ANG PAMUMUHAY NG MGA TAO MULA SA UNANG

KABIHASNAN NG MESOPOTAMIA
ANG PAG-USBONG NG KABIHASNAN AY UGAT SA MGA PAG-UNLAD NA NAGANAP SA
PANAHONG NEOLITIKO. BUNGA NITO AY ANG NABAGO ANG PAMUMUHAY NG MGA TAO,
MULA SA PAGIGING NOMAD AY NAGTATAG NG PERMANENTENG PAMAYANAN AT DAHIL
ROON AY NAGSIMULA NA MAGING BIHASA ANG MGA TAO SA IBA’T IBANG LARANGAN, SA
MGA ESTITUSYONG PANG-ESTADO O PAMAMAHALA, SA SISTEMA NG PAGTATAGO NG
TALAAN AT DOKUMENTO AT SA MAKABAGONG MGA TEKNOLOHIYA. ANG PAGIGING
ISANG LUNGSOD AY HINDI NAGTATAPOS SA MALAWAK NA TERITORYO AT MALAKING
POPULASYON AT PAGIGING SENTRO NG KALAKALAN PARA SA MGA MAGSASAKA AT
MANGANGALAKAL. ANG MGA KABIHASNAN AY KARANIWANG MAY SISTEMA NG
PAMAHALAAN O ESTADO NA NAMAMAHALA RITO. KALINSABAY NITO ANG
PAGKAKAROON NG RELIHIYON AT PAGHAHATING LIPUNAN. (SOCILA
STRATIFICATION)

ANG MESOPOTOMIA AY NAGMULA SA WIKANG GRIYEGO NA MESOS, NA IBIG SABIHIN

AY “GITNA” AT “POTAMOS” NA IBIG SABIHIN AY ILOG. ANG MESOPOTAMIA AY NABUO SA
PAGITAN NG DALAWANG ILOG, ANG ILOG TIGRIS AT EUPRHATES NA PAREHONG
NAGMULA SA KABUNDUKAN NG ARMENIA AT TUMATAGOS SA GOLPO NG PERSIA. ANG
ILOG TIGRIS AT EUPRHATES AY NAG-IIWAN NG MATABA LUPA NA GINAGAMIT NAMAN
SA PAGSASAKA MATABA ITO AT MAYAMAN SAPAGKAT DUMANAS ITO NG TAUNANG
BAHA, AT NAGSISILBI DIN ITONG DAANAN NG MGA KALAKAL NA PATUNGONG GOLPO
MULA SA DAGAT MEDITERRANEAN.

ANG MGA SUMERIAN

SA PAGTATAPOS NG PANAHONG NEOLITIKO, ANG MGA NOMADIKONG
MAMAMASTOL AY NAMALAGI SA KATIMUGANG BAHAGI NG MESOPOTAMIA AT
NAGSIMULANG MAMUHAY SA PAMAMAGITAN NG PAGSASAKA. NOONG UNA ANG MGA
SUMERIAN AY NAMUHAY SA PARAANG NOMADIKO. ANG NOMADIKONG PAMUMUHAY AY
TUMUTUKOY SA GAWI NG MGA TAO O PANGKAT NG TAO NA KUNG SAAN SILA AY
NAGPALIPAT-LIPAT NG TIRAHAN KUNG KINAKAILANGAN.

ANG MGA LATIANG MALAPIT SA BUNGANGA NG MGA ILOG NG TIGRIS AT EUPRHATES AY

NAGSILBING PANGINAINAN NG KANILANG MGA PINAPASTOL NA HAYOP AT
PINAGMUMULAN NG MGA ISDA. NAGING POSIBLE DIN ANG PAGSASAKA DAHIL SA TUBIG
NA NAGMUMULA SA MGA LATIAN. SA KALAUNAN, ANG MGA SUMERIAN LUMIKHA NG
MGA ISTRAKTURA GAYA NG MGA DAM AT DIKE UPANG MAIWASAN ANG PAGBAHA AT
MGA KANAL PANG-IRIGASYON SA TUYONG BAHAGI NG LUPA.

3500 B. C. E.
NAGSIMULANG TUMUNGO ANG MGA NOMADIKONG SUMER SA MGA LUPANG
SAKAHAN MULA SA KABUNDUKAN. SILA AY NAKIHALUBILO SA MGA NAUNANG
NAGSASAKANG TAO SA MESOPOTAMIA AT DI NAGTAGAL, ANG KATIMUGANG BAHAGING
IYONG NG MESOPOTAMIA AY TINAWAG NA SUMER. DAHIL RITO DUMAMI ANG MGA
PAYAMANAN SA TABI NG ILOG HANGGANG SA HUMANTONG ITO PAGKAKABUO NG 12
LUNGSOD-ESTADO NA PINAMUMUNUAN NG ISANG LUGAL O HARI. ANG BAWAT
LUNGSOD-ESTADO AY MAY SARILING LUPANG SAKAHAN NA NAKAPALIGID DITO,
SARILING PAMAHALAAN AT MALAYA SA IBA PANG LUNGSOD-ESTADO. ANG ILAN SA MGA
KILALANG LUNGSOD NA ITO AY: ERIDU, KISH, LAGASH, URUK UR AT NIPPUR.
MATATAGPUAN SA BAWAT LUNGSOD-ESTADONG ITO ANG ISANG TEMPLO NA
TINATAWAG NA ZIGGURAT.

NAITALA NG MGA SUMERIAN ANG MGA KAGANAPAN SA KANILANG LIPUNAN SA

PAMAMAGITAN NG KANILANG SISTEMA SA PAGSULAT NA TINATAWAG NA CUNEIFORM
NA ANG IBIG SABIHIN AY HUGIS SINSEL O WEDGED-SHAPED. ANG ILANG SA MGA
MAHAHALAGANG AMBAG NG MGA SUMER SA ATING KABIHASNAN AY ANG GULOG AT
ARARO. GAYUNDIN ANG PAGKAKAROON NG SISTEMANG IRIGASYON NA NAGING
DAHILAN UPANG MATUSTUSAN ANG PANGANGAILANGAN SA PAGKAIN NG LUMALAKING
POPULASYON.

ANG MGA AKKADIAN

NOONG 2350 B. C. E SINAKOP NI SARGON I (2334 B. C. E - 2279 B. C. E.) ANG MGA
LUNGSOD-ESTADO AT ITINATAG ANG KAUNA-UNAHANG IMPERYO SA DAIGDIG. SI
SARGON I AY MULA SA HILAGANG BAHAGI NG MESOPOTAMIA SA LUNGSOD NG AKKADA
O AGADE. DAHIL DITO, ANG KAUNA-UNAHANG IMPERYO SA DAIGDIG AY TINAWAG NA
AKKADIAN. SA PAMUMUNO NG MGA ANAK NI SARGON I KALAUNAN, ANG IMPERYONG
ITINATAG NIYA AY TUMAGAL LAMANG NG 150 NA TAON. ANG ISA SA PINAKAHULING
MAHUSAY NA PINUNO NG MGA AKKADIAN AY SI NARAM-SIN (2254 B. C. E. – 2281 B. C.
E). SA PAGBAGSAK NG MGA AKKADIAN AT PAGKALIGALIG NG MESOPORTANIA, ANG
MGA LUNGSOD ISULONG MULI ANG KANILANG PAGIGING MALAYA.

PANGUNAHIN SA MGA LUNGSOD NA ITO AY ANG UR. SA ILALIM NI UR-NAMMU (2112 B.

C. E. -2095 B. C. E.) ANG LUNGSOD NA ITO AY NAGING KABISERA NG ISANG IMPERYONG
KUMALABAN SA MGA AKKADIAN. NOONG 2100 B. C. E., PANANDALIANG NABAWI NG UR
ANG KAPANGYARIHAN NITO AT PINAMUNUAN ANG SUMER AT AKKAD. SA ILALIM NG
PAMUMUNO NG APO NI UR-NAMMU NA SI IBBI-SU (2028 B. C. E. – 2004 B. C. E.), ANG UR
AY BUMAGSAK SA PAGDATING NG MGA AMORITE AT HURRIAN SA MGA MESOPOTAMIA.
SA LOOB NG SUMUNOD NA TATLONG SIGLO, ANG MGA LUNGSOD SA KATIMUGAN,
PARTIKULAR ANG ISIN AT LARSA, AY NAGTUNGGALIAN UPANG MAKONTROL ANG
REHIYON.

ANG MGA BABYLONIAN

ANG LUNGSOD NG BABYLON AY NAGSIMULANG LUMAKAS NA HUMANTONG SA
PAGSAKOP NG MESOPATAMIA AT PAGHAHARI NI HAMMURABI MULA 1792 HANGGANG
1750 B. C. E. ANG BABYLON AY NAGING KABISERA NG IMPERYONG BABYLONIA. SA
PANAHON NG KANIYANG PAGHAHARI, NASAKOP NIYA ANG MGA KAHARIAN SA HILAGA,
KABILANG ANG MGA PINUNO NG KAHARIANG ASHUR. ANG KATIPUNAN NG MGA BATAS
NI HAMMURABI, NA MAS KILALA BILANG CODE OF HAMMURABI O BATAS NI
HAMMURABI, ANG ISANG NAPAKA-HALAGANG AMBAG NG MGA SINAUNANG TAO SA
KABIHASNAN. NOONG 1595 B. C. E., SINALAKAY NG MGA HITTITE MULA SA ANATOLIA
ANG BABYLON. MATAGUMPAY SILA AT NAKUHA NILA ANG ESTATWA NI MARDUK,
PATRON NG BABYLON.

MATAPOS ANG MAHABANG PANAHON, PINANIWALANG ANG MGA KASSITE NG

NAGHAHARI SA BABYLON AT ANG KAHARIAN NG HURRIAN SA MITANNI SA HILAGA ANG
NAMAYANI SA MESOPOTAMIA. ANG KAALAMAN UKOL SA MGA KASSITE AT HURRIAN AY
MULA SA MGA TALA NG NEW KINGDOM SA EGYPT AT HITTITE NG ANATOLIA. NOONG
1350 B. C. E., ANG MITANNI ANG BUMAGSAK DAHIL SA PATULOY NA PANGGIGIPIT NG
MGA HATTITE SA KANLURAN. ANG MGA HATTITE AY ORIGINAL NA NAGMULA SA
HILAGANG-SILANGANG BAHAGI NG BLACK SEA. LUMISAN SILA AT NANIRAHAN SA
KASALUKUYANG TURKEY. NAPATANYAG SILA SA PAGMIMINA NG IRON ORE AT
PAGGAWA NG MGA KAGAMITANG BAKAL.

ANG MGA ASSYRIAN

ANG ASSYRIAN AY MATATAGPUAN SA BULUBUNDUKING REHIYON SA HILAGA NG
BABYLON. SAKOP NG REHIYONG ITO ANG HILAGANG BAHAGI NG TIGRIS HANGGANG SA
MATAAS NA KABUNDUKAN NG ARMENIA, ITO ANG PINAKA MALUPIT NA IMPERYONG NA
ITATAG SA FERTILE CRESCENT SA PAMUMUNO NI HARING ASHURBANIPAL. ANG MGA
ASSYRIAN ANG KAUNA-UNAHANG NAKABUO NG EPEKTIBONG SISTEMA NG PAMUMUNO
SA IMPERYO. GINAYA ITO NG IBANG PANGKAT SA MALAPIT NA SILANGAN ANG
PAMAMALAKAD NG IMPERYONG ASSYRIAN. ITO ANG KAUNA-UNAHANG AKLATAN NA
MAY 200,00O TABLETANG LUWAD NA ITINAYO NI ASHURBANIPAL.
ANG PATULOY NA PAG-AALSA NG MGA LUNGSOD TULAD NG MEDIA AT BABYLONIA NA
NASAKOP NG ASSYRIA AY NAKAPAG BAWAS NANG MALAKI SA YAMAN NG ASSYRIA AT
NAGPAHINA NG HUKBO NITO. NAGKAISA ANG MGA CHALDEANS, MEDES, AT PERSIANO
NOONG 612 B. C. UPANG PAGTULUNGANG SALAKAYIN ANG ASSYRIA.

ANG MGA CHALDEAN

ANG PAMUMUNO NI HARING NEBUCHADNEZZAR ANG NAGDALA SA MGA
CHALDEAN SA RUROK NG TAGUMPAY. PUMILI SIYA NG MATATALINONG MGA
KABATAAN MULA SA MGA SINAKOP NIYA NA LUPAIN UPANG MAGING KATULONG NIYA
SA PAMUMUNO. ANG HANGING GARDENS OF BABYLON ANG ISA SA PINAKA
NAKAKAHANGANG TANAWIN SA SINAUNANG PANAHON, AT ANG MGA CHALDEANS ANG
LUMINANG NG KONSEPTO NG ZODIAC AT HOROSCOPE.

TANGING SI NEBUCHADNEZZAR II LAMANG ANG NAGING MALAKAS NA HARI NG MGA

CHALDEAN. SA KANIYANG PAGKAMATAY MAHIHINANG HARI ANG NAMUNO SA
CHALDEAN. SA KARANGYAAN, KASAGANAHA, AT KASAYAHAN LAMANG SILA
NAKATUON, HINDI NILA NAPATATAG ANG EKONOMIYA, PULITIKA, AT SANDATAHAN.
NANG LUMUSOB ANG MGA PERSIANO NOONG 529 B. C. MABILIS NAGAPI ANG MGA
CHALDEAN NA NAGING SIMULA NG PAGBAGSAK NG IMPERYO NITO.

ANG MGA PERSIAN

KASALUKUYAN ITONG MATATAGPUAN SA IRAN, ANG IMPERYONG PERSIAN O
IMPERYONG ACHAEMENID AY NAGMULA SA PANGALAN NI ACHAEMENES, ISA SA MGA
NAUNANG PINUO NG LUNGSOD-ESTADO. NAGSIMULAG MAMUNO ANG MGA PERSIAN
NOONG PANAHON NI CYRUS THE GREAT (559 B. C. E. – 530 B. C. E.) AT NAPASAILALIM SA
KANILA ANG MEDES AT CHALDEANS SA MESOPOTAMIA AT ASIA MINOR (TURKEY).
HINATI ANG MGA IMPERYO SA MGA LALAWIGAN O SATRAPY AT PINAMAHALAAN NG
GOBERNADOR O SATRAP.
NOONG SI DARIUS THE GREAT NA ANG NAMUMUNO AY UMABOT ANG KANILANG
PNANAKOP HANGGANG INDIA. NAPATANYAG DIN ANG MGA PERSIAN SA PAGSULONG NG
RELIHIYONG ZOROASTRIANISM NA ITINATAG NI ZOROASTER, NAPAGAWA DIN DITO ANG
ISANG ROYAL ROAD NA TINATAYANG MAY HABANG 1677 MILYA O 2699 NA KILOMETRO
MULA SARDIS HANGGANG SUSA. MATAPOS ANG PAMUMUNO NINA CYRUS, CAMBYSES,
DARIUS AT XERXES NAWALAN NA NG MAHUSAY NA PINUNO ANG MGA PERSIANO. ITO
ANG PANGUNAHING DAHILAN NG KANILANG PAGBAGSAK. NAGING MADALAS ANG PAG-
AAWAY NG MGA LUPAING NASASAKUPAN NG IMPERYO. ANG KAWALAN NG PAGKAKAISA
ANG NAGPABILIS SA KANILANG PAGBAGSAK.