13.06.

2022

UKŁAD DOKREWNY
dr n. med. Aleksandra Arciszewska-Leszczuk
Uniwersytet SWPS, Sopot

Część 1 – WYDZIELANIE
HORMONÓW

1
 13.06.2022

NEUROPRZEKAŹNIK A HORMON

„Oddziaływanie hormonów pod wieloma względami przypomina przewodnictwo chemiczne

w synapsach, zresztą wiele związków chemicznych funkcjonuje zarówno jak hormony, jak
i neuroprzekaźniki (por. np. noradrenalina). Hormon to związek chemiczny wydzielany przez
komórki w jednej części ciała i przenoszony przez krew, aby oddziaływać na inne komórki.

Neuroprzekaźnik → telefon (przekazuje informacje od nadawcy do wybranego odbiorcy)

Hormon → stacja radiowa (przekazuje informacje do każdego, kto ma odbiornik ustawiony na
odpowiednią częstotliwość)

HORMONY są przydatne w koordynowaniu długotrwałych zmian

dotyczących wielu części organizmu” (J. Kalat)

PODWZGÓRZE

 Pobudza/hamuje uwalnianie hormonów z przysadki

 To tu powstają takie hormony jak wazopresyna czy oksytocyna (które następie transportowane są
do przysadki i tam zostają uwolnione do krwi)
 Wazopresyna (pozwala m.in. regulować nasze pragnienie)
 Oksytocyna (ma związek z przyjemnością seksualną oraz stanami spokoju oraz braku lęku po orgazmie;
stymuluje macicę w okresie porodu; stymuluje również wydzielanie mleka przez gruczoły mleczne podczas
karmienia piersią; warunkuje powstawanie silnej więzi; stymuluje zachowania rodzicielskie; DUŻE ZNACZENIE
DLA ZACHOWAŃ SPOŁECZNYCH)
 Ma zasadnicze znaczenie dla wszelkich popędów: odżywianie się, picie, termoregulacja, seks →
wszelkie uszkodzenia tej struktury mogą powodować zaburzenia w zachowaniach popędowych
np. nadmierne jedzenie lub odmawianie pokarmów, zaburzenia zachowania, niemożność
monitorowania właściwej temperatury ciała
 W związku z powyższym angażuje się w nasze przeżycia emocjonalne (ma m.in. związek
z zaburzeniami emocjonalnymi np. lękowymi) oraz procesy motywacyjne

2
 13.06.2022

PODWZGÓRZE

 Jądro nadskrzyżowaniowe (część podwzgórza) odpowiada za utrzymanie rytmów

okołodobowych; samo podwzgórze ma możliwość wydzielania neuroprzekaźników, które
wpływają na stan naszej czujności i których blokowanie indukuje senność

 Jest jedna z tą struktur mózgowych, którą cechuje wyraźny dymorfizm płciowy

 Część podwzgórza opisywana jako jądro zróżnicowane płciowo różni się u jednostek w zależności
od orientacji seksualnej

WYBRANE POPĘDY - GŁÓD

 Twoja potrzeba jedzenia (lub jej brak) jest kształtowana przez porę dnia, ilość pokarmu w żołądku, stan
emocjonalny oraz ilość tłuszczu, cukru i białka krążącą w organizmie
 Całą tę sytuację ocenia właśnie podwzgórze, którego poszczególne obszary stanowią mózgowy ośrodek głodu
oraz sytości.
 Podwzgórze zbudowane jest z dwóch rodzajów neuronów: takich, reagują na rozszerzanie się żołądka (otrzymują
one impulsy z nerwu błędnego), oraz takich, które reagują na poziom cukru i tłuszczu w krwiobiegu. Ważną rolę
odgrywają tu również dwa niedawno odkryte hormony: grelina i leptyna
 Podwzgórze kontaktuje się m.in. z elementami drogi smakowej (jadro pasma samotnego) sprawiając, że kiedy
czujemy głód, potrawy smakują nam lepiej
 Inną ważną substancją związaną z żywieniem jest glukoza (której poziom reguluje insulina i glukagon)
 Istotną rolę w komunikacji układ pokarmowy – mózg w kontekście głodu i sytości pełni również dwunastnica.
 W uczucie głodu i zjawiska towarzyszące spożywaniu pokarmów pełnią także inne struktury mózgu, np. ciała
migdałowate, czy układ nagrody → EMOCJE!!)

3
 13.06.2022

EMOCJONALNE JEDZENIE I STYL ŻYCIA

WPŁYWAJĄCY NA SPOŻYWANIE POKARMÓW

 Nasze mózgi szczególnie upodobały sobie 3 rodzaje pokarmów: cukier, tłuszcz i sól → ewolucja +
układ nagrody (warunkowanie)
 „Lekki posiłek sprawia, że mózg jest aktywny i czujny, natomiast duże porcje jedzenia wprawiają go w stan
odpoczynku i senności. Duże porcje słodyczy i tłuszczu osłabiają działanie hormonów stresu, powodują, że
mózg wydziela substancje uśmierzające ból oraz uruchamiają w mózgu mechanizm odczuwania satysfakcji
(gratulując organizmowi, że tak świetnie poradził sobie z poszukiwaniem pożywienia)” (M.MacDonald).
 Nasz styl życia oraz stan psychiczny ma wpływ na ilość i jakość spożywanego pokarmu:
 Palenie papierosów → mniejszy apetyt
 Stres → deregulacja apetytu (spożywanie większej ilości kalorycznych posiłków lub odmawianie pokarmów,
wynikające z nadmiernego napięcia i nieprawidłowej pracy różnych narządów układu pokarmowego,
będących efektem stymulacji układu współczulnego)
 Nastrój (pozytywny/negatywny) → zmiany nawyków żywieniowych

4
 13.06.2022

PRZYSADKA

 Składa się z tylnego i przedniego płata

 Płat przedni syntetyzuje i pod wpływem podwzgórza wydziela odpowiednie hormony do
krwioobiegu (hormony wazopresyna i oksytocyna są syntetyzowane przez samo podwzgórze
i kierowany do tylnego płata w celu późniejszej sekrecji)
 Przysadka wpływa na pracę poszczególnych narządów wewnętrznych, które przekładają się
na nasze funkcjonowanie (w tym psychiczne!), m.in.:
 wewnętrzne narządy płciowe (reprodukcja, libido, sprawność seksualna)
 nadnercza (wiele procesów życiowych – np., gospodarka wodno-elektrolitowa, metabolizm oraz inne,
o których niedługo opowiem ☺)
 tarczyca (rozwój i wzrost organizmu – w tym układu nerwowego!!!, procesy przemiany materii – o tym
eównież już za chwilę ☺)

5
 13.06.2022

SZYSZYNKA

 Podlega kontroli podwzgórza, a konkretnie jądra nadskrzyżowaniowego

(sama zaś wpływa na funkcjonowanie przysadki)
 W związku z powyższym angażuje się w procesy związane ze snem i czuwaniem
 Wydziela hormon o nazwie MELATONINA
 Wydzielana głównie nocą (systematyczne wzrastanie jego stężenia zaczyna się ok. 2-3h przed porą snu)
 U organizmów prowadzących dzienny tryb życia nasila senność (czasem stosuje się ją w łagodnych
zaburzeniach snu lub przy zmianach stref czasowych, gdzie dochodzi do zakłócenia rytmu dobowego)
 Steruje poniekąd dojrzewaniem płciowym (pomaga kontrolować jego początek) oraz wpływa na adaptację
organizmu do pór roku
 Komórki szyszynki są odpowiedzialne również za produkcję serotoniny (z której następnie powstaje
właśnie melatonina)

TARCZYCA

 Zawiaduje wieloma procesami metabolicznymi w naszym organizmie, co

przekłada się m.in. na:
 Poziom energii
 Funkcjonowanie poznawcze
 Nastrój
 Ciężar ciała
 Płodność
 Wygląd (kondycja skóry, włosów, paznokci) itd.

 Od stanu jej funkcjonowania zależy między innymi kondycja naszego układu nerwowego, jak i układu
nerwowego dziecka (jeśli kobieta jest w ciąży) → ciężkie zaburzenia tarczycy, mogą prowadzić do
poważnych stanów neurologicznych lub do upośledzenia umysłowego narodzonego dziecka

6
 13.06.2022

NADNERCZA

 Są elementem ważnej osi stresowej:

(PODWZGÓRZE → PRZYSADKA → NADNERCZA)
 Część nadnerczy należy do UKŁADU WSPÓŁCZULNEGO, a co za tym idzie współuczestniczy w generowaniu reakcji
„walcz lub uciekaj” i w procesów związanych z wydatkowaniem energii → wytwarzanie ADRENALINY, a następnie
wydzielanie także KORTYZOLU (hormon stresu)
 Kortyzol i inne glikokortykosteroidy wydzielane przez nadnercza wywierają wpływ na gospodarkę
węglowodanową, białkową i tłuszczową naszego organizmu
 Syntetyzują również androgeny (wywierające działanie podobne do testosteronu)
 Nadmierna eskpozycja na stres może prowadzić do tzw. zespołu wyczerpania nadnerczy, który skutkuje:
 Chronicznym zmęczeniem
 Nieprawidłową pracą układu odpornościowego
 Zaburzeniami hormonalnymi
 Zaburzeniami psychicznymi (zmiany nastroju, zaburzenia snu) itp.
 Niektóre choroby nadnerczy mogą manifestować się poprzez zaburzenia emocjonalne i towarzyszące im objawy
somatyczne (np. napady lęku), co nie powinno nas zwieść!

BIBLIOGRAFIA

 Kalat, J. W. (2006). Biologiczne podstawy psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN

(s. 305-317, 324-328, 364-371 + wybrane strony opisujące poszczególne gruczoły dokrewne → INDEKS
RZECZOWY); opcjonalnie s. 294-304;
 NOWE WYDANIE (2020) (s.70-72, 363-376, 455-459 + wybrane strony opisujące poszczególne gruczoły
dokrewne → INDEKS RZECZOWY); opcjonalnie s. 346-362;
 Sadowski, B (2007). Biologiczne mechanizmy zachowania ludzi i zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN, 2007 (s. 351-359)

Żródła spoza listy:

● Nordengen, K. (2018). Mózg rządzi. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy (podrozdziały: Stres szkodzi
mózgowi, Lęk przed lękiem, cały rozdział 9. – Jeść mózgiem)
● MacDonald, M. (2009). Mózg. Nieoficjalny podręcznik. Gliwice: Helion (s. 31-46; 134-137 EBOOK)

7
 13.06.2022

Część 2 -
PSYCHONEUROIMUNNOLOGIA

SCHEMAT

8
 13.06.2022

EMOCJE A ZDROWIE

”Ciągły stres i negatywne emocje są

jak wyjący przez całą dobę alarm
samochodowy. W końcu nauczysz się
ignorować tę kakofonię, ale nie
pozbędziesz się wieczornego bólu
głowy” (M. MacDonald). Kiedy Twój
mózg przez dłuższy czas czuje się
zagrożony, w ciele zachodzą
określone zmiany, a ich głównym
sprawcą jest m.in. …”
KORTYZOL

Wysokie ciśnienie krwi. Hormony walki lub ucieczki, które przygotowują Twoje ciało do działania, w końcu je wykończą. Lista potencjalnych komplikacji związanych z
podwyższonym ciśnieniem krwi jest długa i zawiera problemy z sercem, oczami itp.

Słaba pamięć. Hormony walki lub ucieczki osłabiają również zdolność koncentracji i tworzenia nowych wspomnień. Przeprowadzono kilka eksperymentów, które
wskazują na to, że hipokampy kurczą się pod wpływem ciągłego stresu.

Tycie. Kortyzol powoduje przybieranie na wadze. Ponieważ reakcja walki lub ucieczki powoduje odpływ krwi z organów wewnętrznych do mięśni, organizm z większą
trudnością trawi pokarm.

Osłabiony popęd seksualny. Długotrwały stres zmniejsza ochotę na seks zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, prawdopodobnie z powodu obniżonego poziomu
testosteronu.

Dysautonomia. Stres powoduje wzmożenie pracy układu współczulnego, a tłumienie przywspółczulnego. W czasie wycofywania się bodźców stresowych wcześniej
tłumiony układ przywspółczulny zaczyna działać z podwójną siłą. Dynamiczna równowaga zaczyna być zachwiana, czemu może towarzyszyć wiele rożnych objawów
a nawet chorób psychosomatycznych (np. wrzody żołądka, nadwrażliwie jelito, utrwalone nadciśnienie itp.)

Osłabiony układ immunologiczny. Kortyzol i inne substancje wydzielające się w czasie stresu mają naturalne właściwości przeciwzapalne, które mają przygotować
organizm na walkę z urazami. Przy okazji jednak osłabiają one układ odpornościowy (UO), sprawiając, że ludzie zestresowani są częściej narażeni na infekcje, a nawet
mogą odrzucić przeszczep! W innym przypadku reakcje UO stają się nadmierne i/lub nieadekwatne → pojawienie lub nasilanie się objawów chorób
autoimmunologicznych (łuszczyca, SM, choroba Leśniowskieg-Crohna), czy objawów takich chorób jak astma, alergia itd.

Choroby metaboliczne. Częścią reakcji walki lub ucieczki jest wydzielanie do krwi glukozy, która ma dostarczyć więcej energii potrzebnej do poważniejszych
wyczynów fizycznych (jak szybka ucieczka przed niedźwiedziem). Jednak jeśli wydzielanie trwa zbyt długo, glukoza może uszkodzić komórki w całym organizmie i
zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia cukrzycy.

Zaburzenia psychiczne. Stres i jego konsekwencje w postaci zmian w pracy układu immunologicznego wpływa na neuroprzekaźnictwo i zdolności organizmu do
syntetyzowania niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania psychiki substancji, co wiąże się z występowaniem różnych objawów psychopatologicznych (np.
depresji)

Epigenetyka → np. doświadczenia stresowe w trakcie ciąży mogą warunkować rozwój określonych cech u dziecka

9
 13.06.2022

ZWIĄZEK STRES → UKŁAD HORMONALNY → ODPORNOŚĆ

→ CHRONICZNY STAN ZAPALNY → CHOROBY

Slajd z prezentacji prof. P. Gałeckiego przedstawiony na konferencji NEURODEGENERACJE 2020

NIE DA SIĘ UNIKNĄĆ STRESU, ALE..

Może można zmienić nastawienie do sytuacji stresowych

i przekonania na temat stresu, a tym samym nieco ten stres
rozbroić?

SPRAWDŹ -
https://www.ted.com/talks/kelly_mcgonigal_how_to_make_stress
_your_friend

Kelly McGonigal → How to make stress your friend

10