MGA SINAUNANG

KABIHASNAN SA ASYA
SUMER, INDUS AT
SHANG
 KABIHASNANG SUMER
ANG MESOPOTAMIA ANG KINILALA BILANG
CRADLE OF CIVILIZATION DAHIL DITO UMUSBONG
ANG UNANG SIBILISADONG LIPUNAN NG TAO.
MATATAGPUAN ANG MESOPOTAMIA SA GITNANG
SILANGAN NA TINAWAG NA FERTILE
CRESCENT(IRAQ), ISANG ARKO NG MATABANG LUPA
NA NAGING TAGPUAN NG IBAT-IBANG GRUPO NG
TAO MULA PERSIAN GULF HANGGANG
DALAMPASIGAN NG MEDITERANEAN SEA. SA LUGAR
NA ITO MATATAGPUAN ANG ILOG TIGRIS AT
EUPRATES KUNG SAAN UMUSBONG ANG
KABIHASNAN.
 NOONG PANAHONG NEOLITIKO NAITATAG ANG ILANG
PAMAYANAN SA LABAS NG REHIYON NG MESOPOTAMIA TULAD
NG JERICO SA ISRAEL AT CATAL HUYUK AT HACILAR SA
ANATOLIA (TURKEY SA KASALUKUYAN 6000BCE) NA PAWANG
MGA PAMAYANANG AGRICULTURAL. NAGKAROON NG
MALAWAKANG PAGTATANIM NG TRIGO AT BARLEY SA MGA
LUGAR NA ITO AT PINANINIWALAAN DIN NA NATUTO SILANG
MANGASO AT MAG-AALAGA NG MGA HAYOP.SUBALIT HINDI
RIN NAGTAGAL ANG MGA NATURANG PAMAYANAN DAHIL SA
SALAT ANG KAPALIGIRAN UPANG ANG PANGANGAILANGAN
NG MGA PAMAYANAN NA ITO.TANGING ANG KASAGUTAN SA
MGA SULIRANIN NA ITO AY ANG MATABANG LUPA NG TIGRIS
AT EUPRATES KUNG SAAN UMUSBONG ANG KABIHASNANG
SUMER(3500-3000 BCE) NA ITINURING NA PINAKAMATANDA AT
PINAKAUNANG KABIHASNAN SA DAIGDIG.
 DITO NAGSIMULA ANG PAG-USBONG NG IBAT IBANG
LUNSOD TULAD NG UR, URUK, ERIDU, LAGASH, NIPPUR AT
KISH. DAHIL SA KANILANG PINAGSANIB NA KAKAYAHAN AT
PANINIWALA SA MGA DIYOS AY NAITATAG ANG TEMPLO NA
TINAWAG NA ZIGGURAT,ANG PINAKAMALAKING GUSALI SA
SUMER. PINAMUMUNUAN NG MGA HARING PARI ANG MGA
LUNGSOD DITO NA HINDI LAMANG LIDER ISPIRITWAL AT
POLITICAL. SILA AY KUMAKATAWAN BILANG TAGAPAMAGITAN
NG TAO SA DIYOS KAYAT KONTROLADO NG MGA DIYOS
DIYOSAN ANG PAMUMUHAY NG TAO. SA USAPING PAMUMUHAY
NAMAN AY MAY KANIYA-KANIYANG ESPESYALISASYON ANG
MGA SUMERIAN NA NAGING HUDYAT NG PAG-UURI NG TAO SA
LIPUNAN. MATAAS ANG TINGIN SA MGA PINUNONG
HARI,KASUNOD NITO ANG MGA MANGAGALAKAL,ARTISAN, AT
MGA SCRIBE AT SA HULI ANG MGA MAGSASAKA AT ALIPIN.
NA TINAWAG NA CUNEIFORM KUNG SAAN AY NAITALA NG MGA
SCRIBE SA MGA CLAY TABLET ANG MGA MAHAHALAGANG
PANGYAYARING NAGAGANAP.NAGKAROON DIN NG PAG-UNLAD
SA KANILANG SINING AT NAITALA ANG MAHAHALAGANG
TRADISYON AT EPIKO TULAD NG EPIKO NG GILGAMESH NA
KATIBAYAN NG KANILANG KABIHASNAN. NAIMBENTO RIN ANG
TEKNOLOHIYA SA PAGSASAKA TULAD NG ARARO AT MGA
KARITON NA MAY GULONG AT NATUKLASAN DIN ANG
PAGGAWA NG PALAYOK AT PAGGAMIT NG PERANG
PILAK.SUMUNOD NA NATUKLASAN AY ANG PAGGAMIT NG
LUNAR CALENDAR AT ANG DECIMAL POINT SYSTEM. ITO AY
PATUNAY NA NAGKAROON NG PAG-UNLAD ANG
KABIHASNANG SUMER. SUBALIT SA KABILA NG KANILANG
KAUNLARAN NA ITO HINDI NAIWASAN NA MAY MGA GRUPO NA
NAINGGIT SA NATAMO NILANG PAG-UNLAD DAHILAN UPANG
SAKUPIN ANG KANILANG LUPAIN NA NAKAPAGPABAGSAK SA
KANILANG KABIHASAN.
 KABIHASNANG INDUS
SA TIMOG ASYA MAKIKITA ANG LAMBAK-ILOG NG INDUS AT GANGES.TULAD DIN
NG ILOGTIGRIS AT EUPRATES AY UMAAPAW DIN ITO TAON –TAON DAHIL SA
PAGKAKATUNAW NG YELO SA HIMALAYAS NA NAG-IIWANG DIN NG BANLIK NA
NAGPAPATABA SA LUPANG AGRICULTURAL NITO. BAGO PA MAN UMUNLAD ANG
KABIHASNANG ITO AY MAY MGA PAMAYANAN NANG NAITATAG NOONG PANAHON NG
NEOLITIKO.ITO AY ANG PAMAYANANG MHERGAH(3500 BCE) NA NASA KANLURAN NG
ILOG INDUS.MASASABING SEDENTERYO AT AGRICULTURAL ANG PAMUMUHAY N NG
TAO DITO BATAY SA MGA NAHUKAY NA EBIDENSIYA.MAY DALAWANG IMPORTANTENG
LUNGSOD ANG UMUSBONG DITO,ANG HARRAPA AT MOHENJO-DARO.PLANADO AT
ORGANISADO ANG MGA LUNGSOD NA ITO NA IPINAKITA SA MGA LANSANGANG
NAKADISENYONG KUWADRADO (GRID-PATTERN) AT PARE-PAREHO ANG SUKAT NA
BLOKE NG KABAHAYAN.PATUNAY ITO NA MAGALING MATEMATIKA ANG MGA
NANINIRAHAN DITO.MAY ISA O HIGIT PA ANG BANYO O PALIKURAN NA
NAKAKONEKTA SA SENTRALISADONG SISTEMA NG TUBO NG IMBURNAL SA ILALIM NG
LUPA.PINALAGAY NA ANG MGA DRAVIDIAN ANG BUMUO NG KABIHASNANG INDUS.ANG
 PINAMUMUNUAN ANG KABIHASNANG ITO NG MGA NAGHAHARING URI SA
LIPUNAN TULAD NG MGA HARING PARI. DAHIL SA SALAT SA MGA PUNONGKAHOY AT
METAL,PAGSASAKA ANG IKINABUBUHAY NG MGA TAO DITO.NATUTO RIN SILANG
MAKIPAGPAGKALAKALAN SA MGA KARATIG LUNGSOD.PINANINIWALAAN NA ANG
MGA MANGANGALAKAL NA ITO ANG UNANG GUMAMIT NG SISTEMA NG PAGSULAT
NG INDUS ANG PICTO GRAM NA WALANG SINUMANG EKSPERTO ANG
NAKAPAGPALIWANAG NITO KAYA NAGKAROON NG PAGKUKULANG SA KAALAMAN
TUNGKOL SA KABIHASNANG INDUS.MAY MGA ARTIFACT NA NAHUKAY DITO TULAD
NG MGA LARUAN AT ALAHAS NA PALAMUTI AT MGA PALAYOK NA NAGPAPAKITA NG
KANILANG KAHUSAYAN SA PAGGAWA NG MGA BAGAY NA ITO.NAGING MAHIWAGA
ANG PAGLAHO NG KABIHASNANG INDUS NOONG 1750 BCE.MAY PALIWANAG ANG
ISKOLAR DITO.AYON SA KANILA,MAARING NAGKAROON NG MGA KALAMIDAD NA
NAGANAP O MAARING NAGKAROON NG PAGSAKOP SA LUGAR NA PINANINIWALAANG
MGA ARYAN.WALANG MATIBAY NA EBIDENSIYANG NAIPAKITA SA MGA PALIWANAG
NA ITO.SA PAGLIPAS NG PANHON ANG KABIHASNANG ITO AY UNTI-UNTI NG
 KABIHASNANG SHANG
NAGING TAGPUAN NG KABISHASNANG SHANG ANG
ILOG HUANG HO NA TINAWAG DING YELLOW RIVER
DAHIL SA TUWING PAGKATAPOS NG PAGBAHA ANG TUBIG
NITO AY NAGIIWAN NG LOESS O DILAW NA LUPA NA
NAGSISILBING PATABA SA LUPAING AGRICULTURAL NA
MALAPIT DITO.ANG TAUNANG PAGBAHA SA ILOG NA ITO
AY KUMIKITIL NG MARAMING BUHAY AY
PIANGHAHANDAAN NG MGA TAO SA PAMAMAGITAN NG
PAGTATANIM NG MGA HALAMAN NA KOKONTROL SA
TUBIG AT PAGLALAGAY NG MGA DIKE.
 MAY MGA PAMAYANAN ANG UMUSBONG DITO BAGO ANG SHANG.ITO
ANG KALINANGANG YANGSHAO(3000BCE-1500 BCE) AT LUNGSHAN( 2500-
2000BCE)PAGTATANIM ANG PANGUNAHING GAWAIN SA PANAHONG
ITO.BAGATMAN MAS PERMANENTE ANG PAMAYANANG
LUNGSHAN,NAGKAROON NG KONTRIBUSYON SA PAMAYANANG
YANGSHAO.ISA SA GAWAING NG YANGSHAO AY PAGGAWA NG TAPAYAN
NA MAS NAHIGITAN AT PAGTUKLAS NG POTTERS WHEEL.MASASABING
ANG LUNGSHAN ANG TRANSISYON PATUNGO SA PANAHON NG
KABIHASNANG SHANG.MAY MGA NASULAT DIN NA MAY NAUNA PA SA
PAMAYANANG SHANG TULAD NG DINASTIYANG XIA SUBALIT WALANG
SAPAT NA DOKUMENTONG NAGPAPATUNAY DITO.SAMANTALANG SA
SHANG AY MAY MGA LABING NAHUKAY ANG MGA ARKEOLOHIYA NA
NAGPATUNAY SA KABIHASNANG ITO NOONG DEKADA 1920.ISA NA RITO
ANG ORACLE BONES O BUTONG ORAKULO NA GINAGAMIT SA
PANGHUHULA.PANINIWALA NILA NA NAKAKAUSAP NILA ANG MGA
 ANG SHANG AY PINAMUMUNUAN NG MGA PARING –HARI NA NAGING
ORGANISADO SA PAGAAYOS NG KANILANG LUNGSOD NA
NAPAPALIBUTAN NA MATATAAS NA PADER NA NAGING PAGHAHANDA
SA MADALAS NA DIGMAAN SA KANILANG LUPAIN.MAY MALINAW NA
PAGHAHATI NG LIPUNAN SA LUPAIN NA ITO,ANG MGA ARISTOKRASYA
AT ANG MABABANG URI NA NAIILARAWAN SA URI NG KANILANG
TIRAHAN.NATUKLASAN ANG SISTEMA NG PAGSULAT NA TINAWAG NA
CALLIGRAPHY NA NAGSISILBING TAGAPAG ISA NG TSINO.BAGAMAT
MAY IBAT-IBANG WIKA NASENTRO LAMANG SA ISANG SISTEMA NG
PAGSULAT ANG MGA TSINO AT ANG MGA SIMBOLO NG BUTONG
ORAKULO ANG GINAMIT NA KARAKTER NA UNANG SIMBOLO NG
PAGSUSULAT NILA.IPINALAGAY NG MGA TSINO NA ANG KABIHASNANG
UMUSBONG SA HUANG HO ANG ISA SA MGA SINAUNANG KABIHASNAN
SA DAIGDIG.ANG PANANAW NILANG ITO AY NAGPAPATULOY TUNGO SA