UKŁAD HORMONALNY

- CECHY I FUNKCJE UKŁADU HORMONALNEGO -

® układ hormonalny to połączone ze sobą narządy i gruczoły, które produkują cząsteczki,

zwane hormonami odpowiadające za regulowanie:

Ÿ pracy narządów, co umożliwia utrzymywanie homeostazy i adaptowanie się

organizmu do zmian zachodzących w środowisku

Ÿ procesów związanych z rozmnażaniem

Ÿ procesów metabolicznych
© cotozachoroba.pl
Ÿ procesów wzrostu i rozwoju

- GRUCZOŁY -

® gruczoły to struktury zbudowane w większości z tkanki nabłonkowej, do których należą

gruczoły wewnątrzwydzielnicze (dokrewne) i gruczoły zewnątrzwydzielnicze

GRUCZOŁY GRUCZOŁY
WEWNĄTRZWYDZIELNICZE ZEWNĄTRZWYDZIELNICZE

wydzielają produkowane substancje

wydzielają produkowane przez siebie
(inne niż hormony) przez specjalne
hormony na drodze egzocytozy do
przewody wydzielnicze - np.
krwi - np. nadnercza gruczoły potowe
 UKŁAD HORMONALNY

GRUCZOŁ GRUCZOŁ
WEWNĄTRZWYDZIELNICZY ZEWNĄTRZWYDZIELNICZY

- TYPY HORMONÓW -

® hormony można podzielić ze względu na: © epodreczniki.pl

Ÿ budowę chemiczną – hormony steroidowe i hormony niesteroidowe

HORMONY STEROIDOWE HORMONY NIESTEROIDOWE

pochodne kwasów tłuszczowych

są pochodnymi cholesterolu (np. prostaglandyny), aminokwasów
(np. testosteron) (np. tyroksyna) oraz białek
(np. insulina)

Ÿ kierunek regulowanych procesów metabolicznych – hormony anaboliczne

i hormony kataboliczne

HORMONY ANABOLICZNE HORMONY KATABOLICZNE

regulują procesy anaboliczne regulują procesy kataboliczne

(np. insulina) (np. glukagon)
 UKŁAD HORMONALNY
Ÿ miejsce i zakres działania hormonów – hormony ogólne i hormony tkankowe

HORMONY OGÓLNE HORMONY TKANKOWE

są wydzielane przez
są wydzielane przez komórki wydzielnicze
gruczoły
w obrębie konkretnych narządów
wewnątrzwydzielnicze

jest wydzielana przez

błonę śluzową żołądka
GASTRYNA
i reguluje wydzielanie
np. HCl w żołądku

jest wydzielana przez

nerki i pobudza
ERYTROPOETYNA wytwarzanie
erytrocytów
w szpiku kostnym

jest wydzielana np.

HISTAMINA przez leukocyty podczas
reakcji alergicznej

- SPOSOBY DZIAŁANIA HORMONÓW -

® hormony po wydzieleniu przez odpowiednią komórką mogą działać na docelowe komórki

w sposób:

Ÿ autokrynny – hormon reguluje działanie komórki, która go wydzieliła

(np. cytokiny)

© Biologia Campbella
(wyd. Rebis)
 UKŁAD HORMONALNY
Ÿ parakrynny – hormon reguluje działanie komórek sąsiadujących z komórką, która
wydzieliła ten hormon (np. cytokiny)

Ÿ endokrynny – hormon jest wydzielany do krwi, a następnie transportowany do

komórki docelowej (np. kalcytonina)

Ÿ neurokrynny – hormon jest wydzielany przez neuron, przez co może regulować

działanie innych neuronów lub być transportowany przez krew do komórek
docelowych (np. somatostatyna)

® działanie hormonów we wnętrzu komórek docelowych jest uzależnione od budowy hormonów

steroidowych i białkowych, dlatego komórki wykształcają mechanizmy, które pozwalają na
działanie w ich wnętrzu:

Ÿ hormonów steroidowych: © Biologia Campbella (wyd. Rebis)

 UKŁAD HORMONALNY

© Biologia Campbella
(wyd. Rebis)

1. hormon steroidowy, dzięki lipidowej budowie jest w stanie przekroczyć

błonę komórkową i w cytozolu połączyć się ze swoistym dla siebie
receptorem

2. hormon złączony z receptorem wnika do jądra komórkowego, gdzie wiąże

się z receptorem jądrowym, co wyzwala transkrypcję określonych
genów, w wyniku czego powstaje cząsteczka mRNA

3. powstałe mRNA ulega w cytozolu translacji, przez co jest syntetyzowane

białko, które może być białkiem enzymatycznym zmieniającym aktywność
komórki
 UKŁAD HORMONALNY
Ÿ hormonów białkowych:

© Biologia Campbella (wyd. Rebis)

1. hormon białkowy nie może przekroczyć błony komórkowej, dlatego wiąże

się ze swoistym dla siebie receptorem w błonie komórkowej, co uaktywnia
regulatorowe białko G

2. białko G pobudza cyklazę adenylanową do syntezy cAMP z ATP, które

z kolei pobudza kinazę białkową do aktywacji białek przez
fosforylację

3. aktywne białko może wpływać na metabolizm komórek lub wnikać do

jądra, gdzie pobudzi transkrypcję określonego genu

4. powstałe mRNA ulega w cytozolu translacji, przez co jest syntetyzowane

białko, które może być białkiem enzymatycznym zmieniającym aktywność
komórki
 UKŁAD HORMONALNY
® istnieją hormony, które oddziałują na różne typy komórek w obrębie organizmu, co wywołuje
różne efekty fizjologiczne – przykładem jest adrenalina, która ma różne receptory
w różnych narządach ciała (wątrobie, sercu, mięśniach), w wyniku czego wywołuje w nich
różne reakcje fizjologiczne

® wydzielanie hormonów podlega regulacji za pośrednictwem:

Ÿ działania antagonistycznego hormonów – dwa hormony wywołują przeciwne sobie

reakcje fizjologiczne, które są uruchamiane w celu zachowania homeostazy
(np. regulacja poziomu glukozy we krwi przez insulinę i glukagon)

Ÿ sprzężenia zwrotnego, do którego należy dodatnie sprzężenie zwrotne oraz ujemne

sprzężenie zwrotne

DODATNIE SPRZĘŻENIE UJEMNE SPRZĘŻENIE

ZWROTNE ZWROTNE

wydzielanie dużej ilości hormonu

wydzielanie hormonu powoduje
powoduje zahamowanie jego
zwiększenie jego wydzielania
wydzielania przez komórkę
przez komórkę wydzielniczą wydzielniczą (np. wydzielanie
(np. wydzielanie estradiolu)
tyroksyny)

© Tajemnice ciała: Multimedialny

atlas anatomiczny (wyd. Nowa era)

DODATNIE SPRZĘŻENIE ZWROTNE

 UKŁAD HORMONALNY

© Tajemnice ciała: Multimedialny

atlas anatomiczny (wyd. Nowa era)

UJEMNE SPRZĘŻENIE ZWROTNE

- WYDZIELNICZA ROLA GRUCZOŁÓW DOKREWNYCH: PODWZGÓRZE -

® podwzgórze to część międzymózgowia, która pełni funkcję nadrzędnego ośrodka

zbierającego informacje z układu nerwowego, przez co umożliwia regulowanie:

Ÿ gospodarki wodnej organizmu

Ÿ pobierania pokarmu

Ÿ temperatury ciała

Ÿ pracy układu krążenia

Ÿ procesy płciowe

Ÿ reakcje obronne

® podwzgórze może wydzielać takie hormony jak neurohormony, oksytocyna i wazopresyna

® neurohormony – hormony, które sterują czynnością wydzielniczą przysadki mózgowej, do

których należą:

Ÿ liberyny – pobudzają wydzielanie hormonów przez przysadkę mózgową

Ÿ statyny – hamują wydzielanie hormonów przez przysadkę mózgową

 UKŁAD HORMONALNY

LIBERYNY STATYNY

tyreoliberyna - pobudza wydzielanie somatostatyna - hamuje wydzielanie

tyreotropiny somatotropiny

gonadoliberyna - pobudza dopamina - hamuje wydzielanie

wydzielanie gonadotropin prolaktyny

kortykoliberyna - pobudza
wydzielanie kortykotropiny

somatoliberyna - pobudza
wydzielanie somatotropiny

prolaktoliberyna - pobudza
wydzielanie prolaktyny

® oksytocyna to hormon wydzielany przez podwzgórze, a następnie magazynowany

i uwalniany przez tylny płat przysadki, który:

Ÿ pobudza skurcze przewodów mlecznych, co uwalnia mleko podczas laktacji

Ÿ wywala skurcze macicy w czasie porodu

Ÿ ułatwia transport plemników do jajowodu podczas stosunku płciowego

® wazopresyna (hormon antydiuretyczny/ADH) to hormon wydzielany przez podwzgórze,

a następnie magazynowany i uwalniany poprzez tylny płat przysadki, który:

Ÿ pobudza skurcze mięśni gładkich ścian naczyń krwionośnych, powodując wzrost

ciśnienia krwi

Ÿ bierze udział w regulacji gospodarki wodnej organizmu, przez zmniejszanie strat

wodyw nerkach, w wyniku wzrostu resorpcji wody w kanalikach nerkowych

- WYDZIELNICZA ROLA GRUCZOŁÓW DOKREWNYCH: PRZYSADKA MÓZGOWA -

® przysadka mózgowa to część mózgowia, która się z:

Ÿ płata przedniego – wydziela hormony tropowe, somatotropinę oraz prolaktynę

Ÿ płata tylnego - wydziela zmagazynowane hormony podwzgórza, czyli oksytocynę i

wazopresynę

® hormony tropowe to hormony wydzielane przez przedni płat przysadki, pobudzające inne
gruczoły dokrewne (tarczyca, nadnercza, gonady) do funkcji wydzielniczej, czyli:
 UKŁAD HORMONALNY
Ÿ tyreotropina (TSH) – reguluje wydzielanie hormonów przez tarczycę

Ÿ adrenokortykotropina (ACTH) – reguluje wydzielanie hormonów przez korę

nadnerczy

Ÿ gonadotropiny (lutropina/LH i folikulotropina/FSH) – reguluje produkcję gamet

i wydzielanie hormonów przez gonady (jajniki, jądra)

® somatotropina (GH) to hormon wydzielany przez przedni płat przysadki, który

Ÿ pobudza przemiany białek, lipidów i sacharydów we wszystkich komórkach ciała, co

stymuluje wzrost organizmu

Ÿ w warunkach niedoboru (niedoczynności przysadki) przyczynia się do karłowatości

i upośledzenia rozwoju biologicznego

Ÿ w warunkach nadmiaru (nadczynności przysadki) przyczynia się do u dzieci gigantyzmu

(rozrost ciała na długość), a u dorosłych do akromegalii (rozrost wszerz dłoni, stóp,
twarzy)

® prolaktyna to hormon wydzielany przez przedni płat przysadki, który:

Ÿ pobudza gruczoły mlekowe u kobiet po porodzie do wytwarzania mleka

Ÿ hamuje owulację, przez hamowanie wydzielania LH i FSH oraz zatrzymuje

menstruację (cykl miesiączkowy) podczas karmienia piersią

® melanotropina (MSH) – reguluje wydzielanie melaniny przez melanocyty skórne

© Biologia Campbella (wyd. Rebis)

 UKŁAD HORMONALNY
- WYDZIELNICZA ROLA GRUCZOŁÓW DOKREWNYCH: SZYSZYNKA -

® gruczoł zlokalizowany w okolicy podwzgórza, który odpowiada za produkcję melatoniny, czyli

hormonu, który:

Ÿ jest wydzielany w czasie ciemności

Ÿ opóźnia dojrzewanie płciowe

Ÿ reguluje pracę ośrodka kontrolującego rytm dobowy (ośrodek kontrolujący czuwanie

oraz sen)

® dzięki szyszynce i wydzielanej przez nią melatoninie człowiek może się zregenerować w czasie
snu (naturalnego stanu umożliwiający organizmowi wypoczynek, polegającego na obniżeniu
wrażliwości na bodźce, spowolnieniu funkcji fizjologicznych oraz czasowym zaniku
świadomości), który jest zróżnicowany na fazę MREM i fazę REM

FAZA NREM (SEN WOLNOFALOWY) FAZA REM (SEN PARADOKSALNY)

obecność gwałtownych ruchów gałki

brak gwałtownych ruchów gałki ocznej
ocznej

zwolnienie akcji serca i obniżenie przyspieszenie akcji serca

ciśnienia krwi i podwyższenie ciśnienia krwi

rozkurcz większości mięśni

skurcz większości mięśni szkieletowych
szkieletowych

wzmożona aktywność mózgu, co

regeneracja organizmu
przyczynia sie do marzeń sennych

- WYDZIELNICZA ROLA GRUCZOŁÓW DOKREWNYCH: TARCZYCA -

® tarczyca to gruczoł kontrolowany przez hormony tropowe przedniego płata przysadki, które
regulują wydzielanie przez komórki tarczycy tyroksyny (T4), trójjodotyroniny (T3) oraz
kalcytoniny

® tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3) to hormony, które odpowiadają za:

Ÿ pobudzanie metabolizmu (np. rozkład tłuszczy)

Ÿ zwiększanie zużycia tlenu w organizmie

Ÿ wchłanianie cukrów w jelicie cienkim

 UKŁAD HORMONALNY
Ÿ wspomaganie rozwoju psychicznego i fizycznego człowieka

® kalcytonina to hormon, który reguluje gospodarkę wapniową organizmu (wspólnie

z przytarczycami), przez obniża stężenia fosforanów i jonów wapnia we krwi i odkładanie się
ich w kościach

® praca tarczycy jest regulowana przez sprzężenie zwrotne:

PODWZGÓRZE
(-) (+)
wydziela liberyny

PRZYSADKA MÓZGOWA
(-) (+)
wydziela tyreotropinę (TSH)

TARCZYCA

wydziela tyroksynę (T4) i trójjodotreoninę (T3)

WYSOKIE STĘŻENIE T3, T4 WE KRWI NISKIE STĘŻENIE T3, T4 WE KRWI

Ÿ przy wysokim stężeniu T4 i T3 we krwi następuje zahamowanie wydzielania

tyreotropiny (TSH) przez przysadkę (tarczyca wtedy nie wydziela T3 i T4) oraz liberyn
przez podwzgórze (przysadka nie wydziela wtedy TSH)

Ÿ przy niskim stężeniu T4 i T3 we krwi następuje wzmożenie wydzielania tyreotropiny

(TSH) przez przysadkę (tarczyca wtedy wydziela więcej T3 i T4) oraz liberyn przez
podwzgórze (przysadka wydziela wtedy więcej TSH)

® nieprawidłowe funkcjonowanie tarczycy może wiązać się z jej:

Ÿ niedoczynnością (zbyt słabym wydzielaniem hormonów), które u dzieci skutkuje

rozwojem kretynizmu, czyli opóźnionego psychorozwoju (niedobór T3 i T4),
a u dorosłych, powiększeniem tarczycy, suchą skórą (niedobór T3 i T4, czy też
ubywaniem wapnia we krwi (niedobór kalcytoniny) jak i rozwojem choroby Hashimoto
 UKŁAD HORMONALNY
Ÿ nadczynnością (zbyt mocnym wydzielaniem hormonów), które wiąże się z rozwojem
choroby Gravesa-Basedova

- WYDZIELNICZA ROLA GRUCZOŁÓW DOKREWNYCH: PRZYTARCZYCE -

® dwie pary drobnych gruczołów przylegających do tarczycy, które nie podlegają kontroli
przez hormony tropowe przedniego płata przysadki

® wydzielają parathormon, który:

Ÿ wpływa na przekształcenie prowitaminy D3 w witaminę D3

Ÿ reguluje gospodarkę wapnia i fosforu w organizmie, przez pobudzanie uwalniania

wapnia i fosforu z kości i zwrotnego wchłaniania jonów tych pierwiastków w kanalikach
nerkowych

Ÿ w warunkach niedoboru (niedoczynności przytarczyc) następuje zmniejszenie ilości

wapnia we krwi, uczucie mrowienia, rozwój tężyczki (nadmierne skurcze mięśni
szkieletowych)

Ÿ w warunkach nadmiaru (nadczynności przytarczyc) następuje odwapnianie kości (co

doprowadza do ich łamliwości) oraz rozwój kamicy nerkowej i wrzodów żołądka

® przytarczyce współpracują z tarczycą podczas regulacji poziomu wapnia we krwi na zasadzie

antagonizmu hormonów:

© Biologia Campbella
(wyd. Rebis)
 UKŁAD HORMONALNY
Ÿ przy zbyt niskim stężeniu wapnia we krwi przytarczyce wydzielają parathormon,
która powoduje, że wapń jest gromadzony w kościach, a jego wchłanianie w jelicie
cienkim oraz wchłanianie zwrotne w nerkach zmniejsza się, co wyrównuje poziom
wapnia we krwi

Ÿ przy zbyt wysokim stężeniu wapnia we krwi tarczyca wydziela kalcytoninę, która
powoduje, że wapń jest uwalniany z kości, a jego wchłanianie w jelicie cienkim
i wchłanianie zwrotne w nerkach zwiększa się, co wyrównuje poziom wapnia we
krwi

- WYDZIELNICZA ROLA GRUCZOŁÓW DOKREWNYCH: GRASICA -

® grasica to narząd wchodzący w skład układu limfatycznego, który po okresie dojrzewania

stopniowo zanika

® grasica nie podlega kontroli przez hormony tropowe przedniego płata przysadki, przez co
produkuje grupę hormonów, zwaną tymozyną, które:

Ÿ stymulują rozwój układu odpornościowego u dzieci

Ÿ przyspieszają dojrzewanie limfocytów T

Ÿ kontrolują wytwarzanie cytokin przez limfocyty

Ÿ w warunkach niedoboru (niedoczynności grasicy) wywołują zaburzenia odporności,

do czego przyczynia się zbyt mała liczba limfocytów we krwi

Ÿ u osoby dorosłej brak zaniku grasicy przyczynia się nadmiernej męczliwości mięśni
na skutek rozwoju choroby, zwanej miastemią

- WYDZIELNICZA ROLA GRUCZOŁÓW DOKREWNYCH: NADNERCZA -

® nadnercza to gruczoły kontrolowane przez hormony tropowe przedniego płata przysadki,

które składają się z części rdzeniowej oraz części korowej

® kora nadnerczy odpowiada za wydzielanie kortyzolu, aldosteronu oraz androgenu

KORTYZOL ALDOSTEROL ANDROGEN

zwiększa stężenie wpływa na gospodarkę wywołuje słabsze efekty

glukozy we krwi mineralną organizmu hormonów płciowych

zwiększa wchłanianie
zwiększa ciśnienie krwi
jonów sodu i potasu
i obniża odporność
w nerkach
 UKŁAD HORMONALNY
® wydzielanie hormonów przez korę nadnerczy jest regulowane przez ujemne sprzężenie
zwrotne

PODWZGÓRZE

wydziela kortykoliberyny

(-) (+)

PRZYSADKA MÓZGOWA

wydziela adrenokortykotropiny (ACTH)

(-) (+)

TARCZYCA

wydziela kortyzol

WYSOKIE NISKIE
CIŚNIENIE KRWI CIŚNIENIE KRWI

Ÿ przy wysokim ciśnieniu krwi następuje zahamowanie wydzielania

adrenokortykotropiny (ACTH) przez przysadkę (tarczyca wtedy nie wydziela kortyzolu)
oraz kortykoliberyn przez podwzgórze (przysadka nie wydziela wtedy ACTH)

Ÿ przy niskim ciśnieniu krwi następuje wzmożenie wydzielania adrenokortykotropiny

(ACTH) przez przysadkę (tarczyca wtedy wydziela więcej kortyzolu) oraz kortykoliberyn
przez podwzgórze (przysadka wydziela wtedy więcej ACTH)

® rdzeń nadnerczy jest złożony z wyspecjalizowanych komórek współczulnego układu

nerwowego, które w wyniku pobudzenia wydzielają adrenalinę pobudzającą
w dość krótkim czasie organizm do działania – np. zwiększa ciśnienie krwi, częstość
skurczów serca itd.

® hormony wydzielane przez nadnercza biorą udział w reakcji stresowej, czyli reakcji
fizjologicznej i psychologicznej na działanie stresorów (czynników inicjujących stres), w czasie
której współczulny układ nerwowy pobudza nadnercza do wydzielania hormonów
biorących udział w reakcji stresowej:

Ÿ adrenaliny - stymuluje organizm do działania natychmiast po pobudzeniu

 UKŁAD HORMONALNY
Ÿ kortyzolu – reguluje natężenie reakcji stresowej

© motywatordietetyczny.pl WPŁYW
STRESORA

REAKCJE CIAŁA NA ADRENALINĘ REAKCJE CIAŁA NA KORTYZOL

wzrost częstości skurczów serca pobudzenie glukoneogenezy

rozszerzanie oskrzeli obniżenie odpornościowych

zwężanie naczyń krwionośnych hamowanie podwzgórza i przysadki

 UKŁAD HORMONALNY
® stres może być czynnikiem motywującym do działania, lecz kiedy stres jest zbyt długotrwały
może się on przyczyniać (poprzez nadmierną ilość kortyzolu) do:

Ÿ demineralizacji kości i zmniejszenie wchłaniania jonów wapnia w jelicie cienkim,

co może doprowadzić do rozwoju osteoporozy

Ÿ pobudzenia wydzielania kwasu solnego i uszkodzenia błony śluzowej żołądka

Ÿ uwalniania kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej, co doprowadza do spadku

masy ciała

Ÿ zahamowania syntezy kwasów nukleinowych w komórkach

Ÿ utrzymywania się wysokiego poziomu glukozy we krwi, co doprowadza do rozwoju

cukrzycy

Ÿ zwiększenia katabolizmu białek, w wyniku czego dochodzi do zaników mięśni

Ÿ upośledzenia odporności organizmu

® stres można niwelować poprzez odpoczynek, aktywność fizyczną, zdrową dietę, co przynosi
pozytywne skutki dla zdrowia fizycznego jak i psychicznego

- WYDZIELNICZA ROLA GRUCZOŁÓW DOKREWNYCH: TRZUSTKA -

® trzustka jest gruczołem o dwojakiej naturze, gdyż:

Ÿ komórki tzw. pęcherzyków wydzielniczych wydzielają do światła dwunastnicy takie

enzymy jak amylaza trzustkowa, lipaza trzustkowa itd.

Ÿ komórki tzw. wysp trzustkowych (wysp Langerhansa) wydzielają do krwi hormony

regulujące stężenie glukozy we krwi, czyli glukagon i insulinę

GLUKAGON INSULINA

jest wydzielany przez komórki alfa jest wydzielana przez komórki beta
wysp trzustkowych wysp trzustkowych

stymuluje glikogenolizę, czyli stymuluje glikogenogenezę, czyli

rozpad glikogenu do cząsteczek syntezę glikogenu z nadmiaru
glukozy, przez co wzrasta stężenie glukozy, przez co spada stężenie
glukozy we krwi glukozy we krwi
 UKŁAD HORMONALNY
® hormony trzustkowe współpracują ze sobą podczas regulacji poziomu glukozy we krwi na
zasadzie antagonizmu hormonów:

Ÿ przy zbyt niskim stężeniu glukozy we krwi trzustka wydziela glukagon, który powoduje,
że wątroba rozkłada glikogen w czasie glikogenolizy do cząsteczek glukozy
uwalnianych do krwi, w wyniku czego stężenie glukozy we krwi się normuje

Ÿ przy zbyt wysokim stężeniu glukozy we krwi trzustka wydziela insulinę, która
powoduje, że glukoza jest transportowana do wątroby i przekształcana w czasie
glikogenogenezy w glikogen, w wyniku czego stężenie glukozy we krwi się normuje

© Biologia Campbella
(wyd. Rebis)

® zbyt duża lub mała ilość insuliny może doprowadzić do:

Ÿ hiperglikemii – stan podwyższonego poziomu glukozy we krwi

Ÿ hipoglikemii – stan niedoboru glukozy we krwi

® zaburzenia glukozy we krwi to przyczyna rozwoju w organizmie cukrzycy, która dzieli się na
cukrzycę typu I i cukrzycę typu II
 UKŁAD HORMONALNY
CUKRZYCA TYPU I CUKRZYCA TYPU II
Ÿ niedobór insuliny na skutek Ÿ zbyt mała produkcja
PRZYCZYNA niszczenia komórek trzustki insuliny i zmniejszenie
przez układ odpornościowy wrażliwości komórek na
insulinę
MOMENT POJAWIENIA Ÿ do 30 roku życia Ÿ po 35 roku życia
SIĘ OBJAWÓW
CHARAKTER Ÿ nagłe, silne oraz szybko Ÿ często niezauważalne
OBJAWÓW narastające oraz powoli narastające
ROZWÓJ Ÿ niezależny od stylu życia Ÿ związany z otyłością
CHOROBY oraz trybem życia
Ÿ dożywotnie przyjmowanie Ÿ zmiana diety
PROFILAKTYKA insuliny Ÿ aktywność fizyczna
Ÿ przyjmowanie insuliny

- WYDZIELNICZA ROLA GRUCZOŁÓW DOKREWNYCH: GONADY -

® gonady to gruczoły kontrolowane przez hormony tropowe przedniego płata przysadki, które
występują u obu płci - kobiety posiadają 2 jajniki, a mężczyźni posiadają 2 jądra

® gonady odpowiadają za produkcję komórek płciowych (gamet) oraz wydzielanie hormonów

takich jak estrogeny, progesteron i androgeny

JAJNIKI JĄDRA

komórki śródmiąższowe jąder

pęcherzyki Graafa wydzielają
estrogeny (głównie estradiol), które
odpowiadają za rozwój II-
rzędowych cech płciowych
żeńskich oraz zmiany w macicy
podczas cyklu menstruacyjnego
(komórki Leydiga) wydzielają
androgeny (głównie testosteron),
które odpowiadają za rozwój II- i III-
rzędowych cech płciowych
męskich oraz zwiększa się
produkcja erytrocytów w szpiku
kostnym czerwonym

ciałko żółte wydziela progesteron,

który umożliwia rozwój zarodka
i płodu
 UKŁAD HORMONALNY
® wydzielanie hormonów przez gonady jest regulowane przez proces sprzężenia zwrotnego:

PODWZGÓRZE

wydziela gonadoliberyny

(-) (+)

PRZYSADKA MÓZGOWA

wydziela gonadotropiny (FSH, LH)

(-) (+)

JĄDRA

wydzielają testosteron

WYSOKI POZIOM NISKI POZIOM

TESTOSTERONU TESTOSTERONU

Ÿ przy wysokim poziomie testosteronu następuje zahamowanie wydzielania

gonadotropiny (FSH) przez przysadkę (jądra wtedy nie wydzielają testosteronu) oraz
gonadoliberyn przez podwzgórze (przysadka nie wydziela wtedy gonadotropin)

Ÿ przy niskim poziomie testosteronu następuje wzmożenie wydzielania

gonadotropiny (FSH) przez przysadkę (jądra wtedy wydzielają więcej testosteronu)
oraz gonadoliberyn przez podwzgórze (przysadka wydziela wtedy więcej gonadotropin)

® zaburzona ilość hormonów płciowych może przyczyniać się do:

Ÿ słabego rozwoju cech płciowych i problemów z płodnością, w wyniku

niedoczynności gonad

Ÿ przedwczesnego dojrzewania, zaburzeń cyklu miesiączkowego kobiet i zaburzeń

płodności, w wyniku nadczynności gonad

- ZNACZENIE FUNKCJONALNE UKŁADU HORMONALNEGO -

® układ hormonalny pozwala na regulowanie pracy całego organizmu:

 UKŁAD HORMONALNY
GRUCZOŁ HORMONY I ICH FUNKCJA NADCZYNNOŚĆ NIEDOCZYNNOŚĆ
PODWZGÓRZE Ÿ oksytocyna – wywołuje
skurcze macicy pobudza
po porodzie laktację
u kobiet, a także skurcze
nasieniowodu w czasie
ejakulacji u mężczyzn
Ÿ wazopresyna – reguluje
gospodarkę wodną ciała
PRZYSADKA Ÿ hormony tropowe – Ÿ gigantyzm Ÿ karłowatość
pobudzają wydzielanie
hormonów tarczycy, kory
nadnerczy i gonad
Ÿ somatotropina – nasila
wzrost ciała i pobudza
przemiany metaboliczne
cukrów, tłuszczy oraz
białek
Ÿ prolaktyna – stymuluje
laktację oraz hamuje
owulację po porodzie
SZYSZYNKA Ÿ melatonina – reguluje
rytm dobowy ciała
TARCZYCA Ÿ tyroksyna, Ÿ choroba Ÿ kretynizm
trójjodotyronina – Gravesa- Ÿ rozrost
pobudzają metabolizm Basedova tarczycy
ciała oraz wchłanianie Ÿ suchość skóry
glukozy w przewodzie Ÿ wzrost wapnia
pokarmowym we krwi
Ÿ kalcytonina – zmniejsza
stężenie wapnia we krwi
PRZYTARCZYCE Ÿ parathormon – Ÿ wzrost Ÿ spadek
zwiększa ilość wapnia wapnia wapnia
we krwi we krwi we krwi
GRASICA Ÿ tymozyna – wpływa na Ÿ miastenia Ÿ zaburzenia
dojrzewanie limfocytów T odporności
NADNERCZA Ÿ adrenalina, kortyzol – Ÿ nadciśnienie Ÿ spadek masy
wzrost ciśnienia krwi tętnicze ciała
TRZUSTKA Ÿ insulina – spadek ilości Ÿ wzrost Ÿ niedobór
glukozy we krwi poziomu glukozy
Ÿ glukagon – wzrost ilości glukozy we krwi
glukozy we krwi we krwi
JAJNIKI Ÿ estradiol - rozwój cech Ÿ zaburzenia cyklu miesiączkowego
oraz żeńskich narządów oraz płodności
płciowych
Ÿ progesteron – rozwój
zarodka i płodu podczas
ciąży
JĄDRA Ÿ testosteron - rozwój Ÿ wczesne Ÿ zaburzenia
cech oraz męskich dojrzewanie płodności
narządów płciowych