PAG-USBONG AT

PAGUNLAD NG MGA
KLASIKONG
KABIHASNAN
AP 8
Q2 W3
■ MAGANDANG ARAW MGA MAG-AARAL!
KUMUSTA? NAWA’Y LIGTAS AT NASA
MABUTING KALAGAYAN KAYONG LAHAT.

■ AKO, SI SIR MEDEL, ANG INYONG TEACHER

RADIO-BROADCASTER PARA SA 87.9 DZMC
RADYO PAG-ASA,KAAGAPAY SA
PAGHAHATID NG KAALAMAN, DALUYAN NG
KARUNUNGAN.
■ AT NARITO NA ANG BAGONG EPISODE NG
RADYO KAALAMAN SA ARALING PANLIPUNAN,
KUNG SAN LEARNING MO ANG NUMBER 1!

■ OH READY NA BA KAYO SA ATING

PANIBAGONG PAGLALAKBAY? BAGO TAYO
MAGSIMULA, TIYAKING NAKAHANDA NA ANG
INYONG MGA MODYUL SA ARALING
PANLIPUNAN, BALLPEN AT SAGUTANG PAPEL.
■ TARA! SIMULAN NA NATIN ANG ATING
PAGLALAKBAY!

■ SA PAGTATAPOS NG PAGLALAKBAY NATIN

NGAYONG ARAW, KAYO AY INAASAHANG:

■ 1. NATUTUKOY ANG IBA’T-IBANG KLASIKONG

KABIHASNAN SA AFRICA, AMERICA, AT MGA
PULO SA PACIFIC.
■ 2. NATATAYA ANG MGA DAHILAN NG PAG-
USBONG AT PAG-UNLAD NG MGA
KLASIKONG KABIHASNAN,

■ 3. NASUSURI ANG PAMUMUHAY NG MGA TAO

SA PANAHON NG KLASIKONG KABIHASNAN.
■ NOONG NAKARAANG LINGGO, NATALAKAY
NATIN ANG IBA’T-IBANG KONTRIBUSYON NG
KABIHASNANG ROMANO. NALAMAN NATIN NA
ANG KANILANG MGA NAGAWA AY NAGKAROON
NG MALAKING IMPLUWENSIYA SA ATING
KASALUKUYANG PANAHON?

■ MAGBIGAY KA NGA NG ISANG KONTRIBUSYON

NG KABIHASNANG ROMANO NA NAGAGAMIT PA
RIN SA KASALUKUYAN?
■ TAMA! NARIYAN ANG PAGKADISKUBRE SA
SEMENTO, ANG RIGHT TO “VETO”, ANG
AQUEDUCT, AT IBA PANG MGA KONTRIBUSYON.

■ NGAYONG ARAW, MAGLALAKBAY TAYO SA

IBA’T-IBANG PANIG NG DAIGDIG, MULA AFRICA,
AMERICA, AT MGA PULO SA PACIFIC OCEAN,
UPANG PAG-ARALAN KABIHASNANG
UMUSBONG SA MGA LUGAR NA ITO.
■ SIMULAN NATIN SA KONTINENTE NG AFRICA.
MATATANDAAN NA ANG KONTINENTENG ITO
AY KILALA SA PAGKAKAROON NG MAYAMAN
NA FLORA AND FAUNA.

■ IBIG SABIHIN, MARAMING URI O SPECIES NG

MGA HAYOP AT HALAMAN ANG MATATAGPUAN
DITO. SAGANA RIN SA YAMANG MINERAL ANG
AFRICA KATULAD NG DIYAMANTE O
DIAMONDS.
■ SA KANLURANG BAHAGI NG AFRICA
UMUSBONG ANG KAHARIAN NG AXUM
NOONG 350 C.E. MATATAGPUAN ITO SA
KASALUKUYANG HILAGANG ETHIOPIA, AT
UMABIT HANGGANG SA ERITREA,
SILANGANG SUDAN, YEMEN, AT TIMOG NA
BAHAGI NG SAUDI ARABIA.
■ MALAWAK ANG PAKIKIPAGKALAKALAN NG
AXUM, AT SA KATUNAYAN, ITO AY MAY PORMAL
NA KASUNDUAN NG KALAKALAN SA MGA GREEK.

■ MGA ELEPANTE, IVORY O NGIPIN AT PANGIL NG

ELEPANTE, SUNGAY NG RHINOCEROS, PABANGO,
AT PAMPALASA O REKADO ANG KARANIWANG
KINAKALAKAL NILA SA MEDITERRANEAN AT
INDIAN OCEAN.
■ KAPALIT NITO, UMAANGKAT ANG AXUM NG
MGA TELA, SALAMIN, TANSO, BAKAL, AT IBA PA.

■ ISANG RESULTA NG MALAWAKANG

KALAKALAN NG AXUM AY ANG PAGTANGGAP
NITO NG KRISTIYANISMO. NAGING OPISYAL NA
RELIHIYON NG KAHARIAN ANG KRISTIYANISMO
NOONG 395 C.E.
■ ANG GHANA ANG UNANG ESTADONG
NAITATAG SA KANLURANG AFRICA.
SUMIBOL ANG ISANG MALAKAS NA ESTADO
SA REHIYONG ITO DULOT NG LOKASYON
NITO SA TIMOG NA DULO NG KALAKALANG
TRANS-SAHARA.

■ MATATAGPUAN ITO SA KASALUKUYANG

LUGAR SA TIMOG-SILANGANG MAURITANIA,
AT ILANG BAHAGI NG MALI.
■ NAGKAROON SA GHANA NG MALAKING
PAMILIHAN NG IBA’T IBANG PRODUKTO
TULAD NG IVORY, OSTRICH, FEATHER,
EBONY, AT GINTO.

■ ANG MGA ITO AY IPINAGPALIT NG MGA

KATUTUBO SA ASIN, TANSO, FIGS, DATES,
SANDATANG YARI SA BAKAL, KATAD, AT IBA
PANG PRODUKTONG WALA SILA.
■ ANG IMPERYONG MALI NAMAN ANG TAGAPAGMANA NG
GHANA. NAGSIMULA ANG MALI SA ESTADO NG
KANGABA, ISA SA MAHALAGANG OUTPOST NG
IMPERYONG GHANA.

■ UMAKYAT ANG IMPERYONG MALI NG SENEGAL RIVER AT

GAMBIA RIVER, PASILANGAN PATUNGONG TIMBUKTU, AT
PAHILAGA PATUNGONG SAHARA DESERT.

■ DAHIL DITO, NAHAWAKAN NILA ANG MGA RUTA NG

KALAKALAN SA KANLURANG BAHAGI ANG AFRICA.
■ NGAYON NAMAN, TALAKAYIN NATIN ANG
IMPERYONG SONGHAI.

■ SIMULA PA NOONG IKAWALONG SIGLO, ANG

SONGHAI AY NAKIKIPAGKALAKALAN NA SA
MGA BERBER NA TAON-TAON AY
DUMARATING SA MGA RUTA NG
KALAKALAN SA NIGER RIVER.
■ MALIBAN SA KALAKALAN, DALA RIN
NG MGA BERBER ANG
PANANAMPALATAYANG ISLAM. SA
PAGSAPIT NG 1010, TINANGGAP NI DIA
KOSSOI, HARI NG MGA SONGHAI, ANG
ISLAM.

■ BAGAMA’T HINIKAYAT NIYA ANG MGA

SONGHAI NA TANGGAPIN ANG ISLAM,
■ KUNG INYONG MAPAPANSIN, ANG MGA KLASIKAL
NA KABIHASNAN SA AFRICA AY NAGTAGUMPAY
SA PAMAMAGITAN NG PAKIKIPAGKALAKALAN SA
IBA’T-IBANG BANSA SA MEDITERRANEAN.

■ ANG MGA PRODUKTONG NANGGALING SA MGA

HAYOP AT HALAMAN ANG KARANIWAN NILANG
IPINAPALIT SA MGA PAMPALASA, MGA GAMIT NA
GAWA SA BAKAL, AT IBA PANG KASANGKAPAN NA
WALA SA KANILANG LUGAR.
■ SA KABILANG DAKO NAMAN NG DAIGDIG,
NARIYAN ANG MGA KLASIKONG
KABIHASNAN SA AMERICA.

■ NAGMULA ITO SA MESOAMERICA O

GITNANG AMERICA, AT SA TIMOG AMERICA.
■ ANG PAGIGING MAUNLAD AT
MAKAPANGYARIHAN AY NAGTULAK SA MGA
KABIHASNAN SA MESOAMERICA AT TIMOG
AMERICA NA MANAKOP NG LUPAIN AT
MAGTAYO NG IMPERYO.

■ MALAWAK ANG NAGING IMPLUWENSIYA NG

MGA MAYA, AZTEC, AT INCA KUNG KAYA’T
ITINUTURING ANG MGA ITO NA
KABIHASNANG KLASIKAL SA AMERICA.
■ NAMAYANI ANG KABIHASNANG MAYA SA YUCATAN
PENINSULA, ANG REHIYON SA TIMOG MEXICO
HANGGANG GUATEMALA.

■ NABUO RITO ANG MGA PAMAYANANG LUNGSOD NG

MAYA TULAD NG UAXACTUN, TIKAL, EL MIRADOR, AT
COPAN.

■ ANG CHICHEN ITZA, ISA SA MGA 7 WONDERS OF THE

WORLD, AY IPINATAYO SA PANAHON NG KABIHASNANG
MAYA, NA NAGING SENTRONG PANRELIHIYON,
POLITICAL, AT MILITAR, AT SIYA RING SENTRONG
PANGKALAKALAN NG YUCATAN PENINSULA.
■ ANG MGA AZTEC NAMAN AY NAGING
MAKAPANGYARIHAN SA GITNANG BAHAGI NG
MESOAMERICA.

■ MATATANDAAN NA SA BAHAGI RING ITO UMUSBONG

ANG SINAUNANG KABIHASNANG OLMEC. BUNGA
NITO, ANG PAMUMUHAY AT PANINIWALA NG MGA
AZTEC AY MAY IMPLUWENSIYA NG MGA OLMEC.
SUBALIT, HINDI TULAD NG MGA OLMEC, ANG MGA
AZTEC AY NAGPALAWAK NG KANILANG TERITORYO.
■ ANG MGA AZTEC AY MGA NOMADIKONG TRIBO NA
ANG ORIHINAL NA PINAGMULAN AY HINDI TUKOY.
UNTI-UNTI SILANG TUMUNGO SA LAMBAK NG
MEXICO SA PAGSAPIT NG IKA-12 SIGLO C.E.

■ ANG SALITANG AZTEC AY NANGANGAHULUGANG

“ISANG NAGMULA SA AZTLAN,”ISANG MITIKONG
LUGAR SA HILAGANG MEXICO.
■ NOONG IKA-12 SIGLO NAMAN, ISANG PANGKAT
NG MGA TAO ANG NANIRAHAN SA HILAGANG-
KANLURANG BAHAGI NG LAKE TITICACA SA
MATABANG LUPAIN NG LAMBAK NG CUZCO.

■ ANG SALITANG INCA AY NAGANGAHULUGANG

“IMPERYO.”

■ SAKLAW NG IMPERYONG ITO ANG

KASALUKUYANG LUPAIN NG PERU, ECUADOR,
BOLIVIA, AT ARGENTINA.
■ NGAYON NAMAN, PUMUNTA TAYO SA PACIFIC
OCEAN. MAY MGA KABIHASNAN DIN PALANG
NAGMULA DOON. TARA AT TUKLASIN NA NATIN!

■ ANG MGA PULO SA PACIFIC O PACIFIC ISLANDS AY

NAHAHATI SA TATLONG MALALAKING PANGKAT
ANG POLYNESIA, MICRONESIA, AT MELANESIA.
ANG MGA KATAWAGANG ITO AY IGINAWAD NG
MGA KANLURANIN MATAPOS NILANG MAKITA
ANG KAAYUSAN NG MGA PULO AT ANG ANYO NG
MGA KATUTUBO NITO.
■ ANG POLYNESIA AY MATATAGPUAN SA GITNA AT TIMOG
NA BAHAGI NG PACIFIC OCEAN NA NASA SILANGAN NG
MELANASIA AT MICRONESIA.

■ NANGANGAHULUGAN ANG SALITANG POLYNESIA NA

“MARAMING ISLA”. ANG POLYNESIA AY HIGIT NA MALAKI
KAYSA PINAGSAMANG LUPAIN NG MELANASIA AT
MICRONESIA.

■ TOHUA ANG TAWAG SA MGA SENTRONG PAMAYANAN NA

KADALASANG NASA GILD NG MGA BUNDOK. ITO AY
TANGHALAN NG MGA RITWAL AT PAGPUPULONG.
■ ANG PANGUNAHING KABUHAYAN NG MGA POLYNESIAN AY
PAGSASAKA AT PANGINGISDA.ANG KARANIWANG TANIM NILA AY
TARO O GABI, YAM O UBE, BREADFRUIT, SAGING, TUBO, AT NIYOG.

■ SA PANGINGISDA NAMAN NAKAHUHULI SILA NG TUNA, HIPON,

OCTOPUS, AT MAGING MGA PATING.

■ SA LARANGAN NG PANANAMPALATAYA, NANINIWALA SILA SA

BANAL NA KAPANGYARIHAN O MANA. ANG KATAGANG MANA AY
NANGANGAHULUGANG “BISA” O “LAKAS.”SA MGA SINAUNANG
POLYNESIAN, ANG MANA AY MAAARING NASA GUSALI, BATO,
BANGKA, AT IBA PANG BAGAY.
■ SA KABILANG BANDA, ANG MALILIIT NA
PULO AT ATOLL NG MICRONESIA AY
MATATAGPUAN SA HILAGA NG MELANESIA
AT SA SILANGAN NG ASYA.

■ NANGANGAHULUGAN ANG MICRONESIA NA

“MALILIIT NA ISLA”. ANG MGA SINAUNANG
PAMAYANAN DITO AY MATATAGPUAN
MALAPIT SA MGA LAWA O DAGAT-DAGATAN.
ITO AY UPANG MADALI PARA SA MGA TAO
ANG LUMABAS AT MAGLAYAG SA
■ TRIVIA TIME!

■ ITINATAG NG MGA MICRONESIAN ANG KANILANG MGA

PAMAYANAN SA BAHAGING HINDI GAANONG
TINATAMAAN NG BAGYO O MALALAKAS NA IHIP NG
HANGIN. ITO AY DAHIL SA PACIFIC OCEAN NABUBUO ANG
MGA LOW PRESSURE AREA NA NAGIGING BAGYO.

■ TUMATAHAK ANG MGA BAGYONG ITO PAKANLURAN O

HILAGANG KANLURAN HANGGANG TUMAMA SA
KALUPAAN. AT ISA ANG PILIPINAS SA MGA UNANG
TINATAMAAN NG MGA BAGYONG NABUBUO SA PACIFIC
OCEAN.
■ PAGSASAKA ANG PANGUNAHING KABUHAYAN NG
MGA MICRONESIAN.NAGTATANIM SILA NG TARO,
BREADFRUIT, NIYOG, AT PANDAN. PANGINGISDA ANG
ISA PANG IKINABUBUHAY NG MGA MICRONESIAN.

■ ANIMISMO RIN ANG SINAUNANG RELIHIYON NG

MGA MICRONESIAN. ANG MGA RITUWAL PARA SA
MGA MAKAPANGYARIHANG DIYOS AY
KINAPAPALOOBAN NG PAG-AALAY NG UNANG ANI.
■ ANG MELANESIA NAMAN AY MATATAGPUAN
SA HILAGA AT SILANGANG BAYBAY-DAGAT
NG AUSTRALIA.

■ NANGANGAHULUGAN ANG MELANESIA

“MAIITIM ANG MAMAMAYAN NG ISLA”. ITO
AY DAHIL SA ANG KULAY NG BALAT NG MGA
KATUTUBONG NAKATIRA DITO AY
NAAPEKTUHAN NG MAINIT NA KLIMA AT
LAPIT NG KANILANG PAMAYANAN SA
DAGAT.
■ PINAMUMUNUAN ANG MELANESIA NG MGA
MANDIRIGMA. TAGUMPAY SA DIGMAAN ANG
PANGKARANIWANG BATAYAN NG PAGPILI SA PINUNO.

■ SA MARAMING GRUPONG PAPUAN, ANG KULTURA AY

HINUBOG NG MGA ALITUNTUNIN NG MGA MANDIRIGMA
TULAD NG KATAPANGAN, KARAHASAN, PAGHIHIGANTI,
AT KARANGALAN.
■ ANOTHER TRIVIA!

■ ALAM NYO BA NA ANG PELIKULANG MOANA AY HANGO SA

KLASIKONG KABIHASNAN NG MGA ISLA SA PACIFIC?
PARTIKULAR DITO ANG MGA ISLA NG HAWAII, SAMOA,
TONGA, AT TAHITI.

■ MAKIKITA SA NASABING PELIKULA ANG MARAMING

KULTURA AT TADISYONG POLYNESIAB, KAGAYA NG
“WAYFINDING” O ANG PAGGAMIT NG IBA’T-IBANG PARAAN
NG PAGLALAYAG SA DAGAT. HALIMBAWA NITO ANG
PAGPAPAKAWALA NG MGA IBON, NA KAPAG HINDI BUMALIK
ANG MGA ITO, IBIG SABIHIN AY MALAPIT NA SILA SA
KALUPAAN.
■ GUMAMIT DIN NG MGA SALITANG POLYNESIAN SA PELIKULA,
KAGAYA NG SALITANG MOANA NA ANG IBIG SABIHIN AY
KARAGATAN, AT TALA NA ANG IBIG SABIHIN AY KUWENTO SA
■ SUBUKAN NATING BALIKAN ANG MGA
KLASIKONG KABIHASNAN. SA AFRICA,
NARIYAN ANG KAHARIANG AXUM,
IMPERYONG GHANA, MALI, AT SONGHAI.

■ SA MESOAMERICA NAMAN, NARIYAN ANG

KABIHASNANG MAYA, AZTEC, AT INCA.
■ SA PACIFIC NAMAN, NARIYAN ANG MGA
KABIHASNAN SA POLYNESIA, MICRONESIA,
AT MELANESIA.

■ SA PAGDAAN NG PANAHON, DUMADAMI

ANG MGA PAMAYANANG NAGIGING
KABIHASNAN LALO NA SA PANAHONG
KLASIKO. ANG PANAHONG ITO AY ANG PAG-
USBONG AT PAG-UNLAD SA IBA’T IBANG
LARANGAN NG PAMUMUHAY NG MGA TAO.
■ NATALAKAY NATIN KUNG PAANO NAKAIMPLUWENSIYA ANG
MGA PANGYAYARING NAGANAP SA MGA KABIHASNANG ITO
SA PAGTUGON SA HAMON NG MGA MAMAMAYAN SA MGA
NABANGGIT NA KONTINENTE TUNGO SA PAGBUO NG
KANILANG SARILING PAGKAKAKILANLAN.

■ NGAYON NAMAN, SUBUKAN NATING TAYAHIN ANG MGA

NATUTUNAN MO SA PAGLALAKBAY NATIN NGAYONG ARAW.
IHANDA NA ANG INYONG MGA SAGUTANG PAPEL AT
BUKSAN ANG INYONG MODULE SA PAHINA 23, AT SAGUTAN
NATIN ANG GAWAIN SA PAGKATUTO BILANG 7. HANDA KA
NA BA? TARA SIMULAN NA NATIN?
■ PAKINGGANG MABUTI ANG MGA PAHAYAG NA AKING
SASABIHIN. ISULAT SA INYONG SAGUTANG PAPEL ANG
WASTONG SAGOT NA HINIHINGI NG PANGUNGUSAP.
GAME!

■ 1. ITO ANG ITINUTURING NA KAUNAUNAHANG

ESTADONG NAITATAG SA KANLURANG AFRICA.

■ AT ANG TAMANG SAGOT AY GHANA! MAHUSAY!

■ 2. SILA ANG NAKIKIPAGKALAKALAN NA SA MGA
BERBER NA TAON-TAON AY DUMARATING SA MGA
RUTA NG KALAKALAN SA NIGER RIVER.
■ AT ANG TAMANG SAGOT AY SONGHAI! TAMA ULIT
KAYO!

■ 3. ANG SALITANG ITO AY NANGANGAHULUGANG

“ISANG NAGMULA SA AZ-TLAN,”ISANG MITIKONG
LUGAR SA HILAGANG MEXICO.
■ AT ANG WASTONG SAGOT AY AZTEC! VERY GOOD!
■ 4. ITO AY NANGANGAHULUGANG
“MARAMING MGA ISLA”.
■ AT ANG TAMANG SAGOT AY POLYNESIA!
TAMA!

■ 5. ITO AY NANGANGAHULUGANG “BISA” O

“LAKAS” NA MAAARING NASA GUSALI,
BATO, BANGKA, AT IBA PANG BAGAY.
■ AT ANG TAMANG SAGOT AY MANA!
CONGRATULATIONS!
■ BINABATI KO KAYO! TAPOS NA ANG ATING
PAGLALAKBAY! ALAM KONG MARAMI NA
NAMAN KAYONG NATUTUNAN SA IBA’T-
IBANG LUGAR NA ATING PINUNTAHAN.
■ KUNG MAY MGA KATANUNGAN PA KAYO
TUNGKOL SA PAKSANG ATING PINAG-
ARALAN, MAGCHAT LANG SA ATING MGA GC
OR PERSONAL NA MAG-PM KAY SIR MEDEL
PARA MATULUNGAN KO KAYO.
■ AT DITO NAGTATAPOS ANG PAGLALAKBAY NATING
NGAYONG ARAW. SAMAHAN NYO AKONG MULI SA
MGA SUSUNOD PA NATING EKSPEDISYON!

■ MULI, AKO SI SIR MEDEL, ANG INYONG TEACHER

RADIO-BROADCASTER PARA SA 87.9 DZMC RADYO
PAG-ASA,KAAGAPAY SA PAGHAHATID NG
KAALAMAN, DALUYAN NG KARUNUNGAN, NA
NAGSASABING.. SA RADYO KAALAMAN SA ARALING
PANLIPUNAN, LEARNING MO ANG NUMBER 1!