03

FÖY

KİMYA

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

KIMYASAL TÜR H – F bağı güçlü bir etkileşim iken soy gaz atomları ara-
sındaki etkileşimler zayıf etkileşimdir.
Atomlar, moleküller, iyonlar kimyasal tür olarak sınıflan-
dırılırlar. Moleküller Arası Bağlar

Atom: Elementlerin bütün özeliğini taşıyan en küçük İki molekülü bir arada tutan etkileşimlere moleküller
yapı taşlarıdır. arası etkileşimler denir. Moleküller arası etkileşimler
aynı ya da farklı moleküller arasında oluşabilir. Mole-
He, Au, Ag, Cu, Pt, Mg, Al, Fe, Zn birer atomdur.
küller arası etkileşimler zayıf etkileşimlerdir.
Molekül: Kovalent bağlı taneciklerin bütün özelliğini
Moleküller arası
gösteren ve bağımsız hareket edebilen yapı taşlarıdır. etkileşim
O
H2, O2, N2, P4, S8 element molekülleri, Atomlar arası
etkileşim H H O Atomlar
NH3, H2O, CO2, N2O5 bileşik molekülleri H H arası
etkileşim
şeklinde sınıflandırılabilir.

İyon: + ve – yüklü atom ve gruplarına denir. + yüklü
olanlarına katyon, – yüklü olanlarına anyon denir.
İyonlar,
Na+, Mg2+, Al3+, O2+, N3–, S2– gibi monoatomik,
NH +4 , PO 3– , NO –3 , SO 2– gibi poliatomik
4 4
yapıda olabilir.
Bağın Sağlamlığına Göre Etkileşimler
İki tanecik bağ yapmak üzere bir araya geldiğinden bazı
itme ve çekme kuvvetleri etkili olur. Çekim kuvvetleri
itme kuvvetlerinden büyük olduğunda bağ oluşur. Çe-
kim kuvvetleri itme kuvvetlerinden çok büyükse oluşan
etkileşim güçlü etkileşim olarak sınıflandırılır. Birbirine
yakınsa zayıf etkileşim olarak sınıflandırılır.
Kimyasal Türler Arası Etkileşimler

Katyonlar genelde Na+, Al3+, Fe2+, Ca2+ Ag+gibi metal

atomlarından oluşurken ametal atomlarından oluşmuş Güçlü Etkileşimler Zayıf Etkileşimler
NH +4 (amonyum) iyonu gibi katyonlar da bulunur.
İyonik bağ Van der Waals kuvvetleri

KIMYASAL TÜRLER ARASINDA Kovalent bağ Hidrojen bağı

ETKILEŞIMLERIN SINIFLANDIRILMASI Metalik bağ

Türler arası etkileşimler bağlanan türlere göre ve bağın
sağlamlığı olmak üzere iki farklı şekilde sınıflandırılabilir.
Genellikle bağ enerjisi 40 kJ/molden büyük olan bağ-
Bağlanan Türlere Göre Etkileşimler
lar güçlü etkileşim 40 kJ/molden küçük olan bağlar
Türler arası etkileşimler atomlar arası ve moleküler ara- zayıf etkileşim olarak sınıflandırılır.
sı bağlar olmak üzere ikiye ayrılır.
Genellikle atomlar arası etkileşimler güçlü etkileşim
Atomlar Arası Bağlar (soy gazlar hariç) moleküller arası etkileşimler zayıf et-
Aynı ya da farklı atomlar arası çeşitli etkileşimler sonu- kileşimdir.
cu bağlar oluşabilir. Bu etkileşimler zayıf etkileşim ola-
bileceği gibi güçlü etkileşim de olabilir.

1
 03

GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER İyonik Bileşiklerin Özellikleri

İyonik Bağ ✓✓ Erime noktaları yüksektir.

Elektron ilgisi çok düşük metallerle, elektron ilgisi çok ✓✓ Oda sıcaklığında genellikle katı hâlde bulunurlar.
yüksek ametallerin elektron alış verişleri ile oluşturduk-
✓✓ Katı hâlde elektriği iletmezken sıvı hâlleri ve sulu
ları güçlü etkileşimlerdir.
çözeltileri elektriği iletir.
Metaller, ametallere elektron transferi yaparak katyon
✓✓ Kırılgan yapılıdırlar, işlenemezler.
ve anyon oluştururlar. Oluşan katyon ve anyonlar ara-
sında elektrostatik çekim kuvveti oluşur, bu kuvvet iyo- ✓✓ Molekül yapılı değildirler.
nik bağ olarak tanımlanır.

İyonik bağın nasıl oluştuğu atomların Lewis sembolleri

verilerek daha iyi anlaşılabilir.
Örnek-1
?
Lewis Formülleri CaF2 bileşiği için,

Elementlerin değerlik elektronların sembolü etrafında I. Bileşiği oluşturan tanecikler arasında elektrostatik
nokta şeklinde gösterilmesine Lewis formülleri denir. çekim kuvveti bulunur.

Bazı taneciklerin Lewis formülleri aşağıda verilmiştir. II. Lewis yapısı Ca2+ 2[ F ]– şeklindedir.
III. İçerdikleri iyonlar farklı soy gaz elektron düzenine
H H 11Na Na
sahiptirler.
1 2 8 1
ifadelerinden hangileri doğrudur? (20Ca, 9F)
4Be Be 2He He (Soy gaz) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
2 2 2 D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm-1
13Al Al 6C C
2 8 3 2 4

7N N 8O O
2 5 2 6

Genelde 1H hariç, son katmanında 1, 2, 3 elektronu

Örnek-2
?
olan elementler metal (He soy gaz) 4, 5, 6, 7, elektro- Al ve 8O atomlarının oluşturduğu bileşikle ilgili,
13
nu olanlar ametal denilebilir.
I. İyonik yapılıdır.
Tek Atomlu İyonlarda Lewis Yapısı II. Kırılgandır.
2–
8
O 2–
iyonu için [ O ] 2– III. Lewis yapısı 2Al3+ 3 [ O ] şeklindedir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
7
N3– iyonu için [ N ]3– şeklindedir.
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
11
Na Na 17
Cl CI
2 8 1 2 8 7 Çözüm-2

NaCI iyonik bileşiğinin oluşumu,

Na + CI Na+ [ CI ]–

şeklinde gösterebilir.

2
 03

Örnek-3
? Örnek-4
?
I. [ Na ]+ NaCI bileşiği için,

II. Be I. Molekül yapılıdır.

III. [ F ] – II. Örgü biriminde katyon ve anyonlar bulunur.

Yukarıdaki taneciklerden hangilerinin Lewis for- III. Erime noktası yüksektir.

mülleri doğru verilmiştir? (4Be, 9F, 11Na) yargılarından hangileri doğrudur? (11Na, 17CI)

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III

Çözüm-3 Çözüm-4

Örnek-5
?
Y T
X
İyonik bağlı bileşiklerde belli sayıda katyon ve anyon bir Z
araya gelerek örgü birimlerini oluşturur. Hem katyon ve
anyonlar arasında hem de örgü birimleri arasında iyonik
bağ vardır. Bu yüzden, iyonik bileşiklerin erime noktaları
yüksektir. Periyodik tabloda yerleri verilen elementlerle ilgili,
Örneğin yemek tuzu; NaCI (sodyum klorür) bileşiğinde I. Z ile Y arasında oluşan bileşiğin formülü ZY şeklin-
bir örgü biriminde 6 tane Na+, 6 tane Cl– iyonu bulunur. dedir.
II. X2Y bileşiği iyonik yapılıdır.
III. X ile T arasında oluşan bileşik oda sıcaklığında gaz
hâlinde bulunur.
yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

Çözüm-5

NaCI Bileşiğinin Örgü Yapısı

İyonik bileşiklerinin molekülleri yoktur, örgü birimleri

(birim hücre) vardır.

Molekül kavramı kovalent bağlı yapılar için kullanılır.

TEST - 1’İ ÇÖZEBILIRSINIZ.

3
 03

İyonik Bileşiklerin Formüllerinin Yazılması Örnek-7

?
İyonik bileşikler yazılırken genellikle önce katyon sonra
anyon yükleriyle yazılır. Daha sonra yükler çaprazlana- Al3+ iyonunun PO 3–
4
, CN– NO –3 , CO 2–
3
, P3– iyonları ile
rak iyonların sayısı bulunur. yaptıkları bileşiğin formülleri verilmiştir.

Çok atomlu iyonların sayıları parantez kullanılarak ya- Buna göre hangisinin formülü hatalı verilmiştir?
zılır. A) AIPO4 B) Al(CN)3 C) Al(NO3)3
Na+ S2– Mg2+ OH– NH +4 PO 3– D) Al3(CO3)2 E) AIP
4

Çözüm-7
Na2S Mg(OH)2 (NH4)3PO4

İyonların sayıları sadeleştirilebiliyorsa sadeleştirilerek

yazılır.

Ca2+ SO 2– Pb4+ O2–

4

CaSO4 PbO2

İyonik Bileşiklerin Adlandırılması

Örnek-6
? İyonik bileşikler önce katyonun adı sonra anyonun adı
söylenerek adlandırılır. CH3COO– , HCOO– gibi kökler
9
F elementinin 3Li, 12
Mg ve 19
K ile yaptıkları bileşik- katyondan önce yazılır. Katyondan önce yazılsa bile bi-
ler için, leşik adlandırılırken adı katyondan sonra söylenir.
I. Mg ile MgF2 bileşiği oluşur.
12 ✓✓ Tek atomlu ve çok atomlu bilinmesi gereken anyon
II. 3
Li ile oluşan bileşiğin formülü 2 atomludur. ve katyonlar şunlardır.
III. 19
K ile oluşan bileşikte bağ elektronları ortaklaşa Önemli Katyonlar
kullanılır.
yargılarından hangileri doğrudur? İyon Adı

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Na+ Sodyum

D) I ve III E) I, II ve III Li+ Lityum

Çözüm-6 K+ Potasyum

Mg2+ Magnezyum

Ca2+ Kalsiyum

Sr2+ Stronsiyum

Zn2+ Çinko

Be2+ Berilyum

Ba2+ Baryum

Al3+ Alüminyum

NH +4 Amonyum

4
 03

Önemli Anyonlar Örnek-9

?
İyon Adı
Alüminyum fosfat bileşiğinin formülünde kaç atom
CI– Klorür bulunur?
Br– Bromür
A) 18 B) 14 C) 12 D) 10 E) 6
–
I İyodür
Çözüm-9
F– Florür

O2– Oksit
–
OH Hidroksit
2–
S Sülfür

N3– Nitrür

P3– Fosfür
Örnek-10
?
2–
CN– Siyanür Lewis yapısı 2Al3+ 3[ S ] olan bileşikle ilgili,

NO –3 Nitrat I. Katı hâlde elektriği iletmez.

CH3COO– Asetat II. Kırılgan yapılıdır.

SO 2– Sülfat III. İyonlarının elektron düzenleri aynı soy gaz düzenin-

4
dedir.
PO 3– Fosfat
4 yargılarından hangileri doğrudur? (13Al, 16S)
CO 2– Karbonat
3 A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm-10
Örnek-8
?
I. AIP
II. MgS
III. NaNO3
IV. KBr
V. Ca3N2
Formülleri verilen bileşikler ile seçeneklerdeki isim-
ler eşleştirildiğinde hangisi dışarıda kalır?

A) Alüminyum fosfat
Bazı metaller bileşiklerinde birden fazla değerliğe (yük-
B) Magnezyum sülfür
seltgenme basamağına) sahip olabilir. Bu metallere de-
C) Sodyum nitrat ğerliği değişken metaller denir. Fe, Cu, Sn, Pb ve Hg
D) Potasyum bromür değerliği değişken metallerdendir.

E) Kalsiyum nitrür Fe ₺ Demir(II), Demir(III)

Çözüm-8 Cu ₺ Bakır(I), Bakır(II)

Sn ₺ Kalay(II), Kalay(IV)

Pb ₺ Kurşun(II), Kurşun(IV)

Hg ₺ Cıva(I), Cıva(II)

5
 03

Kovalent Bağ
Örnek-11
?
Aynı ya da farklı iki ametal atomu arasında değerlik
Aşağıda bazı bileşiklerin adları verilmiştir. elektronlarının ortaklaşa kullanımı sonucu oluşan güçlü
I. HgCI = Cıva(I) klorür etkileşimlere kovalent bağ denir.
II. PbO2 = Kurşun(IV) oksit
III. Fe2O3 = Demir(II) oksit
Kovalent bağlar elektronegatiflikleri aynı ya da birbiri-
IV. Cu2O = Bakır(II) oksit
ne yakın atomlar arasında oluşur.
Buna göre hangi bileşiklerin adlandırılmasında ha-
ta yapılmıştır? Bir kovalent bağ bir elektron çiftinin ortaklaşa kullanımı
ile oluşur. Ortaklaşa kullanılan elektron çiftine bağlayıcı
A) I ve III B) II ve III C) III ve IV
elektron çifti denir. Bağlayıcı elektron çifti bir çizgi (–)
D) I, III ve IV E) II, III ve IV ile de gösterilebilir.
Çözüm-11 H CI H – CI

Bağlayıcı elektron çifti

CO2 molekülü 4 çift bağlayıcı elektron içerir.

O C O ya da O C O şeklinde gösterilir.

Kovalent bağlı bileşikler moleküller hâlinde bulunur.

Erime ve kaynama noktaları genellikle düşüktür.

Örnek-12
? Kovalent Bağ

I. PbO2
II. PbCI2 Polar (kutuplu) Apolar (kutupsuz)
kovalent bağ kovalent bağ
III. PbS
IV. PbSO4
V. Pb(NO3)2 Polar Kovalent Bağ
Yukarıdaki bileşiklerin hangisinde Pb atomunun Farklı iki ametal atomu arasında oluşan kovalent bağla-
yükseltgenme basamağı +2 değildir? ra polar (kutuplu) kovalent bağ denir. Polar kovalent
A) V B) IV C) III D) II E) I bağlarda değerlik elektronları bağı oluşturan atomlar
tarafından tam olarak ortaklaşa kullanılamaz. Bu yüz-
Çözüm-12 den kısmi yükler oluşur. Oluşan bu kısmi yüklere dipol
(d) denir.

Polar kovalent bağlarda elektronegatifliği büyük olan

atom negatif dipol (– d ) elektronegatifliği küçük olan
atom pozitif dipol (+ d) kazanır.
d+ d– d–
H – CI O
d+ d+
H H
Polar kovalent
bağ Polar kovalent
bağ

TEST - 2 VE 3’Ü ÇÖZEBILIRSINIZ.

6
 03

Apolar Kovalent Bağ Örnek-13

?
Aynı iki ametal atomu arasında değerlik elektronlarının
tam olarak ortaklaşa kullanımı sonucu oluşan kovalent F2 , HF ve KF tanecikleri ile ilgili,
bağlara apolar (kutupsuz) kovalent bağ denir. I. F2 de atomlar arasında apolar kovalent bağ bulunur.
H–H O=O II. KF kovalent yapılı bileşiktir.
III. HF’de değerlik elektronları H ve F atomları tarafın-
Apolar Apolar
kovalent kovalent dan simetrik olarak paylaşılmaz.
bağ
bağ yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 9F, 19K)
H d+ F d– N N A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

Polar kovalent bağ Apolar kovalent bağ D) I ve III E) II ve III

kalıcı kısmi yükler var. kalıcı kısmi yükler yok.
Çözüm-13
✓✓ Apolar ve polar kovalent bağları, H2 ve HF molekül-
lerinde gösterirsek;

F2 için,

F atomları arasında elektronlar tam olarak ortaklaşa

kullanılır. Bu yüzden elektron yoğunluğu dengededir.

F F

Elektronegatiflik bağ elektronların çekebilme yetene-

HF için,
Elektron yük dağılımı simetrik değildir. Bağ elektronları,
elektron ilgisi ve elektronegatifliği yüksek F atomu etra-
fında büyük oranda bulunur. Bu durumda; elektriksel
yük dağılımı simetrik değil, asimetriktir ve molekül po-
larlık kazanır. Elektronegatifliği daha büyük olan F ato-
mu –dipol ( d ) elektronegatifliği düşük olan H atomu ise
+ dipol ( d ) kazanır.
ğidir. Bir atomun başka bir atomla karşılaştırma teme-
line dayanır.
Periyodik tabloda soldan sağa genelde elektronegatiflik
artar, yukarıdan aşağıya azalır.
HF, HCI, HBr ve HI moleküllerinde bağ sağlamlığı bü-
yükten küçüğe; (9H, 17CI, 35Br, 53I)
F
9

17
CI
Elektronegatiflik azalır.
35
Br

53
I
F H

HF > HCI > HBr > HI şeklinde olur.

H d + – F d– > H d + – CI d– > H d + – Br d– > H d + – I d–

7
 03

Örnek-14
? H2 molekülü (1H)

O2, MgO ve NO bileşiklerindeki atomlar arası bağ H + H ₺H H

türleri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
BH3 molekülü (1H, 5B)
(7N, 8O, 12Mg)
H
O2 MgO NO B + 3H ₺ B H
Apolar kova- H
A) Polar kovalent İyonik
lent
Apolar kova- CH4 molekülü (1H, 6C)
B) İyonik Polar kovalent
lent H
C) Apolar kovalent İyonik Polar kovalent C + 4H ₺ H C H
H
D) Apolar kovalent Polar kovalent İyonik
Apolar kova- N2 molekülü (7N)
E) Polar kovalent İyonik
lent
N + N
Çözüm-14

eşleşmemiş elektronlar, atomlar arasına getirilir; her bir

atom için oktet tamamlanır.

N N şeklinde olur.
O2 molekülü (8O)

O + O ₺ O O

F2 molekülü (9F)
Moleküllerin Lewis Yapıları ve Polarlık
F + F ₺ F F
Ametaller kararlı bileşiklerinden Lewis formüllerindeki
eşleşmemiş nokta sayıları kadar kovalent bağ yaparlar.

Element Lewis Formülü Bağ Yapma Gücü Bağ yapma gücü fazla olan atom merkez atomdur.

H
H2O molekülü (1H, 8O)
1
H
1
1
H + O + H ₺ O
B B H H
5 3
2 3
CO2 molekülü (6C)

6
C C
2 4 4
O + C + O ₺ O C O

N N
7 3
2 5

O Bağ yapan elektronlar, bağ (ortaklaşılmış elektronlar)

8 O 2
2 6 anlatmak için çizgi ile gösterilir.

Bağ yapan iki elektron için ( ), tek çizgi (–) ile dört
F F 1
elektron ( ) çift çizgi ( ) ile altı elektron ( ) üç çizgi
9
2 7
( ) ile gösterilir.

Bağ yapma gücü fazla olan atom m

8
 03

Moleküllerin Polarlığı
CO2 molekülü için,
Elektron yük dağılımı dengeli olan moleküller apolar
O C O ya da O C O şeklindedir. moleküller iken polar moleküllerde yük dağılımı dengeli
Bir tane CO2 molekülünde değildir.
✓✓ 8 tane (4 çift) bağlayıcı elektron var. ✓✓ O2, N2, CI2, H2 gibi aynı atomlardan oluşmuş iki
atomlu moleküller apolardır.
✓✓ 8 tane (4 çift) bağlayıcı olmayan elektronu var.
H CI
✓✓ 4 tane polar kovalent bağı var. I I
CH4 ₺ H – C – H CCI4 ₺ CI – C – CI
✓✓ Kovalent bağlı bileşiklerde 1H,elektron düzenini I I
H CI
2
He gazına benzetir. Elektronları ikiye tamamlarsa
dublet kuralı olarak bilinir. Diğer ametal atomları gibi merkezi atom üzerinde elektron çifti olmayıp mer-
ise elektron düzenlerini 10Ne, 18Ar gibi soy gazla- keze bağlı atomların aynı olduğu moleküller apolardır.
ra benzetir. Elektron sayılarını sekize tamamlarsa
oktet kuralı olarak bilinir. ✓✓ CO, NO, HCI, HF gibi farklı iki atomlu moleküller
polardır.

H2O ₺ O NH3 ₺ N
I I
H I H

I
H H

I
H2O molekülü H
H
O ya da O şeklindedir. I
CH3CI ₺ H – C – CI
H H H H I
Bir tane H2O molekülünde, H
Merkez atom üzerinde bağa katılmamış elektronları
✓✓ 2 tane polar kovalent bağ var.
içeren veya merkez atoma bağlı atomların farklı olduğu
✓✓ Bağlayıcı (ortaklanmış) elektron sayısı 4’tür (2 çift). moleküller polardır.

✓✓ Bağlayıcı olmayan (ortaklanmamış elektron sayısı

4’tür (2 çift).

✓✓ Molekülünde oksijen atomu oktedini, hidrojen

atomları ise dubletini tamamlamıştır.
H H ya da H – H şeklinde gösterilir.
H atomları elektron sayılarını dublete tamamlamıştır.
Yalnızca karbon ve hidrojen atomlarından oluşan mo-
leküller apolar yapılı iken karbon ve hidrojen yanında
başka bir atom içeren moleküller polar özellik gösterir.
CH4 , C2H6 ₺ Apolar
C2H5OH , CH3COOH ₺ Polar

Örnek-15
?
BeH2, BH3 de merkez atomu oktetini tamamlamamış-
tır. Bu moleküllere oktet boşluğu bulunan molekül- Aşağıdaki moleküllerden hangisi polar yapılıdır?
ler denir. A) H2 B) CH3OH C) CH4
H D) N2 E) CO2
H Be H B H Çözüm-15
H

9
 03

Örnek-16
? Örnek-18
?
1
H ve 8O atomlarından oluşan H2O ile ilgili, XY4 molekülü apolar olup atomlar arasındaki bağ tek-
li kovalent bağdır.
I. Apolar yapılıdır.
II. 2 tane polar kovalent bağ içerir. XY4 molekülü ile aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

III. Merkezi atom oktedini tamamlamıştır. A) X 4A grubunda yer alır.

yargılarından hangileri doğrudur? B) Y üçüncü periyotta ise atom numarası 17’dir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) X ikinci periyotta ise atom numarası 6’dır.
D) II ve III E) I, II ve III
D) X IUPAC’a göre 14. grup elementidir.
Çözüm-16
E) Y IUPAC’a göre 2. grup elementidir.

Çözüm-18

Örnek-17
?
Aşağıda CF4 molekülünün Lewis formülü verilmiştir.

F Örnek-19
?
F C F
F 7
N ile 1H elementlerinin oluşturduğu bileşik için,

I. Bir molekülünde 4 tane atom bulunur.

Buna göre 1 tane CF4 molekülü için,
II. Bir çift ortaklanmamış elektron içerir.
• Apolardır.
III. Bütün atomlar oktedini tamamlamıştır.
• 24 tane bağlayıcı olmayan elektronu vardır.
yargılarından hangileri doğrudur?
• Molekül içi bağlar polar kovalent bağdır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
• Merkez atomu 4A grubunda yer alır.
D) I ve II E) I, II ve III
• 8 tane bağlayıcı elektronu vardır.
Çözüm-19
yargılarından kaç tanesi doğrudur? (6C, 9F)

A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

Çözüm-17

10
 03

Kovalent Bağlı Bileşiklerin Sistematik

Adlandırılması
Örnek-20
?
Kovalent bileşikler adlandırılırken Latince sayılar kulla- Aşağıdaki bileşiklerden hangisi yanlış adlandırıl-
nılır. Önce elementin sayısı sonra adı belirtilir. mıştır?

Sayı Latincesi Sayı Latincesi Bileşik Sistematik Adı

A) CS2 Karbon disülfür
1 Mono 6 Hekza
B) CCI4 Karbon tetraklorür
2 Di 7 Hepta
C) N2O3 Diazot trioksit
3 Tri 8 Okta
D) PCI5 Fosfor pentaklorür
4 Tetra 9 Nona
E) CO Karbon oksit
5 Penta 10 Deka

Çözüm-20

Birinci element bir tane ise mono söylenmez. İkinci

element bir tane ise mono söylenir.

Bileşik Adı

CO Karbon monoksit

CO2 Karbon dioksit

SO2 Kükürt dioksit

SO3 Kükürt trioksit

Örnek-21
?
N2O Diazot monoksit I. Dihidrojen monoksit

NO Azot monoksit II. Kükürt hekzaflorür

III. Karbon tetrabromür
N2O3 Diazot trioksit
IV. Diklor heptaoksit
N2O5 Diazot pentaoksit
İsimleri verilen bu bileşiklerin içerdikleri atom sayı-
NO2 Azot dioksit ları hangi seçenekte doğru kıyaslanmıştır?

CCI4 Karbon tetraklorür A) IV > II > III > I

B) I > II > III > IV

SF6 Kükürt hekzaflorür
C) II > III > I > V
CI2O7 Diklor heptaoksit
D) IV > I > II > III
H2O Dihidrojen monoksit
E) III > I > II > IV

Çözüm-21

NH3 bileşiği trihidrojen mononitrür olarak adlandırılır.

11
 03

Elektron denizi modeline göre, metallerin iyonlaşma

Örnek-22
? enerjisi düşük olduğundan değerlik elektronları çekirdek
CO2 ve CF4 bileşikleri ile ilgili, tarafından güçlü çekilmemektedir. Bu yüzden değerlik
elektronları serbestçe hareket eder.
I. CO2 nin Lewis formülü O C O şeklindedir.
Serbest gezen elektronlar elektron denizine benzetilir.
II. CF4 karbon tetraflorür olarak adlandırılır.
Elektron veren metal katyonları ile elektronlar arasında
III. Her ikisi de apolar yapılı moleküldür.
metalik bağ oluşur.
yargılarından hangileri doğrudur? (6C, 8O, F)

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

Çözüm-22 Metallerin elektrik iletkenliği sıcaklık arttıkça azalır.

Yarı metallerin sıcaklığı artırılırsa elektrik iletkenliği

artar.

Metalik bağ metal çapı ile ters orantılıdır. Çap arttıkça

metalik bağ zayıflar, erime noktaları düşer.

TEST - 4’Ü ÇÖZEBILIRSINIZ.

Bir periyotta soldan sağa gidildikçe,

Metalik Bağ Metalik çap azalır.

Aynı ya da farklı metal atomlarını bir arada tutan güçlü Değerlik elektron sayısı artar.
etkileşimlere metalik bağ denir. Metal katyonları ile elektron denizi arasındaki çekim
Metalik bağ metallere; kuvveti artar, dolayısıyla metalik bağ kuvveti artar.

✓✓ Yüzey parlaklığı, Metallerin erime noktaları da artar.

✓✓ İşlenebilirlik, Na, 12Mg ve 13Al metallerinin erime noktaları arasında

11

✓✓ Isı ve elektrik iletkenliği Al > Mg > Na ilişkisi vardır.

gibi özellikler kazandırır. Bu grupta yukarıdan aşağıya inildikçe metallerin ha-

cimleri artacağından metalik bağ gücü azalır. Metallerin
erime noktası azalır. 3Li, 11Na ve 19K için erime noktası
sırası Li > Na > K şeklindedir.
Çelik, lehim ve tunç gibi alaşımların yapısındaki farklı
metal atomları arasında da metalik bağ bulunur.

Metalik bağın oluşumu elektron denizi modeli ile açık-

lanabilir.
Metalik bağ oldukça güçlü etkileşimdir. Bu yüzden oda
sıcaklığında Hg hariç tüm metaller katı hâlde bulunur.
Hg ise sıvı hâlde bulunur.

Metal katyonu Değerlik elektronları

Elektron Deniz Modeli

12
 03

Örnek-23
? Örnek-25
?
Güçlü etkileşimdir. I. Isı ve elektriği iletirler.

I
II. Hg hariç oda sıcaklığında katı hâlde bulunurlar.
III. Yeni kesilmiş yüzeyleri parlaktır.
Metalik Bağ
Metaller için yukarıda verilenlerden hangileri doğ-
rudur?
II III
Yalnızca aynı cins Metallere esneklik, yüzey A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
atomlar arasında parlaklığı, işlenebilirlik D) II ve III E) I, II ve III
oluşur. gibi özellikler kazandırır.
Çözüm-25
Kavram haritasında metalik bağ ile ilgili verilenler-
den hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) I, II ve III

Çözüm-23

Metaller ısı ve elektriği iyi iletir. En iyi iletken metaller

Ag, Cu ve Au’dur.

TEST - 5’I ÇÖZEBILIRSINIZ.

Örnek-24
? ZAYIF ETKİLEŞİMLER
Na, 19K, 12Mg metalleri için,
11 Element atomlarını birbirine bağlayarak moleküllerin
I. Atom çapları Mg > K > Na şeklindedir. oluşmasını sağlayan güçlü etkileşimler olan kimyasal
II. Elektron verme eğilimleri K > Na > Mg şeklindedir. bağın yanı sıra molekülleri bir arada tutan zayıf etkile-
şimler, yani fiziksel bağlar da vardır.
III. Erime noktaları Mg > Na > K şeklindedir.
yargılarından hangileri doğrudur? Zayıf etkileşimlerin enerjileri, kuvvetli etkileşimlere göre
oldukça azdır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Zayıf etkileşimler fiziksel olaylarda kırılır ya da oluşur-
D) I ve III E) II ve III
lar. Zayıf etkileşimlerde enerji değişimi genellikle 40 kJ/
Çözüm-24 molden daha azdır.
CH4(s) + 8,2 kJ ₺ CH4(g)
Zayıf
C2H5OH(g) ₺ C2H5OH(s) + 24 kJ etkileşimler

CH4(g) + 2O2(s) ₺ CO2(g) + 2H2O(s) + 890 kJ Güçlü

etkile-
Na+(g) + CI–(g) ₺ NaCI(g) + 788 kJ
şimler

13
 03

Zayıf Etkileşimler

Zayıf Etkileşimler H ile CI, Br, I atomları arasındaki elektronegatiflik far-

kı en fazla H - CI arasındadır. Bundan dolayı HCI’nin
polarlığı daha fazladır.
Van der Walls Bağları Hidrojen Bağı
İyon-dipol Etkileşimi

Dipol-dipol etkileşimleri ✓✓ İyonik bileşikler ile polar moleküller arasında görü-

len etkileşim türüdür.
İyon-dipol etkileşimleri
NaCI --- H2O
İndüklenmiş dipol etkileşimleri
K2SO4 --- H2O
Dipol-indüklenmiş dipol etkileşimleri
NaBr --- HCI
İyon-indüklenmiş dipol etkileşimleri
Örneğin NaCI’nin H2O’da çözünmesi iyon-dipol etkile-
İndüklenmiş dipol-indüklenmiş dipol şimi sonucu gerçekleşir.
etkileşimleri (London)
NaCI ve H2O arasındaki iyon-dipol etkileşimleri,
Van der Walls Bağları d+
H
Dipol-dipol Etkileşimi d–
CI– – Na+ O
✓✓ HCI, H2S, SO2 gibi polar moleküller arasında göre- H
d+

len zayıf etkileşim türüdür.

şeklinde gösterilebilir.
Örneğin ICI molekülleri, bir moleküldeki I atomunun artı
kutbu diğer moleküldeki CI atomu eksi kutbu yan yana Dipol-İndüklemiş Dipol Etkileşimi
gelerek şekildeki gibi dipol-dipol etkileşimleri oluşturur. ✓✓ Polar moleküller ile apolar moleküler arasında gö-
+ – ---- + – rülür.

Molekül yapıları benzemeyen tanecikler arasında ger-

+ – ---- + –
çekleştiğinde genelde çözelti oluşturmaz.

Dipol-dipol etkileşimleri I2 ................. H2O

HCI molekülünde dipol-dipol etkileşimi, CCI4 ................. H2O

d+ d– ---- d+ d–
H – CI H – CI CS2 ................. H2O
Dipol-dipol
şeklinde gösterilebilir. gibi apolar moleküller ile polar moleküller arasında gö-
rülür.
HCI molekülleri arasındaki dipol-dipol etkileşimi, HCI ile
H2O gibi farklı moleküller arasında da gerçekleşebilir. İyon-İndüklenmiş Dipol Etkileşim
HCI ve H2O polar moleküllerdir.
✓✓ İyonik bileşikler ile apolar moleküller arasındaki et-
H
d+
kileşim türüdür. Etkili olmadığından çözelti oluştur-
d–
O CI
d– maz.
d+ d+
H H
NaCI ................. CCI4
Dipol-dipol etkileşimleri
KI ................. CS2

HCI ---- H2O arasındaki dipol-dipol etkileşimi çözelti Na2SO4 ................. C6H6
oluşmasını sağlar.
gibi etkileşimler iyon-indüklenmiş dipol etkileşimlerine
örnek verilebilir.

14
 03

İndüklenmiş Dipol-İndüklenmiş Dipol Etkileşimleri

(London)
Örnek-26
?
Apolar moleküller ve soy gazların fiziksel özelliklerini CH4 ve HCI molekülleri ile ilgili,
belirleyen zayıf etkileşim türüdür. I. Her ikisinde de yoğun fazlarda molekülleri arasında
H2, CO2 ve C6H6 gibi apolar moleküllerin ve He, Ne, Ar London kuvvetleri bulunur.
gibi soy gazların tanecikleri arasında yalnızca London II. Aynı şartlarda CH4 ün kaynama noktası daha yük-
kuvvetleri bulunur. London kuvvetlerinin etkinliği diğer sektir.
etkileşimlerden oldukça azdır. Bu yüzden apolar mole- III. HCI polar moleküldür.
küller ve soy gazların erime ve kaynama noktaları dü-
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 17CI)
şüktür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

Çözüm-26
London etkileşimlerinin kuvveti elektron sayısına bağ-
lıdır. Elektron sayısı artıkça tanecikler arası etkileşim-
ler artar. Dolayısıyla taneciğin kaynama noktası artar.

Halojen F2 CI2 Br2 I2

Hidrojen Bağı
Elektron sayısı 18 34 70 106
F, O, N atomlarının elektronegatifliği oldukça yüksek-
Kaynama noktası (°C) –188 –34,6 58,8 184,4
tir. Bu elementlerin H ile yaptıkları bağlar elementlerin
Elektron sayısı çok olan apolar taneciklerin London elektronegatiflik farkı fazla olduğu için oldukça polardır.
kuvvetleri daha güçlüdür. Dolayısıyla kaynama nok-
Yapısında F, O, N elementlerinden biri olup bu elemen-
taları daha yüksektir.
te bağlı H atomu içeren elementler molekülleri arasında
hidrojen bağı içerir. Hidrojen bağı zayıf bir etkileşimdir.
Ancak enerjileri diğer zayıf etkileşimlerin enerjisinden
genellikle daha yüksektir.

London etkileşimleri anlık dipollerle görülen çekim

kuvvetleri olup tüm tanecikler arasında görülür. Apolar
HF, H2O, NH3 gibi bileşiklerin molekülleri arasında yo-
moleküller ve soygazlarda ise etkin etkileşim türüdür.
ğun fazlarda hidrojen bağı bulunur.
Kapalı formülleri aynı olan apolar moleküllerde temas
Hidrojen bağı içeren bileşiklerin erime ve kaynama nok-
yüzeyi arttıkça London etkileşimlerinin gücü artar. Do-
taları benzer moleküllere göre oldukça yüksektir.
layısıyla kaynama noktası artar.
H2O, H2S H2Se H2Te
I. CH3 – CH2 – CH2 – CH3
CH3
| 100 H2O
II. CH3 – CH – CH3 75
Kaynama noktası

50
Yukarıdaki moleküllerin aynı ortamda kaynama nokta- 25 HF H2Te
ları arasındaki ilişki, 0
–25 H2Se HI
I > II şeklindedir. –50 H2 S
–75 HCI HBr
–100

15
 03

✓✓ Şeker pancarından şeker eldesi,

✓✓ Petrolün damıtılması,
Hidrojen bağı aynı cins moleküllerde olabildiği gibi
farklı cins moleküller arasında da görülür. Hidrojen ✓✓ Gökkuşağının oluşması,
bağı içeren moleküller suda genellikle iyi çözünür.
✓✓ Demirin elektriği iletmesi
Örnek-27
? fiziksel olaylardır.

Aynı ortamda bulunan H2, HCI ve H2O bileşiklerinin

kaynama noktaları aşağıdakilerin hangisinde doğru Kimyasal Değişim
kıyaslanmıştır? (1H, 8O, 17CI)
Maddenin iç yapısında değişme meydana gelerek yeni
A) H2 > HCI > H2O maddelerin oluştuğu değişimlere kimyasal değişim de-
nir. Kimyasal değişimlerdeki enerji değişimi 40 kJ/mol-
B) H2O > HCI > H2
den daha büyüktür.
C) HCI > H2 > H2O
7
C2H6(g) + O (g) ₺ 2CO2(g) + 3H2O(s) + 1260 kJ/mol
D) HCI > H2O > H2 2 2
Yanma olayları, nötrleşme tepkimeleri, solunum, foto-
E) H2O > H2 > HCI
sentez, iyonlaşma enerjisi gibi olaylar kimyasal olaylar-
Çözüm-27 dır.

✓✓ Mumun yanması,

✓✓ Demirin paslanması,

✓✓ Tuzlu suyun elektriği iletmesi,

✓✓ Suyun elektrolizi,

✓✓ Betonun sertleşmesi,

✓✓ Üzümden sirke yapılması,

✓✓ Sütten yoğurt yapılması

kimyasal olaylardır.

FIZIKSEL VE KIMYASAL DEĞIŞIMLER

Fiziksel Değişim
TEST - 6’YI ÇÖZEBILIRSINIZ.
Maddenin yapısı değişmeksizin tanecik boyutu, görün-
tüsü, fiziksel hâlinde meydana gelen değişimler fiziksel
değişimlerdir. Fiziksel olaylardaki enerji değişimi genel-
likle 40 kJ/molden daha azdır.

CH3OH(s) + 35 kJ/mol ₺ CH3OH(g)

Hâl değişim olayları, çözünme olayları (genelde) fizik-

sel olaylardır.

✓✓ Camın kırılması, ÖRNEK CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
✓✓ Buzun erimesi,
E E D E D C D A E B C E D C B D
✓✓ Etil alkolün buharlaşması, 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27
A E D E A E D E E D B
✓✓ Şekerin suda çözünmesi,

16