Fade In:

KAMPO NG HUKBONG KAWAL - UMAGA

Nag-iikot si GOYO sa paligid ng kampo, tila abala sa kanyang mga iniisip. Ang kanyang
mukha'y nagpapakita ng determinasyon at pangamba.

GOYO:Ang kalayaan ay hindi lamang para sa mga matatanda. Kailangan kong ipagtanggol ito
para sa susunod na henerasyon.

Miguel:Goyo, kailangan natin ng iyong tapang ngayong araw

Goyo: Oo, Miguel. Handa na ako.

(Habang nag uusap sina Goyo at Miguel ay bigla na lang sila napahinto nang magsalita ang
dalawang sundalo)

SUNDALO 1: Heneral Antonio Luna?

GOYO: Anong sinasabi mo?

SUNDALO 2: Abay oo nga siya nga si Heneral, ikaw ba si Heneral Luna?

Napangisi si HENERAL ALEJANDRINO nang lumapit siya mula sa likuran.

HENERAL ALEJANDRINO: Kayo ay magkaroon ng paggalang sa nakatataas mga anak.

SUNDALO 1 Paumanhin ho , Heneral. Ang aking kuryusidad at tanong ay simple lamang.

HENERAL ALEJANDRINO (Tumatawa) Wala kayong dapat ipagpaumanhin mga alagad

sapagkat hindi ako si Heneral Luna. Sapagkat hindi nababagay para sa akin ang pagkakaroon
ng bigote sa ganitong panahon.

(Hindi na lamang nakakibo ang dalawang sundalo silla ay napahiya at nagpasalamat bago
umalis)

HENERAL ALEJANDRINO: Naku iho, huli ka na sa balita. Patay na si Luna. Umuwi ka na.

Goyo: ho? ngunit bakit? ano po ang ikinamatay ni Heneral?

Heneral Alejandro: Wala akong alam kung anong sanhi ng pagkamatay ni Luna ang tanging
alam ko lamang ay siya ay namatay pa noong nakaraang buwan lamang.

Goyo:Nakakalungkot naman po na malaman 'yan.

Tumingin si Goyo sa malayo, nag-aalala sa mga pangyayari. Sa kanyang mga mata, kita ang
hangaring patuloy na maglingkod sa bayan at ipaglaban ang katotohanan.

Scene 2: Gabi

Goyo: Hanggang kailan kailangang magdusa ang ating bayan?

Miguel: Goyo, kailangan mong pahinga. Hindi mo kayang sagipin ang buong bansa mag-isa.

Goyo:Pero paano kung hindi tayo kikilos? Paano kung mananatili tayong tahimik?

Miguel:Hindi tayo dapat matakot. Ang tunay na tapang ay lumalabas sa panahon ng kagipitan.

Fade Out.

Fade In:
LOCOMOTIVE TRAIN - UMAGA

Nag-uusap sina HENERAL ALEJANDRINO at APOLINARIO MABINI habang nakaupo sa loob

ng tren. Ang kanilang mga mukha ay nagpapahayag ng pag-aalala at pangamba.

HENERAL ALEJANDRINO: Hindi ako naniniwala na kusang papatay ng isang kapitan ang
isang Heneral nang walang nag-uutos.

APOLINARIO MABINI Presidente ba ang tinutukoy mo? Anong mapapala ni Miong do’n?
Nabawasan na siya ng isang magaling na heneral.

HENERAL ALEJANDRINO: Sa gitna ng dilim ng gabi, ang bawat saglit ay puno ng katanungan
at agam-agam.

APOLINARIO MABINI: Ang bawat pintig ng tren ay tila nagpapalakas sa aming damdamin ng
pag-aalala sa kinabukasan ng bayan.

HENERAL ALEJANDRINO: Ang kawalan ng tiwala sa kapwa sundalo ay nagdudulot ng

masalimuot na situwasyon sa digmaan.
APOLINARIO MABINI: Kailangan nating suriin ang bawat galaw ng mga nasa kapangyarihan
upang maiwasan ang trahedya.

HENERAL ALEJANDRINO: Ang pagiging martir ay hindi sapat na dahilan para sa pagkawala
ng isang mahusay na pinuno.

APOLINARIO MABINI: Ang pagkakaroon ng malakas na liderato ay mahalaga sa pagharap sa

mga hamon ng panahon.

HENERAL ALEJANDRINO: Hindi dapat tayo magbulag-bulagan sa mga paglabag sa batas,

kahit sino pa ang gumawa nito.

APOLINARIO MABINI: Ang pagkakaroon ng malinis na pamumuno ay nagbibigay ng sigla at

pag-asa sa mamamayan.

HENERAL ALEJANDRINO: Kailangan nating maging mapanuri at mapanagot sa bawat kilos na

ating ginagawa.

APOLINARIO MABINI: Sa huli, ang katapatan sa prinsipyo at bayan ang siyang nagtatakda ng
tunay na tagumpay.

HENERAL ALEJANDRINO Kanina sa tren, muntik na’kong mapagkamalang si Antonio. Gusto

‘kong barilin ng kapitan na nagtatanong. Mukhang naka-kalat ang utos na dakpin si Luna patay
o buhay.

APOLINARIO MABINI Sa’n nanggaling ‘yang utos?

HENERAL ALEJANDRINO ‘Di ko alam, pero isang heneral daw ang napapatupad nito.

APOLINARIO MABINI Sino?

HENERAL ALEJANDRINO ‘Yung paborito ni Miong, ‘yung mayabang.

APOLINARIO MABINI: Hm. Ang batang heneral.

BIGLANG TUMUGON SI JOVEN HERNANDO NA KUMAKALABOG ANG PINTIG NG
KANYANG PUSO.

JOVEN HERNANDO Sa malayo lang po ang tingin, ‘wag lang sa langit, heneral.

GOYO:(Tumingin sa bintana) O baka mas maganda kung eto? MIGUEL LAUREANO Pang
Mason ‘yan ah!
GOYO Napoleon.
MIGUEL LAUREANO: Gawin na lang muna natin ‘yung naunang tindig. ‘Wag lang po kayong
gagalaw, sandali lang po ito. Sa bilang kong tatlo. Isa, dalawa, tatlo.

BIGLANG PUMASOK ANG ISANG BABAE.

BABAE Goyo!

JOVEN HERNANDO: Nakunan kaya?

MIGUEL LAUREANO:Pwede na ‘yon.

SUNDALO: Goyong, mamaya na ‘yan, aga-aga. May mas malaking sisiw kaming nahuli para
sa’yo.

Fade Out

LABAS NG BAHAY NI DON MARIANO - UMAGA

Fade In: LABAS NG BAHAY NI DON MARIANO - UMAG

Naglalakad sina VICENTE ENRIQUEZ at KRISTOBAL patungo sa harap ng bahay ni Don

Mariano. Nakatutok ang mga mata nila sa paligid, handang humarap sa anumang hamon.

VICENTE ENRIQUEZ Kristobal!

KRISTOBAL Tamang tama, tuloy po kayo.

BIGLANG LUMABAS SI DON MARIANO MULA SA LOOB NG BAHAY.

KRISTOBAL:Nasundan ko po sila dito, mga kapatid ni Heneral Luna.

GOYO:Joaquin, Jose.
JOSE LUNA:Goyo.

GOYO: Bakit mo naman ginapos? Walang hiya, pakawalan mo.

BIGLANG DUMATING SI DON MARIANO SA LUGAR.

DON MARIANO:Eh, ano bang kasalanan ng mga bisita ko?

GOYO: Don Mariano, pasensya na po sa abala, Heneral Goyo po.

JOAQUIN:Tignan mo siya, hindi bastos.

GOYO: Kapatid ko po si Julian, at tinuturing kong kapatid si Vicente.

DON MARIANO:Hindi kailangan yan Heneral, kilala naman na kayo dine sa Dagupan.

GOYO:Pasensiya na po at huwag po sana kayong mabahala, utos lang po ng presidente.

JULIAN DEL PILAR:Dalin mo na sa labas.

JOAQUIN: Mariano.

DON MARIANO: Pasensiya na.

GOYO:May ibang bisita pa po ba kayo dito?

DON MARIANO: Kayo. Mukhang bisita ko na rin kayo.

GOYO:Salamat po. May hinahanap po kaming mag-kapatid, si Manuel at Jose Bernal. May
nagsabing dito po sila naninirahan.

MIGUEL LAUREANO: Gawin na lang muna natin 'yung naunang tindig. 'Wag lang po kayong
gagalaw, sandali lang po ito. Sa bilang kong tatlo. Isa, dalawa, tatlo.

BIGLANG PUMASOK ANG ISANG BABAE.

BABAE: Goyo!

JOVEN HERNANDO: Nakunan kaya?

MIGUEL LAUREANO: Pwede na 'yon.

SUNDALO: Goyo, mamaya na 'yan, aga-aga. May mas malaking sisiw kaming nahuli para
sa'yo.

Fade Out.

Gabi
Goyo:Minsan iniisip ko, hanggang kailan kami magtitiis? Ngunit kailangan naming ipagpatuloy
ang laban, kahit sa kadiliman ng gabi.

Miguel: Goyo, kailangan mo ng pahinga. Hindi mo kayang patuloy na magtaguyod ng buong

bayan kung hindi ka rin nagpapahalaga sa iyong sarili.

Goyo:Oo, Miguel. Pero minsan ang bigat ng responsibilidad ay hirap patawanin.

Miguel:Hindi ka nag-iisa sa laban na ito. Kami ay nandito para sa iyo, Goyo. Sa bawat hakbang,
kasama mo kami.

Scene 3: Umaga (Morning)**

Goyo: Mga kapatid, ang araw na ito ay isang bagong pagkakataon upang patunayan ang ating
tapang at determinasyon. Ang tagumpay ay sa ating mga kamay, kung tayo ay magkakaisa at
magtutulungan.

Joven Hernando: Ngunit itay Goyo , ang pagkakaroon ng tapang ay walang naidulot ang
pagpupulong ni Heneral Tinio at ng presidente. Pagdating namin sa Pozorrubio, agad din
kaming tumakas dahil nabalitaan naming nakapasok na sa bayan ang mga Amerikano dahil sa
walang tigil nilang pag-habol sa'min. Nabawasan nang nabawasan ang mga sundalo sa
retoguardia at napahiwalay na kami sa grupo ng presidente. Mula no'n ay palipat-lipat kami ng
bayan para makaiwas sa mga Amerikano. Madalas ay walang makain. Pataas nang pataas ang
mga bundok na inaakyat habang pinipilit humabol sa vanguardia. Hindi ko na alam kung kailan
ko mapapadala ang mga sulat ko sa inyo 'tay. Pero kung matagpuan niyo ito lahat sa aking
bangkay, huwag niyong kalimutan na mahal ko kayo.

Juan Del Pilar: "Tigil niyo muna!

Juan Del Pilar: "Hindi natin maaakyat sina Doña Trinidad sa ganitong kalagayan. Dito na tayo
magpalipas ng gabi.

Goyo: tumango

Emilio Aguinaldo: "Hilaria! Hilaria!

Sundalo 1: "Hinimatay si Señora Hilaria!

Emilio Aguinaldo: "Tubig!"

Doctor Simeon Villa: "Namumutla na po. Kailangan natin ng tubig."

Emilio Aguinaldo: "Tubig sabi!"

Sundalo 2: "Tubig daw!"

Sundalo 3: "Tubig!"

Sundalo 4: "Pinatay nyo si Luna!"

Goyo: Tinutukan ng baril ang mga sundalo "Magsitigil kayo! Tayo!"

Emilio Aguinaldo: "Wala bang nakikinig saken?! Tubig!"

Goyo: Nakatutok pa rin ang baril "Kumuha ka ng tubig sa likod!"

Vicente Enriquez: "Wala na ho kasing–"

Emilio Aguinaldo: "Mamutol kayo ng kawayan may tubig don! Goyo!"

Goyo: "Dali!"

Doctor Simeon Villa: "Dahan dahan... dahan dahan..."

Doctor Simeon Villa: sinalat si Hilaria "Nilalagnat ho siya."

Emilio Aguinaldo: "May natitira pa ba tayo na kahit onting pagkain?"
Goyo: nag-abot ng tubo

Emilio Aguinaldo: "Tangina isang linggo na tayong ngumangata ng tubo!"

Goyo: "Ito na lang po yung natitira, wala nang ibang pagkain."

Emilio Aguinaldo: pinakain si Hilaria "Kumagat ka..."

Doctor Simeon Villa: "Sige na ho, kahit onti lang para magkalakas kayo."

Goyo: "Dito na muna tayo mag-kampo."

Vicente Enriquez: tumango

Doctor Barcelona: "Huling kabayo na natin ‘yan."

Goyo: binigyan ng pagkain si Aguinaldo "Makaraos lang."

Emilio Aguinaldo: "Felicidad, kumain kayo."

Felicidad: "Salamat."

Goyo: "Kamusta ang señora?"

Felicidad: "Ayaw parin niya kumain eh, pero mukhang gagaling siya."

Goyo: "Mabuti."

Felicidad: "Goyong... nagbago ka na."

Joven Hernando: "Nasan na kaya ang vanguardia?"

Juan Del Pilar: "Alam ko isang araw na lang dito ang Concepcion. Malamang do’n na natin sila
maaabutan."

Juan Del Pilar: "Ano ‘yon? Saan papunta ‘yon?"

Sundalo: "Ayan na sila! Ayan na sila!"

Juan Del Pilar: "Putangina."

Goyo: "Paano ako nagbago?"

Felicidad: "Do’n pa lang sa Dagupan. Hindi kita halos makilala."

Vicente Enriquez: "Goyong. May narinig kaming putukan sa ibaba."

Goyo: "Narinig ko rin."

Vicente Enriquez: "Hindi kaya mga Amerikano ‘yon?"

Goyo: "Mga kawayan lang ‘yon, nabakli sa ihip ng hangin."

Vicente Enriquez: "Pero–"

Goyo: "Alam ko putok ng baril, ano ba?!"

Vicente Enriquez: tango sabay alis

Vicente Enriquez: "Alam ko rin ang putok ng baril."

Goyo: "Hindi naman ako nagbago. Paano mo nasabing hindi mo na ‘ko makilalala?"
Felicidad: "Natatandaan ko kung sino ka. Ang Goyong nakilala ko… isa siyang sundalo."

Juan Del Pilar: "Saan kayo pupunta? Mga punyeta kayo!

Balik! Mga duwag! Sundalo! Kailangan ko ng mga sundalo!"

Juan Del Pilar: "Huwag niyo silang palalampasin!"

Juan Del Pilar: "Oh, Joven. Anong ginagawa mo rito?"

Joven Hernando: "Si Donya Trinidad."

Jose Leyba: "Kayo, kayong dalawa, bantayan niyo si Donya Trinidad. Juan, ako na’ng bahala
rito. Habulin niyo ang ibang guwardiya at kailangang maabisuhan ang presidente. Sige na!"

Emilio Aguinaldo: "‘Yong tunog na pinawalang bahala mo kanina, mga putok nga siya ng baril."
Goyo: "Nakahabol ang retaguardia?"

Emilio Aguinaldo: "Hindi! Naabutan sila ng mga Amerikano, nadakip nila ang aking ina’t anak.
Gisingin ang lahat, lilikas na tayo."

Gabi
Goyo: Magandang gabi, mga kasama. Alam kong hindi madali ang ating paglalakbay. Marami
sa atin ang nagdanas ng hirap at pagsubok. Ngunit ngayon, narito tayo, nagkakaisa at handang
ipagtanggol ang ating bayan.
Joven Hernando: Nandito ako, Heneral Goyo. Kahit sa lahat ng pagsubok na ito, hindi ko
nakalimutan ang aking tungkulin sa bayan.
Goyo: Salamat sa iyong tapang, Joven. Hindi ko kinakalimutan ang ating pangako sa isa't isa.
Magkakasama tayo hanggang sa dulo.
Remedios: Goyo, mayroon akong napakinggang balita ngayong gabi. Ang mga Amerikano ay
magpapalakas ng kanilang pwersa. Ngunit huwag kang mag-alala, handa ako na ipaglaban ka
at ang ating bayan.
Goyo: Salamat, Remedios. Ang iyong pagsuporta ang nagbibigay lakas sa akin. Magkakasama
tayo sa anumang hamon na ating harapin.
Vicente Enriquez: Goyo, alam kong may mga hinanakit pa tayo sa nakaraan. Ngunit ngayon,
panahon na para magkaisa. Kailangan natin ng bawat isa upang ipagtanggol ang ating bayan.
Goyo: Tama ka, Vicente. Hindi tayo dapat magpatibayahan sa mga hidwaan. Sa panahon ng
laban, tayo ay magkakaisa para sa iisang layunin.
Tinyente Garcia: Heneral Goyo, mayroon akong plano. Kailangan natin ng tulong sa Pasong
Tirad. Sana'y matulungan mo kami.
Goyo: Handa ako na tumulong, Tinyente. Ang ating mga sundalo ay dapat magsama-sama para
sa kapakanan ng ating bayan.
Mamamayan: Salamat sa inyong pagdating, Señor Presidente. Kami ay handang magbigay ng
tulong sa inyong laban.
Emilio Aguinaldo: Salamat sa inyong suporta. Sa ating pagkakaisa, magtatagumpay tayo laban
sa ating mga kalaban.
Goyo: Maraming salamat sa inyong lahat. Sa ating pagkakaisa at determinasyon, wala tayong
hindi magagawa. Tayo ay magtatagumpay para sa ating bayan.
Fade Out.

Fade in.
BUNDOK NG TIRAD PASS - GABI
(Nakapaligid ang mga sundalong Pilipino sa kampo, nag-aantay ng pag-atake. Ang gabi ay
tahimik, maliban sa malalim na gabi at tibok ng mga puso ng mga sundalo.

LT. TELESFORO CARRASCO: Heneral, yumuko kayo. Sa tingin ko ay nasisilayan kayo ng mga
Amerikano.

GOYO: Akin na. Tapusin na natin ito.

LT. TELESFORO CARRASCO: Heneral!

GUERRERO: Tinyente, tinyente, tara na, tara na!

AMERICAN SOLDIER 1: They said "General"?

AMERICAN SOLDIER 2: I think, I got him.

LT. TELESFORO CARRASCO: ¡El General abuerto! ¡El General abuerto!

AMERICAN SOLDIER 1: We got him, we got the General!

AMERICAN SOLDIER 3: Wooo!!

SUNDALO: Patay na ang Heneral! Patay na ang Heneral! Patay na ang Heneral!

JOSE LEYBA: Hoy! Hoy! San kayo pupunta mga duwag!

CAPT. JENKINSON: They’re running away.

MAJ. PEYTON MARCH: Forward, men, forward!

VICENTE ENRIQUEZ: Putangina! Mamatay na ang tatakas!

LT. TELESFORO CARRASCO: ¡Vamos! ¡Vamos!

MAJ. EVARISTO ORTIZ: Heneral, kailangan na nating tumakas.

GEN. JOSE ALEJANDRINO: Baliwala na ang lahat!

MAJ. EVARISTO ORTIZ: Heneral!

GEN. JOSE ALEJANDRINO: Para kay Mabini.

APOLINARIO MABINI: "Paulit-ulit kong ipinahiwatig kay Ginoong Aguinaldo, na ang tanging
niyang kaligtasan ay ang marangal na kamatayan sa digmaan. Ang kabayanihan na iyon ang
magbabalik ng kanyang dakilang reputasyon, na siyang magbibigay karangalan sa mga
Pilipino, gaya ng sakripisyo ni Dr. Jose Rizal. Ngunit hindi nasunod ang mungkahi ko. Gusto
kong patunayan na magaling tayo makipagdigma ng may kadakilaan at paninindigan pero
dahandahan na akong naniniwala na baka nga sila tawaging tayong mga bata."

HILARIA AGUINALDO: Mag-ingat ka, wag kang susuko.

EMILIO AGUINALDO: Hindi mangyayari iyon.
APOLINARIO MABINI: "Kung may maliit na kabutihan na nagawa ang isang taong nasa
mababang posisyon, matatawag natin itong marangal, pero kung maliit na kabutihan din ang
nagawa ng isang taong nasa mataas na katungkulan, ito ay kapabayaan." FELICIDAD: Nasan
ang labi niya?
VICENTE ENRIQUEZ: (Itinuro ang pinaglibingan kay Goyo)

MAJ. PEYTON MARCH: Ask the colonel if she is the general's sweetheart.

LT. McCLELLAND: Oy, es saca suela novia del heneral?

VICENTE ENRIQUEZ: El bien Dagupan.

LT. McCLELLAND: He says she was in Dagupan, sir.

APOLINARIO MABINI: Nabigo ang rebolusyon dahil mali ang pamumuno dito. Sa halip na
suportahan ni Ginoong Aguinaldo ang mga taong tunay na naglilingkod sa bayan, tinanggalan
pa sila ng pakinabang. Ang mahalaga kay Ginoong Aguinaldo ay hindi ang abilidad at pag-ibig
sa bayan ng isang tao, kundi ang kanyang pakikisama.

EMILIO AGUINALDO: Tama na 'yan! Nag-aaksaya kayo ng bala!

APOLINARIO MABINI: Dahil pinabayaan niya ng taong bayan, iniwan din siya ng mga ito, at
mabubuwal siya na parang estatwang walang halaga.

LIEUTENANT: Napag-utusan po ako ni Mascardo na sumuko sa mga Amerikano para lang

makita kayo. Gusto niyang malaman kung dapat pang ipagpatuloy ang laban. Nabasa ko po
ang mga pahayag ni Mabini.
EMILIO AGUINALDO: Sasagutin ko si Señor Mabini sa tamang panahon. Wala na rin siguro
akong karapatang paiwan si Mascardo, nanumpa na ako sa bandila ng Amerika. Si Mascardo
na ang bahala, ikamusta mo na lang ako.

EMILIO AGUINALDO: Patnubayan kayo ng Diyos, Señor Presidente.

GOYO: "Mahal kong Remedios, nagbabalik ako sa'yo bilang marapat na diwa; Bilang lalaking
pinili ang pinakamahalagang bagay sa madalim na panahon. Dangal. Tungkulin. Sakripisyo.
Hindi mawawalan ng halaga ang kamatayan ko, pagkat namatay akong nagbibigay puri sa
bayan, at higit sa lahat, sa iyo.