UNANG PANDAIGDIGANG DIGMAAN

ANG UNANG PANDAIGDIGANG DIGMAAN AY ISANG HIDWAANG

INTERNASYONAL NA NAGANAP MULA 1914 HANGGANG 1918 NA
KINASANGKUTAN NG MGA MAKAPANGYARIHANG BANSA SA
MUNDO.
ANG DIGMAAN NA ITO AY MAY IBA'T IBANG
DAHILAN AT SANHI. NARITO ANG ILAN SA
MGA PANGUNAHING DAHILAN NG UNANG
PANDAIGDIGANG DIGMAAN:
1. ALYANSA -
ALYANSA - BAGO PA MAN SUMIKLAB ANG DIGMAAN, ANG MGA BANSA AY
NAGBUBUO NG MGA ALYANSA UPANG MAGKAROON NG KAKAMPI AT
PROTEKSYON. ANG TATLUHANG KASUNDUAN NG IMPERYONG BRITON,
IMPERYONG RUSO, AT PRANSIYA AY BUMUO NG ALYADONG PUWERSA,
SAMANTALANG ANG TRIPLE ALLIANCE NAMAN AY BINUBUO NG ALEMANYA,
AUSTRIYA-HUNGARYA, AT ITALYA. SA PAGLIPAS NG PANAHON, ANG MGA
ALYANSANG ITO AY NAGDULOT NG TENSYON AT LABANAN SA PAGITAN NG MGA
KASAPI NITO.
2. IMPERYALISMO -
IMPERYALISMO - ANG PAG-AAGAWAN SA MGA KOLONYA AT TERITORYO
SA BUONG MUNDO AY ISA SA MGA PANGUNAHING SANHI NG DIGMAAN.
ANG MGA MAKAPANGYARIHANG BANSA AY NAGKAKAROON NG
KOMPETISYON SA PAGHAHANGAD NG MAS MALAWAK NA TERITORYO AT
MGA MAPAGKUKUNAN. ANG PAG-AAGAWAN SA AFRICA, ASYA, AT IBA
PANG BAHAGI NG MUNDO AY NAGDULOT NG TENSYON AT LABANAN SA
PAGITAN NG MGA BANSA.
3. MILITARISMO -
MILITARISMO - ANG LABIS NA PAGPAPALAKAS NG MGA MILITAR NG MGA
BANSA AY NAGDULOT NG TENSYON AT PAGHAHANDA PARA SA DIGMAAN.
NAGKAROON NG KOMPETISYON SA PAGBILI NG ARMAS, PAGPAPALAKAS NG
HUKBONG-DAGAT, AT PAGBUO NG MGA SANDATAHANG LAKAS. ANG
MILITARISTIKONG PAG-UUNLAD AY NAGBIGAY DAAN SA PAGHAHANDA PARA
SA DIGMAAN AT NAGPALALA SA TENSYON SA PAGITAN NG MGA BANSA.
4. NASYONALISMO -
NASYONALISMO - ANG PAGIGING PAMBANSA NG MGA BANSA AT ANG
PAGTATANGGOL SA KANILANG MGA INTERES AY NAGDULOT NG TENSYON
AT LABANAN. ANG PAGPAPALAGANAP NG NASYONALISMO AT ANG
LABANAN PARA SA PANGANGALAGA NG KANILANG KULTURA AT
PAGKAKAKILANLAN AY NAGDULOT NG TENSYON AT DI-
PAGKAKAUNAWAAN SA PAGITAN NG MGA BANSA.
MGA ITO AY ILAN LAMANG SA MGA PANGUNAHING
DAHILAN NG UNANG PANDAIGDIGANG DIGMAAN.
ANG DIGMAAN NA ITO AY NAGDULOT NG MALAKING
PINSALA SA BUONG MUNDO AT NAGKAROON NG
MALAWAKANG EPEKTO SA KASAYSAYAN.
ANG UNANG PANDAIGDIGANG DIGMAAN AY
NAGRESULTA SA MARAMING
MAHAHALAGANG PANGYAYARI NA MAY
MALAKING EPEKTO SA BUONG MUNDO.
NARITO ANG ILAN SA MGA ITO:
1. PAGPATAY KAY ARCHDUKE FRANZ
FERDINAND
- NOONG HUNYO 28, 1914, SI ARCHDUKE FRANZ
FERDINAND NG AUSTRO-HUNGARIAN EMPIRE AY PINATAY
NG ISANG BOSNIAN SERB. ANG PAGPATAY NA ITO ANG
NAGSILBING PUNONG DAHILAN NG PAGSISIMULA NG
DIGMAAN.
2. DEKLARASYON NG DIGMAAN
- MATAPOS ANG PAGPATAY KAY ARCHDUKE FERDINAND,
NAGDEKLARA ANG AUSTRIA NG DIGMAAN LABAN SA
SERBIA NOONG HULYO 28, 1914. ITO ANG NAGSIMULA NG
SERYE NG MGA DEKLARASYON NG DIGMAAN NG IBA'T
IBANG MGA BANSA.
3. PAGBUO NG MGA ALYANSA
- BAGO SUMIKLAB ANG DIGMAAN, NAGBUO ANG MGA BANSA NG
MGA ALYANSA UPANG SUPORTAHAN ANG ISA'T ISA. ANG
TATLUHANG KASUNDUAN NG IMPERYONG BRITON, IMPERYONG
RUSO, AT PRANSIYA AY BUMUO NG ALYADONG PUWERSA,
SAMANTALANG ANG TRIPLE ALLIANCE NAMAN AY BINUBUO NG
ALEMANYA, AUSTRIYA-HUNGARYA, AT ITALYA.
4. PAKIKIDIGMA SA MGA FRONTE -
NAGKAROON NG MALALAKING LABANAN AT MGA FRONTE SA
IBA'T IBANG BAHAGI NG EUROPA. ILAN SA MGA ITO AY ANG
WESTERN FRONT, EASTERN FRONT, AT ITALIAN FRONT. ANG
MGA LABANG ITO AY NAGDULOT NG MALAKING PINSALA AT
PAGKAMATAY NG MARAMING SUNDALO.
DIGMAAN SA KARAGATAN
GREAT BRITAIN LABAN SA GERMANY
5. PAGGAMIT NG MGA BAGO AT
MAKABAGONG TEKNOLOHIYA
- ANG UNANG PANDAIGDIGANG DIGMAAN AY NAGDALA NG
MGA BAGONG TEKNOLOHIYA SA DIGMAAN TULAD NG MGA
MAKINA AT SASAKYANG PANDIGMA, MGA SANDATA TULAD
NG BARIL AT KANYON, AT MGA ARMAS TULAD NG KEMIKAL
NA SANDATA AT MGA GAS.
6. PAGLITAW NG MGA BAGONG BANSA
- MATAPOS ANG DIGMAAN, NAGKAROON NG MALAKING
PAGBABAGO SA MAPA NG EUROPA. MARAMING MGA
IMPERYO ANG GUMUHO AT NAGKAROON NG MGA BAGONG
BANSA TULAD NG CZECHOSLOVAKIA, POLAND, AT
YUGOSLAVIA.
ANG MGA NABANGGIT NA PANGYAYARI AY ILAN
LAMANG SA MGA MAHAHALAGANG PANGYAYARI
NA NAGANAP NOONG UNANG PANDAIGDIGANG
DIGMAAN. ANG DIGMAANG ITO AY NAGDULOT NG
MALAKING PINSALA AT NAGKAROON NG
MALAWAKANG EPEKTO SA KASAYSAYAN NG
MUNDO.
ANG UNANG PANDAIGDIGANG DIGMAAN AY
NAGDULOT NG MALAWAKANG BUNGA AT
EPEKTO SA BUONG MUNDO. NARITO ANG
ILAN SA MGA MAHAHALAGANG BUNGA NG
DIGMAANG ITO:
1. MALAKING BILANG NG MGA NASAWI
- ANG UNANG PANDAIGDIGANG DIGMAAN AY NAGRESULTA SA
NAPAKARAMING PAGKAMATAY. MAHIGIT 16 MILYONG MGA TAO ANG
NAMATAY, KABILANG ANG MGA SUNDALO AT SIBILYAN. ANG
NAPAKALAKING BILANG NG MGA NASAWI NA ITO AY NAGDULOT NG
MALAKING PAGKALUGMOK AT PAGDADALAMHATI SA MGA PAMILYA AT
KOMUNIDAD.
2. PAGBAGSAK NG MGA IMPERYO -
MATAPOS ANG DIGMAAN, ILANG MALALAKING IMPERYO TULAD NG
AUSTRO-HUNGARY, OTTOMAN EMPIRE, AT GERMAN EMPIRE AY
GUMUHO. ANG MGA NASABING IMPERYO AY NAUBOS ANG LAKAS
AT MAPAGKUKUNAN SA DIGMAAN AT NAGRESULTA SA
PAGKAWASAK NG KANILANG KAPANGYARIHAN AT TERITORYO.
3. PAGBAGO SA MGA HANGGANAN AT MAPA
NG EUROPA
- ANG DIGMAAN AY NAGDULOT NG MALAKING PAGBABAGO SA MGA
HANGGANAN AT MAPA NG EUROPA. MARAMING MGA BAGONG BANSA
ANG NABUO, TULAD NG CZECHOSLOVAKIA, POLAND, AT YUGOSLAVIA.
ANG MGA NASABING PAGBABAGO SA MGA HANGGANAN AY NAGDULOT
NG MGA TENSYON AT DI-PAGKAKAUNAWAAN SA MGA REHIYON NA MAY
MGA PANGKAT ETNIKO AT PAMPULITIKANG PAGKAKAIBA-IBA.
4. PAGLALA NG PULITIKAL AT PANG-
EKONOMIYANG TENSYON
- ANG DIGMAAN AY NAGDULOT NG MALALIM NA TENSYON SA
PULITIKA AT EKONOMIYA NG MGA BANSA. ANG MGA
PAGKAKAWATAK-WATAK NA NAGANAP AY HUMANTONG SA MGA
HIDWAANG SIBIL, REBOLUSYON, AT MGA KRISIS PANG-EKONOMIYA
SA MGA SUMUNOD NA TAON.
5. PAGKABUO NG LIGA NG MGA BANSA
- BILANG TUGON SA DIGMAAN, NABUO ANG LIGA NG MGA BANSA, ISANG
INTERNASYONAL NA ORGANISASYON NA LAYUNING MAPANATILI ANG
KAPAYAPAAN AT SEGURIDAD SA BUONG MUNDO. BAGAMAN HINDI
GANAP NA NAGTAGUMPAY ANG LIGA NG MGA BANSA SA PAGPIGIL NG
MGA DIGMAAN, ITO ANG NAGSILBING HALIMBAWA PARA SA PAGTATAG
NG KASALUKUYANG UNITED NATIONS.
ANG MGA NABANGGIT NA BUNGA AY ILAN LAMANG
SA MGA MAHAHALAGANG EPEKTO NG UNANG
PANDAIGDIGANG DIGMAAN. ANG DIGMAANG ITO
AY NAGDULOT NG MALAWAKANG PAGBABAGO AT
NAGTATAKDA NG LANDAS PARA SA MGA
PANGYAYARI SA MGA SUMUNOD NA DEKADA.
ANG UNANG PANDAIGDIGANG DIGMAAN AY
MAY MALALIM AT MALAWAKANG EPEKTO SA
EKONOMIYA NG MGA BANSA NA
NASANGKOT SA DIGMAAN. NARITO ANG
ILAN SA MGA EPEKTO NITO:
1. PAGKASIRA NG INFRASTRUKTURA
- ANG DIGMAAN AY NAGDULOT NG MALAWAKANG PINSALA SA
MGA IMPRASTRAKTURA TULAD NG MGA GUSALI, KALSADA,
TULAY, AT IBA PANG PASILIDAD. ANG PAGKASIRA NG MGA ITO AY
NAGRESULTA SA MALAKING GASTUSIN PARA SA PAGPAPAGAWA
AT PAGPAPALITAN NG MGA NASIRANG INFRASTRUKTURA.
2. PAGKALUGI SA EKONOMIYA
- ANG DIGMAAN AY NAGDULOT NG MALAKING PAGKALUGI SA
EKONOMIYA NG MGA BANSA. ANG PAGKAWASAK NG MGA INDUSTRIYA,
PAGKAKABARA NG MGA SUPPLY CHAIN, AT PAGKAWALA NG MGA
NEGOSYO AY NAGRESULTA SA PAGBAGSAK NG PRODUKSYON AT
PAGTAAS NG KAWALAN NG TRABAHO. ITO AY NAGDULOT NG
PAGBAGSAK NG HALAGA NG PERA AT PAGTAAS NG PRESYO NG MGA
PANGUNAHING BILIHIN.
3. PAGLALA NG UTANG
- UPANG PONDOHAN ANG DIGMAAN, MARAMING MGA BANSA ANG
NAGHIRAM NG MALALAKING HALAGA NG PERA. ANG PAGTAAS NG
GASTUSIN SA DIGMAAN AT ANG PAGKALUGI SA EKONOMIYA AY
NAGRESULTA SA PAGLAKI NG MGA UTANG NG MGA BANSA. ANG
PAGBABAYAD NG MGA UTANG NA ITO AY NAGDULOT NG MALAKING
PASAKIT SA MGA EKONOMIYA NG MGA BANSA.
4. PAGBAGO SA INDUSTRIYA AT
TEKNOLOHIYA
- ANG DIGMAAN AY NAGDULOT NG MGA PAGBABAGO SA MGA
INDUSTRIYA AT TEKNOLOHIYA. ANG PANGANGAILANGAN SA MGA
ARMAS, KAGAMITAN, AT PAG-AALAGA SA MGA SUNDALO AY NAGDULOT
NG PAG-UNLAD AT PAGBABAGO SA MGA SEKTOR TULAD NG ARMAS,
TRANSPORTASYON, AT MEDIKAL NA TEKNOLOHIYA. ANG MGA
PAGBABAGONG ITO AY NAGDULOT NG MGA OPORTUNIDAD AT PAG-
UNLAD SA ILANG MGA INDUSTRIYA.
5. PAGKAWALA NG MGA MAPAGKUKUNAN
- ANG DIGMAAN AY NAGDULOT NG PAGKAWALA NG MGA
MAPAGKUKUNAN TULAD NG MGA LUPAING SAKAHAN, MINAHAN,
AT IBA PANG LIKAS NA YAMAN. ANG MGA NASIRANG LUGAR AT
ANG PAGKAWALA NG KONTROL SA MGA TERITORYO AY
NAGRESULTA SA PAGKAWALA NG MGA MAPAGKUKUNAN NA
MAHALAGA SA EKONOMIYA NG MGA BANSA.
ANG MGA NABANGGIT NA EPEKTO AY ILAN LAMANG SA
MGA MALALAKING BUNGA NG UNANG
PANDAIGDIGANG DIGMAAN SA EKONOMIYA NG MGA
BANSA. ANG MGA EPEKTO NA ITO AY NAGDULOT NG
MALALIM AT PANGMATAGALANG PAGBABAGO SA MGA
EKONOMIYA NG MGA NASANGKOT NA BANSA.
PAGLAGDA NG KASUNDUAN NG ARMISTICE
NG COMPIÈGNE SA PAGITAN NG MGA
KAALYADO AT ALEMANYA
Ang katapusan ng Unang Digmaang Pandaigdig, na kilala rin
bilang Dakilang Digmaan, ay naganap noong ika-11 ng
Nobyembre 1918. Nagtapos ang digmaan sa paglagda ng
Kasunduan ng Armistice ng Compiègne sa pagitan ng mga
Kaalyado at Alemanya. Ito ang nagmarka ng paghinto ng mga
labanan sa Kanlurang Front at sa huli ay humantong sa pormal
na mga kasunduan sa kapayapaan na opisyal na nagtapos sa
digmaan. Ang katapusan ng Unang Digmaang Pandaigdig ay
may malaking epekto sa mundo, nagbago ng mga hangganan
sa pulitika, humantong sa pagbagsak ng mga imperyo, at
nagtakda ng entablado para sa mga susunod na tunggalian at
internasyonal na ugnayan.