MGA SINAUNANG KABIHASNAN SA TSINA

• ANG MGA KABIHASNANG UMUSBONG SA TSINA AY BAHAGYANG MAS BATA

KUNG IHAHAMBING SA MGA SINAUNANG KABIHASNAN NG KANLURANG
ASYA AT TIMOG ASYA. UMUSBONG ANG MGA KABIHASNAN SA ILOG
HWANG-HO NOONG 2000 BCE, MAHIGIT KUMULANG 1500 TAON MATAPOS
ANG PAGBUO NG MGA LUNGSOD-ESTADO NG SUMER AT 1000 TAON
MATAPOS MAITAYO ANG MGA LUNGSOD NG MOHENJO-DARO AT HARAPPA.
ILANG LABI NG MGA PINANINIWALAANG SINAUNANG TAO ANG NATAGPUAN
DIN SA ILOG YANGTZE, ANG PINAKAMAHABANG ILOG SA ASYA.
•TINATAWAG DING YELLOW RIVER ANG ILOG HWANG-HO DAHIL SA
KULAY DILAW NA LUPANG NAAANOD NG ILOG NA ITO. NAGMUMULA
ANG ILOG SA MGA KABUNDUKAN NG HILAGANG-KANLURANG TSINA,
DUMARAAN SA HILAGANG BAHAGI, AT NAGTATAPOS SA YELLOW SEA.
NAKALIKHA ANG ILOG NA ITO NG MALAPAD NA LAMBAK SA PARANG
NG HILAGANG TSINA, NA SIYANG NAGING MAINAM NA PANANAHANAN
NG MGA SINAUNANG TSINO.
• NAKAPAGPATAYO RIN ANG MGA SINAUNANG TSINO NG MGA KABIHASNANG
AGRARYO SA LAMBAK ILOG HWANG-HO DAHIL SA MGA NATURAL NA HARANG NA
NAGHIHIWALAY SA KANILA SA IBANG BAHAGI NG ASYA. NAHIHIWALAY ITO SA
SUBCONTINENT NG INDIA DAHIL SA BULUBUNDUKING HIMALAYA. SA SILANGAN
NAMAN AY NAROON ANG DAGAT TSINA AT DAGAT PASIPIKO.
• ANG MGA KULTURANG YANGSHAO AT LUNGSHAN
PANAHONG NEOLITIKO, ANG MGA SINAUNANG TSINO AY NAKATIRA SA MGA
KABUNDUKAN NG HILAGA AT KANLURANG TSINA DAHIL WALA PA SILANG
KAKAYAHANG PIGILAN ANG PAG-APAW NG ILOG HWANG-HO. ANG PAGLUTAS SA
SULIRANING ITO ANG PUMILIT SA KANILA NA MAG-ORGANISA AT BUMUO NG
LIPUNAN. NANG MATUTUNAN NA NG MGA TSINO ANG PAGKONTROL SA PAGBAHA NG
ILOG, NAKABUO SILA NG MGA PAMAYANAN SA KAPATAGAN MALAPIT SA ILOG
HWANG-HO. NABUHAY SILA SA PAGTATANIM NG PALAY, TRIGO, AT BARLEY.
• KASABAY SA KULTURANG YANGSHAO AY ANG PAG-USBONG NG KULTURANG
LUNGSHAN SA MGA PARANG NG SILANGANG TSINA (SA KASALUKUYANG
PROBINSYA NG SHANDONG). ANG TATAK NG KULTURANG LUNGSHAN AY ANG MGA
ITIM NA PALAYOK NA MAS MAGANDA ANG PAGKAKAGAWA AT HINDI
PINIPINTAHAN O PINAPALAMUTIAN.
• SA BANDANG KANLURAN NG KASALUKUYANG PROBINSYA NG HUNAN UMUSBONG
ANG KULTURANG YANGSHAO. PANGUNAHING TATAK NG KULTURANG ITO ANG
MAGAGANDANG PALAYOK NA KANILANG INIREREGALO SA MGA PUMANAW.
PINIPINTAHAN NILA ANG MGA PALAYOK NA ITO GAMIT ANG TATLONG KULAY: PUTI,
PULA, AT ITIM.
• PINANINIWALAANG NAGTAGPO ANG MGA KASAPI NG KULTURANG YANGSHAO AT
KULTURANG LUNGSHAN NOONG 2000 BCE. SA KANILANG PAGSASAMA,
NAKABUO SILA NG MAS MAAYOS NA MGA PAMAYANANG NABABAKURAN NG
MGA PADER. NATUKLASAN DIN NILA KUNG PAANO GUMAWA NG SANDATA MULA
SA TANSO.
• PAG-USBONG NG MGA DINASTIYA
NANINIWALA ANG MGA TSINO NA ANG KANILANG MGA PINUNO AY PINAPAYAGAN
NG DIYOS NA MAMUNO BASTA’T SILA’Y MAKATARUNGAN. TINATAWAG ANG
GANITONG PAGBASBAS NG MGA DIYOS NA MANDATE OF HEAVEN O “MANDATO NG
LANGIT”. BUKOD PA SA BASBAS NA KANILANG NATATANGGAP, PINANINIWALAAN
DIN NG MGA TSINO NA ANG KANILANG MGA PINUNO AY ANAK MISMO NG DIYOS.
BINABANSAGAN NILA ANG KANILANG MGA PINUNO BILANG “ANAK NG LANGIT.”
• DINASTIYANG HSIA
MATINDING PINSALA ANG DINARANAS NOON NG HILAGANG TSINA TUWING
UMAAPAW ANG ILOG HWANG-HO. AYON SA MGA ALAMAT, NATUKLASAN NG ISANG
BAYANING NAGNGANGALANG SI YU ANG PAGPIGIL SA MATINDING PAGBAHA. SI YU
ANG PINANINIWALAANG NAGTAYO NG UNANG DINASTIYANG TSINO NOONG 2000
BCE: ANG DINASTIYANG HSIA. GAYUNPAMAN, HINDI PA NAPAPATUNAYAN NG MGA
ARKEOLOGO AT ANTROPOLOGO AND DINASTIYANG ITO.
• DINASTIYANG SHANG
AYON SA MGA KWENTO, NAGING LUBHANG MAHIGPIT ANG MGA PINUNONG HSIA
KUNG KAYA’T NAWALA SA KANILA ANG MANDATO NG LANGIT. PINALITAN ANG
DINASTIYANG SHANG NOONG 1500 BCE.

NAPATUNAYAN NG MGA ARKEOLOGO ANG PAG-IRAL NG DINASTIYANG SHANG NANG

MATAGPUAN NILA NOONG 1920 ANG MGA LABI NG LUNGSOD NG AN-YANG SA
HILAGANG PARANG NG TSINA. ISA ANG AN-YANG SA MGA PANGUNAHING LUNGSOD
NG MGA SHANG. NAHUKAY MULA RITO ANG MGA KASANGKAPAN AT SANDATANG
GAWA SA BATO, KAHOY, AT MGA BUTO NG HAYOP.
ORACLE BONE
• ORACLE BONE
ISANG BUTONG GINAMIT SA PANGHUHULA NOONG PANAHON NG DINASTIYANG
SHNAG (NASA PANGANGALAGA NG MUSÉE ROYAL DE MARIEMONT, BELGIUM
• NAHUKAY RIN MULA SA MGA LUNGSOD NG SHANG ANG ILANG MGA BUTO NG HAYOP
NA MAY MGA NAKAUKIT NA KATANUNGAN. PINANINIWALAANG ANG MGA BUTONG
ITO AY GINAGAMIT SA PANGHUHULA AT PAGLIKHA NG MGA PROPESIYA. MATAPOS
UKITAN ANG ISANG PALAPAD NA BUTO (KARANIWA’Y GALING SA BALIKAT NG MGA
BAKA) NG ISANG TANONG, ITATAPAT ITO SA APOY HANGGANG SA ITO AY MABITAK
AT MAGKAROON NG MGA LAMAT. PINANINIWALAAN NG MGA TSINO NA ANG MGA
LAMAT NA ITO AY NAKAPAGBIBIGAY NG SAGOT SA TANONG NA KANILANG INUKIT.
DAHIL SA GAMIT NA ITO AY NAKAPAGBIBIGAY NG SAGOT SA TANONG NA KANILANG
INUKIT.
• DINASTIYANG CHOU
NOONG 1100 BCE, PINATALSIK SA PUWESTO NG MGA CHOU ANG MGA NAGHAHARING
SHANG AT BUMUO SILA NG BAGONG DINASTIYA. MULING GINAMIT NA DAHILAN NG PAG-
AALSA ANG PAGKAWALA NG MANDATO NG LANGIT.
NAGTAGAL ANG DINASTIYANG CHOU NANG 900 TAON, MAS MAHABA SA NAUNANG
DALAWANG DINASTIYA. KUNG IHAHAMBING SA TERITORYO NG DINASTIYANG SHANG,
MAS MALAWAK ANG SAKOP NGMGA CHOU- MULA SA ILOG WEI SA KANLURAN
HANGGANG SA KARAGATAN SA SILANGAN; AT MULA SA TIMOG MANCHURIA SA HILAGA
HANGGANG SA LAMBAK YANGTZE SA TIMOG. BAGAMA’T NAGKAROON NG KAGULUHAN SA
PAMUMUNO AT PAKIKIDIGMA SA PAGITAN NG MGA ESTADONG NAKAPALOOB SA
DINASTIYANG CHOU, NAGING MAHALAGA PA RIN ANG PANAHONG ITO SA PAG-UNLAS NG
KABIHASNANG TSINO.
• MGA PILOSOPIYANG UMUSBONG SA TSINA
DAHIL NAGING MAS KOMPLIKADO ANG LIPUNANG TSINO SA KANILANG PAG-UNLAD,
KINAILANGAN NILA NG MAS MAAYOS NA PAMAHALAAN. BUNSOD NITO, NAGKAROON
NG MGA TAGAPANGASIWA ANG PAMAHALAAN.
ANG MGA TAGAPANGASIWANG ITO AY KADALASANG HINDI NOBILIDAD. KARANIWAN
SILANG MGA GURO AT MGA ISKOLAR NA NAGING MGA PANTAS NG PULITIKA AT
PAMAHALAAN.
• SI CONFUCIUS AT ANG CONFUCIANISMO
ISA SA MGA LINGKOD-BAYAN NA NAMUHAY SA PANAHONG ITO AY SI KUNG FU-TZU,
NA MAS KILALA NGAYON BILANG SI CONFUCIUS. SIYA ANG TINUTURING NA
PINAKAMAHUSAY NA PANTAS NG MGA TSINO. NABUHAY SIYA NOONG 551 BCE
HANGGANG 479 BCE, SA PAREHONG PANAHON NA NABUHAY SI BUDDHA SA INDIA
HINDI SINASADYA NI CONFUCIUS NA MAGTATAG NG RELIHIYON O PANINIWALA,
SUBALIT MARAMI SA TSINA ANG TUMUTURING SA KANYANG PILOSOPIYA
(CONFUCIANISMO) BILANG RELIHIYON.
• SINUBUKAN DING ILARAWAN AT BIGYANG-KAHULUGAN NI CONFUCIUS ANG MGA
TAMANG ASAL NA DAPAT ISABUHAY NG MGA TAO SA PAKIKIPAG-UGNAYAN. ANIYA,
MAY LIMANG PANGUNAHING UGNAYAN ANG MGA TAO:
1. UGNAYAN NG NAMUMUNO SA KANYANG MGA PINAMUMUNUAN;
2. UGNAYAN SA PAGITAN NG MAGULANG AT ANAK;
3. UGNAYAN NG MAG-ASAWA;
4. UGNAYAN NG MGA MAS NAKAKATANDA SA MGA MAS NAKABABATANG KAPATID;
5. UGNAYAN NG MGA MAGKAKAIBIGAN O MGA KASAPI SA ISANG KOMUNIDAD.
• ANG PAMILYA AT ANG KABABAIHAN SA LIPUNANG TSINO
ANG PAMILYA ANG PINAKAMAHALAGANG BAHAGI NG LIPUNANG TSINO- MAS
MAHALAGA PA SA SARILI O SA PAMAHALAAN. ISA SAMGA PINAKAMAHALAGANG
UGALI NG MGA TSINO AY ANG FILIAL PIETY O PAGGALANG AT PAGSUNOD SA MGA
MAGULANG. BUKOD SA PAGGALANG AT PAGSUNOD SA MGA MAGULANG, KAILANGAN
DING GALANGIN NG MGA TSINO ANG KANILANG MGA NINUNO. ISA SA MGA
HALIMBAWA NITO AY ANG PAG-AALAY NG MGA PINUNO NG TSINA SA MGA ESPIRITU
NG KANILANG MGA YUMAONG NINUNO ,
• SI LAO TZU AT ANG TAOISMO
HABANG ABALA ANG MGA NAGTATAGUYOD NG CONFUCIANISMO, KINONTRA NAMAN
NG MGA NANINIWALA SA TAOISMO (NA KUNG BIGKASIN AY DAW-IS-MO) ANG
PAGKAKAROON NG LABIS NA MGA ALITUNTUNIN SA BUHAY. NANINIWALA ANG MGA
TAOIST NA ANG PAMUMUHAY NANG TAMA AT NAAAYON LANG DAPAT SA LANDAS NG
TAO O BATAS NG KALIKASAN.
• ANG MGA IMPERYONG TSINO
SA TULUYANG PAGBAGSAK NG DINASTIYANG CHOU NOONG 265 BCE, PINALITAN
SILA NG MGA PINUNO NA NAGPAPALAWAK, NAGPANATILI, AT NAGPALAKAS SA
IMPERYONG TSINO.
• DINASTIYANG CH’IN
PINABAGSAK NG MGA PINUNO NG CH’IN ANG HULING MGA PINUNO NG CHOU.
NOONG 221 BCE, GANAP NANG NASAKOP NG MGA CH’IN ANG DATING TERITORYO NG
MGA CHOU AT ANG MGA KARATIG-LUPAIN NITO. MAIKSING PANAHON LAMANG ANG
ITINAGAL NITO SUBALIT ANG KANILANG NILIKHANG DINASTIYA ANG ITINUTURING
NA UNANG IMPERYO NG TSINA. SA KATUNAYAN, ANG KASALUKUYANG PANGALAN NG
TSINA AY NAGMULA SA TAGURI SA DINASTIYANG ITO.
• DINASTIYANG HAN
SA PAGBAGSAK NG DINASTIYANG CH’IN, NAGKAROON NG AGAWAN NG
KAPANGYARIHAN SA PAGITAN NG MGA NAG-ALSA. NOONG 202 BCE, KINILALA ANG
ISA SA MGA NAGING PINUNO NG PAG-AALSA NA SI LIU PANG BILANG SUSUNOD NA
EMPERADOR NG TSINA.
LIU BANG
• DAHIL SA LAWAK NG IMPERYO NG DINASTIYANG HAN, NAKALIKHA ANG MGA
MANGANGALAKAL NA TSINO NG MAS MARAMING RUTA PARA SA KALAKALAN.
PINAKATANYAG DITO ANG SILK ROUTE– RUTANG MULA TSINA AY DUMADAAN SA
GITNANG ASYA PATUNGONG INDIA, PERSIA, HANGGANG SA SILANGANG BAHAGI NG
IMPERYONG ROMANO SA EUROPA.
• SA LARANGAN NAMAN NG SINING, NATUKLASAN NG MGA GUMAGAWA NG
PALAYOK ANG PAGLIKHA NG PORSELANA. KUNG IHAHAMBING SA IBA, ANG MGA
PALAYOK AT SISIDLANG YARI SA PORSELANA AY MAYROONG MAS MAKINTAB AT
MALINIS NA ANYO. NANG LUMAON, ANG PORSELANA AY GINAMIT NA RIN SA
PAGGAWA NG MGA PINGGAN, MANGKOK, AT LASA. NAGING TANYAG ANG TSINA
SA PAGGAWA NG MGA PORSELANANG PINGGAN NA TINAWAG SA EUROPA BILANG
CHINA.
•ANG SI NAN . GAYA NG MAGNETIC COMPASS SA KASALUKUYAN,
ITINUTURO NG HAWAKANG TILA KUTSARA ANG DIREKSYON. SUBALIT,
KUNG ANG COMPASS SA NGAYON AY TUMUTURO SA HILAGA, TIMOG
NAMAN ANG TINUTUMBOK NG SINAUNANG COMPASS NA ITO.
• GININTUANG PANAHON NG TSINA
SA MULING PAGKAKAISA NG TSINA SA ILALIM NG DINASTIYANG SUI, DINASTIYANG
T’ANG, AT DINASTIYANG SUNG, MULI SILANG NAGKAPAGTATAG NG KAPITA-
PITAGANG IMPERYO NA KINAINGGITAN MAGING NG MAUUNLAD NA KABIHASNAN SA
EUROPA NOONG PANAHONG IYON. ANG MATAAS NA ANTAS NG KULTURA AT
TEKNOLOHIYA NA NAKAMIT NG MGA TSINO, LALO NA NOONG PANAHON NG
DINASTIYANG T’ANG, ANG DAHILAN NG PAGLAKAS NG KANILANG IMPLUWENSYA AT
KAPANGYARIHAN. DAHIL DITTO, ITINUTURING NG MGA HISTORYADOR ANG
PANAHON NG DINASTIYANG T’ANG BILANG “GININTUANG PANAHON” NG
KABIHASNANG TSINO.
• DINASTIYANG SUI
NAGTAPOS ANG PANAHON NG PAGKAKAWATAK-WATAK SA PAMAMAGITAN NG
PANANAKOP SA TIMOG TSINA NI YANG JIAN. MULI NIYANG NAPAG-ISA ANG TSINA NI
YANG JIAN. MULI NIYANG NAPAG-ISA ANG TSINA BILANG IMPERYO. IDINEKLARA NI
YANG JIAN ANG KANYANG SARILI BILANG SI EMPERADOR WEN NG DINASTIYANG SUI
(NA KUNG BIBIGKASIN AY “SU-WI”). BAGAMAN MAIKSI LAMANG ANG PAMAMAYANI NG
DINASTIYANG ITO (MULA 581 CE HANGGANG 618 CE LAMANG SA ILALIM NG
DALAWANG EMPERADOR)
• DINASTIYANG T’ANG
SA PAMUMUNO NG IKALAWANG EMPERADOR NG MGA DINASTIYANG T’ANG NA SI
T’AI-TSUNG, UMABOT ANG TERITORYO NG TSINA SA MGA LUPAIN NG GITNANG ASYA
AT TIBET. NOONG 655 CE, NASAKOP NA RIN ANG SUMUSUNOD NA EMPERADOR ANG
BUONG KOREA. ANG KAMPANYANG ITO AY PINAMUNUAN MISMO NG ASAWA NG
EMPERADOR NA SI EMPERATRIS WU HOU, NA KILALA RIN BILANG SI WU TSE-TIEN.
• DINASTIYANG SUNG
ITINATAG ANG DINASTIYANG SUNG NOONG 960 CE. KAIBA SA MGA NAUNANG
DINASTIYA, HINDI BINIGYAN-DIIN NG MGA PINUNO NG SUNG ANG PAGLAWAK NG
KANILANG IMPERYO. SA HALIP, MINABUTI NILANG PANATILIHIN LAMANG ANG
KANILANG KAPANGYARIHAN SA MGA PINAKAMAHALAGANG BAHAGI NITO.
IPINAUBAYA NILA ANG DATING MGA TERITORYO NG DINASTIYANG T’ANG SA HILAGA AT
KANLURAN KABILANG ANG TIBET AT MANCHURIA- SA PAMUMUNO NG MGA BARBARO.
PARA SA KANILA, WALA NAMANG NAITUTULONG ANG PAGPAPANATILI SA MGA LUPAING
ITO BAGKUS AY PINAGLALAANAN LANG NG PONDO. GUMANA ANG KANILANG
ISTRATEHIYA SA LOOB NG MAHIGIT 100 TAON. SUBALIT, DAHIL SA KANILANG
PAGPAPABAYA, UNTI-UNTING LUMAKAS ANG PUWERSA NG KANILANG MGA KALABAN.
FOOTBINDING
LILY FEET
DANCING AND SINGING
(PEASANTS RETURNING FROM
WORK). Ipinintang larawan ni
ma yuan
ISANG HALIMBAWA NG JIAOZI, O
SALAPING PAPEL NOONG DINASTIYANG
SUNG.
• ANG HULING MGA DINASTIYANG TSINO
SA PAGSISIMULA NG IKA-A2 DANTAON, NAGSIMULANG MANAKOP SI GENGHIS KHAN,
PINUNO NG MGA MONGGOL NA ISA SA MGA KINATATAKUTANG PINUNO SA MUNDO.
NAGBUNSOD ITO NG UNTI-UNTING PAGHINA NG MGA DINASTIYA SA KASAYSAYANG
TSINO.
• ANG MGA MONGOL AT ANG DINASTIYANG YUAN
ANG DAKILANG PINUNO NG MGA MONGGOL NA SI TEMUJIN AY MAS KILALA SA
PANGALANG GENGHIS KHAN, NA ANG IBIG SABIHIN AY “PINUNO NG DAIGDIG.”
PINAG-ISA NI GENGHIS KHAN ANG IBA’T-IBANG MGA TRIBO NG MGA MONGOL UPANG
MANAKOP SA HILAGANG TSINA. SA KANYANG PANAHON, HINDI PA SA NASAKOP NG
MGA MONGOL ANG DINASTIYANG SUNG SA TIMOG NG TSINA. NANG PUMANAW SI
GENGHIS KHAN NOONG 1227, ANG KANYANG APO NA SI KUBLAI KHAN ANG
NAGPATULOY SA PANANAKOP NG TSINA.
GENGHIS KHAN
KUBLAI KHAN
• DINASTIYANG MING
HUMINA ANG KAPANGYARIHAN NG MGA MONGOL DAHIL SA PAGKAMATAY NI KUBLAI
KHAN NOONG 1294. DAHIL DITO, MARAMING TSINO ANG NAG-ALSA UPANG MABAWI
ANG KAPANGYARIHAN MULA SA MGA DAYUHAN.
NOONG 1368, NAGTAGUMPAY SI ZHU YUANZHANG, ISANG MANGGAGAWANG PINUN0 NG
PAG-AALSA, SA PAGPAPATALSIK SA MGA MONGOL. ITINATAG NIYA ANG DINASTIYANG
MING NAGLAYONG MAIBALIK ANG DIGNIDAD AT KALUWALHATIAN NG MGA TSINO
MATAPOS ANG PAMUMUNO NG MGA DAYUHAN. SINIKAP NG MGA PINUNONG MING NA
MAABOT ANG KAHUSAYANG NAKAMIT NG MGA DINASTIYANG T’ANG AT SUNG.
ZHU YUANZHANG
• DINASTIYANG CH’ING
GINAMIT NG ISANG DAYUHANG PANGKAT ANG PAGBAGSAK NG DINASTIYANG MING
UPANG AGAWIN ANG KAPANGYARIHAN SA TSINA. INAGAW NG MGA MANCHU MULA SA
MANCHURIA ANG LUPAIN NA NASA HILAGANG –SILANGAN NG TSINA. ITINATAG NG
MGA MANCHU ANG DINASTIYANG CH’ING (KILALA RIN BILANG DINASTIYANG QING O
DINASTIYANG MANCHU), NA NAGTAGAL HANGGANG 1912. BAGAMA’T MAITUTURING NA
DAYUHAN ANG MGA MANCHU, MAS MALAPIT ANG KANILANG KULTURA SA MGA TSINO
DAHIL KANILA RING TINANGGAP AT ISINABUHAY ANG MGA KAISIPANG CONFUCIAN
MULA SA TSINA.