπων με τη φθορά που επέρχεται
στο σώμα, τη γήρανση του προσώπου και τις διάφορες ασθένειες που γίνονται πλέον ολοένα και
συχνότερες. Ωστόσο, η περίοδος αυτή σηματοδοτείται κι από ποικίλες αλλαγές σε ψυχολογικό και
πνευματικό επίπεδο∙ αλλαγές που της προσδίδουν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα και τη διακρίνουν από
την περίοδο της ωριμότητας που προηγείται. Ειδικότερα:

- Σε ψυχολογικό επίπεδο οι ηλικιωμένοι άνθρωποι ενδέχεται είτε να έχουν μια θετική στάση απέναντι
στη ζωή είτε, αντιθέτως, να βιώνουν πολύ αρνητικά συναισθήματα∙ ενδεχόμενα που εξαρτώνται από
την ιδιοσυγκρασία τους, αλλά και από τις συνθήκες που καλούνται να αντιμετωπίσουν.
Η θετική εκδοχή θέλει τους ηλικιωμένους ανθρώπους να αποχωρούν από τον εργασιακό βίο με
διάθεση να αξιοποιήσουν τον ελεύθερο χρόνο τους κοντά στην οικογένειά τους και ειδικότερα μαζί με
τα εγγόνια τους ή σε άλλες δραστηριότητες που τους προσφέρουν ικανοποίηση και εσωτερική
πληρότητα. Οι ηλικιωμένοι αισθάνονται πως έχουν ζήσει μια γεμάτη ζωή και πως έχουν επιτύχει όσα
θα ήθελαν ή έστω έχουν αποδεχτεί κι έχουν εκτιμήσει θετικά το πώς εξελίχθηκε τελικά η πορεία της
ζωής τους.
Η αρνητική εκδοχή αφορά τους ηλικιωμένους εκείνους που βιώνουν την αποχώρηση από την εργασία
ως περιθωριοποίηση και ως αθέλητο τερματισμό μιας προσπάθειας χρόνων. Οι ηλικιωμένοι
απογοητεύονται και εστιάζουν -με πίκρα- την προσοχή τους στο γεγονός ότι βρίσκονται πια πολύ
κοντά στο τέλος της ζωής τους. Θεωρούν πως δεν πρόλαβαν να υλοποιήσουν όλα όσα ήθελαν, πως
στερήθηκαν πολλά και πως έφτασαν στην ηλικία αυτή πολύ γρηγορότερα απ’ ό,τι θα ήθελαν.
Υιοθετούν, έτσι, μια αρνητική αντιμετώπιση όλων των στοιχείων που σχετίζονται με την ηλικία τους
και αδυνατούν να εκτιμήσουν θετικά τα νέα δεδομένα της ζωής τους.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι διακρίνονται για τη μετριοπάθεια και την ψυχραιμία με την οποία
αντιμετωπίζουν τις διάφορες καταστάσεις, μιας κι έχουν ήδη βιώσει πολλά γεγονότα στη ζωή τους
και δεν παρασύρονται πια σε υπερβολές και ακραίες αντιδράσεις. Είναι σε θέση να αποτιμήσουν
κάθε κατάσταση στις πραγματικές τις διαστάσεις και να γνωρίζουν την ουσιαστική αξία των
επιμέρους εξελίξεων, εφόσον κατά τη διάρκεια της ζωής τους έχουν δει τα πράγματα να αλλάζουν
συχνά και κάποτε κατά τρόπο απρόσμενο και δραματικό.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι έχουν αποκτήσει με την πάροδο των χρόνων σημαντική εμπειρία και
βαθιά γνώση ζωής∙ στοιχεία που μπορούν να τα μεταλαμπαδεύσουν στους νεότερους,
αντισταθμίζοντας με τη δική τους σύνεση την κάποτε αναποτελεσματική υπερβολή που διακρίνει τη
δράση των νέων.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι έχουν διανύσει ήδη πολλά χρόνια ως πολίτες του κράτους, έχουν ζήσει
ιστορικά γεγονότα και γνωρίζουν καλύτερα ποιοι θεσμοί, ποιες αξίες και ποια πρόσωπα έχουν
αποδειχθεί φορείς πραγματικής ωφέλειας για την κοινωνία. Είναι, έτσι, σε θέση να σταθούν
υπερασπιστές των δοκιμασμένων εκείνων αξιών, που η διατήρησή τους είναι πράγματι επωφελής για
την κοινωνία και τους πολίτες. Απέναντι, λοιπόν, στη διάθεση των νέων για σαρωτικές αλλαγές και
πλήρες ξεθεμελίωμα του παλιού, οι πρεσβύτεροι σε ηλικία μπορούν και πρέπει να υποδεικνύουν την
πραγματική αξία των στοιχείων του παρελθόντος.
- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι, ωστόσο, τείνουν κάποτε να προσδένονται κατά τρόπο πεισματικό στα
στοιχεία της παράδοσης, επιμένοντας στη συλλήβδην διαφύλαξή τους, χωρίς να κάνουν διάκριση
ανάμεσα στα επωφελή και σ’ εκείνα που αποτελούν τροχοπέδη για την περαιτέρω εξέλιξη της
κοινωνίας. Πρόκειται για έναν άγονο συντηρητισμό που οδηγεί τα άτομα της τρίτης ηλικίας να
αντιμετωπίζουν αρνητικά, αν όχι τελείως απορριπτικά, κάθε στοιχείο του σύγχρονου πολιτισμού.
Οι ηλικιωμένοι εξιδανικεύουν -αδικαιολόγητα επί της ουσίας- το παρελθόν και δαιμονοποιούν -
αδίκως- κάθε έκφανση του σύγχρονου τρόπου ζωής.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι, συνάμα, είναι συχνά φορείς δογματικών απόψεων, στερεοτύπων και
προκαταλήψεων∙ παρωχημένων, εν γένει, αντιλήψεων, τις οποίες σπεύδουν να περάσουν στις
νεότερες γενιές, συμβάλλοντας έτσι στη διαιώνιση του πνευματικού εκείνου σκοταδισμού, που δεν
επιτρέπει την απρόσκοπτη διαμόρφωση νέων τρόπων πρόσληψης της κοινωνικής πραγματικότητας.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι, έχοντας ως ένα βαθμό διαμορφώσει πολλά από τα δεδομένα της
κοινωνικής πραγματικότητας, τείνουν να αντιδρούν έντονα στις διαθέσεις των νέων για αλλαγές και
καινοτόμες προσεγγίσεις, καθώς εκλαμβάνουν αυτό το πνεύμα ανανέωσης ως στάση απόρριψης
απέναντι στις δικές τους προσπάθειες και στα δικά τους επιτεύγματα. Αισθάνονται, υπό μία έννοια,
πως δεν γίνονται αποδέκτες της εκτίμησης εκείνης, που πιστεύουν ότι τους οφείλεται από τις
νεότερες γενιές.

Η οφειλόμενη στάση της κοινωνίας απέναντι στους ηλικιωμένους

Η πολιτεία, αλλά και τα μέλη της κοινωνίας γενικότερα, οφείλουν να δείχνουν σεβασμό απέναντι
στους ηλικιωμένους, αναγνωρίζοντας έτσι τα χρόνια της συνεχούς εργασίας που προσέφεραν, τις
ταλαιπωρίες και τα δεινά που υπέστησαν σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους για τη χώρα, μα και την
αδιάκοπη προσπάθειά τους να σταθούν χρήσιμοι αρωγοί και προστάτες της οικογένειάς τους. Οι
ηλικιωμένοι του σήμερα, υπήρξαν το δυναμικό εργατικό δυναμικό του χθες, αλλά και η γεμάτη
ελπίδες και προσδοκίες νεολαία των παλαιότερων χρόνων. Το πέρασμά τους, επομένως, σε μια ηλικία
λιγότερο παραγωγική, δεν επιτρέπει την παραγνώριση της αξίας τους και την καταπάτηση των
δικαιωμάτων τους.

- Η πολιτεία οφείλει να διασφαλίζει τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα των ηλικιωμένων, παρέχοντάς

τους ένα ποσό ικανό για τη διατήρηση ενός αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου. Το να υπάρχουν
ηλικιωμένοι άνθρωποι των οποίων η σύνταξη δεν επαρκεί για την κάλυψη ακόμη και των πιο
βασικών τους αναγκών είναι μια επονείδιστη κατάσταση για την πολιτεία, εφόσον οδηγεί στην
ταπείνωση μέρος των πολιτών της, και μάλιστα εκείνους τους πολίτες που για χρόνια εργάστηκαν και
αγωνίστηκαν γι’ αυτή ακριβώς την πολιτεία.

- Η πολιτεία οφείλει να φροντίζει για την ιατρική περίθαλψη των ηλικιωμένων, όπως και για την
απρόσκοπτη χορήγηση σε αυτούς των αναγκαίων φαρμάκων. Οι ηλικιωμένοι είναι διαχρονικά οι πιο
ευάλωτοι σε θέματα υγείας κι είναι εκείνοι που χρειάζονται περισσότερο την ύπαρξη ενός άρτιου
εθνικού συστήματος υγείας. Οποιαδήποτε έλλειψη σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό,
οποιαδήποτε απουσία φαρμάκων ή οποιαδήποτε καθυστέρηση πληρωμών σε συνεργαζόμενα
νοσοκομεία και φαρμακεία, από τη μεριά του κράτους, επιβαρύνει πρωτίστως τους ηλικιωμένους.

- Η πολιτεία οφείλει να διασφαλίζει την -ελεύθερη- πρόσβαση των ηλικιωμένων σε ποικίλες

εκδηλώσεις ψυχαγωγίας, όπως είναι θεατρικές παραστάσεις, εκδρομές σε τουριστικά θέρετρα,
μουσικές εκδηλώσεις, επιμορφωτικές δραστηριότητες κ.ά., προσφέροντάς τους, έτσι, τη δυνατότητα
να απολαμβάνουν ένα ικανοποιητικό επίπεδο ζωής γεμάτο με ενδιαφέρουσες δραστηριότητες και
ευχάριστα ερεθίσματα για τη σκέψη και τη δημιουργικότητά τους.

- Η πολιτεία οφείλει να διαφυλάττει με αυστηρότητα τα δικαιώματα, αλλά και την ασφάλεια των
ηλικιωμένων. Το γεγονός ότι πολλοί ηλικιωμένοι δεν είναι πια σε θέση να υπερασπιστούν τον εαυτό
τους και τα κεκτημένα τους δικαιώματα, δε σημαίνει πως θα πρέπει να εγκαταλείπονται από την
πολιτεία. Είναι, άλλωστε, χρέος κάθε πολίτη να καταγγέλλει οποιοδήποτε περιστατικό
κακομεταχείρισης ή εκμετάλλευσης ηλικιωμένου ανθρώπου, ώστε να διασφαλίζεται η έγκαιρη
παρέμβαση της πολιτείας.

- Η πολιτεία οφείλει να μεριμνά για τη φροντίδα των ηλικιωμένων ανθρώπων που δεν έχουν
πρόσβαση σε κάποιο ιδιωτικό κέντρο περίθαλψης και δεν έχουν τη συνδρομή κάποιου οικογενειακού
προσώπου για την κάλυψη των καθημερινών τους αναγκών. Έτσι, η λειτουργία προγραμμάτων
φροντίδας, όπως είναι το «Βοήθεια στο σπίτι», θα πρέπει, όχι μόνο να στηρίζεται οικονομικά από το
κράτος, αλλά και να διευρύνεται, ώστε να καλύπτει ολοένα και περισσότερους ηλικιωμένους.

Πτυχές της σύγχρονης πραγματικότητας των ηλικιωμένων

Παρά το γεγονός ότι θα περίμενε κανείς από την πολιτεία να φροντίζει και να προστατεύει τα
ευάλωτα μέλη της -μέρος των οποίων είναι και οι ηλικιωμένοι-, παρατηρούνται κι εδώ σημαντικές
ελλείψεις, οι οποίες φανερώνουν την απουσία ουσιαστικής οργάνωσης και πραγματικού
ενδιαφέροντος από τη μεριά του κράτους. Ειδικότερα:

- Οι ηλικιωμένοι έρχονται αντιμέτωποι με συνεχείς περικοπές των συντάξεών τους, με αποτέλεσμα

εκείνοι που λαμβάνουν πολύ χαμηλές συντάξεις να μην μπορούν να καλύψουν τις βιοτικές τους
ανάγκες, και να αισθάνονται ταπεινωμένοι από την πολιτεία. Άνθρωποι που δούλεψαν υπό αντίξοες
ιστορικές συνθήκες, άνθρωποι που γνώρισαν πολλές στερήσεις στα χρόνια της νεότητάς τους,
βρίσκονται πάλι, και μάλιστα σε μια ηλικία που δεν τους επιτρέπει να εργαστούν, αντιμέτωποι με τη
φτώχεια.

- Πολλοί ηλικιωμένοι δεν έχουν τα αναγκαία χρήματα για να αγοράσουν τα φάρμακα που
χρειάζονται ή για να καλύψουν τα ιατρικά τους έξοδα. Άλλοι βρίσκονται εγκαταλελειμμένοι από τους
οικείους τους και ανήμποροι να φροντίσουν τον εαυτό τους, ενώ κάποιοι καταλήγουν άστεγοι στους
δρόμους των πόλεων. Φαινόμενα οδυνηρά για ένα δημοκρατικό κράτος, που όχι μόνο δεν θα έπρεπε
να υφίστανται, αλλά θα έπρεπε να ανήκουν ήδη στο μακρινό παρελθόν.

- Μεγάλο μέρος των ηλικιωμένων, έστω κι αν κατορθώνει να καλύψει τις πολύ βασικές ανάγκες της
καθημερινότητας, εξαναγκάζεται ωστόσο στην υιοθέτηση ενός απόλυτα ασκητικού βίου, εφόσον δεν
έχει τη δυνατότητα να προβεί σε καμία άλλη δραστηριότητα. Έννοιες, όπως είναι η ψυχαγωγία και η
διασκέδαση, τους είναι άγνωστες, καθώς τα χρήματα που λαμβάνουν ως σύνταξη δεν επαρκούν για
τίποτε άλλο πέρα από την κάλυψη των στοιχειωδών αναγκών διαβίωσης.

Ηλικιωμένοι και άμεσο οικογενειακό περιβάλλον

Η ιδανική κατάσταση για τους ηλικιωμένους που έχουν δημιουργήσει οικογένεια, είναι η ενεργή
συμμετοχή στη ζωή των παιδιών τους και ιδίως των εγγονιών τους. Οι ηλικιωμένοι, αν έχουν τις
αναγκαίες δυνάμεις, μπορούν να προσφέρουν χρήσιμη βοήθεια με το να προσέχουν τα μικρά παιδιά
ή μπορούν απλώς να αντλήσουν οι ίδιοι μεγάλη χαρά συναναστρεφόμενοι μαζί τους.
Η κάθε οικογένεια οφείλει να αναγνωρίζει πως οι ηλικιωμένοι, τώρα πια, γονείς υπήρξαν κάποτε
σημαντικό στήριγμα στη ζωή τους και τους προσέφεραν πολλά. Αναγνώριση που οφείλει, εύλογα, να
οδηγεί στην ανταπόδοση ανάλογης προσφοράς με την ανάληψη της φροντίδας και της προστασίας
των ηλικιωμένων αυτών προσώπων. Είναι προφανές πως οι ηλικιωμένοι άνθρωποι που έχουν παιδιά
και εγγόνια αναμένουν μια στοιχειώδη έστω περίθαλψη∙ επιθυμούν την ευκαιρία να αισθάνονται
ακόμη χρήσιμοι για τους άλλους, και θέλουν να έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν με κάποιο
τρόπο στην καθημερινότητα των δικών τους ανθρώπων, ώστε να μη νιώθουν απομονωμένοι.
Είναι λυπηρό φαινόμενο της σύγχρονης εποχής να εγκαταλείπονται οι ηλικιωμένοι άνθρωποι από
τους οικείους τους ή να αντιμετωπίζονται με βιαιότητα, αφού οι νεότεροι τείνουν να τους
εκλαμβάνουν ως βάρος και ως ανεπιθύμητες πλέον παρουσίες. Δημιουργείται, έτσι, μια εξαιρετικά
επώδυνη κατάσταση για τους ανθρώπους αυτούς που για χρόνια αγωνίστηκαν να προσφέρουν κάθε
πιθανή στήριξη στα παιδιά τους, να βιώνουν στα τελευταία χρόνια της ζωής τους την αχαριστία και
τη σκληρότητα των παιδιών αυτών.
Ευημερία στην τρίτη ηλικία: Πως μπορεί να
βελτιωθεί;

Η ευημερία στην τρίτη ηλικία αναφέρεται στη σωματική, συναισθηματική και κοινωνική ευημερία των
ηλικιωμένων. Περιλαμβάνει παράγοντες όπως η σωματική, η ψυχική υγεία, η κοινωνική υποστήριξη, η
οικονομική ασφάλεια και η συνολική ικανοποίηση από τη ζωή. Η διατήρηση της καλής υγείας, η συμμετοχή σε
κοινωνικές δραστηριότητες και η αίσθηση σκοπού στη ζωή, μπορούν να συμβάλλουν στην ευημερία στην
τρίτη ηλικία.

Ενώ όμως δίνεται μεγάλη έμφαση στη σωματική ευεξία των ηλικιωμένων, δεν έχει δοθεί η ίδια έμφαση στην
ψυχική υγεία τους. Επομένως είναι αρκετά σημαντικό για τους ηλικιωμένους να έχουν υγειονομική περίθαλψη,
σωστή διατροφή και άλλους σημαντικούς πόρους, που μπορούν να υποστηρίξουν την ευημερία τους.

Τρόποι με τους οποίους μπορεί να βελτιωθεί η ευημερία στην τρίτη

ηλικία
Μερικά από τα πιο συχνά προβλήματα της τρίτης ηλικίας είναι το πένθος, η κοινωνική απομόνωση, η κακή
κατάσταση υγείας και τα ανεπαρκή δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης. Όπως είναι γνωστό, τα θέματα της τρίτης
ηλικίας είναι διαφορετικά για τον καθένα. Γενικά όμως, κάθε ηλικιωμένος αντιμετωπίζει κάποιες συχνές
δυσκολίες, οι οποίες με την κατάλληλη υποστήριξη, μπορούν να βελτιώσουν σε σημαντικό βαθμό την
ευημερία στην τρίτη ηλικία.

Διατήρηση υγιεινού τρόπου ζωής

Η ενσωμάτωση της σωματικής δραστηριότητας είναι απαραίτητη για την ενίσχυση τόσο της σωματικής όσο
και της ψυχικής υγείας, ειδικά καθώς οι άνθρωποι γερνούν. Αυτό συμβαίνει επειδή η τακτική άσκηση έχει
ευνοϊκό αντίκτυπο στη συνολική υγεία και συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο μελαγχολίας και άγχους.
Επομένως, η άσκηση συμβάλλει στη ευτυχία, αλλά και στην ευημερία στην τρίτη ηλικία.

Οποιοδήποτε είδος άσκησης είναι ωφέλιμο, συμπεριλαμβανομένου του περπατήματος, της κηπουρικής, του
χορού, του περπατήματος με σκύλους και της ενασχόλησης με αθλήματα. Στη μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων
μας διοργανώνουμε εκδρομές και περιηγήσεις που εξυπηρετούν το σκοπό της σωματικής άσκησης, αλλά και
της γενικότερης ευημερίας των ατόμων της τρίτης ηλικίας.

Καλές Διατροφικές Συνήθειες

Η ενσωμάτωση υγιεινών διατροφικών συνηθειών μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη χρόνιων ασθενειών,
καθώς και στην επιτάχυνση της ανάρρωσης από ασθένειες. Στη διατήρηση της ευημερίας στην τρίτη ηλικία
καθοριστικό παράγοντα παίζει και η ισορροπημένη διατροφή και ένας γενικότερος υγιεινός τρόπος ζωής.

Παραμένοντας ενεργοί εργαζόμενοι

Η υγεία των ηλικιωμένων επωφελείται από την εργασία, είτε σε αμειβόμενο, είτε σε εθελοντικό ρόλο, καθώς
τους δίνει ένα αίσθημα σκοπού που προέρχεται από την ανταπόδοση στην κοινωνία. Αυτό υποστηρίζεται
επίσης ότι έχει επίδραση στην οικονομική κατάσταση των ηλικιωμένων, καθώς και στην ικανότητά τους να
συμμετέχουν σε θέματα, που αφορούν συνολικά την κοινωνία.
Διατήρηση κοινωνικής αλληλεπίδρασης

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να παρέχεται κοινωνική υποστήριξη για την προώθηση της ευεξίας με τη δημιουργία
κοινωνικών σχέσεων, καθώς η κοινωνική απομόνωση και η μοναξιά έχουν επιζήμιες επιπτώσεις, τόσο στη
σωματική όσο και στην ψυχική υγεία, ειδικά μεταξύ των ηλικιωμένων.

Η εύρεση ενός συστήματος υποστήριξης, η διατήρηση συχνής επαφής με τους φίλους και την οικογένεια και η
προσπάθεια δημιουργίας νέων γνωριμιών είναι μερικές ενέργειες που μπορούν να συμβάλλουν στην ευημερία
στην τρίτη ηλικία. Ειδικά εάν αντιμετωπίζετε προβλήματα υγείας ή πένθους, η σύνδεση με άλλους ανθρώπους
που μπορεί να βιώνουν κάτι παρόμοιο με αυτό που βιώνετε εσείς, μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση του
πόνου.

Παρά το γεγονός ότι η γήρανση συνοδεύεται συχνά από δύσκολες μεταβάσεις στη ζωή που μπορεί να
οδηγήσουν σε συναισθήματα απομόνωσης, μοναξιάς και απόγνωσης, η μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων
Πανόραμα μπορεί να βοηθήσει τους ηλικιωμένους να διαχειριστούν καλύτερα τα αρνητικά τους συναισθήματα
ή τη χαμηλή διάθεση προσφέροντας αμέτρητες δραστηριότητες όπως μουσικές βραδιές, θρησκευτικές
συναθροίσεις και άλλα πολλά. Επικοινωνήστε μαζί μας για να μάθετε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη
μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων στη Θεσσαλονίκη, αλλά και τις υπηρεσίες μας.
Τρίτη ηλικία
Όλοι οι άνθρωποι ανεξάρτητα από φύλο, ηλικία ή ανάγκη υποστήριξης έχουν το δικαίωμα να απολαμβάνουν τα
αναφαίρετα και θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες. Στο πλαίσιο αυτό, η ηλικία δε μπορεί και δεν πρέπει
να αποτελεί αφορμή για επιβολή περιορισμών στην απόλαυση του δικαιώματός τους να διάγουν μια αξιοπρεπή και
ανεξάρτητη ζωή και να συμμετέχουν στον κοινωνικό και πολιτιστικό βίο.
Η τρίτη ηλικία είναι μια περίοδος εξίσου δημιουργική, παραγωγική και δυναμική στη ζωή των ανθρώπων.

Οι ηλικιωμένοι πρέπει να λαμβάνουν απρόσκοπτα όλα τα κατοχυρωμένα δικαιώματά τους (συντάξεις, ιατρική
περίθαλψη, διαμόρφωση περιβαλλόντων χώρων σύμφωνα και με τις δικές τους ανάγκες κτλ). Ορισμένες δυνατότητες
που δίνονται σε ανθρώπους της τρίτης ηλικίας είναι: ταξίδια εντός ή εκτός της χώρας ανάλογα με την οικονομική
δυνατότητα του καθένα, ενασχόληση με τις τέχνες ή άλλα πολιτιστικά, ενασχόληση με την πολιτική ακόμα και σε
επίπεδο χωριού ή κοινότητας, συμμετοχή σε συλλόγους, ιδρύματα, οργανώσεις όχι μόνο ως μέλος αλλά με ενεργό ρόλο,
εκμάθηση συγκεκριμένης γνώσης, δοκιμή εναλλακτικών τρόπων διασκέδασης, φροντίδα εξωτερικού εαυτού, άθληση και
την διατήρηση κοινωνικών επαφών.

Ευρωπαϊκός Χάρτης δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των ηλικιωμένων που χρειάζονται μακροχρόνια φροντίδα
και βοήθεια

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται τα δικαιώματα των ηλικιωμένων ανθρώπων, οι οποίοι είναι πιθανότερο να
βασιστούν σε άλλους για φροντίδα, «να ζήσουν μια ζωή με αξιοπρέπεια και ανεξαρτησία και να συμμετέχουν στην
κοινωνική και πολιτισμική ζωή» και έχει συνταχθεί ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, άρθρο 25.
Συνοπτικά ο Χάρτης στοχεύει να γίνει ένα κείμενο αναφοράς που θα καθορίζει τις θεμελιώδεις αρχές και δικαιώματα που
είναι απαραίτητα για την ευημερία όλων όσων εξαρτώνται από άλλους για την υποστήριξη και τη φροντίδα τους λόγω
ηλικίας, νόσου ή αναπηρίας.
Αναφέρονται συνοπτικά στον Χάρτη τα εξής δικαιώματα:
 Δικαίωμα στην αξιοπρέπεια, τη σωματική και πνευματική ευεξία την ελευθερία και την ασφάλεια Καθώς
γερνάτε και ίσως εξαρτάτε από άλλους για την υποστήριξη και τη φροντίδα σας, εξακολουθείτε να έχετε το
δικαίωμα να απαιτείτε από τους άλλους να σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπειά σας, τη σωματική και
πνευματική ευεξία σας, την ελευθερία και την ασφάλειά σας.
 Δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού Καθώς γερνάτε και ίσως εξαρτάστε από άλλους για την υποστήριξη και την
φροντίδα σας, εξακολουθείτε να έχετε το δικαίωμα να σέβονται οι άλλοι τις επιθυμίες σας και να παίρνετε εσείς
αποφάσεις για τη ζωή σας. Το δικαίωμα αυτό ισχύει επίσης και για κάθε άτομο της επιλογής σας.
 Δικαίωμα στην προσωπική ζωή Καθώς γερνάτε και ίσως εξαρτάστε από άλλους για την υποστήριξη και την
φροντίδα σας, εξακολουθείτε να έχετε το δικαίωμα να σέβονται και να διαφυλάσσουν την προσωπική σας ζωή
και τις προσωπικές σας σχέσεις.
 Δικαίωμα σε εξατομικευμένη φροντίδα υψηλής ποιότητας Καθώς γερνάτε και ίσως εξαρτάστε από άλλους για
την υποστήριξη και την φροντίδα σας, εξακολουθείτε να έχετε το δικαίωμα σε φροντίδα, υποστήριξη και
θεραπεία υψηλής ποιότητας, που θα προστατεύουν την υγεία σας και θα είναι εξατομικευμένες, ώστε να
ανταποκρίνονται στις προσωπικές σας ανάγκες και επιθυμίες.
 Δικαίωμα σε εξατομικευμένες πληροφορίες, συμβουλές και συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης Καθώς γερνάτε
και ίσως εξαρτάστε από άλλους για την υποστήριξη και την φροντίδα σας, εξακολουθείτε να έχετε το δικαίωμα
να αναζητείτε και να λαμβάνετε εξατομικευμένες πληροφορίες και συμβουλές σχετικά με όλες τις υπάρχουσες
επιλογές όσον αφορά στη φροντίδα, υποστήριξη και περίθαλψή σας, ούτως ώστε να λαμβάνετε αποφάσεις
βασισμένες σε σωστή ενημέρωση.
 Δικαίωμα σε συνεχή επικοινωνία, κοινωνική συμμετοχή και πολιτιστικές δραστηριότητες Καθώς γερνάτε και
ίσως εξαρτάστε από άλλους για την υποστήριξη και την φροντίδα σας, εξακολουθείτε να έχετε το δικαίωμα να
αλληλεπιδράτε με άλλους ανθρώπους και να συμμετέχετε στην πολιτική ζωή, στη διά βίου μάθηση και στις
πολιτιστικές δραστηριότητες.
 Δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία της σκέψης/συνείδησης: πεποιθήσεις, πολιτισμός και
θρησκεία Καθώς γερνάτε και ίσως εξαρτάστε από άλλους για την υποστήριξη και την φροντίδα σας,
εξακολουθείτε να έχετε το δικαίωμα να ζείτε σύμφωνα με τα πιστεύω σας, τις δοξασίες σας και τις αξίες σας.
  Δικαίωμα στην παρηγορητική αγωγή και υποστήριξη, στον σεβασμό και την αξιοπρέπεια κατά τα τελευταία
στάδια της ζωής και τον θάνατο Έχετε το δικαίωμα να πεθάνετε αξιοπρεπώς και σύμφωνα με τις επιθυμίες σας,
μέσα στα όρια που καθορίζει η εθνική νομοθεσία της χώρας διαμονής σας.
 Δικαίωμα πρόσβασης σε ένδικα μέσα Καθώς γερνάτε και ίσως εξαρτάστε από άλλους για την υποστήριξη και
την φροντίδα σας, εξακολουθείτε να έχετε το δικαίωμα να έχετε πρόσβαση σε ένδικα μέσα σε περίπτωση
κακομεταχείρισης, κακοποίησης ή παραμέλησης.

Προγράμματα για ηλικιωμένους

Οι κρατικοί φορείς προβλέπουν για τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, δομές και δράσεις υποστήριξης, φροντίδας,
ενδυνάμωσης και τόνωσης της αυτοπεποίθησης καθώς και ενίσχυσης του αισθήματος ανεξαρτησίας, αυτάρκειας,
προσφοράς και κοινωνικής συμμετοχής.
Ανάλογα με το πρόγραμμα για την Τρίτη Ηλικία που έχει κάθε Δήμος μπορείτε να βρείτε τα παρακάτω διαθέσιμα:

Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων (ΜΦΗ)

Παρέχουν υπηρεσίες δευτεροβάθμιας κοινωνικής φροντίδας και παρέχονται κυρίως από δημόσιους φορείς και από
Νομικά πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου. Ο κεντρικός προσανατολισμός των ΜΦΗ είναι θεραπεία και αποκατάσταση
σωματικής και πνευματικής ψυχικής νόσου ή αναπηρίας καθώς και η καταπολέμηση των συνεπειών του κοινωνικού
αποκλεισμού. Στις μονάδες αυτές παρέχεται περίθαλψη σε ηλικιωμένα άτομα που διαβιούν μόνα τους ή δεν
αυτοεξυπηρετούνται. Στόχος τους είναι η εξασφάλιση στους ηλικιωμένους αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης, η ρύθμιση
των προβλημάτων υγείας τους και η διατήρηση τους ως ενεργά κοινωνικά μέλη.

Λέσχες φιλίας

Οι Λέσχες Φιλίας είναι χώροι που μπορούν ηλικιωμένοι να αναζητήσουν ανθρώπινη ζεστασιά, επαφή με συνομηλίκους,
κοινωνική υποστήριξη και ψυχαγωγία. Το πρόγραμμα προβλέπει επίσης δημιουργική απασχόληση, εργοθεραπεία,
φυσιοθεραπεία, ημερήσιες εκδρομές, επισκέψεις σε πολιτιστικούς χώρους. Στόχος τους είναι εξοικείωση των
ηλικιωμένων με τα προβλήματα της τρίτης ηλικίας, η προσαρμογή τους στις καινούργιες συνθήκες ζωής, η ομαλή
συνύπαρξη με τους νεώτερους και η παροχή ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος ιδίως σε ανθρώπους που δεν έχουν
οικονομικά μέσα η οικογένεια να τους φροντίσει.
Οι Λέσχες Φιλίας λειτουργούν σε επίπεδο συνοικίας και γειτονιάς για να προσφέρουν υπηρεσίες στα άτομα μεγαλύτερης
ηλικίας. Είναι χώροι όπου οι ηλικιωμένοι μπορούν να αναζητήσουν ανθρώπινη ζεστασιά, κοινωνική υποστήριξη, επαφή
με συνομήλικους, ενημέρωση, ψυχαγωγία.
Το πρόγραμμα των Λεσχών Φιλίας περιλαμβάνει
δημιουργική απασχόληση, εργοθεραπεία, φυσιοθεραπεία, επισκέψεις σε πολιτιστικούς χώρους, καλλιτεχνικές
δραστηριότητες, ημερήσιες εκδρομές και περιπάτους.
Στόχος των Λεσχών Φιλίας είναι η εξοικείωση των ηλικιωμένων με τα προβλήματα της τρίτης ηλικίας, η προσαρμογή
τους στις καινούργιες συνθήκες ζωής, η ομαλή συνύπαρξή τους με νεότερους και η παροχή ενός υποστηρικτικού
περιβάλλοντος, ιδίως σε ανθρώπους που δεν έχουν τα οικονομικά μέσα ή οικογένεια να τους φροντίσει.Οι ηλικιωμένοι
έχουν την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε πολιτιστικές εκδηλώσεις των Λεσχών Φιλίας αλλά και να επισκεφθούν δωρεάν
μουσεία και πολιτιστικούς χώρους και να παρακολουθήσουν εκδηλώσεις μαζικής εστίασης και ψυχαγωγίας.Επίσης έχουν
τη δυνατότητα να ενημερωθούν για ζητήματα που άπτονται των αναγκών και των ενδιαφερόντων τους μέσω ειδικών
προγραμμάτων, Το προσωπικό των Λεσχών Φιλίας απαρτίζουν κοινωνικοί λειτουργοί, φυσιοθεραπευτές, νοσηλευτές,
διοικητικοί υπάλληλοι, βοηθητικό και τεχνικό προσωπικό.
Πρόγραμμα "Βοήθεια στοΣπίτι"

Το πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» αποτελεί εναλλακτική προσέγγιση στην φροντίδα του ηλικιωμένου και σχεδιάσθηκε
από το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας.
Σύμφωνα μ' αυτό το πρωτοποριακό πρόγραμμα ο ηλικιωμένος φροντίζεται στην κοινότητα, κοντά στο οικείο του
περιβάλλον, ελαχιστοποιώντας έτσι την πιθανότητα κοινωνικού του αποκλεισμού με την τυχών εισαγωγή του σε ίδρυμα,
όταν δεν υπάρχει οικογένεια ή αυτή πάψει να ενδιαφέρεται.

Σκοπός του προγράμματος

Σκοπός του προγράμματος είναι η παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών, η παραμονή των ηλικιωμένων στο φυσικό και
κοινωνικό τους περιβάλλον, η διατήρηση της συνοχής της οικογένειας του ηλικιωμένου και η βελτίωση της ποιότητας
ζωής του.Σε ποιους απευθύνεταιΤο πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» για την Τρίτη Ηλικία απευθύνεται σε:Μοναχικά
ηλικιωμένα άτομα.Ηλικιωμένους που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν πλήρως και χρειάζονται ιδιαίτερη φροντίδα
(κινητικά προβλήματα, γεροντική άνοια, μειωμένη όραση, μελαγχολία κ.α.).Ηλικιωμένα άτομα χωρίς επαρκείς
οικονομικούς πόρους, που το εισόδημα τους δεν τους επιτρέπει να εξασφαλίσουν τις υπηρεσίες που έχουν ανάγκη.

Προσωπικό που απασχολείται είναι:

Κοινωνική Λειτουργός
Νοσηλεύτρια
Οικογενειακή Βοηθός

Παρεχόμενες Υπηρεσίες
Κοινωνικός Λειτουργός
Πλήρης καταγραφή και μελέτη των αναγκών των ηλικιωμένων που ζουν στο σπίτι.Παροχή συμβουλευτικής και
ψυχολογικής στήριξης σε θέματα που απασχολούν τον ηλικιωμένο.Πληροφορίες για τα δικαιώματα και ενημέρωση των
εξυπηρετούμενων (για ασφαλιστικά θέματα, συνταξιοδοτικά , προνοιακά κ.α.) από Κοινωνικό Λειτουργό.Συνεργασία με
άλλους φορείς (Κ.Φ.Υ. , Κοινωνική Πρόνοια, Νοσοκομείο, ΙΚΑ, ΤΕΒΕ, ΟΓΑ, Ερυθρός Σταυρός κ.α.).
Νοσηλεύτρια
Παροχή πρωτοβάθμιας νοσηλευτικής φροντίδας και συμβουλευτική σε θέματα υγείας του ηλικιωμένου από
εξειδικευμένη νοσηλεύτρια. Η Νοσηλευτική φροντίδα αφορά την μέτρηση της αρτηριακής πίεσης, σφυγμών , έλεγχος
σακχάρου του αίματος, αλλαγή και τοποθέτηση ουροκαθετήρα, αιμοληψίες και μεταφορά αίματος και ούρων στο
Νοσοκομείο.Καταγραφή της φαρμακευτικής αγωγής του ηλικιωμένου και παρακολούθηση τήρησης της σωστής λήψης
αυτών.Εκπαίδευση των ηλικιωμένων και της οικογένειας όταν υπάρχουν προβλήματα σακχαρώδη διαβήτη ή υψηλής
πίεσης κ.α.Συνταγογραφία, περιποίηση κατακλύσεων, συνοδεία του ηλικιωμένου στο γιατρό, ενεσοθεραπεία κ.α.
Οικογενειακή Βοηθός
Καθαριότητα του σπιτιού, βοήθεια στην ατομική υγιεινή και φροντίδα του ηλικιωμένου.Ελαφρύ μαγείρεμα, πληρωμή
λογαριασμών, διάφορα ψώνια, αγορά φαρμάκων.Συντροφιά στον ηλικιωμένο, συζήτηση μαζί του, συντροφιά στον
ασθενή ηλικιωμένο που νοσηλεύεται στο Νοσοκομείο.

Οίκοι ευγηρίας/Μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων

Χώροι του δημοσίου ή και ιδιωτικοί για την ψυχική, σωματική και πνευματική ευεξία των ηλικιωμένων αλλά και των
συγγενών τους. Πλήρης φροντίδα και παρακολούθηση μόνιμη ή προσωρινή, ατόμων προχωρημένης ηλικίας
αυτοεξυπηρετούμενων ή μη καθώς και ατόμων με χρόνια νοσήματα που χρειάζονται 24 ωρη επίβλεψη.

ΚΑΠΗ - Κέντρα ανοιχτής προστασίας ηλικιωμένων

Τα ΚΑΠΗ πρωτοεμφανίστηκαν στον Ελληνικό χώρο του 1979 όταν η Διεύθυνση Προστασίας Ηλικιωμένων του
Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας κάλεσε τον Όμιλο Εθελοντών και ζήτησε την συνεργασία του στην δημιουργία ενός
Πειραματικού Κέντρου Ανοιχτής Εξωιδρυματικής προστασίας Ηλικιωμένων.

Το πρωτίστης σημασίας σημείο στην έννοια της ανοιχτής προστασίας των ηλικιωμένων είναι η παραμονή τους στην
Κοινότητα και σε ό,τι συμπεριλαμβάνεται μέσα σε αυτήν: στο οικείο περιβάλλον της οικογένειας, της γειτονιάς, του
φιλικού περίγυρου. Φαινόμενα όπως η "ασυλοποιήση" και ο "ιδρυματισμός" και πολλές φορές η "κατάθλιψη", έκαναν
επιτακτική την ανάγκη προστασίας και παραμονής της Τρίτης ηλικίας στον φυσικό της χώρο μακριά από τον απρόσωπο
χαραχτήρα των Ιδρυμάτων κλειστής περίθαλψης και άλλης μορφής ασύλων.

Στα πλαίσια αυτά, σκοπός των ΚΑΠΗ είναι:

H πρόληψη βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών προβλημάτων των ηλικιωμένων, ώστε να παραμείνουν αυτόνομα,
ισότιμα και ενεργά μέλη του κοινωνικού συνόλου.
H διαφώτιση και η συνεργασία του κοινωνικού συνόλου και των ειδικών φορέων σχετικά με τα προβλήματα και τις
ανάγκες των ηλικιωμένων.
Η έρευνα θεμάτων σχετικά με τους ηλικιωμένους. Πολύ σημαντική τομή σε αυτό το τρίτο σημείο είναι η πρόληψη όπου
αυτή διακρίνεται σε:πρωτογενή (εμβολιασμοί, συμβουλές για την αποφυγή ατυχημάτων)δευτερογενή (ιατρικές εξετάσεις
που έχουν σκοπό την έγκαιρη διάγνωση, ώστε να αποφευχθεί η μακροχρόνια πολλές φορές θεραπεία)
Η πρόληψη είναι μια αξιόλογη προσέγγιση της τρίτης ηλικίας όπου οι ηλικιωμένοι δεν αντιμετωπίζονται ως άνθρωποι
που έχουν ολοκληρώσει τον ανθρώπινο κύκλο της ζωής τους αλλά ως πρόσωπα με ιδιαίτερες ανάγκες περίθαλψης και
προστασίας στην δεδομένη αυτή φάση της ζωής τους.

Οι υπηρεσίες που τα ΚΑΠΗ προσφέρουν είναι:Κοινωνική Εργασία στους ίδιους και στο άμεσο περιβάλλον.
Φροντίδα και οδηγίες για Ιατροφαρμακευτική και N οσοκομειακή περίθαλψη.
Φυσικοθεραπεία.
Εργοθεραπεία.
Λειτουργία ομάδων αυτενέργειας των μελών των ΚΑΠΗ που βοηθούν τα μέλη σε δραστηριοποιήση.
Επιμόρφωση, διαλέξεις, μελέτη θεμάτων, επισκέψεις σε Μουσεία και Αρχαιολογικούς χώρους.
Συμμετοχή σε θερινές κατασκηνώσεις.
Οργανωμένη ψυχαγωγία με πούλμαν.Βοήθεια στο σπίτι για άτομα που έχουν ανάγκη εξυπηρέτησης.
Εντευκτήριο (coffee-shop) όπου προσφέρονται ροφήματα/αναψυκτικά σε τιμές κόστους όπου η συντροφιά και η
συνεύρεση με άλλα μέλη έχουν τον πρώτο ρόλο.

Το προσωπικό των ΚΑΠΗ είναι:Koινωνικός Λειτουργός (Προισταμένη Αρχή του ΚΑΠΗ)Επισκέπτης/ια Υγείας -
Νοσηλευτής/ιαΕργοθεραπευτής/ιαΦυσικοθεραπευτής/ια.Οικογενειακός Βοηθός

ΚΗΦΗ-Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων

Το Κ.Η.Φ.Η. είναι μια ανοικτή δομή ημερήσιας φιλοξενίας ηλικιωμένων ατόμων που δεν μπορούν να
αυτοεξυπηρετηθούν απόλυτα και των οποίων το οικογενειακό περιβάλλον που τα φροντίζει, εργάζεται ή αντιμετωπίζει
σοβαρά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα ή σοβαρά προβλήματα υγείας και αδυνατεί να ανταπεξέλθει στη
φροντίδα των ηλικιωμένων ατόμων που έχει αναλάβει.
Απευθύνεται σε άτομα τρίτης ηλικίας και άτομα με αναπηρίες (AMEA), που πάσχουν από προβλήματα υγείας (κινητικές
δυσκολίες, καρδιακές παθήσεις, σακχαρώδη διαβήτη, άνοια, κ.τ.λ) που χρήζουν μόνιμης ή πρόσκαιρης βοήθειας.

Τι υπηρεσίες παρέχονται στα ΚΗΦΗ;

• Νοσηλευτική φροντίδα
• Φροντίδα για την ικανοποίηση πρακτικών αναγκών διαβίωσης
• Ατομική υγιεινή
• Προγράμματα δημιουργικής απασχόλησης
• Προγράμματα ανάπτυξης λειτουργικών και κοινωνικών δεξιοτήτων
Η γήρανση είναι ένα αναπόφευκτο φυσιολογικό φαινόμενο για κάθε ζωντανό οργανισμό.

Η ανθρωπότητα από τα πρώιμα κιόλας χρόνια πολιτισμού, αγωνιωδώς αναζήτησε να βρει απαντήσεις τόσο στο
φαινόμενο της γήρανσης όσο και του θανάτου, αναπτύσσοντας ποικίλες φιλοσοφικές και θρησκευτικές
θεωρίες, ενώ πλήθη επιστημόνων, αλλά και αλχημιστών, ασχολήθηκαν διακαώς με την ανεύρεση του
"ελιξήριου της ζωής". Σήμερα το φαινόμενο της γήρανσης απασχολεί ολόκληρη την κοινωνία και
αντιμετωπίζεται πολυσύνθετα από διάφορους επιστημονικούς κλάδους (βιοϊατρικές, κοινωνιολογικές και
οικονομικές επιστήμες). Οι βιοϊατρικές επιστήμες στοχεύουν στην κατανόηση των βιολογικών αιτιών της
γήρανσης και εάν αυτές σχετίζονται με γενετικούς παράγοντες ή/και με το περιβάλλον. Οι κοινωνιολογικές
επιστήμες από την πλευρά τους προσπαθούν να κατανοήσουν αλλά και να δώσουν λύσεις στα καθημερινά
προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι της "τρίτης ηλικίας'. Τέλος, οι οικονομικές επιστήμες αλλά και η
ίδια η Πολιτεία καλούνται να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές επιπτώσεις της ολοένα αυξανόμενης διάρκειας
ζωής.

Πολιτισμός

Ένα από τα κριτήρια του πολιτισμού μιας κοινωνίας θεωρείται ο βαθμός μέριμνας προς τα ηλικιωμένα μέλη
της. Καταρχήν είναι αναγκαίο να δοθεί μια σύντομη διευκρίνιση για τον τίτλο της ομιλίας, μια και σε ορισμένα
φυλλάδια που κυκλοφόρησαν αναφέρεται λανθασμένα ως «"Τρίτη ηλικία". Πολιτικές και κοινωνικές
ιδιοτυπίες του παρόντος και του μέλλοντος». Η παραδρομή όμως είναι ενδιαφέρουσα και οδηγεί σε δυο
παρατηρήσεις. Η πρώτη, οι κοινωνικές και πολιτιστικές ιδιοτυπίες δεν παύουν να είναι και πολιτικές ή
καλύτερα οι κοινωνικο-πολιτιστικές επιλογές προϋποθέτουν ένα πολιτικό πλαίσιο και πραγματώνονται χάρη σ'
αυτό, ωστόσο αυτή η παρουσίαση επικεντρώνεται στις κοινωνικές και πολιτιστικές διαστάσεις της "τρίτης
ηλικίας". Η δεύτερη, η κοινωνικο-πολιτιστική θεώρηση αποτελεί έναν από τους σχετικά αυτόνομους τρόπους
ανάλυσης της τρίτης ηλικίας δηλαδή διατείνεται ότι φωτίζει την "τρίτη ηλικία" με το δικό της ξεχωριστό
τρόπο.

Μέχρι τώρα σ' αυτό τον κύκλο εισηγήσεων οι προηγούμενοι ομιλητές προσέγγισαν το θέμα, αρχικά, από
βιολογική σκοπιά, δηλαδή το πώς οι βιολόγοι προσπαθούν να μελετήσουν το υπόστρωμα του γήρατος, να
κατανοήσουν τους βιολογικούς και φυσικοχημικούς μηχανισμούς που οδηγούν στο μοιραίο φαινόμενο της
γήρανσης (1). Στη συνέχεια, από οικονομική καθώς οι οικονομολόγοι προσπαθούν να σταθμίσουν τις
επιπτώσεις του γήρατος στη λειτουργία της οικονομίας (2). Τέλος, είναι γνωστό πλέον ότι στο χώρο των
ιατρικών επιστημών, περιοχές γνώσης και πρακτικής έχουν αναδυθεί με τις ονομασίες γηριατρική ή/και
γεροντολογία.

Η προσέγγιση που θα ακολουθήσει και που στοχεύει να αναλύσει την τρίτη ηλικία ως κοινωνικό και
πολιτιστικό φαινόμενο, συνίσταται στη διατύπωση ερωτημάτων ορισμένης υφής και στην αναζήτηση πιθανών
απαντήσεων σε αυτά τα ερωτήματα. Οι κοινωνικές επιστήμες διατείνονται ότι τα ερωτήματα αυτά
διατυπώνονται στο όνομα της αυτονομίας και αυτοτέλειάς τους και ότι αυτά αποτελούν ένα μέρος των δυνατών
ερωτημάτων γύρω από την "τρίτη ηλικία". Η προαναφερόμενη αυτονομία/αυτοτέλεια είναι αναμφίβολα
σχετική και το νόημα της σχετίζεται με την αυτονομία/αυτοτέλεια και των άλλων επιστημονικών περιοχών
(π.χ. ιατρικών, βιολογικών, πολιτικών, οικονομικών). Ποια μπορεί όμως να είναι αυτά τα ερωτήματα;

Το πρώτο, και ίσως το βασικότερο, σχετίζεται με τις αιτίες για τις οποίες το ζήτημα της τρίτης ηλικίας
απέκτησε κεντρική και σημαίνουσα θέση. Καθώς τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι συζητήσεις για την "τρίτη
ηλικία", τα ακόλουθα ερωτήματα προκύπτουν σχεδόν αυτονόητα. Από πότε ο διάλογος γίνεται πιο
συστηματικός (5); Πώς μιλάμε για την τρίτη ηλικία; Με ποιους όρους, Με ποιες έννοιες; Ποια σχήματα
ανάλυσης; Ποια ρητορική επιστρατεύουμε για να αναφερθούμε στην "τρίτη ηλικία"; Τέλος, καθώς τα άτομα
ζουν, μιλούν, δρουν στο όνομα των ηλικιωμένων ατόμων "κατασκευάζουν" ένα τόπο, μια κατάσταση δυναμικά
εξελισσόμενη: την "τρίτη ηλικία". Ποιοι μηχανισμοί εντέλει επιτρέπουν αυτή την μορφοποίηση;
Με ποια άλλα ζητήματα - θέματα η "τρίτη ηλικία" συσχετίζεται για να δημιουργηθούν γαλαξίες νοημάτων;
Ίσως, τα προηγούμενα ερωτήματα να δίνουν την εντύπωση ότι είναι αφηρημένα και θεωρητικά, ωστόσο όπως
θα φανεί στη συνέχεια, μπορούν να μεταφραστούν σε άμεσα και χειροπιαστά συμβάντα και προβλήματα. Τα
ίδια ερωτήματα αποτελούν βέβαια, τη βάση και την προοπτική μιας κοινωνικο-πολιτιστικής προσέγγισης και
ως τέτοια φιλοδοξεί να συμβάλει στην πιο πλήρη κατανόηση της "τρίτης ηλικίας".

Πτυχές και ανακατατάξεις

Οριοθέτηση

Πριν έναν αιώνα το να είναι κανείς 40 χρονών, ήταν ήδη "γέρος". Επίσης η Ευρώπη χαρακτηρίζεται "γηραιά
ήπειρος" για να τονιστεί η διαφορά με την αμερικάνικη, το "νέο κόσμο" εδώ βέβαια οι ηλικίες υπολογίζονται
με τους αιώνες. Ωστόσο σήμερα η Ευρώπη αντιμετωπίζει ένα σοβαρό πρόβλημα γήρανσης του πληθυσμού της.
Έτσι η έκφραση "γηραιά ήπειρος" μπορεί να διαβαστεί σε δύο επίπεδα: ιστορικό και πραγματολογικό.

Αν ήταν δυνατόν να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο και επισκεπτόμαστε ένα νεκροταφείο τον 18ο ή τον 19ο αιώνα
στην Ευρώπη, θα βλέπαμε στους τάφους όλες τις ηλικίες ενώ σ' ένα σύγχρονο νεκροταφείο θα παρατηρούσε
κανείς την επικράτηση των μεγάλων ηλικιών. Σε όλες τις κοινωνίες υπήρχαν άτομα (συνήθως λίγα) που
ξεπερνούσαν ηλικιακά το μέσο όρο ζωής και ήταν οι "ηλικιωμένοι", οι "γέροντες". Για να υπάρξει όμως η
"τρίτη ηλικία" θα έπρεπε να συμβούν μια σειρά γεγονότων όπως οι κατακτήσεις της Δημόσιας Υγείας, η
αποτελεσματικότητα της ιατρικής επιστήμης και πρακτικής, η οικονομική ανάπτυξη, τα συστήματα κοινωνικής
πρόνοιας και ασφάλισης ώστε οι κοινωνίες να δημιουργήσουν μια νέα νοητική κατηγορία και ονοματίσουν
έναν ειδικό τρόπο υπόστασης μέσα στην κοινωνία. Η "τρίτη ηλικία" αναφέρεται σε αυτή τη νέα κοινωνική
ομάδα, αυτή τη νέα κατάσταση (1). Κάτι ανάλογο ισχύει για την "παιδική ηλικία" και την "εφηβεία", που
αναδύθηκαν ως κατηγορίες στους τελευταίους αιώνες. Βέβαια σε όλες τις κοινωνίες υπάρχουν παιδιά και
έφηβοι, αλλά μόνο οι σύγχρονες κοινωνίες διακρίνουν και κατονομάζουν την ειδική κοινωνική κατάσταση -
υπόσταση με τους όρους "παιδική ηλικία" ή "εφηβεία".

Η ανάδυση της "τρίτης ηλικίας" ως κατάστασης και ως συμβολικής τάξης αποτελεί ένδειξη και απόδειξη το
πώς οι σύγχρονες κοινωνίες συλλαμβάνουν και αντιλαμβάνονται τα συστατικά τους στοιχεία, πώς διακρίνει τις
φάσεις στη ζωή των μελών της και πώς τους διανέμει υποχρεώσεις και δικαιώματα. Είναι σχεδόν μοιραίο να
γίνεται, ήδη, συζήτηση για την "τέταρτη ηλικία" καθώς αυξάνουν τα άτομα που ξεπερνούν τα ογδόντα χρόνια.

Πολιτιστική υποβάθμιση

Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε τις κοινωνίες σε "κρύες" και "ζεστές" με κριτήριο, αν οι κοινωνίες είναι η όχι
στραμμένες προς τη μεταβολή. Οι παραδοσιακές κοινωνίες, οι κοινωνίες χωρίς γραφή ήταν προσαρμοσμένες
στην αναπαραγωγή των δομών, των σχημάτων, και των προτύπων. Στο ερώτημα "γιατί οι άνθρωποι ζουν στις
κοινωνίες τη σύντομη ζωή τους", η απάντηση σε αυτές τις κοινωνίες της συνέχειας ήταν να "δώσουμε στα
παιδιά μας αυτό που μας έδωσαν οι γονείς μας". Ενώ στις σύγχρονες κοινωνίες το ερώτημα απαντιέται
διαφορετικά: "να δημιουργήσουμε ένα διαφορετικό μέλλον, καταρχήν και πιθανά καλύτερο από αυτό που μας
έδωσαν οι γονείς μας", οι κοινωνίες της προόδου, της συσσώρευσης, οι "ζεστές" κοινωνίες είναι στραμμένες
στην καινοτομία (4). Στην πρώτη περίπτωση, η "τρίτη ηλικία" αποτελεί το θεματοφύλακα, την αναφορά και το
πρότυπο, ενώ στη δεύτερη ο ρόλος της συρρικνώνεται καθώς η "τρίτη ηλικία" θεωρείται ως όριο για
ξεπέρασμα και όχι μια "σίγουρη" αξία. Διαπιστώνεται ότι όχι μόνο αναδύεται μια νέα ομάδα και ένας όρος "η
τρίτη ηλικία" αλλά και η κοινωνική και πολιτιστική υπόσταση της αποκτάει ειδικό νόημα σε σχέση με το
συνολικό κοινωνικο-πολιτιστικό γίγνεσθαι της κοινωνίας, της οποίας αποτελεί στοιχείο και κατάσταση.
Διαπιστώνεται επίσης ότι απο τις "κρύες" στις "ζεστές" κοινωνίες η "τρίτη ηλικία" κερδίζει σε ποσότητα και σε
ακρίβεια ως προς την οριοθέτηση της αλλά χάνει σε εμβέλεια σχετικά με το ρόλο της και τη συμβολική της
επιρροή.
Όρια και διαφορές

Η στατιστική δείχνει ότι στα τελευταία χρόνια υπάρχει σημαντική αύξηση των ανθρώπων με ηλικία πάνω από
τα εξήντα χρόνια και όλες οι προβλέψεις συγκλίνουν ότι η τάση αυτή θα συνεχιστεί. Αλλά τίθενται δύο
ερωτήματα: Πώς ορίζονται οι ηλικίες ώστε να διακριθούν η τρίτη ή και η τέταρτη ηλικία; Έχουμε δικαίωμα να
αναφερόμαστε στην "τρίτη ηλικία" ως κοινωνική ομάδα ; Καταρχήν το πρώτο όριο έρχεται από την ηλικία
σύνταξης που είναι ένας αριθμός που προκύπτει με κριτήρια θεσμικά και οικονομικά. Τα όρια αυτά βρίσκονται
σήμερα στο επίκεντρο των συζητήσεων και πολεμικής σε σχέση με τη μεταρρύθμιση της κοινωνικής πολιτικής.
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ μέχρι πριν μερικά χρόνια η νόμιμη ηλικία για τη σύνταξη ήταν για παράδειγμα
(Γαλλία 60, Βέλγιο 65, Γερμανία 63, Ισπανία 65, Ιαπωνία 55 γυναίκες 60 άντρες (μισθωτούς), 60 και 65
αντίστοιχα για τους μη μισθωτούς). Έτσι η "τρίτη ηλικία" είναι μια κοινωνική ομάδα που η οριοθέτηση της
προκύπτει ύστερα από μια πολύπλοκη κοινωνική διεργασία, όπου υπεισέρχεται μια πληθώρα ετερογενών
κριτηρίων (βιολογικά, φυσιολογικά, οικονομικά, θεσμικά, πολιτικά).

Πέρα όμως από το γεγονός, ότι τα όρια δεν είναι καθορισμένα αλλά είναι αποτελέσματα περιορισμών και
διαπραγματεύσεων στο εσωτερικό της ομάδας, παρατηρούνται σημαντικές διαφορές και ανισότητες. Ωστόσο,
αν συγκριθεί η "τρίτη ηλικία" στο σύνολο της ως προς τον τρόπο ύπαρξης της τον 19ο και τον 20ο αιώνα, οι
βελτιώσεις είναι σαφείς και σημαντικές, αν όχι εκπληκτικές. Για παράδειγμα η μιζέρια και η ανία που ήταν
κυρίαρχα γνωρίσματα της "τρίτης ηλικίας" του προηγούμενου αιώνα είναι πιο ελέγξιμα σήμερα κι οπωσδήποτε
η συνολική υποστήριξη της "τρίτης ηλικίας" είναι ασύγκριτα πιο συστηματική, πλήρης και γενικευμένη, χωρίς
αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν θύλακες όπου η μιζέρια και η ανία έχουν εξαλειφθεί ή ότι δεν υπάρχουν
σοβαρά περιθώρια βελτίωσης των συνθηκών ζωής των ηλικιωμένων. Εξάλλου η κρίση του κράτους πρόνοιας
θέτει νέους περιορισμούς στη στήριξη της "τρίτης ηλικίας". Η γενική εικόνα δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι
ισχύει με τον ίδιο τρόπο για όλα τα μέλη της ομάδας. Για παράδειγμα στον τομέα της υγείας οι διαφορές και οι
ανισότητες είναι πολύ μεγάλες: μερικά άτομα (ηλικίας 65-85) θα περάσουν τη ζωή τους σε νοσοκομεία, σε
ιδρύματα και θα ζήσουν δύσκολες και "γκρίζες καταστάσεις" ενώ μερικά άλλα θα περάσουν ίσως τα καλύτερα
τους χρόνια και οι συνθήκες διαβίωσης τους ίσως να είναι οι καλύτερες από κάθε άλλη κοινωνική ομάδα. (Η
αναφορά αυτή γίνεται βέβαια για τις τεχνολογικά και οικονομικά προηγμένες κοινωνίες).

Θα ήταν δυνατόν να παρατεθούν κι άλλες διαφοροποιήσεις και ανισότητες μεταξύ των μελών της κοινωνικής
ομάδας (τρίτη ηλικία) - για παράδειγμα, η διάρκεια της επιβίωσης σε σχέση με το επάγγελμα, την κατοικία, τις
πιθανότητες αυτοκινητιστικού ατυχήματος, τους οικονομικούς πόρους. Ωστόσο ο στόχος εδώ είναι να φανεί η
υφή της ομάδας αυτής, δηλαδή το ευμετάβλητο των ορίων της καθώς και η ύπαρξη διαφορών και ανισοτήτων
στο εσωτερικό της. Γεγονός που οδηγεί και στο ερώτημα, σε ποιο βαθμό είναι επιστημονικά έγκυρο να
χρησιμοποιούμε τους όρους "τρίτη ηλικία ή και κοινωνική ομάδα";

Τρόπος ζωής

Ποιος είναι όμως, ο τρόπος ζωής των σύγχρονων ηλικιωμένων; Θα παρατεθούν μια σειρά από ενδείξεις όπου
διαφαίνεται ότι η ζωή τους έχει αλλάξει ή τουλάχιστον η "τρίτη ηλικία" διεκδικεί και αναζητεί ένα τρόπο όχι
μόνο επιβίωσης αλλά ζωής με νόημα, δραστηριότητες και ικανοποιήσεις.

Οικονομικός πρωταγωνιστής

Η "τρίτη ηλικία" αποτελεί μια πολύ ενδιαφέρουσα οικονομικά ομάδα κι αυτό διαπιστώνεται από τα ακόλουθα
στοιχεία:

(i) Η "τρίτη ηλικία", μολονότι τα έσοδα τους είναι μικρότερα από αυτά που είχαν όταν ήταν στην ενεργό
δράση, διαθέτει αγοραστική δύναμη πάνω από το μέσο όρο του ενεργού πληθυσμού.

(ii) Τα ποσά που εισπράττει είναι μεγαλύτερα από αυτά που εισέπραττε όταν είχε ηλικία τριάντα χρόνων.

(iii) Τα χρήματα αυτά έρχονται με κανονικό ρυθμό και δεν υπάρχει (ακόμη) η αγωνία της ανεργίας.
(iν) Συνήθως τα παιδιά των ηλικιωμένων έχουν ήδη γίνει ενήλικοι και έτσι δεν βαρύνουν τους γονείς τους.

(ν) Η "τρίτη ηλικία" δεν είναι υποχρεωμένη να κάνει οικονομίες και οι επενδύσεις για ακίνητα και αγορές
οικιακής υποδομής είναι λιγότερο συχνές.

Σε αυτό το πνεύμα, η "τρίτη ηλικία" αποτελεί έναν κύριο πρωταγωνιστή στην οικονομική ζωή, καταναλωτές
στους τομείς: υγεία, διατροφή, ψυχαγωγία - ταξίδια ή ως ιδιοκτήτες ακίνητης περιουσίας και χρηματικών
τίτλων. Η προηγούμενη εικόνα προκύπτει από μια στατιστική επεξεργασία και κρύβει βέβαια τις τεράστιες
διαφορές μεταξύ των ηλικιωμένων και την τραγική κατάσταση ορισμένων μελών της ομάδας αυτής.

Η επιβράδυνση

Η παραδοσιακή εικόνα του ηλικιωμένου που περνάει το χρόνο του στο καφενείο ή στην τηλεόραση αρχίζει να
αλλάζει αισθητά. Πολλοί ηλικιωμένοι γίνονται μέλη συλλόγων, σωματείων, ΚΑΠΗ, αναζητούν
δραστηριότητες στην κοινότητα, στον εθελοντισμό (8). Παράλληλα ενστερνίζονται τα διδάγματα της
πρόληψης για την επιβράδυνση των συνεπειών του γήρατος. Σ' αυτό το πνεύμα, επιδίδονται σε αθλητικές
δραστηριότητες (ελαφράς μορφής οπωσδήποτε, όπως περπάτημα), αλλάζουν τις διατροφικές συνήθειες και
γίνονται πιο προσεκτικοί στο κάπνισμα και στην κατανάλωση αλκοόλ. Και σε πολύ μικρό βαθμό, αλλά κι αυτό
είναι ενδεικτικό, οι ηλικιωμένοι εγγράφονται σε πανεπιστήμια ή σε αντίστοιχα εκπαιδευτικά τμήματα για την
"τρίτη ηλικία". Τέλος ένα άλλο τμήμα αυτού του πληθυσμού ασχολείται με εργασίες του σπιτιού (π.χ. μικρο-
επισκευές, κήποι) δημιουργώντας έτσι μια παράλληλη οικονομία. Η τάση αυτή και το γεγονός ότι
δημιουργήθηκε και η υπόσταση των προ-συνταξιούχων οδηγεί σε νέα υποκατηγορία της "τρίτης ηλικίας", τους
"νέους ηλικιωμένους". Δηλαδή μια ομάδα που φρόντισε και φροντίζει να διατηρήσει ικανότητες και
δυνατότητες (σωματικές και διανοητικές) ώστε να είναι δρων υποκείμενο - π.χ. να έχει ένα επάγγελμα (χωρίς
αμοιβή) που τον καθιστά όμως χρήσιμο για την κοινότητα. Η επιλογή είναι κρίσιμη για την ψυχολογική
κατάσταση του ηλικιωμένου ατόμου γιατί του επιτρέπει να έχει μια ενεργή θέση στην κοινότητα, να
δημιουργεί σχέσεις με το περιβάλλον του και να δίνει ένα επιπλέον νόημα σ' αυτή τη φάση της ζωής του.

Προνόμιο

Η "τρίτη ηλικία" διαθέτει ελεύθερο χρόνο, στοιχείο που την καθιστά σχεδόν "προνομιούχο" καθώς στις
σύγχρονες κοινωνίες ο χρόνος και ο τρόπος εργασίας γίνεται όλο και πιο προγραμματισμένος, οργανωμένος
και αποσπασματικός. Επίσης ο ρυθμός των μεταβολών γίνεται όλο και πιο έντονος, με αποτέλεσμα η
χρονικότητα να βιώνεται ως γραμμική, μονοδιάστατη, συσσωρευτική και αναπόφευκτη. Η "τρίτη ηλικία" όντας
εκτός της παραγωγής ζει μιαν άλλη χρονικότητα, που είναι σχεδόν το "υπέρτατο αγαθό" για αυτούς που
εμπλέκονται στις παραγωγικές διαδικασίες. Ο χρόνος αυτός μπορεί να είναι ένα πολύτιμο "στρατηγικό όπλο"
στο πλαίσιο της οικογένειας ή της κοινότητας. Για παράδειγμα ο χρόνος που μπορεί να δοθεί στα άλλα μέλη
της οικογένειας από τους ηλικιωμένους αποτελεί μια κρίσιμη συνεισφορά στη λειτουργικότητα των
οικογενειών. Δεδομένου ότι οι σύγχρονες κοινωνίες τείνουν να διαπραγματεύονται και να οργανώνονται
σύμφωνα με τους διαθέσιμους πόρους (χρήματα, χρόνος, συναισθήματα, πολιτιστικό κεφάλαιο), η "τρίτη
ηλικία" μπορεί να προσφέρει και χρόνο και συναισθηματική βοήθεια. Έτσι ο ελεύθερος χρόνος δεν είναι μόνο
μια προσωπική δυνατότητα αλλά και μέσο δημιουργίας κοινωνικών δεσμών. Από έρευνες η λέξη "σύνταξη’’
τη συνδυάζεται με οικογένεια (80%), ταξίδια (75%), ελευθερία (74%) τηλεόραση, έξοδοι, θεάματα (62%),
συμμετοχή σε σωματεία (51%), ψάρεμα και κυνήγι (39%).

Σεξουαλικότητα

Ο χώρος της σεξουαλικότητας είναι το πεδίο που η "τρίτη ηλικία" δεν έχει κατορθώσει να επιτύχει ουσιαστική
αλλαγή. Όλες οι έρευνες δείχνουν ότι η σεξουαλική τους ζωή είναι περιορισμένη, 65% πάνω από 70 χρονών
δηλώνουν ότι δεν έχουν σεξουαλικές σχέσεις και μόνο 12% ότι έχουν. Ψυχολογικοί και πολιτιστικοί λόγοι και
όχι φυσιολογικοί ή βιολογικοί εξηγούν την κατάσταση αυτή. Στις δυτικές κοινωνίες η "σεξουαλικότητα"
συνδέεται ακόμη με τη νεότητα, την ομορφιά. Σε αυτό το πνεύμα η "τρίτη ηλικία" διεκδικώντας το δικαίωμα
στη σεξουαλική ζωή θα πρέπει να μεταβάλει σειρά πρακτικές και νοοτροπίες.
Σχέσεις με τις άλλες γενιές

Η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης έχει δημιουργήσει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα κοινωνική κατάσταση
καθώς τρεις και τέσσερις γενεές συνυπάρχουν στην ίδια οικογένεια. Αυτό δημιουργεί ένα ειδικό πρόβλημα
καθώς οι ηλικιωμένοι μπορεί να αποτελέσουν ένα μεγάλο βάρος, όταν αυτοί έχουν ένα σοβαρό πρόβλημα
υγείας ή έχουν χάσει την αυτονομία τους. Από την άλλη πλευρά οι αποστάσεις στους τρόπους ζωής μεταξύ των
γενεών δεν είναι μικρές.

Νέοι και οικογένεια

Παρακάτω εκτίθενται ορισμένες απόψεις για τους ηλικιωμένους.

Σημειώστε τις τρεις που θεωρείτε περισσότερο σωστές.

1. Οι ηλικιωμένοι δεν καταλαβαίνουν πόσα πράγματα άλλαξαν στην κοινωνία.

2. Δεν καταλαβαίνουν τι αρέσει στους νέους.

3. Η γενιά μου δεν θα έπρεπε να πληρώνει συντάξεις των ηλικιωμένων.

4. Η γενιά μου έχει ευθύνη απέναντι στους ηλικιωμένους.

5. Δεν υπάρχει πρόβλημα με τους ηλικιωμένους.

6. Δεν θα άφηνα τους γονείς μου να ζήσουν σε οίκο ευγηρίας.

7. Δεν θα ήθελα να φροντίζω τους ηλικιωμένους της οικογένειας.

8. Είναι ευθύνη του κράτους να το κάνει.

9. Οι ηλικιωμένοι θα έπρεπε να μένουν το περισσότερο δυνατό ενεργοί.

10. Δεν θα έπρεπε οι ηλικιωμένοι να διατηρούνται στη ζωή με φάρμακα.

11. Οι ηλικιωμένοι θα έπρεπε να βοηθούν και να ενδιαφέρονται περισσότερο για τους νέους.

Περισσότερο από κάθε άλλο νέο της Ευρώπης (54,6%) οι Έλληνες απαντούν ότι δεν θα άφηναν τους γονείς
τους να ζήσουν σε οίκο ευγηρίας. Γενικότερα οι νέοι της Ευρώπης αντιμετωπίζουν τους ηλικιωμένους
συνανθρώπους τους με την εύλογη διαφοροποίηση στον τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης της ζωής, που
παραδοσιακά υφίσταται ανάμεσα στους νέους και τους ηλικιωμένους κάθε εποχής.

Αυτή η δεδηλωμένη διαφορά στις αντιλήψεις - το 38,8% των νέων θεωρεί ότι οι ηλικιωμένοι δεν
καταλαβαίνουν τις αλλαγές στην κοινωνία - δεν εμποδίζει τους σημερινούς νέους να επιδεικνύουν υψηλό
αίσθημα ευθύνης απέναντι στις ανάγκες των ανθρώπων της "τρίτης ηλικίας". Χαρακτηριστικό είναι ότι το
35,9% των νέων δεν θα άφηνε ποτέ γονείς και συγγενείς σε κάποιο οίκο ευγηρίας, ενώ το 34,6% νιώθει ότι η
νέα γενιά έχει ευθύνες απέναντι στους ηλικιωμένους.

Αντίθετα μόλις το 5,8% των νέων πιστεύει ότι δεν έχουν καμία υποχρέωση να πληρώνουν για τις συντάξεις
των ηλικιωμένων. Το 21,3% δηλώνει ότι οι κρατικοί φορείς πρέπει να επωμισθούν την ευθύνη για τους
ηλικιωμένους.

Από την άλλη, μια σημαντική μερίδα των νέων (28%) πιστεύει ότι, έστω κι αν τα χρόνια περνούν, ο άνθρωπος
δεν θα πρέπει να εγκαταλείπει τον εαυτό του και την προσπάθεια για μια αξιοπρεπή ζωή. Ένα μικρό ποσοστό
νέων (5,3%) έχει βγάλει από το μυαλό του την ιδέα να φροντίσει ένα συγγενή (πρωτίστως τους γονείς) όταν θα
χρειαστεί, λόγω γηρατειών.

Επίσης ένα σημαντικό ποσοστό (10,3%) θεωρεί ότι η ζωή των ηλικιωμένων δεν θα πρέπει να επιμηκύνεται με
τη βοήθεια της Ιατρικής.

Πιο αναλυτικά, από όλους τους Ευρωπαίους, αυτοί που ασκούν περισσότερο κριτική στους ηλικιωμένους ότι
δεν καταλαβαίνουν τις αλλαγές στην κοινωνία, είναι οι νέοι της Ισπανίας και της Ελλάδας, της Πορτογαλίας,
της Γαλλίας και του Λουξεμβούργου.

Στην ιδέα του γηροκομείου, εκτός από τους Έλληνες, είναι επίσης αρνητικοί και οι Ιταλοί, οι Ιρλανδοί και οι
Ισπανοί. Οι νέοι της Μεσογείου, επίσης, είναι οι θετικότεροι στην ιδέα να έχουν έναν ηλικιωμένο άνθρωπο
μέσα στο σπίτι. Τα υψηλότερα ποσοστά των νέων που αισθάνονται υποχρεωμένοι να δείχνουν φροντίδα
απέναντι στους ηλικιωμένους καταγράφονται στην Ιρλανδία, τη Γερμανία και την Αγγλία.

Αν τώρα δούμε όλα τα ερωτήματα ανάλογα με τα κοινωνικά - δημογραφικά χαρακτηριστικά, η κατηγορία που
παρουσιάζει τις πιο έντονες διαφοροποιήσεις είναι εκείνη που κατατάσσει τους νέους ανάλογα με το
θρήσκευμα. Οι ορθόδοξοι - στη διαμόρφωση αυτού του ποσοστού συμβάλλουν προδήλως τα Ελληνόπουλα -
περισσότεροι από κάθε άλλον (49%) δεν προτιμούν να αφήνουν τους ηλικιωμένους τους σε οίκους ευγηρίας.
Όπως επίσης περισσότερο από κάθε άλλον (29%) και ότι η πολιτεία οφείλει να μεριμνά για τη φρονττίδα των
ηλικιωμένων. Οι προτεστάντες εκτιμούν ότι οι ηλικωμένοι οφείλουν να είναι δυναμικοί και δεν πρέπει να
παραιτούνται από τη ζωή.

Οι μεγάλες προκλήσεις

α) Συμβολική τάξη

Οι σύγχρονες κοινωνίες είναι στραμμένες προς τη μεταβολή, την καινοτομία και τη συνεχή υπέρβαση των
προτύπων. Σε αυτό το πνεύμα, η νεότητα αποκτά μια σημαντική συμβολική ισχύ (αρκεί να παρατηρηθεί με
ποιους τρόπους η "νεότητα" χρησιμοποιείται στην προώθηση των προϊόντων και τη δημιουργία κοινωνικών
αναπαραστάσεων), ενώ η "τρίτη ηλικία" μπορεί να προκαλεί ακόμη το σεβασμό, δεν μπορεί ωστόσο να
διεκδικήσει το ρόλο του ορόσημου και της αναφοράς για τα τεκταινόμενα και τα μελλούμενα.

Παρ'όλη την υποχώρηση στο συμβολικό επίπεδο οι τεχνολογικά προηγμένες χώρες μέχρι και πρόσφατα είχαν
κατορθώσει να στηρίζουν την "τρίτη ηλικία". Τα τελευταία χρόνια όμως διαπιστώνεται ότι ακριβώς αυτή η
επιτυχία αρχίζει να γίνεται ένας δύσκολος περιορισμός στην κοινωνική πολιτική. Το γεγονός αυτό αρχίζει να
διαβρώνει την προηγούμενη εικόνα και να θέτει το δίλημμα για την υπόσταση της "τρίτης ηλικίας", τόσο στο
συμβολικό όσο και στο άμεσα υλικό.

β) Οι δύο ημερομηνίες

Ποια είναι όμως τα γεγονότα που καθορίζουν τη μελλοντική τροχιά της "τρίτης ηλικίας" στο πλαίσιο των
σύγχρονων κοινωνιών; Επιλεκτικά δίνονται ορισμένα στοιχεία για να φανεί η υφή των νέων προκλήσεων:

(i). Η αύξηση του ποσοστού της "τρίτης ηλικίας" στον πληθυσμό θα συνεχισθεί και θα φθάσουν στη φάση της
σύνταξης οι γενιές μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο - το γνωστό "baby boom 1945-50".

(ii). Οι επιτυχίες της ιατρικής επιστήμης και της Δημόσιας Υγείας έχουν επιτρέψει την αύξηση του
προσδόκιμου επιβίωσης ταυτόχρονα όμως η ελάττωση της γονιμότητας (1,8 ως μέσος όρος) θα επιδεινώσει την
όλη κατάσταση. Αν δε, ο δείκτης γονιμότητας πέσει στο 1,4 (όπως φαίνεται να γίνεται για ορισμένες χώρες της
Ευρώπης), τότε η κατάσταση μπορεί να γίνει και δραματική - δηλαδή να φθάσει το ποσοστό της "τρίτης
ηλικίας" στο 27% του πληθυσμού το 2050.
(iii). Έρευνα που έγινε στο παρελθόν (ΕΜΠ) διαπίστωνε ήδη ότι το 1993 η Αθήνα γηράσκει καθώς οι
ηλικιωμένοι αυξήθηκαν κατά 23% σε δέκα χρόνια κι αυτό είχε σημαντικές επιπτώσεις στη λειτουργία της
πόλης.

(iv). Σε μια άλλη ερευνητική εργασία Κοδοσάκη (Πανεπιστήμιο Πειραιώς) είχε προβλεφθεί ότι το 2000 στη
χώρα μας ο πληθυσμός άνω των 60 χρόνων θα φθάσει το 17%. (Είχε μάλιστα εντοπίσει 1765 άτομα 406 άνδρες
και 1359 γυναίκες, που έζησαν 100-115 χρόνια). Το 1998, το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας έδινε ότι το
ποσοστό 20,2 του συνολικού πληθυσμού είναι άτομα ηλικίας άνω των 60 και 3,2 % άνω των 80, ποσοστά από
τα μεγαλύτερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (όπως ήδη αναφέρθηκε).

(v). Ένα από τα σενάρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπει :

• μια ελάττωση του πληθυσμού των νέων κάτω των 20 ετών κατά 9,5 εκατομμύρια δηλαδή 11% του σημερινού
αριθμού

• μια ελάττωση του πληθυσμού των ενηλίκων σε ηλικία εργασίας (20-59 χρονών) κατά 13 εκ. ή 6% του
σημερινού αριθμού

• μια αύξηση του πληθυσμού των ενηλίκων σε σύνταξη (πάνω από 60 χρονών) κατά 37 εκ. Ή 50% του
σημερινού αριθμού.

Η γήρανση αυτή του πληθυσμού έχει σημαντικές επιπτώσεις, οικονομικο-κοινωνικής υφής, και μπορεί να
θεωρηθεί ως μια σοβαρή απειλή της κοινωνικής πολιτικής, όπως αυτή αναπτύχθηκε στην Ευρώπη. Οι
συντάξεις και η φροντίδα της υγείας για την "τρίτη ηλικία" θα πρέπει να αναθεωρηθούν με τον κίνδυνο
κοινωνικού αποκλεισμού της "τρίτης ηλικίας". Η κατάσταση φαίνεται εύγλωττα από τα ακόλουθα στοιχεία:

1955: 10 εργαζόμενοι για 1 συνταξιούχο

1980: 3 εργαζόμενοι για 1 συνταξιούχο

1998: 2 εργαζόμενοι για 1 συνταξιούχο

Η διακομματική επιτροπή της Ελληνικής Βουλής διαπιστώνει ότι η αναλογία εργαζομένων-συνταξιούχων και
στη χώρα μας είναι 2 προς 1. Και ότι σε 11 νομούς της χώρας μας παρουσιάζεται ελάττωση του πληθυσμού
μέχρι και 11%.

(vi). Στην Αγγλία υπολογίστηκε το 1982 ότι είναι αναγκαία η αύξηση των δαπανών για το σύστημα Υγείας
κατά 1% κατ' έτος σε σταθερές τιμές λόγω της ετήσιας αύξησης των ηλικιωμένων. Τελικά η Κοινοβουλευτική
Επιτροπή πρότεινε 2% αύξηση: 1% για την αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων, 0,5% για τις νέες
τεχνολογίες και 0,5% για τους ειδικούς κυβερνητικούς στόχους.

Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι η επιτυχής λειτουργία του κοινωνικού κράτους που (μαζί με άλλους
παράγοντες) απολήγει στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και του μέσου όρου ζωής, υπονομεύει την
ανάπτυξη, αν όχι και την ίδια τη λειτουργία του κοινωνικού κράτους μέσω της αύξησης του αριθμού των
δαπανηρών και μη παραγωγικών χρηστών του.

Οι προηγούμενες ενδείξεις και τάσεις επιτρέπουν να λεχθούν ότι η "τρίτη ηλικία" αρχίζει να παρουσιάζεται ως
πρόβλημα - ζήτημα και το πρόβλημα της γήρανσης - των καλών γηρατειών (well ageing) αρχίζει να μοιάζει ως
δύσκολος στόχος. Σ' αυτή την προοπτική είναι το έτος 2025, καθώς η δημογραφική δομή του πληθυσμού, η
πυραμίδα των ηλικιών και η κοινωνική πολιτική θα βρεθούν σε αναντιστοιχία κι αυτό μπορεί να προκαλέσει
δραματικές ανακατατάξεις στο χώρο της κοινωνικής αλληλεγγύης και συνοχής των ευρωπαϊκών χωρών. Μια
τέτοια ανακατάταξη θα 'χει σημαντικές συνέπειες στο πως αντιλαμβάνονται τις "ηλικίες", "τις γενιές", την
"αναπαραγωγή", "το θάνατο".

Οι πιθανές απαντήσεις
Οι προβλέψεις είχαν ήδη διατυπωθεί από τη δεκαετία του 1980. Έκτοτε αναζητούνται λύσεις και έχουν
διατυπωθεί διάφορα σενάρια για την ανέλιξη του όλου προβλήματος. Σε μια πρόσφατη ευρωπαϊκή προσπάθεια
τέθηκε το ερώτημα το πώς η επιστήμη, η τεχνολογία και η καινοτομία θα μπορούσαν να συμβάλουν στην
αντιμετώπιση του ζητήματος της γήρανσης του πληθυσμού. Η Επιτροπή των εμπειρογνωμόνων πρότεινε τρεις
χώρους, τρεις άξονες για καινοτομικές δράσεις :

α) Επιμήκυνση του χρόνου εργασίας.

β) Στήριξη δραστηριοτήτων, κινητικότητας και της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων.

γ) Ιατρική και κοινωνική φροντίδα των ηλικιωμένων με τρόπο συνολικό και συνεκτικό, με τη βοήθεια νέων
τεχνολογιών (τηλεπικοινωνίας και πληροφορίας).

Στο πλαίσιο αυτών των αξόνων προτάθηκαν επίσης οι ακόλουθες προτεραιότητες για μια δραστηριότητα
έρευνας, καινοτομίας και τεχνολογίας:

α) Τεχνικές συνεχούς ή δια βίου εκπαίδευσης.

β) Τεχνολογίες και οργανωτικοί μέθοδοι για πιο "ευλύγιστες" (flexible) μορφές εργασίας.

γ) Σχεδιασμός προϊόντων και διεργασιών για όλες τις ηλικίες - για την αποφυγή έμμεσης μείωσης της ηλικίας.

δ) Νέες υποδομές για την μετακίνηση και τις μεταφορές.

ε) Εφαρμογές των τεχνολογιών επικοινωνίας και πληροφόρησης

στ) Μελέτη και διεπιστημονική κατανόηση των μηχανισμών γήρανσης (βιοχημική, επιδημιολογική, κοινωνική
και Δημόσια Υγεία).

ζ) Τεχνολογίες για νέες μορφές πρόληψης και περίθαλψης.

η) Ιατρικές τηλεπικοινωνίες για αποκεντρωμένες υπηρεσίες υγείας.

Είναι σαφές ότι το προηγούμενο σύνολο αξόνων και προτεραιοτήτων απαιτεί ένα συντονισμό δράσεων σε
ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο και απαιτεί επίσης τη σύμπραξη πολλών θεσμών και ομάδων (ερευνητών,
τραπεζών, βιομηχανίας κ.α.). Το προτεινόμενο σχέδιο δεν είναι παρά ένα σημείο αναφοράς και μια αφετηρία.
Ως τέτοιο μπορεί να είναι το πρώτο βήμα για ειδική συμβολή της έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας στο
όλο πρόβλημα. Πάντως, το ζήτημα παραμένει ανοιχτό, και για να λυθεί έχει ανάγκη από τη σύζευξη λύσεων
όχι μόνο ερευνητικών ή τεχνολογικών αλλά και πρωτοβουλιών κοινωνικής και πολιτιστικής υφής (π.χ. νέες
μορφές αλληλεγγύης, νέες μορφές συμμετοχής στη διαμόρφωση οικονομικής πολιτικής). Η "τρίτη ηλικία" στο
πλαίσιο των σύγχρονων κοινωνιών, σ' έναν κόσμο ανακατατάξεων και ανατροπών καλείται να βρει έναν νέο
τόπο που δεν θα 'ναι κρίσιμος για την ίδια, αλλά ταυτόχρονα για την πορεία των σύγχρονων κοινωνιών. Με μια
άλλη έκφραση, καθώς η "τρίτη ηλικία" αλλάζει, την ίδια στιγμή θέτει το ερώτημα της μορφής και του
νοήματος της υπόστασης της όχι μόνο γι' αυτήν, αλλά για την κοινωνία και την ανθρωπότητα: δηλαδή, θέτει
ερωτήματα: τι είναι αυτό που αλλάζει; και εν τέλει πώς το παρόν ανοίγεται σ' αυτό το απροσδιόριστο μέλλον ;

Αλληλεγγύη

Σε μια εποχή πλήρους απορρύθμισης των οικονομικών και εργασιακών σχέσεων, καθώς οι κοινωνικοί δεσμοί
πλήττονται θανάσιμα από την κυριαρχία του ατομικιστικού πνεύματος σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής
ζωής, τι μπορεί να σημαίνει η λέξη αλληλεγγύη;

Αλληλεγγύη είναι μια λέξη φορτισμένη με ποικίλα νοήματα, μια λέξη την οποία κάθε άνθρωπος
αντιλαμβάνεται διαφορετικά: άλλοτε ως ατομική φιλανθρωπία και ανιδιοτελή προσφορά προς τον πάσχοντα
συνάνθρωπο, άλλοτε ως υπεράσπιση των ιδιαίτερων συμφερόντων και δικαιωμάτων μιας επαγγελματικής
ομάδας και άλλοτε ως δέσμευση «σιωπής» ανάμεσα στα μέλη μιας ομάδας).

Στην πορεία της Ιστορίας ποικίλα ιδεολογικά και πολιτικά ρεύματα έβαλαν τη σφραγίδα τους στις
αναπαραστάσεις που έχουμε για την αλληλεγγύη. Ορισμένες από αυτές είναι: Οικογένεια και «υποχρέωση» να
βοηθάει ο ένας τον άλλον στα δύσκολα, χριστιανισμός και φιλανθρωπία, συνδικαλισμός και εργατικές
διεκδικήσεις, αλλά και εθνική ομοψυχία, όταν οι περιστάσεις το απαιτούν. Δεν είναι ίσως τυχαίο που, μέσα στη
βαθιά κρίση που βιώνει η χώρα, ακόμη και οι πολιτικοί ηγέτες χρησιμοποιούν την ίδια λέξη για να ζητήσουν τη
στήριξη άλλων κρατών στο πλαίσιο μιας -αμφισβητούμενης- ευρωπαϊκής οικογένειας.

Η ατομική αλληλεγγύη γίνεται κοινωνική στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, όταν το κράτος αναλαμβάνει να
εγγυηθεί το δικαίωμα όλων στην υγεία, την εργασία, την εκπαίδευση. Η συνδρομή στους φτωχούς, τους
αδύναμους, τους ασθενείς, τους άνεργους και στους ηλικιωμένους οργανώνεται και ρυθμίζεται από την
κρατική εξουσία που, ακόμη και σήμερα, ιδρύει «Ταμεία Αλληλεγγύης» κάνοντας έκκληση στην ατομική και
κοινωνική ευαισθησία των προνομιούχων απέναντι στους μη προνομιούχους.

Σήμερα που το κράτος πρόνοιας αδυνατεί να υπάρξει και μολονότι ο φόβος απέναντι στον Άλλο διογκώνεται,
εξακολουθούν να υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι, έξω από κόμματα, ομάδες και ιδεολογίες, επιμένουν να
προσφέρουν κάτι από τον εαυτό τους κόντρα στη Σαρτρική ρήση «Η κόλαση είναι οι άλλοι».Jean Paul Sartre

Ίσως επειδή, για να αντέξει κανείς την κόλαση, χρειάζεται να βρει το νήμα που τον ενώνει με τους άλλους, ένα
νήμα που διαρκώς κόβεται από διαχωρισμούς και αποκλεισμούς, μικρές και μεγάλες απάτες, ορατές και
αόρατες μορφές βίας. Ίσως, επειδή προβάλλει βασανιστικά η αναγκαιότητα να επαναπροσδιορίσουμε τι
σημαίνουν κοινωνία και εαυτός ως ύστατη προσπάθεια να δώσουμε νόημα στο παρόν και το μέλλον.

Η ανάπτυξη του Εθελοντισμού είναι άρρηκτα συνυφασμένη και συνδεδεμένη με την ανάπτυξη της Κοινωνίας
Πολιτών. Τι είναι Κοινωνία Πολιτών; Είναι ένας ενδιάμεσος χώρος ανάμεσα στο κράτος και τον πολίτη και
ένα πλέγμα δια δράσεων ανάμεσα σε οργανώσεις που εκουσίως συστήνουν οι πολίτες. Η Κοινωνία Πολιτών
είναι ένα αντιστήριγμα στην Πολιτική Κοινωνία, δηλαδή το κράτος και συγχρόνως χώρος εθελούσιας και
ανιδιοτελούς συμμετοχής σε ένα πολιτικό και κοινωνικό σύνολο.

Βιλιογραφία:

1. Κωσταρίδου –Ευκλείδη Α., 2008, ΘΕΜΑΤΑ ΓΗΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ, Ελληνικά Γράμματα.

2. Δαρδαβέσης θ. & all, 1995, O οικονομικά ενεργός πληθυσμός των υπερηλίκων στην Ελλάδα, Κοινωνία Οικονομία και
Υγεία.
3. Γρηγοριάδου Α. & all , 1991, Ωρίμανση και γήρανση του ελληνικού πληθυσμού, Ελληνική Ιατρική.