ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΠΟ 20 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

3η Γραπτή Εργασία
Ακαδημαϊκό έτος: 2022-2023
Τα καλλιτεχνικά κινήματα του 19ου αιώνα

Φοιτήτρια: Φωτεινή Ξανθού

Α.Μ: 150013
Τμήμα: ΗΛΕ-47
Καθηγητής-Σύμβουλος: Αναστασία Σιώψη

Αθήνα, Φεβρουάριος-2023
 Περιεχόμενα
Εισαγωγή………………………………………………………………………...…..….….σελ. 2
Πρώτη ενότητα: Η ζωγραφική στον Ρομαντισμό και τον Νεοϊμπρεσιονισμό…….……...…σελ. 3
Δεύτερη ενότητα: Αρχιτεκτονική Αρ Νουβώ - Casa Batllo ……………….….…………....σελ. 7
Τρίτη ενότητα: Η μουσική και ο ιμπρεσιονισμός με βάση το Απομεσήμερο ενός Φαύνου ....σελ. 9
Συμπεράσματα…………………………………………………………...……...……..…..σελ. 11
Βιβλιογραφία…………………………………………………………….……….…....…..σελ. 12

1
Εισαγωγή
Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο Ρομαντισμός, το καλλιτεχνικό κίνημα που κυριάρχησε στην
Ευρώπη εξέφραζε τις κοινωνίες των περισσότερων χωρών μετά τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική
Επανάσταση. Οι κοινωνικές εξελίξεις όμως, μέχρι τα τέλη του ίδιου αιώνα, δημιούργησαν πολλά
καλλιτεχνικά ρεύματα τα οποία ενέπνευσαν τις πολιτικές, κοινωνικές και αισθητικές αλλαγές
που θεμελίωσαν τις αρχές της ευρωπαϊκής κοινωνίας όπως την ξέρουμε μέχρι σήμερα.
Προσπαθώντας να ανακαλύψουμε τις καινοτομίες της εποχής στη ζωγραφική, τόσο στην
τεχνοτροπία όσο και στη θεματική, θα εξετάσουμε δύο έργα, ένα από το κίνημα του
Ρομαντισμού, τη «Σχεδία της Μέδουσας», του Gericault και ένα χαρακτηριστικό του
Νεοϊμπρεσιονισμού, τους «Χαρτοπαίκτες» του Cezanne. Στη συνέχεια θα αναλύσουμε ένα έργο
αρχιτεκτονικής της Art Nouveau, το κτίσμα Casa Batllo, του Gaudi, εξετάζοντας παράλληλα το
ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο κατά την περίοδο της δημιουργίας του. Στη μουσική θα
προσπαθήσουμε να αποδώσουμε τις αντιδράσεις που παρουσιάστηκαν στον Ρομαντισμό, κατά
τον 20ο αιώνα, από το κίνημα του Ιμπρεσιονισμού, μέσα από το έργο του Debussy, «Το
απόγευμα ενός Φαύνου». Σε αυτό θα δούμε τις νέες μουσικές φόρμες και τους τρόπους
έκφρασης που σηματοδότησαν το πέρασμα από τη ρομαντική στη μοντέρνα μουσική.

2
Πρώτη ενότητα
Η ζωγραφική στον Ρομαντισμό και τον Νεοϊμπρεσιονισμό

Μετά τη διάσπαση των φεουδαρχικών κοινωνιών, τη Βιομηχανική Επανάσταση και την

αστικοποίηση που ακολούθησε από τα μέσα του 18 ου αιώνα, η πτώση του βιοτικού επιπέδου του
μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού οδήγησε σε επαναστατικά κινήματα, με αποκορύφωμα τη
Γαλλική Επανάσταση και τον Διαφωτισμό. Στις τέχνες, με επίκεντρο τις πνευματικές ιδέες
αυτών των κινημάτων είχαν επικρατήσει ο ορθολογισμός και τα κλασικιστικά ιδεώδη που
εκφράζονταν μέσα από το κίνημα του Νεοκλασικισμού. Η διεκδίκηση κοινωνικών αιτημάτων
όμως, οδήγησε στη διατύπωση νέων ιδεαλιστικών θεωριών, με επίκεντρο τον άνθρωπο, που
έφεραν ραγδαίες εξελίξεις στις κοινωνικές τάξεις και μια αντίδραση στον ρασιοναλισμό του
Διαφωτισμού και την εκβιομηχάνιση προβάλλοντας ως αντίποδα τα πνευματικά ιδεώδη. Η
άνοδος της αστικής τάξης και η σταδιακή δημιουργία εθνικών κρατών αναζωπύρωσε το αίσθημα
ελευθερίας και ανεξαρτησίας από κάθε μορφή εξουσίας. Η τέχνη, στο πρώτο μισό του 19ου
αιώνα, αποδεσμευμένη από τους παραγγελιοδότες μονάρχες ή την Εκκλησία, αρχίζει να
δημιουργεί για να αφυπνίσει συνειδήσεις, να κατακρίνει κοινωνικές ομάδες ή συμπεριφορές ή
να εκφράσει απλώς το προσωπικό συναίσθημα και τη σκέψη του καλλιτέχνη. Ο μεγαλοφυής
ρομαντικός καλλιτέχνης, εκφράζοντας τις ιδέες του, μπαίνει αυτήν την περίοδο στο βάθρο του
ιερέα.1
Νέες αισθητικές κατευθύνσεις, που εκφράστηκαν μέσα από το κίνημα του Ρομαντισμού
άρχισαν να λειτουργούν ως αντίδραση στους αυστηρούς κανόνες και στην πεζότητα του
κλασικισμού. Ο κόσμος άρχισε να αισθάνεται την ανάγκη να ξεφύγει από τα στερεότυπα,
προβάλλοντας περισσότερο το συναίσθημα και τη φαντασία στις τέχνες, σε μια προσπάθεια
αντίδρασης στην κυριαρχία του ορθολογισμού που υπέθαλπε δυνητικά μια ατομικότητα και έναν
υλισμό. Νέα πνευματικά ιδεώδη προωθήθηκαν, όπως η ελεύθερη βούληση, ο ηρωισμός, η επαφή
με τη φύση, το ένστικτο και ο πολιτικός και ατομικός φιλελευθερισμός. Η ελευθερία όμως για
τον Ρομαντισμό ήταν συνώνυμη της αγάπης, η οποία στερείται υπακοής σε οποιαδήποτε εξουσία
και καλλιεργείται μέσα από την εκπαίδευση που μπορεί να παρέχει η τέχνη. Συχνά προβαλλόταν
ο ιδανικός και ανικανοποίητος έρωτας, ως εμπειρία, που αποτελεί πηγή γνώσης και
καλλιτεχνικής έμπνευσης. Ωστόσο η τεχνοτροπία δεν ήταν τόσο κοινή. Εξαιτίας της σημασίας
1
Β., Πετρίδου, - Ό., Ζιρώ, Τέχνες και αρχιτεκτονική από την αναγέννηση έως τον 21ο αιώνα, εκδ. Κάλλιπος, Αθήνα
2015, σ. 117, https://repository.kallipos.gr/handle/11419/3541(ημερομηνία προσπέλασης: 14/2/23).

3
που δόθηκε στην ελευθερία της έκφρασης ο κάθε καλλιτέχνης δημιούργησε έργα με φαντασία
στο θέμα και υποκειμενικότητα στη μορφή.2 Πολλές φορές ήταν νεωτεριστικά και άλλες πιο
συντηρητικά, ως επί το πλείστον όμως υπερίσχυσε η ασάφεια έναντι της σαφήνειας, η
ρευστότητα έναντι της ακινησίας η υποκειμενικότητα έναντι της αντικειμενικότητας και η
υπεροχή του χρώματος έναντι της μορφής.3
Επιλέγοντας ένα χαρακτηριστικό έργο του ρομαντισμού στη ζωγραφική από τη Γαλλία,
τη «Σχεδία της Μέδουσας», (1818-1819) του Theodore Gericault, θα περιγράψουμε τις
καινοτομίες που εμφανίζονται σε αυτό, τόσο στη θεματική του, όσο και στην τεχνοτροπία του.
Στο έργο αυτό αποτυπώνεται για πρώτη φορά με τόσο ωμό ρεαλισμό η εικόνα ενός ναυαγίου και
τα συναισθήματα του τρόμου, της απελπισίας και ταυτόχρονα της χαράς και της ελπίδας τη
στιγμή που μερικοί από τους ναυαγούς αντικρύζουν από μακριά ένα πλοίο. Ο Gericault
στηρίχτηκε σε ένα αληθινό γεγονός που είχε συγκλονίσει τη Γαλλία, ασκώντας κατά κάποιο
τρόπο κριτική στην κυβέρνηση, καθώς η ακατάλληλη επιλογή ενός καπετάνιου, για πολιτικούς
λόγους και ο κανιβαλισμός που ακολούθησε στη σχεδία διάσωσης, είχαν μεγάλο αντίκτυπο στην
κοινή γνώμη.4
Στον ρομαντισμό η αποτύπωση του συναισθήματος όπως και στο Μπαρόκ έπαιζε
κυρίαρχο ρόλο. Οι δραματικές αφηγήσεις δύο επιζώντων, προκάλεσαν στον Gericault μια
εμμονή για ρεαλισμό και απόδοση του έργου με έντονο λυρισμό και ταυτόχρονα με ιστορική
ακρίβεια. Το έργο είναι τεράστιο, 491 x 716 εκ. και επιβάλλεται στον θεατή εξαιτίας του
μεγέθους του και κυρίως εξαιτίας της δραματικότητας της σκηνής που οι εναλλαγές του φωτός
και της σκιάς τονίζουν ακόμη περισσότερο.5 Ο Gericault ήταν επηρεασμένος από τον Μιχαήλ
Άγγελο και τον Caravaggio, από τους οποίους είχε υιοθετήσει την τεχνική του chiaroscuro και
την απόδοση των σωμάτων με πιστότητα. Χρησιμοποιώντας επίσης έντονα χρώματα έδινε την
εντύπωση της κίνησης των μορφών και ζωντάνευε τη σκηνή. 6 Το έργο παρουσιάζει θεματικά

2
E., M., Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία, Ο Δυτικός πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, τόμ. ΙΙ, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη,
2006, σ. 602,
Μελίτα, Εμμανουήλ, «Η ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον 19 ο και τον 20ο αιώνα», στο: Η
Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, τόμ. Β΄, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18 ο ως τον 20ο αιώνα, ΕΑΠ,
Πάτρα, 2008, σ. 25.
3
Χρήστος, Χρήστου, Η ευρωπαϊκή ζωγραφική του 19ου αιώνα, Θεσσαλονίκη, Βάνιας ,1993, σ. 108.
4
Β., Πετρίδου, - Ό., Ζιρώ, ό.π., σ. 128.
5
Στέφανος, Δασκαλάκης, «Η Σχεδία της Μέδουσας», The Art of Crime, Νοέμβριος 2021, διαθέσιμο στο:
https://theartofcrime.gr/%CE%B7-%CF%83%CF%87%CE%B5%CE%B4%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE
%B7%CF%82-%CE%BC%CE%AD%CE%B4%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B1%CF%82/ (τελευταία
ανάκτηση: 14/2/23).
6
Β., Πετρίδου, - Ό., Ζιρώ, ό.π., σ. 128.

4
πολλά από τα χαρακτηριστικά του ρομαντισμού, όπως τον αγώνα του ανθρώπου για την
επιβίωση, τον ηρωισμό του ατόμου σε ακραίες συνθήκες που επικρατεί το ένστικτο και την
απεικόνιση της φύσης, μέσω της αγριεμένης θάλασσας.7

Εικόνα 1 “The raft of the Meduse” Louvre museum 1818-1819.

Μετά τον Ρομαντισμό κυριάρχησε ο Ιμπρεσιονισμός που προσπαθούσε να αποτυπώσει

τη φευγαλέα εντύπωση, με την κατάλληλη χρήση του φωτός και του χρώματος, με δημιουργίες
κυρίως σε εξωτερικούς χώρους. Μια ομάδα καλλιτεχνών αντιμετώπισε τη ζωγραφική πιο
πολυδιάστατα και προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, προσπαθώντας να εκφραστεί με
διαφορετικούς τρόπους. Οι εκπρόσωποι του Νεοϊμπρεσιονισμού έδωσαν σημασία στην οπτική
αντίληψη του θεατή ενός έργου παίζοντας με διαφορετικές τεχνοτροπίες και την αίσθηση της
όρασης.8 Επιπλέον χρησιμοποίησαν το φως όπως και οι ιμπρεσιονιστές αλλά αντί για τη
στιγμιαία εντύπωση που αυτό προσφέρει, έδωσαν βάρος στη μνημειακότητα ενός έργου,
αποφεύγοντας την απόδοση κίνησης και προσδίδοντας την αίσθηση της διαχρονικότητας. 9
Ένα χαρακτηριστικό νεοϊμπρεσιονιστικό έργο είναι οι «Χαρτοπαίκτες» του Paul
Cezanne στο οποίο διαπιστώνει κανείς τις καινοτομίες του τρόπου έκφρασης του κινήματος,
όπως την απόδοση του φωτός και την ακινησία, όπως προαναφέρθηκε. Ο Cezanne ήταν γνωστός
για τους πίνακές του με νεκρές φύσεις και θεωρείται ότι επέλεξε αυτό το θέμα, γιατί οι άνθρωποι

7
Μελίτα, Εμμανουήλ, ό.π.. σ. 25.
8
Giulio, Carlo, Argan, Η μοντέρνα τέχνη 1770-1970, μτφρ. Μαρία Σπυριδοπούλου, Πανεπιστημιακές εκδόσεις
Κρήτης, Ηράκλειο, 2021, σ. 59.
9
Μελίτα, Εμμανουήλ, ό.π.. σ. 48.

5
που ζωγράφισε, είναι σαν ένα είδος νεκρής φύσης, με την έκφρασή τους και τη στατικότητά
τους. Από τις πέντε διαφορετικές εκδόσεις του έργου επιλέξαμε να αναλύσουμε αυτήν που
εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.10
Ο Σεζάν αγνόησε τους κανόνες προοπτικής της Αναγέννησης και προσπάθησε να
αποδώσει την αίσθηση του βάθους με τη χρήση πιο ζεστών χρωμάτων που δίνουν την εντύπωση
της εγγύτητας και πιο ψυχρών που δίνουν αντίστοιχα την αίσθηση της απόστασης. Διαμόρφωνε
τα διάφορα επίπεδα του έργου, ζωγραφίζοντας έντονα πρώτα τα περιγράμματα όπως παρατηρεί
κανείς στις φιγούρες του πίνακα. Η τεχνική του ήταν ανάμεσα στη βυζαντινή δισδιάστατη
ζωγραφική και στη μοντέρνα εκδοχή πρωτότυπης προοπτικής. Ανάλογη σημασία έδωσε και στα
σχήματα, που θεωρούσε ότι υπάρχουν έτσι κι αλλιώς στη φύση και αν την παρατηρήσει κανείς,
μπορεί να τα χρησιμοποιήσει ανάλογα στη ζωγραφική του. Ο καλλιτέχνης προσπάθησε να
αποδώσει με μεγάλους συμπαγείς όγκους και χωρίς πολλές λεπτομέρειες τις μορφές των
χωρικών που πρωταγωνιστούν, προσπαθώντας να διατηρήσει την απλότητα και να δώσει έναν
γήινο ρεαλισμό στη σκηνή. Οι πινελιές ξεχωρίζουν και τα χρώματα μπερδεύονται χωρίς να
αναμειγνύονται, κάτι που φαίνεται χαρακτηριστικά στον τοίχο και στην κουρτίνα. Ο Σεζάν με τα
έργα του κατάφερε να δημιουργήσει έναν σύνδεσμο ανάμεσα στον ιμπρεσιονισμό και τον
κυβισμό προαναγγέλλοντας το μέλλον της μοντέρνας ζωγραφικής.11

Εικόνα 2 “Οι Χαρτοπαίκτες”1890-1892, του Paul Cezanne, The Met Museum, New York.

10
Paul Cezanne, Οι Χαρτοπαίκτες,The Met Museum, New York, (τελευταία ανάκτηση: 14/2/23).
11
Μελίτα, Εμμανουήλ, ό.π.. σ. 50-51,
Άλκης, Χαραλαμπίδης, Η τέχνη του 19ου αιώνα, Αρχιτεκτονική Γλυπτική Ζωγραφική, επιμ. Κ. Τζημαγιώργη,
University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2022, σ. 256.

6
Δεύτερη Ενότητα
Αρχιτεκτονική Αρ Νουβώ - Casa Batllo

Μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση και τα επιτεύγματα της τεχνολογίας στον

κατασκευαστικό χώρο με την εκμετάλλευση νέων υλικών και στον χώρο των μεταφορών
έδωσαν τη δυνατότητα στους αρχιτέκτονες στα τέλη του 19 ου αιώνα να αποκτήσουν μια κοινή
αισθητική και ποιοτική τεχνοτροπία χωρίς να επηρεάζονται από το τοπικό ιστορικό παρελθόν.
Ένα νέο ρεύμα, το Art Nouveau, εμφανίστηκε την τελευταία δεκαετία, που σκοπό είχε να
δημιουργήσει έργα αναβαθμισμένα ποιοτικά και αισθητικά χωρίς απαραίτητα να αυξάνεται το
κόστος κατασκευής τους. Στην Ισπανία ο Gaudi έχοντας εντρυφήσει κυρίως στη γοτθική
αρχιτεκτονική κατάφερε να εκφράσει με εκπληκτικό τρόπο το μοντέρνο αυτό κίνημα,
συνδυάζοντάς το, με το δικό του προσωπικό στιλ σε διάφορα έργα του στη Βαρκελώνη. 12
Ένα εμβληματικό κτίριο του Αντόνιο Γκαουντί, ο οποίος έχει αφήσει το στίγμα του στην
αρχιτεκτονική της πόλης, αναβαθμίζοντάς την αισθητικά, είναι το Casa Batllo. Βρίσκεται στην
καρδιά της Βαρκελώνης και έχει πολλά κοινά στοιχεία με το άλλο ιδιαίτερο οικοδόμημα του
αρχιτέκτονα, το Casa Mila. Και τα δύο κτίρια έχουν έντονη πλαστικότητα καθώς δεν υπάρχουν
γωνίες ή επίπεδες επιφάνειες, και έχουν χρησιμοποιηθεί στοιχεία της ισλαμικής αρχιτεκτονικής
όπως τα πολύχρωμα φυτικά μοτίβα.13 Οι επιρροές από τις τέχνες των ανατολικών χωρών ήταν
κάτι συνηθισμένο αυτήν την εποχή, που οι καλλιτέχνες αναζητούσαν νέους και συχνά σύνθετους
τρόπους έκφρασης. Στην Casa Batllo ένα επιπλέον ξεχωριστό στοιχείο, είναι ότι το κτίσμα
μοιάζει να έχει κατασκευαστεί από οστά, που αποτελούν τις κολόνες και κρανία που
αναπαριστούν τα μπαλκόνια. Η ανυπότακτη φαντασία του Γκαουντί δημιούργησε μια κατοικία
με χρώματα και σχήματα εμπνευσμένα από τα έμβια όντα της θάλασσας και με μια συνεχή
κίνηση που δίνουν οι καμπύλες γραμμές όπως τα φυτά που μετακινούνται συνεχώς από την
πίεση του νερού. Όπως οι ζωγράφοι της Art Nouveau είχαν την τάση να μελετούν τη φύση και
να προσπαθούν να την εντάξουν στα σχέδιά τους, με τις διαφορετικές όψεις της, έτσι και στην
αρχιτεκτονική, ο Γκαουντί προσπάθησε να μιμηθεί την κίνηση και τη ζωντάνια της φύσης στα
έργα του.14
12
Βασιλική, Πετρίδου, «Η Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη κατά τον 19 ο αιώνα», στο: Η Ιστορία των Τεχνών στην
Ευρώπη, ό.π. σ. 235.
13
Βασιλική, Πετρίδου, ό.π. σ. 235.
14
Μελίτα, Εμμανουήλ, ό.π.. σ. 57,
Casa Batlló - από τον Antoni Gaudí, tourist guide Barcelona, (τελευταία ανάκτηση: 14/2/23)

7
 Στο ίδιο πνεύμα και οι εσωτερικοί χώροι μοιάζουν με θαλάσσιες σπηλιές διακοσμημένες
σε διάφορα σημεία με κομμάτια γυαλιού τα οποία αντανακλούν το φως του ήλιου ή με
σπασμένα πολύχρωμα κεραμικά πλακίδια. Η στέγη που μοιάζει με την πλάτη ενός δράκου, οι
ιδιόμορφες καμινάδες, τα περίτεχνα κιγκλιδώματα, είναι πρωτότυπες κατασκευές με επιρροές
από τη φύση. Η Art Nouveau χρησιμοποίησε πολλά δομικά υλικά, ως διακοσμητικά και
ενθάρρυνε την πρωτοτυπία και το πάντρεμα βιομηχανικών και χειροποίητων υλικών
δημιουργώντας σε πολλές περιπτώσεις ένα απαράμιλλο αισθητικό αποτέλεσμα. 15

Εικόνα 3-4 Η Casa Batllo που ανακαινίστηκε και μεταμορφώθηκε πλήρως από τον Γκαουντί (1904-1906), πρόσοψη και
χαρακτηριστικά παράθυρα.

https://www.barcelona-tourist-guide.com/el/gkaounti/kaza-mpatlo.html
15
Γιάννης, Τσούμας, «Η αισθητική και λειτουργική διαμόρφωση των διακοσμητικών τεχνών και της
αρχιτεκτονικής από τη Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία (1760) μέχρι και την πρώιμη περίοδο του
Μοντερνισμού στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α. (1914).», Διδακτορική Διατριβή, τόμ. Ι, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, 2002,
σ. 322.

8
 Εικόνα 5-6 Οι χαρακτηριστικές καμινάδες στην Casa Batllo.και ο φωταγωγός με τα κεραμικά πλακίδια.

Τρίτη ενότητα
Η μουσική και ο ιμπρεσιονισμός με βάση το “Απομεσήμερο ενός Φαύνου”

Εξαιτίας της απόλυτης σύνδεσης της μουσικής με το συναίσθημα, ο Ρομαντισμός

κράτησε για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στη μουσική, όπου ο ιμπρεσιονισμός εμφανίστηκε
στις αρχές του 20ου αιώνα. Με αφετηρία το ιμπρεσιονιστικό πρελούδιο στο «Απόγευμα ενός
Φαύνου» του Claude Debussy, μπορεί κανείς να αντιληφθεί τις σημαντικές αλλαγές που
συντελέστηκαν, σε σχέση με την εδραιωμένη μουσική παράδοση. Από τον 17 ο αιώνα μέχρι τον
19ο στη Δύση επικρατούσε μια κλασική φόρμα μουσικής που είχε τις ρίζες της στα γερμανικά
ρομαντικά πρότυπα. Ο Debussy απαλλαγμένος από το τυπικό τονικό σύστημα μείζονος
ελάσσονος χρησιμοποίησε νέες κλίμακες πράγμα που έκανε το έργο του να αποδίδει καλύτερα
τη φαντασία και το μυστήριο που αντιπροσώπευε το μυθολογικό του θέμα.16
Πρόκειται για μια ορχηστρική σύνθεση του 1894, που βασίστηκε σε ένα συμβολικό
ποίημα του Στεφάν Μαλαρμέ το οποίο μιλά για ένα μυθολογικό πλάσμα, μισό τράγος και μισό
άνθρωπος, που ξυπνά στο δάσος, έχοντας δεχτεί την επίσκεψη τριών πανέμορφων νυμφών.
Καθώς ξυπνά, σε μια κατάσταση ανάμεσα στη φαντασία και στο όνειρο, αναρωτιέται αν ο πόθος
της σάρκας είναι αυτός που γέννησε στο μυαλό του αυτά τα υπέροχα πλάσματα. Αυτή η
ασάφεια είναι ιμπρεσιονιστικό χαρακτηριστικό, καθώς δημιουργεί ακουστικές εντυπώσεις. Ο
Ντεμπυσύ ξεκινά με ένα σόλο φλάουτου προσπαθώντας να συνθέσει τη μουσική που θα
16
Πολ, Γκρίφιθς, Μοντέρνα Μουσική, μτφρ. Μ. Κώστιου, εκδ. Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, 1993, σ.21.

9
αφηγείται μια σειρά από ελεύθερες εικόνες που αναπαριστούν τις μυθολογικές σκηνές. Η τέχνη
του είναι διακριτική, τη χειρίζεται με λεπτότητα, χρησιμοποιώντας τον συμβολισμό χωρίς να
«φλυαρεί» όπως ο πληθωρικός ρομαντισμός. Με τις εύκαμπτες μουσικές φόρμες του, μπορεί και
μεταδίδει το συναίσθημα που εναλλάσσεται, επιτυγχάνοντας τη ρευστότητα που είναι ζητούμενο
στον ιμπρεσιονισμό.17
Τη σύντομη και ελαφρώς νωθρή μελωδία ακολουθεί μια χρωματική κλίμακα στην οποία
εντάσσονται η άρπα και τα κόρνα ανοίγοντας έναν διάλογο μεταξύ τους. Στη συνέχεια ο ρυθμός
δεν ακολουθεί αυστηρά το μέτρο, ενώ ένα ζωηρό μοτίβο εξελίσσεται, το οποίο καταλήγει σε ένα
συγκινησιακό μελωδικό κορύφωμα. Το συναίσθημα μεταδίδεται με το ηχόχρωμα όπως ακριβώς
ένας ιμπρεσιονιστικός πίνακας το μεταδίδει με το χρώμα. Το μέτρο αλλάζει ομαλά, με ασαφή
τρόπο, όπως τα χρώματα του ιμπρεσιονιστή ζωγράφου που διαχέονται το ένα μέσα στο άλλο.
Στο τέλος, μετά την επανάληψη της ελαφρά διαφοροποιημένης αρχικής μελωδίας, οι συγχορδίες
αρχίζουν να ακούγονται όλο και πιο απόμακρα και με ασάφεια μέχρι που σβήνουν. Το έργο
αυτό προαναγγέλλει την ατονικότητα που επικράτησε στη μουσική του 20 ου αιώνα καθώς η
τονικότητά του φτάνει σε απώτατα όρια.18
Ο Ντεμπυσύ κλείνει με τον θάνατό του και το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το
1918 την πρώτη περίοδο της εξέλιξης της μουσικής του 20 ου αιώνα. Μαζί με μια ομάδα
πρωτοπόρων μουσικών έσπασαν το κατεστημένο της κυριαρχίας του τονικού συστήματος και
εισήγαγαν νέες πιο ελεύθερες φόρμες και ηχοχρώματα, δίνοντας αισθαντικές εντυπώσεις και
δημιουργώντας μια ρευστή, υπαινικτική ατμόσφαιρα. Ο ιμπρεσιονισμός λειτούργησε για τη
μουσική ως πρόδρομος για την ακόμη πιο απελευθερωμένη από φόρμες και κανόνες μοντέρνα
μουσική του 20ου αιώνα.19

17
Joseph, Machlis, Kristine, Forney, Η Απόλαυση της Μουσικής, μτφρ. Δ. Πυργιώτης, εκδ. fagotto, Αθήνα 1996, σ.
358-359.
18
Joseph, Machlis, Kristine, Forney, ό.π. σ.354-357,
Νικόλαος, Μάμαλης, , Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Η Μουσική στην Ευρώπη, τόμ. Γ΄, ΕΑΠ, Πάτρα 2008,
σ. 241.
19
Joseph, Machlis, Kristine, Forney, ό.π. σ.359.

10
Συμπεράσματα
Tα σημαντικά γεγονότα του 19ου αιώνα τροφοδότησαν τους μεγάλους καλλιτέχνες της
εποχής με έμπνευση και τα έργα που δημιούργησαν ενέπνευσαν με τη σειρά τους τον λαό, τόσο
για εθνικές επαναστάσεις, όσο και για αισθητικές αλλαγές στις προτιμήσεις του. Αναλύοντας
από ένα χαρακτηριστικό έργο του ρομαντισμού και του νεοϊμπρεσιονισμού στη ζωγραφική,
διαπιστώσαμε ότι τον 19ο αιώνα δημιουργήθηκε η ανάγκη εύρεσης διαφορετικών προτύπων που
θα απείχαν από τα κλασικιστικά, που επικρατούσαν έως τότε και θα αγκάλιαζαν τις νέες
τεχνοτροπίες. Αυτά τα πρότυπα έγιναν η αφετηρία για την αποδοχή της μοντέρνας ζωγραφικής
που ήταν πιο πνευματική αφού κατάφερνε να μεταδώσει ιδέες και συναισθήματα απλώς και
μόνο υπαινίσσοντάς τα.
Στην αρχιτεκτονική τα νέα υλικά σε συνδυασμό με παλιότερα χειροποίητα και οι
τεχνολογικές καινοτομίες που χρησιμοποίησε η Art Nouveau, οδήγησαν στην πρωτοτυπία και
στη δημιουργία κτισμάτων που μπορούσαν να είναι παράλληλα οικονομικά, λειτουργικά και με
εξαιρετική αισθητική. Στον τομέα της μουσικής επίσης, στην καμπή του 20 ου αιώνα, ο
χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του ιμπρεσιονισμού Debussy, έφερε στο προσκήνιο σημαντικές
καινοτομίες. Με τις μουσικές «τεχνικές» που χρησιμοποιούσε, δημιουργούσε μια περιρρέουσα
ατμόσφαιρα, που έφερνε συνειρμικά στον νου περισσότερο εντυπώσεις παρά ξεκάθαρα
συναισθήματα ή ιδέες. Συνοψίζοντας, σε όλες τις τέχνες, από την πιστή αναπαράσταση ή την
ξεκάθαρη δήλωση περάσαμε στον υπαινιγμό και τη διέγερση της φαντασίας. Ο τρόπος αυτός
μάλιστα φάνηκε ότι λειτούργησε πολύ αποτελεσματικά, αφού αυτήν την περίοδο τα έργα τέχνης
γίναν διαχρονικά σύμβολα ιδεών και συναισθημάτων, σε ατομικό και εθνικό επίπεδο.

11
Βιβλιογραφία -Δικτυογραφία

Γκρίφιθς, Πολ, Μοντέρνα Μουσική, μτφρ. Μ. Κώστιου, εκδ. Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, 1993.
Εμμανουήλ, Μελίτα, «Η ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον 19 ο και τον 20ο
αιώνα», στο: Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, τόμ. Β΄, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από
τον 18ο ως τον 20ο αιώνα, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 21-64.
Μάμαλης, Νικόλαος, Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Η Μουσική στην Ευρώπη, τόμ. Γ,
ΕΑΠ, Πάτρα, 2008.
Πετρίδου, Bασιλική, «Η Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη κατά τον 19 ο αιώνα», στο: Η Ιστορία των
Τεχνών στην Ευρώπη, τόμ. Β΄, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18 ο ως τον 20ο αιώνα,
ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 213-241.
Πετρίδου, B., - Ζιρώ, Ό., Τέχνες και αρχιτεκτονική από την αναγέννηση έως τον 21ο αιώνα, εκδ.
Κάλλιπος, Αθήνα, 2015, διαθέσιμο στο:
https://repository.kallipos.gr/handle/11419/3541] (τελευταία ανάκτηση 14/2/23).
Τσούμας, Γιάννης, «Η αισθητική και λειτουργική διαμόρφωση των διακοσμητικών τεχνών και
της αρχιτεκτονικής από τη Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία (1760) μέχρι και την πρώιμη
περίοδο του Μοντερνισμού στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α. (1914).», Διδακτορική Διατριβή, τόμ.
Ι, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, 2002.
Χαραλαμπίδης, Άλκης, Η τέχνη του 19ου αιώνα, Αρχιτεκτονική Γλυπτική Ζωγραφική, επιμ. Κ.
Τζημαγιώργη, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2022.
Χρήστου, Χρήστος, Η ευρωπαϊκή ζωγραφική του 19ου αιώνα, Θεσσαλονίκη, Βάνιας ,1993.

Argan, Giulio, Carlo, Η μοντέρνα τέχνη 1770-1970, μτφρ. Μαρία Σπυριδοπούλου,

Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2021.
Burns, Ε., Μ., Ευρωπαϊκή Ιστορία, Ο Δυτικός πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, τόμ. ΙΙ, Επίκεντρο,
Θεσσαλονίκη, 2006.
Casa Batlló - από τον Antoni Gaudí, tourist guide Barcelona, (τελευταία ανάκτηση: 14/2/23)
https://www.barcelona-tourist-guide.com/el/gkaounti/kaza-mpatlo.html
Cezanne, Paul, Οι Χαρτοπαίκτες,The Met Museum, New York, (τελευταία ανάκτηση: 14/2/23).
Gombrich, E.H., Το Χρονικό της Τέχνης, μτφρ. Λίνα Κάσδαγλη, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1998.
Machlis Joseph, Forney Kristine, Η Απόλαυση της Μουσικής, μτφρ. Δ. Πυργιώτης, εκδ. fagotto,
Αθήνα, 1996.

12
Διαδικτυακές πηγές εικόνων
Εικόνα εξωφύλλου: (τελευταία ανάκτηση 14/2/23).
http://www.texnipedia.gr/%CE%BF%CE%B9-%CF%80%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE
%BA%CE%B5%CF%82-%CE%B7%CF%87%CE%BF%CF%8D%CE%BD-%CE%B9%CE
%BC%CF%80%CF%81%CE%B5%CF%83%CE%B9%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CF
%83%CE%BC%CF%8C%CF%82/

Εικόνα 1: The raft of the Meduse, Louvre museum (τελευταία ανάκτηση 14/2/23).

https://en.wikipedia.org/wiki/The_Raft_of_the_Medusa#/media/File:JEAN_LOUIS_TH
%C3%89ODORE_G%C3%89RICAULT_-
_La_Balsa_de_la_Medusa_(Museo_del_Louvre,_1818-19).jpg

Εικόνα 2: Οι Χαρτοπαίκτες, Paul Cezanne, The Met Museum, New York, (τελευταία ανάκτηση:
14/2/23).
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/435868?
ft=Cezanne&offset=0&rpp=40&pos=3
Εικόνα 3-6: Κάζα Μπατλιό, Antonio Gaudi, Wikipedia (τελευταία ανάκτηση: 14/2/23).
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%AC%CE%B6%CE%B1_%CE%9C%CF%80%CE
%B1%CF%84%CE%BB%CE%B9%CF%8C

13