Homeostaza – zdolność utrzymywania
stałości parametrów wewnętrznych w
systemie. (wszystkie procesy wewnątrz
komórki czy organizmu zachodzą prawidło).
Zaburzenia homeostazy – choroba.
Homeostaza polega na zachowaniu
równowagi wewnętrznego środowiska
ludzkiego organizmu, w odniesieniu do
warunków zewnętrznych. Te bowiem nie
sprzyjają przeżyciu – dlatego właśnie człowiek
odgrodzony jest od ich wpływu przez skórę,
płuca, nerki i przewód pokarmowy. Ponadto,
homeostaza polega na funkcjonowaniu w
otoczeniu przy zużywaniu jak najmniejszej
wymaganej ilości energii. Jest ona także
odpowiedzialna za zaopatrywanie ludzkiego
organizmu w potrzebne do życia składniki
odżywcze, takie jak witaminy, minerały,
pierwiastki, kwasy tłuszczowe i aminokwasy.
Homeostaza ludzkiego organizmu jest
możliwa dzięki mechanizmom
dostosowawczym (adaptacyjnym). To one są
odpowiedzialne za to, że organizm reaguje na
czynniki zewnętrzne, takie jak mróz bądź
wysoka temperatura powietrza. Ich działanie
oparte jest na sprzężeniu zwrotnym, które
zapewnia, że wszystkie parametry są na
właściwym poziomie. Wyróżnia się dwa
rodzaje sprzężenia zwrotnego – ujemne i
dodatnie. To pierwsze polega na hamowaniu
bodźca wyzwalającego. Z kolei sprzężenie
zwrotne dodatnie polega na stymulowaniu
bodźca wyzwalającego. Za prawidłowe
działanie tych mechanizmów odpowiedzialny
jest przede wszystkim układ nerwowy, a także
gruczoły wydzielania wewnętrznego.
Podstawową metodą utrzymania homeostazy
w zakresie danego parametru jest ujemne
sprzężenie zwrotne
•Ujemne sprzężenie zwrotne polega na tym,
że wykrycie zbyt dużej zmiany danego
parametru automatycznie uruchamia
mechanizmy przeciwdziałające tej zmianie i
przywracające wartość parametru do normy
•Sprzężenie zwrotne tego typu nazywamy
ujemnym, ponieważ reakcja organizmu jest
PRZECIWNA (tzn. ma przeciwny znak) w
odniesieniu do początkowej zmiany
parametru
Ujemne sprzężenia zwrotne przeciwdziałając
zmianom promują stabilność
•Przykłady:
- hamowanie aktywności enzymów przez
produkty katalizowanych reakcji (end product
inhibition)
- autoregulacja przepływu krwi za pomocą
kanałów wapniowych zależnych od
rozciągnięcia ścianek naczyń
- hamowanie dalszego wydzielania hormonów
przez wykrycie efektów ich działania (np.
hamowanie wydzielania insuliny przez
hipoglikemię)
Wszystkie układy organizmu wspierają się
wzajemnie w procesie utrzymania
homeostazy
•Czuciowa (aferentna) część
nerwowego monitoruje
środowiska zewnętrznego (np. temperaturę,
dostępność pożywienia, itp.)
•Ruchowa (eferentna) część
nerwowego umożliwia reakcję na wykryte
zmiany (np. poszukiwanie żywności w razie
głodu, poszukiwanie komfortu cieplnego itp.)
•Układ krążenia zapewnia równomierną
dystrybucję tlenu i substratów
energetycznych do wszystkich komórek i
tkanek. Krążenie płucne umożliwia regulację
stężenia tlenu i dwutlenku węgla we krwi
Współdziałanie poszczególnych układów w
celu pozostania przy życiu
•Układ oddechowy (dostarczanie tlenu do
krwi i usuwanie nadmiaru dwutlenku węgla)
•Układ pokarmowy (dostarczanie substratów
energetycznych do krwi)
•Układ nerwowy (synchronizacja
optymalizacja czynności wszystkich części
organizmu)
•Układ wydalniczy (usuwanie zbędnych
metabolitów z krwi)
•Układ krwiotwórczy (regeneracja elementów
morfotycznych krwi, funkcje immunologiczne)
•Wątroba (regulacja składu
zapobieganie zbyt dużym wahaniom stężenia
substratów energetycznych, neutralizacja
szkodliwych substancji spożytych
pokarmami, wydalanie z organizmu takich
substancji, które nie mogą być wydalone z
moczem z powodu słabej rozpuszczalności w
wodzie)
•Układ odpornościowy (przeciwdziałanie
oddziaływaniu patogenów na organizm)
•Skóra i jej przydatki (izolacja od środowiska
zewnętrznego, ochrona integralności
organizmu jako całości)
-------------------------------------------------------------
--------------------------------
Pompa sodowo – potasowa- enzym białkowy
( typu antysport) uczestniczący w transporcie
kationów potasu i sodu w przeciwległych
kierunkach
Do prawidłowego działania pompy potrzebna
jest hydroliza ATP ( ATP – główny nośnik
energii; hydroliza ATP – uwalnianie energii z
ATP)
Działanie pompy wymaga:
 stałego dopływu glukozy i tlenu
 ciągłej syntezy ATP
 zachowania temperatury około
37 °C
 odprowadzania CO2
 odpowiedniego stężenia jonów
Mg2+
 odpowiedniego stężenia jonów
układu
Na+ i K+
parametry
Zatrzymanie pompy prowadzi do:
 zmian składu płynu
układu wewnątrzkomórkowego
 zmian składu płynu
zewnątrzkomórkowego, w którym
stężenie jonów Na+ zmniejsza się i
zwiększa stężenie jonów K+
 utraty przez komórki specyficznych
właściwości
 braku reakcji komórek na bodźce i
do ich niepobudliwości.
Pompa sodowo-potasowa – lub
Na+/K+ ATP-aza - enzym, który
uruchamia mechanizm transportu
jonów potasowych (K+) do
wewnątrz komórki,
i a sodowych (Na+) na zewnątrz. Ma
on podstawowe znaczenie dla
wszystkich komórek, w tym
nerwowych, utrzymując potencjał
błonowy i objętość komórki.
Rodzaj transportu wykorzystujący
pompę wymaga nakładu energii,
ponieważ transport jonów przez
krwi;
błonę komórkową zachodzi wbrew
gradientowi stężeń. Enzym
zbudowany jest z białkowych
z
jednostek: rodzaj alfa i beta.
Podjednostka alfa wiąże ATP, a
także 3 jony sodowe i transportuje
je na zewnątrz komórki, a
następnie 2 jony potasowe
transportuje do wnętrza
korzystając przy ich uwolnieniu z
zapasu energii zmagazynowanego
w ATP.
Aby pompa sodowo-potasowa
mogła funkcjonować prawidłowo,
konieczne jest dostarczenie do niej
tlenu i substancji odżywczych w
postaci glukozy. Konieczna jest
również stała regeneracja
adenozynotrifosforanu (ATP)
stanowiącego nośnik energii dla
pompy sodowo-potasowej.
Niezbędne jest stałe
odprowadzanie tworzącego się w
wyniku przemian biochemicznych
dwutlenku węgla. Do tego
oczywiście przyczyniają się również
właściwe stężenie jonów sodowych
i potasowych oraz optymalna
temperatura wynosząca około
38℃.
1
 nerwowo-nerwowe – połączenie między
dwiema komórkami nerwowymi
nerwowo-mięśniowe – połączenie między
komórką nerwową i mięśniową
nerwowo-gruczołowe – połączenie między
komórką nerwową i gruczołową
Ze względu na sposób przekazywania
impulsu wyróżnia się synapsy elektryczne i
chemiczne.
Elektryczne W synapsach elektrycznych
przeniesienie depolaryzacji błony
presynaptycznej na postsynaptyczną odbywa
się za pośrednictwem połączenia
szczelinowego
Typowy neuron jest zbudowany z ciała komórki (perikarion) oraz odchodzących od niegomiędzy
wypustek:komórkami nerwowymi
bez uczestnictwa
aksonu i dendrytów[1]. Neurony kontaktują się między sobą poprzez synapsy tworząc sieci neuroprzekaźników[. Kolbka
neuronowe. Informacje od innych neuronów są odbierane przez synapsy presynaptyczna oddalona jest od kolbki
położone na dendrytach,
postsynaptycznej o 3,5 nm. Informacja w
przewodzone wzdłuż neuronu i przekazywane dalej do synaps na zakończeniach aksonu.
postaci jonów nieorganicznych (Na+, Ca2+, H+
Przewodzenie informacji w postaci sygnału elektrycznego jest możliwei dzięki
inne)temu,
może przepływać dwukierunkowo,
że wszystkie
zatem każdy
neurony są elektrycznie pobudliwe, czyli zdolne do generowania i przewodzenia neuron może być nadawcą albo
potencjałów
odbiorcą. Impuls jest prawie tysiąckrotnie
elektrycznych. Niepobudzony neuron utrzymuje potencjał spoczynkowy (będący różnicą między
szybszy od impulsu synaps chemicznych,
potencjałem elektrycznym wnętrza neuronu a zewnętrznej powierzchni błony) dzięki działaniu
jednak nie może ulegać wzmocnieniu[,
leżących w błonie pomp jonowych, które przenoszą określone jony przez błonę i generują różnicę w
Synapsy elektryczne występują w mięśniach,
stężeniu tych jonów po obu stronach błony. siatkówce oka, części korowej mózgu oraz
------------------------------------------------------------- niektórych częściach serca.
--- Chemiczne W tych synapsach komórki są od
przekaźnictwo synaptyczne, transmisja siebie oddalone o ok. 20 nm, między nimi
synaptyczna, powstaje szczelina synaptyczna. Zakończenie
biol. przekazywanie stanu czynnego między neuronu presynaptycznego tworzy kolbkę
neuronami za pośrednictwem synaps. synaptyczną, w której są wytwarzane
neuroprzekaźniki (mediatory – przekazywane
Synapsa – miejsce komunikacji błony w pęcherzykach synaptycznych), które łączą
kończącej akson z błoną komórkową drugiej się z receptorem, powodując depolaryzację
komórki - nerwowej lub komórki efektora błony postsynaptycznej. Występują tam, gdzie
(narządu wykonawczego), np. mięśni lub niepotrzebne jest szybkie przekazywanie
gruczołu. impulsu, np. w narządach wewnętrznych.
Impuls nerwowy zostaje przeniesiony z jednej
komórki na drugą przy udziale substancji o Obecnie znanych jest ok. 60 związków, które
charakterze neuroprzekaźnika (zwanego pełnią funkcję mediatorów. Wyróżnia się
czasem neurohormonem) – mediatora wśród nich neuroprzekaźniki pobudzające lub
synaptycznego (synapsy chemiczne) lub na hamujące wzbudzanie potencjału
drodze impulsu elektrycznego (synapsy czynnościowego. Głównym
elektryczne). Synapsy otoczone są przez neuroprzekaźnikiem pobudzającym w korze
astrocyty, które uczestniczą w przekazywaniu mózgowej ssaków jest kwas glutaminowy.
sygnału między neuronami. Powtarzające się Inne znane mediatory pobudzające to np.:
przekazywanie impulsu długotrwale wzmacnia acetylocholina, noradrenalina, adrenalina,
przewodnictwo synaptyczne. Powstawanie dopamina, serotonina, histamina. Głównym
sieci neuronów o zwiększonym neuroprzekaźnikiem hamującym jest kwas γ-
przewodnictwie jest podstawą uczenia się i aminomasłowy (GABA). Pozostałe mediatory
zapamiętywania[1]. hamujące to: glicyna i peptydy opioidowe.
Nowe synapsy powstają w procesie zwanym ---------------------------------
synaptogenezą. ……………………………………………
Połączenia synaptyczne Elektrofizjologia komórki zajmuje się
zjawiskami elektrycznymi występującymi w
Ze względu na rodzaj komórek, między komórkach nerwowych, mięśniowych,
którymi przekazywany jest sygnał, wyróżnia nabłonkowych i innych.
się synapsy: Podstawą teoretyczną dyscypliny są teorie
fizyczne i chemiczne dotyczące zjawisk
elektrycznych, a podstawą doświadczalną
pomiary napięcia lub natężenia jonowych
prądów elektrycznych za pomocą
mikroelektrod. Zjawiska elektryczne na
poziomie molekularnym dotyczą kanałów
jonowych i transporterów jonów, a na
poziomie narządu bądź organizmu dotyczą
zmian pola elektrycznego.
Podstawowe problemy elektrofizjologii
komórki dotyczą potencjału spoczynkowego
błony komórkowej, potencjału
czynnościowego i jego zróżnicowania w
różnych komórkach, mechanizmów
przemieszczania się potencjału
czynnościowego w błonie komórkowej,
zjawisk elektrycznych w synapsach i innych
połączeniach międzykomórkowych,
elektrofizjologii receptorów fizjologicznych,
Potencjał spoczynkowy to różnica
potencjałów (napięcie) między obiema
stronami błony plazmatycznej
niepobudzonej komórki pobudliwej.
Wszystkie napięcia na błonie wyraża się jako
różnice potencjału wnętrza komórki do
potencjału po stronie zewnętrznej. Potencjały
spoczynkowe mają wartości ujemne, które w
komórkach nerwowych wahają się między –65
mV a –90 mV. Powstanie potencjału
spoczynkowego jest spowodowane przede
wszystkim tendencją jonów potasu do
przepływania zgodnie z gradientem stężenia
tych jonów z wnętrza na zewnątrz błony
komórkowej. Powoduje to pozostanie
niewielkiego nadmiaru ładunków ujemnych
po wewnętrznej stronie błony. Inne jony (np.
sodu) jedynie w niewielkim stopniu wpływają
na wartości potencjału spoczynkowego. Siła
elektrochemiczna, powodująca ruch jonu
poprzez błonę komórkową, jest różnicą
między potencjałem spoczynkowym a
potencjałem równowagi dla danego jonu.
Potencjał równowagi jonu jest to taki
potencjał, przy którym wypływ tego rodzaju
jonów z komórki jest równy ich wpływowi do
jej wnętrza.
Potencjał równowagi dla poszczególnych
jonów można obliczyć stosując równanie
Nernsta. Potencjały spoczynkowe można
obliczyć stosując równanie Goldmana, które
uwzględnia wszystkie zaangażowane rodzaje
jonów.
potencjał czynnościowy - gwałtowna
krótkotrwała zmiana potencjału błonowego
komórki, który na pewien czas zmienia się z
elektroujemnego na elektrododatni;
związany z nagromadzeniem w cytoplazmie
jonów sodu i wapnia, ze względu na
charakterystyczny wygląd na ekranie
oscyloskopu zw. iglicą; potencjał czynnośiowy
jest ekwiwalentem impulsu nerwowego.
potencjał czynnościowy - pojedynczy impuls
elektryczny rozprzestrzeniający się po
powierzchni błony komórkowej, zachodzi w
wyniku działania bodźca depolaryzującego,
gdy potencjał błonowy osiągnie próg
pobudliwości uaktywniając przepływy jonów
bodziec depolaryzujący - zmniejszający
różnicę potencjałów pomiędzy wnętrzem
2
i zewnętrzem komórki - depolaryzacja
błony(komórki)
bodziec hiperpolaryzujący - bodziec
zwiększający różnicę potencjałów pomiędzy
środowiskiem zewnątrz- i Następuje to stosunkowo szybko; w ciągu ok.
wewnątrzkomórkowym, prowadzi do
hiperpolaryzacji błony
Potencjał czynnościowy (czyli iglicowy) –
przejściowa zmiana potencjału błonowego
komórki, związana z przekazywaniem
informacji. Bodźcem do powstania potencjału
czynnościowego jest zmiana potencjału
elektrycznego w środowisku zewnętrznym
komórki. Wędrujący potencjał czynnościowy
nazywany jest impulsem nerwowym. Faza
depolaryzacji i repolaryzacji potencjału
czynnościowego (iglica) trwa nie więcej niż 1
ms i osiąga maksymalnie wartości około +30
mV. Hiperpolaryzacja następcza może trwać
kilkadziesiąt milisekund.
W trakcie potencjału czynnościowego
neurony stają się niepobudliwe, zaś później,
podczas hiperpolaryzującego potencjału
następczego ich pobudliwość jest
zmniejszona. Zjawiska te nazywamy refrakcją
bezwzględną i względną. Ze względu na okres
refrakcji bezwzględnej oraz refrakcji
względnej komórki nerwowe człowieka nie
mogą generować potencjałów
czynnościowych z dowolną częstotliwością.
Jednak w najbardziej sprzyjających
okolicznościach częstotliwość potencjałów
czynnościowych może dojść do 100 impulsów
na sekundę.
Miejscem powstawania potencjału
czynnościowego w komórce nerwowej jest
tzw. wzgórek aksonowy, skąd potencjał
iglicowy rozprzestrzenia się po powierzchni
błony komórkowej wypustki osiowej- aksonu.
Generowaniem potencjałów czynnościowych
rządzi zasada: "wszystko albo nic": do
zapoczątkowania potencjału czynnościowego
niezbędny jest bodziec o intensywności
wystarczającej do zdepolaryzowania neuronu
powyżej określonej wartości progowej;
wszystkie potencjały czynnościowe w danej
komórce osiągają tę samą amplitudę.
Przebieg potencjału czynnościowego w
komórce nerwowej
Jeśli dokomórkowe prądy kationów
przeważają nad odkomórkowymi, następuje
depolaryzacja od poziomu potencjału
spoczynkowego (ok. -70 mV) do potencjału
krytycznego czyli progowego (ok. -50 mV). Po
osiągnięciu potencjału progowego, następuje
otwarcie bramkowanych elektrycznie (zależne
od napięcia) kanałów przewodzących
odkomórkowo kationy potasowe oraz
kanałów przewodzących kationy sodowe do
wnętrza komórki.
Wskutek różnicy stężeń i potencjałów kationy
sodowe szybko napływają do wnętrza
komórki, niwelując różnicę potencjałów
pomiędzy środowiskiem zewnątrz- i • uniport - przemieszczanie jednego
wewnątrzkomórkowym do zera (depolaryzują
błonę komórkową). Jest to początek tzw.
potencjału iglicowego. Ze względu na dużą
początkową różnicę stężeń, mimo
wyrównania potencjałów, kationy sodowe
napływają w dalszym ciągu do wnętrza
komórki, powodując odwrotną polaryzację
błony, tzw. nadstrzał dochodzący do +35 mV.
2 ms następuje już całkowita inaktywacja
kanałów sodowych. Po rozpoczęciu aktywacji
sodowej, w odpowiedzi na depolaryzację,
następuje aktywacja potasowa, czyli otwarcie
kanałów dla odkomórkowego prądu kationów
potasowych. Powoduje to zmianę potencjału
wnętrza komórki z powrotem na ujemny, czyli
repolaryzację. W tym czasie nie jest możliwe
ponowne pobudzenie komórki, jest to okres
refrakcji bezwzględnej[4]. W czasie trwania
potencjału iglicowego, a zwłaszcza pod koniec
– proporcje kationów po obu stronach błony
są odwrócone (Na+ wewnątrz, K+ na zewnątrz
komórki). Przez cały czas trwania potencjału
czynnościowego, aktywna jest pompa
sodowo-potasowa oraz inne układy
transportujące jony. Poziom aktywności
pompy sodowo-potasowej jest bowiem
uzależniony m. in. od stężenia kationów
sodowych we wnętrzu komórki. Zatem w
czasie trwania potencjału iglicowego pompa
działa z najwyższą możliwą prędkością. W
ciągu kolejnych kilkudziesięciu milisekund
przywraca proporcje kationów sodowych i
potasowych po obu stronach błony
komórkowej. Jednak początkowo błona jest
jeszcze w stanie hiperpolaryzacji – różnica
potencjałów przekracza wartość
spoczynkową. Jest to okres refrakcji
względnej, kiedy komórkę da się pobudzić, ale
dużo większym bodźcem – ze względu na
większą "odległość" od poziomu potencjału
krytycznego. W pewnym stopniu, w różnych
tkankach, w opisanych procesach biorą udział
również inne jony, głównie chlorkowe (Cl-)
oraz wapniowe (Ca2+).
TRANSPORT
Znane są dwa mechanizmy transportu przez
błonę, które zapewniają przenikanie
substancji. Są to: transport bierny, który
zachodzi zgodnie z gradientem stężeń i nie
wymaga dostarczenia energii, oraz transport
aktywny zachodzący wbrew gradientowi
stężeń i wymaga dostarczenia energii.
Wyróżnia się trzy typy transportu aktywnego:
specyficznego typu molekuł w jednym
kierunku (transport pierwotny);
• symport - polega na przemieszczeniu dwóch
różnych substancji w tym samym kierunku. W
niektórych wypadkach muszą być one
związane jednocześnie (transport wtórny);
• antyport - transport dwóch różnych
substancji w dwa różne kierunki (transport
wtórny).
Kanał jonowy – cylindryczne białko błonowe
tworzące hydrofilowe pory, posiadające
zdolność kontrolowanego przepuszczania
jonów przez błony biologiczne wszystkich
żywych komórek zgodnie z ich gradientem
stężeń (w drodze dyfuzji). Kanały wykazują
selektywność jonową, która zależy od
wielkości i od ładunku elektrycznego
cząsteczek. Umożliwiają 1000 razy szybszy
transport niż przenośniki białkowe, ale w
przeciwieństwie do nich pozwalają tylko na
transport bierny.
Kanały przechodzą w sposób przypadkowy ze
stanu otwartego w zamknięty poprzez zmianę
konformacji, jednak w zależności od
warunków panujących w komórce lub na
zewnątrz komórki (tzw. bramkowanie),
zmienia się prawdopodobieństwo ich
otwarcia. Możemy wyróżnić następujące typy
bramkowania kanałów:
kanał bramkowany napięciem –
prawdopodobieństwo otwarcia jest
regulowane przez potencjał błonowy;
kanał bramkowany ligandem –
prawdopodobieństwo otwarcia jest
kontrolowane przez związanie określonej
cząsteczki (ligandem zewnątrz- lub
wewnątrzkomórkowym) z białkiem kanału;
kanał bramkowany stresem –
prawdopodobieństwo otwarcia jest
regulowane przez siłę mechaniczną
przyłożoną do kanału (np. u komórek
rzęsatych).
Transport substancji przez błony komórkowe
•Pierwotny transport aktywny •Wtórny
transport aktywny
•Prosta dyfuzja •Transport nośnikowy
(dyfuzja wspomagana)
•Dyfuzja wody zależna od akwaporyn
•Endocytoza i egzocytoza
Pierwotny transport aktywny
•Wymaga dostarczania energii w postaci ATP
•Przenosi substancje wbrew gradientowi
stężeń •Przykłady: ATP-aza (pompa) sodowo-
potasowa, pompy wapniowe
wypompowujące wapń z cytoplazmy, pompa
protonowa uczestnicząca w zakwaszaniu soku
żołądkowego
•Aktywność pompy sodowo-potasowej
odpowiada za różnice w stężeniach sodu i
potasu pomiędzy płynem poza- i
wewnątrzkomórkowym
3
•Pompa sodowo-potasowa jest
„elektrogenna”, ponieważ na każde trzy jony
sodu usuwane poza komórkę przypadają
jedynie dwa jony potasu transportowane do
wnętrza komórki
•Elektrogenność pompy sodowo-potasowej
decyduje o spoczynkowej polaryzacji błony
komórkowej (relatywnie mniej kationów
wewnątrz komórki)
•Gradient stężeń sodu generowany przez
pompę sodowo-potasową może służyć jako
„koło zamachowe” dla wtórnych
transporterów aktywnych
Wtórny transport aktywny
•Przenosi substancje wbrew gradientowi
stężeń •Wtórne transportery aktywne nie
zużywają bezpośrednio ATP, ale ich
efektywność zależy od sprawności działania
pompy sodowo-potasowej •Sprzęgają ruch
sodu zgodnie z gradientem jego stężeń z
przenoszeniem innych substancji wbrew
gradientowi ich stężeń
Nazywane są symporterami lub
kotransporterami jeśli wszystkie przenoszone
substancje są transportowane w tym samym
kierunku (np. symporter sodowo-glukozowy w
enterocytach, symporter sodowo-jodkowy w
komórkach tarczycy)
•Nazywane są wymiennikami jeśli co najmniej
jedna z przenoszonych substancji jest
transportowana w odwrotnym kierunku niż
pozostałe (np. wymiennik sodowo-wapniowy
w komórkach mięśnia sercowego, wymiennik
sodowo-potasowy w komórkach nabłonka
kanalika krętego dalszego)
Dyfuzja wspomagana (transport nośnikowy)
•W istocie „wspomaga” (przyspiesza) dyfuzję
tylko przy niskim gradiencie stężeń •Przy
wysokim gradiencie stężeń może zachodzić
wolniej niż prosta dyfuzja, z powodu 100%
„wysycenia” przenośnika •Jest
odpowiedzialna m.in. za wchłanianie zwrotne
glukozy w kanaliku krętym bliższym; jeśli
stężenie glukozy w moczu kanalikowym jest
zbyt wysokie (a na tym etapie jest ono takie
samo jak w osoczu) to glukoza może pojawiać
się w moczu ostatecznym (przekroczenie
„progu nerkowego” dla glukozy)
Prosta dyfuzja
•Dotyczy substancji, dla których błony
komórkowe są bezwarunkowo przepuszczalne
(np. tlen, dwutlenek węgla, substancje
lipofilne, hormony steroidowe) •Zachodzi
zgodnie z gradientem stężeń
Przechodzenie wody przez błony komórkowe
•Ma właściwości kinetyczne takie jak prosta
dyfuzja jeśli w błonie komórkowej znajdują się
akwaporyny (tj. białka umożliwiające dyfuzję
wody)
•W razie braku akwaporyn błona komórkowa
jest nieprzepuszczalna dla wody
•Jeśli woda przechodzi przez błonę
komórkową, to zawsze zgodnie z gradientem
swoich stężeń (patrz: osmoza)
Osmoza, substancje osmotycznie czynne,
osmolalność
•Osmoza to dyfuzja wody przez błony
komórkowe w sytuacji, gdy dana błona jest
przepuszczalna dla wody ale nie jest
przepuszczalna dla substancji rozpuszczonych emocjonalnych, układ nagrody). Jest istotny
w tej wodzie dla procesu zapamiętywania (zob. ośrodki
•W takiej sytuacji dyfuzja wody wymusza pamięciowe) oraz motywacji danego osobnika
zmianę objętości, ponieważ woda jest (motywacja wewnętrzna). Wpływa na pewne
nieściśliwa (przemieszczanie się wody czynności wegetatywne (zob. autonomiczny
powoduje wzrost objętości kompartmentu układ nerwowy). Pierwotnie był kojarzony
docelowego) wyłącznie ze zmysłem węchu.
•Siłę, jaka działa na jednostkę powierzchni Pojęcie „układ limbiczny” nie jest
błony komórkowej w związku z taką zmianą wyszczególniane we współczesnym
objętości po jednej stronie, nazywamy mianownictwie anatomicznym. Jest pojęciem
ciśnieniem osmotycznym fizjologicznym, dotyczącym procesów
•Substancje rozpuszczone w wodzie, dla przebiegających z udziałem wielu różnych
których dana błona jest nieprzepuszczalna, struktur mózgu oraz innych części układu
nazywamy substancjami osmotycznie nerwowego i innych układów.
czynnymi Za część struktury układu limbicznego jest
•Siła osmotyczna roztworu równa jest łącznej uznawany jeden z płatów kresomózgowia (łac.
ilości cząsteczek wszystkich takich substancji telencephalon) – płat brzeżny (inaczej płat
w jednostce objętości lub masy roztworu. rąbkowy lub płat limbiczny, łac. lobus
Mierzymy ją w molach/litr roztworu limbicus).
(osmolalność) lub w molach na kilogram wody W skład układu limbicznego wchodzą różne
(osmolarność) struktury, różnych pięter mózgu. Nie ma
•Najczęściej występujące substancje ścisłych kryteriów pozwalających określić,
osmotycznie czynne to: jony, węglowodany i które obszary mózgu należą do tego układu.
białka
===================================== układ limbiczny pełni bardzo ważną funkcję w
======== wyzwalaniu pewnych emocji oraz wpływa na
Główne rodzaje białek wbudowanych w zachowania popędowe. Większość jego
błonę komórkową: struktur pełni wiele ról. Przykładowo zakręty
•Kanały jonowe oczodołowe pozwalają nie tylko na ocenę
•Receptory pokarmu na podstawie wyglądu, konsystencji
•Glikoproteiny regulujące bezpośrednie czy zapachu, ale również na wyzwalanie
interakcje między komórkami (glikokaliks) uczucia strachu oraz agresji. Układ limbiczny
•Nośniki substancji transportowanych wpływa również na popędy takie jak głód,
poprzez dyfuzję wspomaganą pragnienie czy popęd seksualny. Uszkodzenie
•Pierwotne i wtórne transportery aktywne przyśrodkowej części ciała migdałowatego
•Akwaporyny powoduje afagię (zaburzenie pobierania
Typy kanałów jonowych pokarmu). Układ limbiczny może być
•Selektywność (swoistość) kanałów jonowych odpowiedzialny za pewne odmienne
•Bramkowanie kanałów jonowych zachowania seksualne. Dzięki swoim licznym
•Latencja kanałów jonowych połączeniom z różnymi ośrodkami mózgu
•Dystrybucja kanałów jonowych (w błonie wpływa na wiele czynności wegetatywnych, w
komórkowej, w siateczce śródplazmatycznej) tym na ośrodki krążeniowe i oddechowe.
•Znaczenie kanałów jonowych w Układ limbiczny pełni pewną rolę w
kształtowaniu potencjału spoczynkowego, modyfikacji procesów sensorycznych na
pobudliwości komórek i niektórych różnic wczesnym etapie ich powstawania, poprzez
pomiędzy składem płynu wewnątrz- i oddziaływanie na obszary sensoryczne
zewnątrzkomórkowego asocjacyjne oraz pierwotne.
Receptory (błonowe białka receptorowe)
•Determinują reakcje komórki na bodźce Budowa włókna mięśniowego
aktywujące dany receptor - Otoczone jest sarkolemą i błoną podstawną.
•Brak receptora = brak reakcji komórki na - Jądra komórkowe znajdują się pod
bodziec przeznaczony dla tego receptora sarkolemą.
(„ślepota receptorowa komórek”) - Między sarkolemą a błoną podstawną
•Regulacja gęstości receptorów na znajdują się komórki satelitarne.
określonych komórkach (ang. upregulation &
downregulation) Do krążka Z przymocowane są bezpośrednio
•Białka wewnątrzkomórkowe aktywowane filamenty (nazywane także nitkami)
przez receptory (białka G, enzymy aktynowe.
produkujące drugie przekaźniki, kinazy Od środka sarkomeru w kierunku obu linii Z
białkowe rozciągają się filamenty miozynowe.
Filament miozynowy jest przymocowany do
====================== ograniczających go dwóch sąsiednich krążków
Z poprzez dwie nitki zbudowane z białka
Układ limbiczny (inaczej układ rąbkowy, układ konektyny (zwanego też titiną), łączące
brzeżny) – układ struktur korowych i koniec filamentu
podkorowych mózgu, biorący udział w miozynowego z krążkiem Z.
regulacji zachowań emocjonalnych oraz W połowie długości sarkomeru przebiega linia
niektórych stanów emocjonalnych takich jak M, będąca widzianym z boku rusztowaniem
strach, zadowolenie, przyjemność, euforia, zbudowanym z białek cytoszkieletu.
uniesienie (zob. fizjologia procesów
4
Skurcz mięśnia Skurcze mięśni dzielimy na:
Skurcz mięśnia rozpoczyna się od skrócenia A.
się 1. izotoniczny – gdy zmienia się
brzuśca, które przenosi się na ścięgna, długość mięśnia przy stałym poziomie
napinając je. napięcia mięśniowego (wynikiem skurczu jest
ruch)
Skracania się miofibryli  skracanie się 2. izometryczny – wzrasta napięcie
brzuśca. mięśnia przy stałej długości (wynikiem nie jest
Skracanie się sarkomeru ruch ale utrzymanie części ciała w stałym
Filament miozynowy wciąga na siebie dwie położeniu np. odkręcanie mocno
szóstki otaczających go filamentów przykręconych śrub, stanie, trzymanie
aktynowych. ciężarów); skurcz ten nazywany jest także
skurczem izotermicznym, ze względu na
Te dwie szóstki przesuwając się w kierunku utrzymanie ciepłoty ciała (dreszcze)
środka filamentu miozynowego, zbliżają się 3. auksotoniczny – zmiana długości i
do siebie. napięcia mięśni (np. przy chodzeniu,
bieganiu).
Błony Z przybliżają się do siebie skrócenie B. ze względu na częstotliwość docierających
się sarkomeru. do mięśnia impulsów nerwowych.
Cykl mostka poprzecznego
Nasuwanie się filamentów aktynowych na Skurcz mięśnia – zmiana długości lub napięcia
filament miozynowy spowodowane jest mięśnia, wywierająca siłę mechaniczną na
chemicznym i mechanicznym oddziaływaniem miejsca przyczepu mięśnia lub wokół narządu
miozyny z aktyną. otoczonego przez mięsień okrężny (np.
mięsień okrężny ust). Poruszanie się
Widoczne na obrazie z mikroskopu organizmu możliwe jest dzięki
elektronowego prostopadłe struktury łączce synchronizowanemu skurczowi różnych grup
filament miozynowy z aktynowym zostały mięśniowych.
nazwane mostkami poprzecznymi. W przypadku mięśni szkieletowych skurcz jest
efektem potencjałów powstałych w mózgu w
Mostki te tworzone są przez główki korze ruchowej. Skurcz mięśni gładkich oraz
miozynowe, stykające się z filamentem tkanki mięśniowej typu sercowego odbywa się
aktynowym bez udziału woli, jednak niższe elementy
ośrodkowego układu nerwowego wywierają
Miozyna jest w stanie samodzielnie znaczny wpływ na powstawanie i modyfikację
katalizować hydrolizę ATP siły skurczu.
do ADP i nieorganicznego fosforanu (Pi),
jednak wysokie
stężenie magnezu występujące w komórce FAZY SKURCZU MIĘŚNIA:
hamuje ten proces. --- dotarcie impulsu z oun do błony włókna
mięśniowego za pośrednictwem
Oddziaływanie pomiędzy aktyną i miozyną, Neuronu ruchowego
związane z hydrolizą ATP, jest podstawą --- uwolnienie acetylocholiny przez neuron
przemiany energii chemicznej w --- powstanie wzdłuż włókna mięśniowego fali
mechaniczną, dokonującą się w komórce aktywności elektrycznej (depolaryzacyjnej)
mięśniowej. --- uwolnienie jonów wapnia z siateczki
sarkoplazmatycznej
Cykl mostka poprzecznego: --- powstanie aktywnych centrów wzdłuż
oddziaływanie pomiędzy filamentem miofilamentu aktywnego, który staje się
aktynowym a filamentem miozynowym nie zdolny do połączenia z miofilamentem
jest zablokowane miozynowym
spontaniczne i cyklicznego wiązanie się główki --- rozkład ATP do ADP i fosforanu
miozynowej z filamentem aktynowym nieorganicznego z uwolnieniem energii
(mostek poprzeczny)  --- połączenie się aktyny z miozyną i obrót
rozdzielenie, hydroliza ATP, zmiany główki miozyny o 45◦
konformacyjne cząsteczki miozyny --- wciąganie miofilamentów aktynowych
prowadzących do przesuwania się między miofilamenty miozynowe
filamentów miozynowych i aktynowych --- rozkład kolejnej cząsteczki ATP
względem siebie. --- przesunięcie miofilamentu aktynowego
Właściwością układu filamentów aktynowych i względem miozynowego.
miozynowych jest aktywny proces W czasie skurczu nie zmienia się długość ani
zachodzenia tych filamentów na siebie, filamentów ani białek. Zmienia się długość
prowadzący do skurczu prążków (sarkomerów).
mięśnia. Po śmierci zapas ATP spada do zera. Przestaje
funkcjonować pompa wapniowa i w
Zatem, aby utrzymać mięsień w stanie sarkoplazmie utrzymywane jest wysokie
wiotkim, należy uniemożliwić połączenie się stężenie jonów Ca2+. Dochodzi do skurczu
aktyny z miozyną. pośmiertnego. Dopiero po rozkładzie białek
kurczliwych następuje rozluźnienie mięśni i
skurcz pośmiertny ustaje.

5
Ze względu na budowę i spełniane funkcje w
organizmie wyróżniane są trzy główne typy
mięśni:
 mięsień gładki,
 mięsień szkieletowy (poprzecznie
prążkowany),
 mięsień sercowy (poprzecznie
prążkowany serca).
Tkanka mięśniowa gładka – tkanka
mięśniowa składająca się z wrzecionowatych
komórek, zawierających jedno centralnie
położone jądro komórkowe. Filamenty są w
niej ułożone nieregularnie (brak
prążkowania). Działa ona niezależnie od woli,
powolnie i długotrwale, jest odporna na
zmęczenie.
Ten typ tkanki znajduje się w ścianach naczyń
krwionośnych, ścianach i śluzówkach
narządów jamistych i przewodów, między
innymi układu pokarmowego, dróg
oddechowych, pęcherza moczowego, dróg
rodnych. Tkanka mięśniowa gładka pełni
funkcje żywotne, na przykład nadaje kształt
soczewkom, poszerza źrenice, reguluje
przepływ krwi przez naczynka krwionośne,
przesuwa pokarm w układzie pokarmowym.
Bardzo ważna jest jej odporność na znużenie,
czyli zdolność do pozostawiania w
długotrwałym skurczu, nawet w warunkach
niedoboru tlenu.
Skurcze mięśni gładkich wywoływane są przez
pobudzenie nerwowe, substancje chemiczne,
rozciąganie; występują też spontanicznie.
Skurcz mięśnia gładkiego nie
podlega świadomej kontroli
Mięśnie gładkie nie mają
sarkomerów
Miozyna w mięśniu gładkim jest
usytuowana na całej długości
aktyny
Skurcz mięśnia gładkiego jest
wydajny energetycznie ale
powolny
Pomiędzy miocytami mięsni
gładkich znajdują się złącza
szczelinowe (SYNCYTIA)
Pośród komórek mięśniowych
znajdują się komórki
rozrusznikowe generujących
powolną depolaryzację (brak płytki
mięśniowej)
Męsień poprzecznie prążkowany (tkanka
mięśniowa poprzecznie prążkowana -
rodzaj tkanki mięśniowej, zbudowany z silnie
wydłużonych, walcowatych komórek,
zawierających wiele położonych obwodowo
jąder. W centrum komórki występują liczne i
rozciągające się na całą jej długość miofibryle
zbudowane z ułożonych naprzemiennie (na
długość) filamentów cienkich składających się
głównie z aktyny i filamentów grubych
składających się głównie z miozyny. Białka
aktyna i miozyna, z których zbudowane są
filamenty, maja zdolność poruszania się
względem siebie - włókna miozynowe dzięki
spiralnym zgrubieniom, zwanymi mostkami,
mogą wsuwać włókna aktyny do wnętrza
sarkomeru. Powoduje to zmniejszenie jego
długości, przy niezmienionych rozmiarach
włókien aktynowych i miozynowych. Obraz
miofibryli obserwowanych przy pomocy
mikroskopu polaryzacyjnego składa się z
prążków, z których ciemniejsze, ze względu na
anizotropię optyczną miozyny, są filamenty
grube.
Zbudowane są z niej m.in. wszystkie mięśnie
szkieletowe kręgowców. Pracują one zależnie
od woli, szybko ulegają zmęczeniu, ich skurcze
są krótkotrwałe, ale silne. Mięśnie szkieletowe
zbudowane są z ułożonych w pęczki włókien
mięśniowych. Włókna te mają walcowaty
kształt, mają długość kilku centymetrów i
średnicę 10 – 100 mikrometrów[1].
Filamentami są pęczki zbliżonej długości
włókien białkowych, przy czym włókna
aktynowe są ze sobą połączone w środkowej
części (zakotwiczone), a ich wolne końce
mogą „wnikać” pomiędzy włókna miozynowe
sąsiednich filamentów. Włókna aktynowe są
znacznie cieńsze od miozynowych i stąd
pochodzą przymiotnikowe kwalifikatory w
nazwach: filament cienki i filament gruby.
Filament gruby wraz z połówkami
sąsiadujących z nim filamentów cienkich
tworzy jednostkę czynnościową mięśnia
poprzecznie prążkowanego zwaną
sarkomerem.
W mięśniu niepobudzonym (z stanie
rozkurczu) wolne końce włókien aktynowych
tylko nieznacznie zachodzą za wolne końce
włókien miozynowych. Do skurczu mięśnia
szkieletowego dochodzi w wyniku
wywołanego pobudzeniem wiązania jonów
wapnia przez troponinę TnC powodującą
odsłonięcie przez troponinę TnI na włóknie
aktynowym miejsc wiążących miozynę.
Powoduje to mikroskurcz polegający na
wsunięcie się włókna aktynowego pomiędzy
włókna miozynowe na głębokość ok. 5 nm
oraz uwolnienie przez miozynę ATP i jego
hydrolizę. Seria następujących po sobie
mikroskurczy powoduje skrócenie całego
sarkomeru, a ponieważ zachodzi to
równocześnie na całej długości miofibryli –
skurcz całej komórki. Gdy pod wpływem
tlenku azotu powstającego z L-argininy w
cytozolu spadnie stężenie jonów wapnia,
nastąpi odtworzenie ATP i związanego go z
miozyną – dochodzi do rozkurczu. Gdy w
komórce nie będzie możliwe odtworzenie
ATP, komórka pozostanie w stanie skurczu.
Dzieje się tak np. po śmierci, gdy wskutek
braku ATP w mięśniach występuje stężenie
pośmiertne.
Czynność mięśni poprzecznie prążkowanych
jest efektem aktywności neuronów rogów
przednich rdzenia i jąder ruchowych nerwów
czaszkowych
Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana
typu sercowego – rodzaj tkanki mięśniowej
występujący jedynie w sercu kręgowców.
Mięsień sercowy różni się od mięśnia
poprzecznie prążkowanego typu
szkieletowego tym, iż włókna w mięśniu
sercowym są widlasto rozgałęzione zaś jądra
komórkowe ułożone są centralnie, podczas
gdy w mięśniu poprzecznie prążkowanym
włókna są złączone, a jądra znajdują się na
obrzeżach włókien. Komórki tkanki sercowej
człowieka są jedno, rzadko dwujądrzystymi
komórkami, które wykazują poprzeczne
prążkowanie.
Tkanka ta pracuje zgodnie z zasadą "wszystko
albo nic" – każdy impuls powoduje
maksymalne napięcie wszystkich włókien
mięśnia. Przewodzenie impulsów
elektrycznych w mięśniu sercowym jest
wolniejsze niż w mięśniach szkieletowych.
Jest to jedyny mięsień poprzecznie
prążkowany, którego praca nie podlega woli
(jednak pośrednio możemy wpływać na
skurcze). Nie wnikając w szczegóły można
uznać to za prawdę, jednak jest jeszcze kilka
mniej ważnych mięśni, które także są
niezależne od naszej woli[1]:
 mięśnie ucha środkowego,
 mięsień kulszowo-jamisty,
 mięsień opuszkowo-gąbczasty,
 niektóre komórki mięśniowe
mięśni oddechowych.
Elektrokardiogram jest graficznym zapisem
zmian potencjałów w trakcie depolaryzacji i
repolaryzacji komórek mięśnia sercowego. Na
poziomie pojedynczego kardiomiocytu zmiany
elektryczne prezentują się następująco, a ich
znajomość jest niezbędna, by zrozumieć
charakterystyczne zmiany potencjału krzywej
EKG (załamki, odstępy, odcinki):
Potencjał spoczynkowy
W „stanie spoczynku” komórka mięśnia
sercowego znajduje się w stanie tzw.
potencjału spoczynkowego (polaryzacji), czyli
przezbłonowego gradientu ładunków
elektrycznych:
potencjał spoczynkowy wynosi ok. −90 mV;
jony sodu znajdują się w większym stężeniu
na zewnątrz komórki, jony potasu w większym
wewnątrz niej;
błona komórkowa jest praktycznie
nieprzepuszczalna dla jonów sodu w trakcie
spoczynku (nie wnikają one do komórki drogą
biernej dyfuzji zgodnie z gradientem stężeń.
Przy błonie przepuszczalnej doszłoby do
wyrównania stężeń po obu stronach błony i
zaniku polaryzacji!);
błona komórkowa w stanie spoczynku jest
przepuszczalna dla jonów potasu, a istniejąca
różnica stężeń tego jonu pomiędzy wnętrzem
komórki a przestrzenią zewnątrzkomórkową
6
kieruje siłę dyfuzji na zewnątrz,
przeciwdziałając różnicy potencjału;
różnica potencjału pomiędzy wnętrzem
komórki a przestrzenią międzykomórkową
utrzymywana jest enzymatycznie, aktywnie
przez pompę jonową (ATPaza), która wbrew
gradientowi stężeń i potencjałom ładunków
elektrycznych wydala z komórki 3 jony sodu
na każde 2 jony potasu wprowadzone do
komórki. Ta różnica 3:2 przyczynia się do
wytwarzania potencjału błonowego.
Potencjał czynnościowy
Bodziec działający na spolaryzowaną komórkę
mięśnia sercowego (prawidłowo z węzła
zatokowo-przedsionkowego) zmienia
przepuszczalność błony dla jonów sodu, które
dostając się do wnętrza komórki, zmniejszają
ujemny potencjał do wartości ok. −65 mV
(potencjał progowy).
Przekroczenie potencjału progowego jest
czynnikiem wyzwalającym otwarcie kanałów
sodowych. Dochodzi wówczas do
gwałtownego napływu jonów sodu do
wnętrza komórki, w wyniku czego następuje
szybka i całkowita depolaryzacja.
Przy wartości −40 mV otwierają się z lekkim
opóźnieniem kanały wapniowe.
Standardowe EKG wykonuje się przy pomocy
12 odprowadzeń:
3 dwubiegunowe kończynowe Einthovena (I ,
II , III),
3 jednobiegunowe kończynowe wzmocnione
Goldbergera (aVR, aVL, aVF),
6 jednobiegunowych przedsercowych Wilsona
(V1, V2, V3, V4, V5, V6).
elektroda czerwona – prawa ręka (RA),
elektroda żółta – lewa ręka (LA),
elektroda zielona – lewa goleń (LF),
elektroda czarna – prawa goleń (tzw. punkt
odniesienia; ziemia).
Układ bodźcotwórczo-przewodzący
węzeł zatokowo-przedsionkowy
węzeł przedsionkowo-komorowy
pęczek Hisa
lewa odnoga pęczka Hisa
wiązka tylna lewej odnogi
wiązka przednia lewej odnogi
lewa komora
przegroda międzykomorowa
prawa komora
prawa odnoga pęczka Hisa
Elementy ekg
linia izoelektryczna – linia pozioma
zarejestrowana w czasie, gdy w sercu nie
stwierdza się żadnych pobudzeń (aktywności).
Najłatwiej wyznaczyć ją według odcinka PQ.
Stanowi ona punkt odniesienia poniższych
zmian;
załamki – wychylenia od linii izoelektrycznej
(dodatni, gdy wychylony w górę; ujemny, gdy
wychylony w dół);
odcinki – czas trwania linii izoelektrycznej
pomiędzy załamkami;
odstępy – łączny czas trwania odcinków i
sąsiadującego załamka.
Załamki
załamek P – jest wyrazem depolaryzacji
mięśnia przedsionków (dodatni we wszystkich
11 odprowadzeniach, poza aVR, tam ujemny)
zespół QRS – odpowiada depolaryzacji
mięśnia komór (w tym czasie następuje
również repolaryzacja przedsionków, którą
przysłania zespół QRS)
załamek T – odpowiada repolaryzacji komór
czasami też załamek U – odpowiada późnej
repolaryzacji mięśni brodawkowatych
Odcinki
odcinek PQ – wyraża czas przewodzenia
depolaryzacji przez węzeł przedsionkowo-
komorowy (AV)
odcinek ST – okres początkowej repolaryzacji
mięśnia komór
Odstępy
odstęp PQ – wyraża czas przewodzenia
depolaryzacji przez cały układ
bodźcoprzewodzący serca, to jest od węzła
zatokowo-przedsionkowego do włókien
Purkinjego i wynikającą z tego depolaryzację
przedsionków
odstęp ST – wyraża czas wolnej i szybkiej
repolaryzacji mięśnia komór (2 i 3 faza
repolaryzacji)
odstęp QT – wyraża czas potencjału
czynnościowego mięśnia komór
(depolaryzacja + repolaryzacja)
Dlaczego PQRST
5 wychyleń rejestrowanych na zapisie EKG
przed wprowadzeniem w 1890 r. formuły
poprawki oznaczano ABCDE, natomiast 5
pochodnych wychyleń oznaczono PQRST.
Wybór P jest matematyczną konwencją na
używanie liter z drugiej połowy alfabetu. N ma
inne znaczenie w matematyce a O jest
używane jako początek kartezjańskiego
układu współrzędnych. Ponadto Einthoven
użył O...X do zaznaczenia linii czasowych na
swoim diagramie. P jest po prostu następną
literą.
Cykl pracy serca
Cykl pracy serca, cykl hemodynamiczny serca
– działanie serca indukowane jest przez układ
bodźcotwórczo-przewodzący, który pobudza
kardiomiocyty do skurczu w odpowiedniej
kolejności, wymuszając przepływ krwi. Na
układ ten wpływa impulsacja z układu
autonomicznego, regulująca rytm serca i
dostosowująca go do aktualnych potrzeb
organizmu.
Za początek cyklu pracy serca powszechnie
przyjmuje się pauzę. W czasie pauzy
przedsionki i komory serca są w stanie
rozkurczu i krew pod wpływem różnicy ciśnień
przelewa się z żył głównych i płucnych do
przedsionków, a stamtąd do komór.
Następnie dochodzi do skurczu przedsionków,
co zwiększa ciśnienie w przedsionkach i
powoduje dopchnięcie jeszcze porcji krwi do
komór. Objętość komór po skurczu
przedsionków nazywa się objętością
końcoworozkurczową, a ciśnienie panujące w
komorach ciśnieniem późnorozkurczowym lub
obciążeniem wstępnym.
Ciśnienie w komorach wzrasta powyżej
ciśnienia w przedsionkach i następuje
zamknięcie zastawek, odpowiednio
trójdzielnej po prawej i dwudzielnej po lewej
stronie serca, i uderzenie krwi o zastawki od
strony komór. Zamknięcie zastawek wywołuje
efekt akustyczny w postaci pierwszego tonu
serca.
Następnie rozpoczyna się skurcz komór
niepowodujący zmiany objętości krwi
zawartej w komorach, czyli skurcz
izowolumetryczny. W czasie tego skurczu
narasta napięcie ścian komór serca, co
powoduje wzrost ciśnienia w komorach. Gdy
ciśnienie przekroczy ciśnienie odpowiednio w
pniu płucnym i aorcie, następuje faza wyrzutu
i pewna objętość krwi zostaje wypchnięta do
pnia płucnego i aorty (jest to tzw. objętość
wyrzutowa). Po fazie wyrzutu ciśnienie w
komorach zaczyna spadać, powodując
zamknięcie zastawek pnia płucnego i aortalnej
i wywołując drugi ton serca.
W komorach po wyrzucie pozostaje zawsze
pewna ilość krwi (objętość
końcowoskurczowa) – ciśnienie panujące
wówczas w komorach nazywane jest
ciśnieniem końcowoskurczowym. Rozpoczyna
się rozkurcz komór. W początkowej fazie
rozkurczu ciśnienie w komorach jest jeszcze
wyższe niż w przedsionkach i zastawki
przedsionkowo-komorowe są zamknięte – ta
faza rozkurczu nazywana jest rozkurczem
izowolumetrycznym. Gdy ciśnienie w
komorach spadnie poniżej ciśnienia w
przedsionkach, zastawki otwierają się i krew
przelewa się z przedsionków do komór, po
czym cały cykl powtarza się.
Obciążenie wstępne, ciśnienie
końcoworozkurczowe, żargonowo preload
Najwyższe ciśnienie występujące w komorze
serca (prawej albo lewej, w zależności, o
której części serca mowa) przed rozpoczęciem
skurczu.
Od tego ciśnienia, zgodnie z zasadami
sprężystości, zależy pojemność komory
7
(prawo Laplace'a). U człowieka dla prawej
komory powinno wynosić prawidłowo do
około 5 mm Hg, dla lewej do 12 mm Hg. Dla
prawej komory jego łatwo mierzalnym
odzwierciedleniem jest ośrodkowe ciśnienie
żylne (nie jest mu równe, ze względu na
ciśnienie transtorakalne), dla lewej jest
praktycznie równe ciśnieniu zaklinowania
tętnicy płucnej. Za nieprawidłowe uważa się
18 cm słupa wody (niewydolność
lewokomorowa).
Zgodnie z prawem Franka-Starlinga wzrost
ciśnienia końcoworozkurczowego zwiększa
siłę skurczu komory (do pewnej wartości),
dlatego też przy niewydolności skurczowej
serca, by podołać swemu zadaniu, serce
pracuje na wyższych wartościach ciśnienia
końcoworozkurczowego – daje to obraz
poszerzenia niewydolnej komory i wzrostu
ciśnienia w naczyniach wstecznie do tej
komory – co objawia się obrzękami, zastojem
nad polami płucnymi (zjawiska te należą do
podstawowych objawów niewydolności
krążenia), w skrajnym przypadku obrzękiem
płuc (tzw. kardiogenny obrzęk płuc).
Obciążenie następcze, zwane również
oporem naczyniowym lub obwodowym (ang.
afterload)
w fizjologii serca ciśnienie generowane przez
komory serca w momencie otwarcia zastawek
tętniczych, niezbędne do wykonania skurczu.
Jego wielkość zależy od ciśnienia
późnorozkurczowego w aorcie i objętości
późnorozkurczowej komór.
Parametry pracy serca
Ciśnienie skurczowe w lewej komorze jest
pięciokrotnie wyższe od ciśnienia
skurczowego w komorze prawej. Mimo tej
różnicy ciśnień objętość krwi wyrzucanej z
komór podczas ich skurczu jest zbliżona.
Objętość wyrzutowa serca (ang. stroke
volume, SV) - jest to objętość krwi wytłoczona
przez jedną z komór serca podczas jej skurczu.
U dorosłego mężczyzny objętość krwi
wytłoczonej przez komorę podczas skurczu
wynosi około 70-75 ml.
Pojemność minutowa (ang. cardiac output,
CO) - jest to objętość krwi wytłoczonej przez
jedną z komór w czasie jednej minuty.
Pojemność minutową oblicza się mnożąc
objętość wyrzutową przez liczbę skurczów w
czasie jednej minuty. Przykładowo: objętość
wyrzutowa komory w spoczynku wynosi 70
ml, więc przy 70-75 skurczach na minutę daje
to wynik objętości minutowej serca równy ok.
5 l/min (70 ml x 70/min = 5 l/min).
Wskaźnik sercowy (ang. cardiac index, CI) -
jest to wskaźnik, który jest stosunkiem
pojemności minutowej serca do powierzchni
ciała. Pojemność minutowa serca w
spoczynku przeliczona jest na m2 powierzchni
ciała (ok. 3,2 l/min/m2).
Objętość wyrzutowa serca jest zależna od
kilku czynników, do których zalicza się między
innymi: ciśnienie tętnicze, kurczliwość komór,
objętość krwi w komorze na początku jej
skurczu. Na częstość skurczów serca wpływa
m.in. autonomiczny układ nerwowy -
współczulny przyspiesza czynność serca,
przywspółczulny zwalnia ją.
Układ autonomiczny
Na pracę serca ma wpływ pobudzenie
receptorów. Wyróżnia się cztery rodzaje
działania receptorów na komórki mięśnia
sercowego:
efekt inotropowy:
 dodatni: zwiększenie siły skurczu
mięśnia sercowego
 ujemny: zmniejszenie siły skurczu
mięśnia sercowego
efekt chronotropowy:
 dodatni: zwiększenie częstości
skurczów mięśnia sercowego
 ujemny: zmniejszenie częstości
skurczów mięśnia sercowego
efekt batmotropowy:
 dodatni: obniżenie progu
pobudliwości komórek mięśnia
sercowego
 ujemny: podwyższenie progu
pobudliwości komórek mięśnia
sercowego
efekt dromotropowy
 dodatni: zwiększenie szybkości
przewodzenia w mięśniu
sercowym
 ujemny: zmniejszenie szybkości
przewodzenia w mięśniu
sercowym
Tony serca
Tony serca to efekty akustyczne towarzyszące
pracy serca, które fizjologicznie powstają w
wyniku drgania zastawek wywołanego przez
uderzenie w nie krwi podczas skurczu i
rozkurczu serca. Wyróżnia się cztery tony
serca, z których dwa są fizjologiczne (I i II) i
występują u wszystkich ludzi, a dwa
pozostałe, tzw. tony dodatkowe (III i IV) mogą
występować w stanach patologicznych lub u
osób zdrowych, szczególnie u dzieci.
Osłuchiwanie serca – stanowi część badania
przedmiotowego pacjenta. Badaniem tym
stwierdza się obecność fizjologicznych zjawisk
osłuchowych (pierwszy i drugi ton serca,
szmery przygodne), a także nieprawidłowych
(szmery wewnątrzsercowe, szmery
pozasercowe, inne).
Miejsca osłuchiwania zastawek serca
1. Zastawka dwudzielna - V
międzyżebrze, 1,5 cm w prawo od linii
środkowo-obojczykowej lewej.
2. Zastawka trójdzielna - prawa
strona mostka na wysokości przyczepu V i VI
prawej chrząstki żebrowej[1].
3. Zastawka aortalna - II
międzyżebrze, linia mostkowa prawa.
4. Zastawka pnia płucnego - II
międzyżebrze, linia mostkowa lewa.
ton pierwszy, skurczowy (systoliczny; S1) jest
wynikiem gwałtownego zamknięcia się
zastawek oddzielających przedsionki serca od
komór (zastawek przedsionkowo-
komorowych). Ton skurczowy jest najlepiej
słyszalny w piątej przestrzeni międzyżebrowej
po obu stronach mostka. Zawiera dwie
składowe, z zastawki mitralnej (M1) i
trójdzielnej (T1), ale w warunkach
fizjologicznych rozdwojenie S1 jest
nieuchwytne.
ton drugi, rozkurczowy (diastoliczny) jest
wynikiem zamknięcia zastawek oddzielających
komory i tętnice (zastawek
półksiężycowatych). Ton rozkurczowy jest
najlepiej słyszalny w drugiej przestrzeni
międzyżebrowej po obu stronach mostka.
Zawiera składową aortalną (A2) i płucną (P2).
Fizjologicznie głośniejsza składowa A2
nieznacznie poprzedza P2.
ton trzeci (S3) powstaje podczas wypełniania
się i rozszerzania komór serca podczas
rozkurczu, jest najlepiej słyszalny na koniuszku
serca. Występuje jako ton fizjologiczny u
dzieci lub (częściej) w przypadku powiększenia
prawej lub lewej komory.
ton czwarty (S4) powstaje podczas skurczu
przedsionków
- zielony - zastawka dwudzielna;
- czerwony - zastawka trójdzielna;
- niebieski - zastawka aorty;
- żółty - zastawka pnia płucnego;
- jasnoniebieski - punkt Erba.
Szmery wewnątrz sercowe
Szmery sercowe (łac. strepitus cordis) to
zjawiska akustyczne stwierdzane oprócz
tonów serca w trakcie osłuchiwania układu
krążenia, które są wywołane wibracjami
(drganiami) powstającymi w tkankach serca i
naczyń krwionośnych, a także samym
strumieniu krwi przy jego przejściu z
przepływu warstwowego w turbulentny.
Akustycznie jest to stosunkowo długo
trwająca seria drgań, które różnią się
częstotliwością, głośnością, czasem trwania i
czasem pojawienia się w trakcie cyklu pracy
serca.
Szmery sercowe odgrywają istotną rolę w
rozpoznawaniu chorób serca i naczyń, jednak
8
większość szmerów nie ma znaczenia krew swobodnie przeplywa z przedsionkow
chorobowego - są to tzw. "szmery niewinne" do komor. 2.Skurcz przedsionkow - popycha
Klasyfikacja szmerów serca porcje krwi do komor, objetosc komor po
• skurczowe, które dzielimy na: skurczu nazywa sie objetoscia
o wczesnoskurczowe koncoworozkurczowa, cisnienie panujace w
(protosystoliczne) komorach cisnieniem poznoskurczowym lub
o śródskurczowe (mezosystoliczne) obciazeniem wstepnym. 3. Zamkniecie
o późnoskurczowe (telesystoliczne) zastawek 2dzielnej i 3 dzielnej wywoluje efekt
o holosystoliczne (pansystoliczne), akustyczny w postaci 1 TONU serca. 4. Skurcz
czyli trwające przez cały okres skurczu serca komor nie zmienia objetosci krwi w komorach
• rozkurczowe i nazywa sie skurczem izowolumetrycznym.
o wczesnorozkurczowy Wzrasta napiecie scian komor serca i wzrost
(protodiastoliczne) cisnienia komor. Gdy cisnienie przekroczy
o śródrozkurczowy cisnienie w tetnicach nastepuje wyrzut porcji
(mezodiastoliczne) krwi do aorty i pnia plucnego. Jest to objetosc
o późnorozkurczowe wyrzutowa. Po fazie wyrzutowej cisnienie
(telediastoliczne) zaczyna spadac , powodujac zamniecie
o holodiastoliczne (pandiastoliczne) zastawek polksiezycowatych wywolujac 2TON
czyli trwające przez cały okres rozkurczu serca. 5. W komorach po wyrzucie pozostaje
Inny podział: pewna ilosc krwi zwana objetoscia
• szmer narastający (crescendo) - koncowoskurczowa. Rozpoczyna sie rozkurcz
głośność szmeru stopniowo narasta, jest cichy komor . W 1 fazie cisnienie w komorach jest
na początku i najgłośniejszy na końcu jego wyzsze niz w przedsionkach wiec zastawki sa
występowania zamkniete. Ta faza nazywa sie rozkurczem
• szmer malejący (decrescendo) - izowolumetrycznym. Gdy cisnienie w
szmer stopniowo cichnący komorach spadnie nize cisnienia w
• szmer typu crescendo-decrescendo przedsionkach zastawki otwieraja sie i cały
- początkowo zwiększający głośność, po cykl zaczyna sie od nowa.
osiągnięciu maximum stopniowo cichnie
• szmer stały - o jednakowej
głośności przez cały okres występowania
Uwzględniając przyczynę powstania
szmerów sercowych, można je podzielić na:
• czynnościowe - wywoływane
przyczynami pozasercowymi najczęściej
ogólnoustrojowymi (np w przebiegu anemii
lub gorączki)
• niewinne (inaczej nazywane
przygodnymi) – mówimy o nich, gdy szmer
jest wysłuchiwany, nie stwierdza się jednakże
choroby serca
• organiczne – w przypadku wady
serca.
• Szmery niewinne (przygodne,
przypadkowe)
• Występują fizjologicznie u dzieci
najczęściej w wieku przedszkolnym i
szkolnym, nie są wynikiem zmian
organicznych w sercu
Szmery pozasercowe
Szmery pozasercowe powstają poza jamami
serca. Należą tu:
• szmer tarcia osierdziowego
• szmer tarcia osierdziowo-płucnego
• tony i szmery naczyniowe

CYKL SERCA
Działanie serca indukowane jest przez uklad
bodzcowo przewodzacy, ktory pobudza
kardiomiocyny do skurczu, wymuszajac
przepływ krwi. Uklad bodzcowo przewodzacy
rozpoczyna 1 impuls elektryczny pochodzacy z
wezła zatokowego i wywoluje skurcz
przedsionkow. Nastepnie impuls przechodzi
przez szlaki miedzywezłowe, wezeł
przedsionkowo komorowy, peczek Hisa,
odnogi peczka Hisa prawa i lewa, włokna
Purkiniego. Jeden Cykl pracy serca trwa okolo
0.8 s. Za poczatek cyklu serca uwaza sie
PAUZE. To stan rozkurczu przedsionkow, gdzie