Tuan 78 Tichphanbatdinh

Chương 2: Phép tính tích phân hàm số một biến
Nguyễn Thu Hương
Viện Toán ứng dụng và tin học

Trường đại học Bách khoa Hà Nội
Ngày 28 tháng 7 năm 2021

Tích phân bất định
Nội dung
1. Tích phân bất định

1.1 Khái niệm cơ bản
1.2 Các phương pháp tính tích phân
Phương pháp đổi biến
Phương pháp tích phân từng phần
1.3 Tích phân một số lớp hàm đặc biệt
Tích phân các hàm phân thức hữu tỉ
Tích phân các hàm vô tỉ, lượng giác

Nội dung
1. Tích phân bất định

1.1 Khái niệm cơ bản
1.2 Các phương pháp tính tích phân
Phương pháp đổi biến
1.3 Tích phân một số lớp hàm đặc biệt
Tích phân các hàm phân thức hữu tỉ
Tích phân các hàm vô tỉ, lượng giác
Khái niệm cơ bản
Tích phân bất định Các phương pháp tính tích phân
Tích phân một số lớp hàm đặc biệt
Định nghĩa
Định nghĩa
Cho f (x) xác định trong khoảng (a, b). Hàm số F (x) gọi là một
nguyên hàm của f (x) trong (a, b) nếu F 0 (x) = f (x) với mọi
x ∈ (a, b).
Ví dụ
2x
ln(1 + x 2 ) là một nguyên hàm của 1+x 2
.
x 4 + 2 là một nguyên hàm của 4x 3 .

Định lí
Giả sử F (x) là một nguyên hàm của f (x) trong (a, b). Khi đó
Với mọi hằng số C , F (x) + C cũng là một nguyên hàm của hàm số
f (x).
Ngược lại, mọi nguyên hàm của f (x) với x ∈ (a, b) đều có dạng
F (x) + C .
Định nghĩa
Họ vô số các nguyên hàm của f (x) được gọi là tích phân bất định của
hàm số fZ(x), x ∈ (a, b).
Ký hiệu f (x)dx = F (x) + C . f (x)dx: biểu thức dưới dấu tích phân,
f (x): hàm số lấy tích phân, x: biến lấy tích phân.
Z Z
2x
dx = ln(1 + x 2 ) + C , 4x 3 dx = x 4 + C .
1 + x2
Tính chất
Định lí
Mọi hàm số f (x) xác định và liên tục trong đoạn [a, b] có nguyên
hàm trong đoạn đó.
Nếu F (x), G (x) là nguyên hàm của f (x) và g (x), x ∈ (a, b) thì
Z Z Z
(Af (x) + Bg (x))dx = A f (x)dx + B g (x)dx
= AF (x) + BG (x) + C .

Bảng nguyên hàm cơ bản
(
x α+1
khi α 6= −1,
Z
α α+1 +C
x dx =
ln |x| + C khi α = −1.
Z
dx 1 x
= arctan + C
a2 +x 2 a a
Z
dx x
√ = arcsin + C
a2 − x 2 a
Z
a x Z
x
a dx = + C , 0 < a 6= 1; e x dx = e x + C
ln a
Z Z
sin xdx = − cos x + C , cos xdx = sin x + C
Z Z
dx dx
2
= − cot x + C , = tan x + C
sin x cos2 x

Công thức đổi biến thứ nhất
Giả sử ta viết được
f (x) = g (w (x))w 0 (x),
trong đó các hàm số g (t), w (x), w 0 (x) là các hàm số liên tục; đặt
t = w (x)
Z Z
f (x)dx = g (t)dt = G (t) + C = G (w (x)) + C ,
với G (t) là một nguyên hàm của g (t).

Ví dụ
x 4 dx
Z
1 I1 = 10 + 1
. Đặt x 5 = t, dt = 5x 4 dx,
x
arctan(x 5 )
Z
1 dt 1
I1 = = arctan t + C = + C.
5 t2 + 1 5 5
Z
dx dx
2 I2 = . Đặt ln x = t, dt = ,
Z x ln x x
dt
I2 = = ln |t| + C = ln | ln x| + C .
t

Công thức đổi biến thứ hai
Giả sử hàm số x = ϕ(t) có hàm ngược t = ϕ−1 (x) và ta viết được
f (x)dx = f (ϕ(t))ϕ0 (t)dt = g (t)dt

R
có nguyên hàm g (t)dt = G (t) + C thì tích phân ban đầu
Z
f (x)dx = G (ϕ−1 (x)) + C .

Ví dụ
Tính tích phân
Z
dx
3 I =
3 . Đặt x = sin t, − π2 < t < π2 , dx = cos tdt,
(1 − x 2 )3/2
suy raZ
dt x
I3 = 2
= tan t + C = √ + C.
cos t 1 − x2
Chú ý
Z Z
F (ax + b)
Nếu f (x)dx = F (x) + C thì f (ax + b)dx = + C,
a
a, b = hằng số.
ln |2x + 1|
Z Z
dx cos 4x
= + C; sin 4xdx = − +C
2x + 1 2 4
Giả sử u(x), v (x) là hai hàm số khả vi liên tục. Ta có

Z Z
udv = uv − vdu.
Những loại tích phân sau đây thường sử dụng công thức tích phân
từng phân
Z Z Z Z
x ln xdx, x sin axdx, x cos axdx, x k e ax dx,
k m k k
khi hàm dưới dấu tích phân chứa hàm lượng giác ngược.

Ví dụ
Tính các tích phân sau
Z Z Z
x sin x
4
2
dx= xd(tan x)= x tan x − dx
cos x cos x
= x tan x + ln | cos x| + C .
x 2 ln2 x
Z Z 2 Z 2
x x 2 ln x
5 x ln2 xdx= ln2 xd = − . dx
2 2 2 x
x 2 ln2 x x 2 ln2 x
Z 2 2 Z 2
x x ln x x 1
= − ln xd = − − dx
2 2 2 2 2 x
x 2 ln2 x
2
x2

x ln x
= − − + C.
2 2 4

Tích phân hàm phân thức hữu tỉ
Ví dụ
Z
2x + 1
6
2
dx.
2x − 5x + 2
2x + 1 2x + 1 A B
Phân tích = = +
2x 2− 5x + 2 (2x − 1)(x
( − 2) x − 2 (2x − 1
2A + B = 2 A = 53 ,
⇔ 2x + 1 = A(2x − 1) + B(x − 2)⇒ ⇒
−A − 2B = 1 B = − 43
Z Z
2x + 1 5 1 4 1
Suy ra dx = − dx
2x 2 − 5x + 2 3 x − 2 3 2x − 1
5 2
= ln |x − 2| − ln |2x − 1| + C .
3 3

Ví dụ
Z
dx
7
(x + 2)2 (x + 3)
1 A B C
Phân tích 2
= + 2
+
(x + 2) (x + 3) x + 2 (x + 2) x +3
⇔ 1 = A(x + 2)(x + 3) + B(x + 3) + C (x + 2)2
x = −2 ⇒ B = 1; x = −3 ⇒ C = 1;
x = 0 ⇒Z1 = 6A + 3.1 + 4.1 ⇒ Z
A =−1.
dx −1 1 1
Suy ra = + + dx
(x + 2)2 (x + 3) x + 2 (x + 2)2 x + 3
1
= − ln |x + 2| − + ln |x + 3| + C .
x +2

Ví dụ
Z
xdx
8 I =
8
x + 3x 2 + 2
4
x x Ax + B Cx + D
Phân tích = 2 = 2 + 2
x4 2
+ 3x + 2 2
(x + 1)(x + 2) x +1 x +2
x x(x 2 + 2 − (x 2 + 1)) x x
hoặc 2 2
= 2 2
= 2 − 2
(x + 1)(x + 2) (x + 1)(x + 2) x +1 x +2
1 2 1 2
Suy ra I8 = ln(x + 1) − ln(x + 2) + C .
2 2

Ví dụ
Z
dx
9 I =
9 3
x +8
1 1 A Bx + C
Phân tích = = + 2
x3
+8 2
(x + 2)(x − 2x + 4)  x + 2 x − 2x + 4
A + B = 0

2
⇔ 1 = A(x −2x +4)+(Bx +C )(x +2) ⇒ −2A + 2B + C = 0

4A + 2C = 1

1 1 1
Suy ra A = , B = − , C = và
12 12 3
Z
1 1 x −1 1 1
I9 = − + dx
12(x + 2) 12 x 2 − 2x + 4 4 (x − 1)2 + 3
1 1 1 x −1
= ln |x + 2| − ln(x 2 − 2x + 4) + √ arctan √ + C .
12 24 4 3 3
Z
Tính R(x)dx, trong đó
b0 + b1 x + . . . + bm x m
R(x) =
a0 + a1 x + . . . + an x n
với ai , bi ∈ R và an , bm 6= 0.
1 Đưa phân thức về dạng phân thức thực sự m < n.
2 Phân tích mẫu thức ra nhân tử.
3 Viết R(x) ở dạng tổng của các số hạng có dạng sau đây
Al Bk x + Ck
, , l = 1, 2, . . . , n; k = 1, 2, . . . , m
(x − a)l (x 2 + px + q)k
2
trong đó q − p4 > 0, n, m là luỹ thừa của x − a và
x 2 + px + q trong mẫu thức của R(x).

R
Tích phân hàm lượng giác R(sin x, cos x)dx
Z
Tính tích phân R(sin x, cos x)dx, trong đó R(u, v ) là hàm hữu
tỉ đối với biến u = sin x, v = cos x.
2dt 2t
Đặt t = tan x2 . Ta có x = 2 arctan t; dx = 2
; sin x = ,
1+t 1 + t2
1 − t2
cos x = .
1 + t2
1 − t 2 2dt
Z
2t
Tích phân ban đầu trở thành R , .
1 + t2 1 + t2 1 + t2

Ví dụ
Z
dx
10 Tính tích phân I = .
2 sin x − cos x + 5
x 2dt 2t
Đặt t = tan . Ta có x = 2 arctan t; dx = 2
; sin x = ,
2 1+t 1 + t2
1 − t2
cos x = .
1 +Zt 2 Z
1 2dt dt
Suy ra I = 2t 1−t 2 2
= 2 + 2t + 2
2 − +5 1 + t 3t
Z 1+t 2 1+t 2
1 dt 1 3t + 1
= 2
= √ arctan( √ ) + C
3 (t + 1/3) + 5/9 5 5
1 3 tan x2 + 1
= √ arctan √ + C.
5 5

Các trường hợp đặc biệt
Nếu R(− sin x, − cos x)R = R(sin x, cosR x), ta đặt t = tan x
hoặc t = cot x. Ví dụ: sin2 xdxcos6 x , 1+cos
tan xdx
2x.
Nếu hàm R(− sinR x, cos x) = −R(sin x, cos x), ta đặt

t = cos x. Ví dụ (2+cosdxx) sin x
Nếu hàm R(sin x, − cos x) = −R(sin x, cos x), ta đặt
t = sin x.

Giả sử ta viết được

a1 cos x + b1 sin x = A(a sin x + b cos x) + B(a cos x − b sin x). Khi đó
a cos x − b sin x
Z Z
a1 cos x + b1 sin x
dx = A+B dx
(a sin x + b cos x) a sin x + b cos x
= Ax + B ln |a sin x + b cos x| + C .
Ví dụ: Tính các tích phân sau

sin x − cos x
Z Z
sin x
dx, dx
sin x + 2 cos x sin x − 3 cos x
sin x − cos x
Z Z Z
1 3 d(sin x + 2 cos x)
dx = − dx +
sin x + 2 cos x 5 5 sin x + 2 cos x
x
= − + ln | sin x + 2 cos x| + C .
5

Tích phân hàm vô tỉ
√
Z
R(x, a2 − x 2 )dx.
Đặt x = a sin t, t ∈ − π2 , π2 (hoặc x = a cos t, t ∈ [0, π]). Khi đó

√ √
a2 − x 2 = a cos t (hoặc a2 − x 2 = a sin t).
√
Z
R(x, x 2 − a2 )dx.
a a
, t ∈ 0, π2 , hoặc x = , t ∈ (0, π2 ). Khi đó

Đặt x =
√ sin t √ cos t
x 2 − a2 = a cot t (hoặc x 2 − a2 = a tan t).
√
Z
R(x, a2 + x 2 )dx.
Đặt x = a tan t, t ∈ − π2 , π2 , hoặc x = a cot t, t ∈ (0, π). Khi đó

√ a √ a
x 2 + a2 = (hoặc x 2 + a2 = ).
cos t sin t

Ví dụ
Z
dx
11 √ .
x 2+4
√
Z
12 x −x 2 + 4x − 3dx.
2dt √ 2 2
Đặt x = 2 tan t, t ∈ − π2 , π2 ; dx =

11
2
, x +4= .
cos t cos t
Suy ra
Z Z
dt d(sin t) 1 1 + sin t
I4 = = = ln + C.
cos t (1 − sin t)(1 + sin t) 2 1 − sin t
x
Thay sin t = tan t cos t = √ , rút gọn ta được
2
x +4
√
I4 = ln |x + x 2 + 4| + C .

Một số tích phân hay dùng
Z
dx p
√ = ln |x + x 2 + a| + C
Z x2 + a
dx x
√ = arcsin + C
2 2 a
Z pa − x
x p a p
x 2 + adx = x 2 + a + ln x + x 2 + a + C
2 2
a2
Z p
x p x
a2 − x 2 dx = a2 − x 2 + arcsin + C
2 2 a

Tuan 78 Tichphanbatdinh

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tuan 78 Tichphanbatdinh

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chương 2: Phép tính tích phân hàm số một biến

Nguyễn Thu Hương

Viện Toán ứng dụng và tin học

Ngày 28 tháng 7 năm 2021

1. Tích phân bất định

Nguyễn Thu Hương

1. Tích phân bất định

Nguyễn Thu Hương

Nguyễn Thu Hương

Bảng nguyên hàm cơ bản

Nguyễn Thu Hương

Công thức đổi biến thứ nhất

Giả sử ta viết được

f (x) = g (w (x))w 0 (x),

với G (t) là một nguyên hàm của g (t).

Nguyễn Thu Hương

Nguyễn Thu Hương

Công thức đổi biến thứ hai

Giả sử hàm số x = ϕ(t) có hàm ngược t = ϕ−1 (x) và ta viết được

f (x)dx = f (ϕ(t))ϕ0 (t)dt = g (t)dt

Nguyễn Thu Hương

Phương pháp tích phân từng phần

Giả sử u(x), v (x) là hai hàm số khả vi liên tục. Ta có

Nguyễn Thu Hương

Nguyễn Thu Hương

Tích phân hàm phân thức hữu tỉ

Nguyễn Thu Hương

Nguyễn Thu Hương

Nguyễn Thu Hương

Nguyễn Thu Hương

Nguyễn Thu Hương

Nguyễn Thu Hương

Các trường hợp đặc biệt

Nếu hàm R(− sinR x, cos x) = −R(sin x, cos x), ta đặt

Nguyễn Thu Hương

Giả sử ta viết được

Ví dụ: Tính các tích phân sau

Nguyễn Thu Hương

Tích phân hàm vô tỉ

Đặt x = a sin t, t ∈ − π2 , π2 (hoặc x = a cos t, t ∈ [0, π]). Khi đó

Đặt x = a tan t, t ∈ − π2 , π2 , hoặc x = a cot t, t ∈ (0, π). Khi đó

Nguyễn Thu Hương

Nguyễn Thu Hương

Một số tích phân hay dùng

Nguyễn Thu Hương

You might also like