513569-ΡΗΓΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ
Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία
«Η γυναίκα στο πεζογραφικό έργο του Μ. Καραγάτση»
Αλεξάνδρα Ρήγα
Επιβλέπων Καθηγητής: Νικόλαος Φαλάγκας
Χαλκίδα, Ιούνιος 2023

Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του/της φοιτητή/φοιτήτριας («συγγραφέας/δημιουργός»)
που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο/ησυγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο
ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού,
παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο,
για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των
δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν
σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του/της
συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση,
εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading), «ανάρτηση»
(uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς
τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του/της συγγραφέα/δημιουργού.Ο/Ησυγγραφέας/δημιουργός
διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωμάτων.
«Η γυναίκα στο πεζογραφικό έργο του Μ. Καραγάτση»
Αλεξάνδρα Ρήγα
Επιτροπή Κρίσης
Επιβλέπων Καθηγητής: Συν-Επιβλέπουσα Καθηγήτρια:

Νικόλαος Φαλάγκας Βασιλική Πέτσα
Μέλος ΣΕΠ του ΕΑΠ Μέλος ΣΕΠ του ΕΑΠ
Χαλκίδα, Ιούνιος 2023

Ρήγα Αλεξάνδρα, «Η γυναίκα στο
πεζογραφικό έργο του Μ.Καραγάτση»
Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον καθηγητή μου, κύριο Νικόλαο Φαλάγκα, για την
καθοδήγησή του και τις πολύτιμες συμβουλές του κατά τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας
μου.
Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τα τρία μου παιδιά, το σύζυγό μου αλλά και τους γονείς
μου για την αμέριστη συμπαράσταση και την τεράστια υπομονή τους προκειμένου να
ολοκληρώσω αυτό το μεταπτυχιακό πρόγραμμα.
Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία v

Περίληψη
Στα μυθιστορήματα της ρεαλιστικής πεζογραφίας ιδιαίτερη σημασία έχουν τα πρόσωπα που
λαμβάνουν μέρος στην πλοκή. Στο πεζογραφικό έργο του Μ. Καραγάτση οι γυναικείοι
χαρακτήρες παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς καθορίζουν, με απροσδόκητο συχνά
τρόπο, τη μοίρα των ηρώων παρότι δεν διαδραματίζουν πάντοτε πρωταγωνιστικούς ρόλους.
Εξετάζονται και συγκρίνονται οι γυναικείοι χαρακτήρες σε τρία μυθιστορήματα του Μ.
Καραγάτση τα οποία γράφτηκαν σε διαφορετικές δεκαετίες, στο Συνταγματάρχη Λιάπκιν
(1933), στη Μεγάλη Χίμαιρα (1953) και στο «10» (1964), τα οποία διαδραματίζονται σε
διαφορετικές χρονικές περιόδους. Εξετάζεται η εξέλιξη των γυναικείων χαρακτήρων, ενώ
μέσα από τη μελέτη και τη σύγκριση προκύπτει η σταδιακή αναβάθμιση των γυναικείων
μορφών αλλά και η υιοθέτηση προοδευτικών απόψεων από το συγγραφέα για τη σχέση των
δυο φύλων.
Το δημιουργικό μέρος της εργασίας αναφέρεται στην ιστορία μιας γυναίκας που παλεύει να
νικήσει τους περιβαλλοντικούς παράγοντες και τις κοινωνικές συνθήκες που την οδηγούν σε
ανήθικες συμπεριφορές προκειμένου να επιβιώσει.
Λέξεις – Κλειδιά
Γυναικείοι χαρακτήρες, Μ. Καραγάτσης, Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν, Η Μεγάλη Χίμαιρα,

Το 10.
Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία vi

«The woman in the prose work of M. Karagatsis»

Alexandra Riga
Abstract
In realistic fiction the characters play a significant role in the plot of the novel. In Karagatsi’s
prose work, the female characters are of great interest as they define, often in an unexpected
way, the heroes’ fate although they do not always illustrate leading roles. The female
characters in Colonel Liapkin(1933), The Great Chimera (1953) and ‘10”(1964),the three
novels by M.Karagatsi, whose storylines take place in different time periods and were written
in different decades, are observed and also compared . The evolution of the female characters
is depicted in the three novels while the adoption of the author’s radical ideas regarding the
relationship between the two genders is the outcome of their study and comparison.
The creative part of work refers to the story of a woman who struggles to overcome social
conditions that lead her to immoral behaviors in order to survive.
Keywordς
Female characters, M.Karagatsis, Lieutenant Liapkin, The Great Chimera, “10”
Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία vii

Περιεχόμενα
Περίληψη …………………………………………………………………………………………………………………..vi
Abstract…………………………………………………………………………………vii
Περιεχόμενα……………………………………………………………………………viii
1. Εισαγωγή……………………………………………………………………………..1
2. Οι «ελεύθερες» γυναίκες στο Συνταγματάρχη Λιάπκιν……………………………..4

2.1 Το ερωτικό ένστικτο ………………………………………………………………..4
2.2 Γυναίκες χωρίς επώνυμο…………………………………………………...............6
2.3 Λιούμπα Λιάπκιν……………………………………………………………………8
2.4 Στοιχεία νατουραλισμού…………………………………………………………….8
2.5 Στοιχεία που καθορίζουν τη συμπεριφορά και το χαρακτήρα της Κατερίνας……10
2.6 Ένας διαφορετικός χαρακτήρας – η κυρία Διευθυντού……….. …………………11
3. Η Μεγάλη Χίμαιρα…………………………………………………………………..13
3.1 Η διαμόρφωση της ηρωίδας………………………………………………………..13
3.2 Χιμαιρικοί ήρωες……………………………………………………………………16
3.3 Η ηρωίδα του πάθους……………………………………………………………….18
3.4 Η ηρωίδα της οικογενειακής παράδοσης…………………………………………..20
3.5 Οι σχέσεις των γυναικών………………………………………………………… .22
3.6 Η σχέση της Ρεΐζαινας με τους γιούς της…………………………………………..25
4. Το 10…………………………………………………………………………………28
4.1Οι συνθήκες ζωής- η καθημερινότητα της Ελενάρα……………………………….28
4.2 Η σχέση της Ελενάρας με τους άντρες…………………………………………….30
4.3 Το 10 και ο έρωτας στη ζωή της Δέσποινας Νταηγιώργη………………………...34
4.4 Η βιολογική διάσταση του έρωτα μέσα από τα μάτια της Ειρηνούλας…………..37
Συμπεράσματα………………………………………………………………………….42
Βιβλιογραφικές αναφορές………………………………………………………………44
Γ μέρος- Δημιουργικό…………………………………………………………………..45
Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία viii

1.Εισαγωγή
Στην πεζογραφία της γενιάς του τριάντα που συνεχίζει την παράδοση του ρεαλιστικού
μυθιστορήματος μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες, ενώ ιδιαίτερη
είμαι η σημασία των γυναικείων προσώπων στο μυθιστορηματικό έργο του Μ. Καραγάτση. Η
παρουσία της γυναίκας στη λογοτεχνία διαχρονικά αντικατοπτρίζει την κοινωνική της θέση στις
διάφορες χρονικές περιόδους αλλά και τον ιδεολογικό κόσμο του συγγραφέα. Μέσα από τα
γυναικεία πρόσωπα ανιχνεύεται η εξελικτική πορεία του συγγραφέα ως προς τον τρόπο που
σκιαγραφεί τις ηρωίδες του αλλά και η διαφοροποιημένη στο πέρασμα του χρόνου στάση του
απέναντι στις γυναίκες. Στην παρούσα μελέτη θα διερευνηθεί η γυναικεία παρουσία σε τρία
μυθιστορήματα: Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν (1933), Η Μεγάλη Χίμαιρα (1953), Το «10» (1964).
Αρχικά στον Συνταγματάρχη Λιάπκιν, αν και οι ήρωες είναι άντρες, οι γυναίκες διαδραματίζουν
σημαντικό ρόλο καθώς μέσα από τη συμπεριφορά τους προβάλλεται ο κώδικας αξιών της
κοινωνίας και της εποχής που αναφέρεται το έργο. Ο συγγραφέας παρουσιάζει τον απόλυτο
ξεπεσμό της γυναικείας φύσης. Γυναίκες πόρνες και χωριάτισσες που ζουν στην απόλυτη
φτώχεια, γυναίκες πόρνες επαρχιώτισσες που ανήκουν στην ψευτοαριστοκρατική τάξη, όλες
δέχονται κάθε μορφή βίας και εξευτελισμού από τον άντρα εραστή, νταβατζή ή σύζυγο. Το
σεξουαλικό ένστικτο, ο παθολογικός ερωτισμός, η σαρκική απόλαυση και η επιδίωξη του
κέρδους αποτελούν τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της γυναικείας συμπεριφοράς. Ο
παντογνώστης αφηγητής αντιμετωπίζει με απαξίωση και ειρωνεία τη γυναικεία συμπεριφορά
εστιάζοντας κυρίως σε εξωτερικές περιγραφές των γυναικών, ενώ φαίνεται να αδιαφορεί για την
ταυτότητα, το επώνυμο, καμιά φορά και το μικρό όνομα, και την ψυχοσύνθεση τους. Στο
μεγαλύτερο μέρος του έργου παρατηρούμε πως η υπόθεση εξελίσσεται με βάση την περιγραφή
και την αφήγηση, ενώ η παρουσία διαλόγων είναι περιορισμένη. Γνωρίζουμε έτσι τις ηρωίδες
μέσα από την οπτική γωνία του παντογνώστη αφηγητή. Οι γυναικείες φωνές ακούγονται σπάνια
Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 1

και είναι περιορισμένες. Υπάρχουν ωστόσο, όπως θα φανεί στη συνέχεια πολύ ενδιαφέρουσες
εξαιρέσεις.
Στη Μεγάλη Χίμαιρα δυο γυναίκες, η Μαρίνα και γριά Ρεΐζαινα, αποτελούν τις βασικές ηρωίδες.
Η γυναίκα, στη Μεγάλη Χίμαιρα, παρουσιάζεται κοινωνικά αναβαθμισμένη και με
διαφορετικούς ρόλους από τις ηρωίδες που αναφέρονται στο Συνταγματάρχη Λιάπκιν. Στην
ανάλυση διερευνάται επίσης η σημασία της μοίρας, του γενετήσιου ερωτικού ενστίκτου, του
κληρονομικού παράγοντα αλλά και των κοινωνικών συνθηκών σε σχέση με τη συμπεριφορά και
τη δράση των ηρώων. Η Μαρίνα, μια όμορφη γαλλίδα με πνευματική καλλιέργεια, ερωτεύεται
τον Γιάννη Ρεΐζη και τον ακολουθεί στην Ελλάδα. Η μοίρα, το γενετήσιο ερωτικό ένστικτο οι
κληρονομικές καταβολές και οι συνθήκες της ζωής αποδεικνύονται καθοριστικοί παράγοντες για
τη ζωή της και την οδηγούν στη μοιχεία, στο παράνομο ερωτικό σμίξιμο με τον αδελφό του
άντρα της, το Μηνά και τελικά στο θάνατο. Η γριά Ρεΐζαινα ενσαρκώνει το ρόλο της μάνας
προστάτιδας της οικογένειας αλλά και της καπετάνισσας. Γυναίκα δυναμική και σκληρή, χωρίς
πάθη, πιστή σε αξίες και παραδόσεις της ελληνικής κοινωνίας, διακατέχεται από λογική και
οξύνοια, αναλαμβάνει τα ηνία της οικογένειας μετά το θάνατο του άντρα της και κατευθύνει με
τη στάση και τη συμπεριφορά της ζωή των παιδιών της. Οι δυο ηρωίδες με τη στάση και τη
συμπεριφορά τους επιδρούν καταλυτικά στην ψυχοσύνθεση των αντρών και κατευθύνουν τη
δράση τους. Ο συγγραφέας εστιάζει στην ψυχοσύνθεση της γυναικείας φύσης προσπαθώντας να
ανιχνεύσει τους παράγοντες εκείνους που καθορίζουν κάθε φορά τη δράση και τη σκέψη της
κάθε ηρωίδας. Οι γυναίκες διαλέγονται, εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους
άλλοτε σε μορφή διαλόγου, άλλοτε με εσωτερικούς μονολόγους και άλλοτε μέσα από την
περιγραφή ή την αφήγηση του παντογνώστη αφηγητή.
Στο «10», ένα πολυπρόσωπο μυθιστόρημα, παρουσιάζεται η δράση και η ψυχοσύνθεση τριών
γυναικών, της Ελενάρας, της Δέσποινας Νταηγιώργη και της κυρίας Ειρηνούλας Χαριτάκη.
Παρά το γεγονός πως και οι τρεις ηρωίδες διαπράττουν μοιχεία ή εκπορνεύονται, διακρίνονται
για την αυτοκυριαρχία τους και δρουν με άξονα τη λογική και το συμφέρον τους. Οι λόγοι της
εκπόρνευσής τους έχουν κυρίως ως στόχο την οικονομική τους εξασφάλιση. Οι γυναίκες στο 10

ελέγχουν συνειδητά τις ενέργειές τους ενώ κάποιες εκφράζουν και προοδευτικές – φεμινιστικές
ιδέες για την ισότητα των δυο φύλων προκειμένου να δικαιολογήσουν την πράξη της μοιχείας
ως κάτι απόλυτα φυσικό. Η ειρωνεία του Καραγάτση απέναντι στη γυναίκα μοιχό φαίνεται να
υποχωρεί καθώς την αντιμετωπίζει με συμπάθεια και κατανόηση. Προβάλλει μάλιστα τον άντρα
σύζυγο ή εραστή ως βασικό αίτιο που με τη συμπεριφορά του συμβάλλει άμεσα ή έμμεσα στην
γυναικεία εκπόρνευση. Το πρότυπο του άντρα προστάτη της οικογένειας διατηρείται μόνο
τυπικά και αντιμετωπίζεται συχνά με ειρωνεία από τον συγγραφέα, αφού η γυναίκα, αν και με
τρόπο έμμεσο, είναι αυτή που έχει τον ουσιαστικό και κυρίαρχο ρόλο. Οι σχέσεις των δυο
φύλων, οι συμπεριφορές και τα κίνητρα δράσης τους δεικνύουν την ηθική κρίση που
χαρακτηρίζει την κοινωνία της εποχής που αναφέρεται το έργο, δηλαδή τη δεκαετία του
1950,και την απαξίωση θεμελιωδών αξιών. Ο συγγραφέας προσεγγίζει τους χαρακτήρες μέσα
από διαφορετικές οπτικές της αφήγησης, άλλοτε με την περιγραφή ή την αφήγηση ως
παντογνώστης αφηγητής, άλλοτε μέσα από το διάλογο και άλλοτε με εσωτερικούς μονολόγους.
Πετυχαίνει έτσι να ζωντανέψει τους ήρωες και να προβάλλει τον εσωτερικό τους κόσμο και τα
κίνητρα που ωθούν τη δράση και τη συμπεριφορά τους.
2.Οι «ελεύθερες» γυναίκες στο Συνταγματάρχη Λιάπκιν

Το μυθιστόρημα Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν εκδίδεται το 1933 από τον Μ. Καραγάτση και

αποτελεί το πρώτο έργο του συγγραφέα. Βασικός ήρωας του μυθιστορήματος είναι ένας ρώσος
εμιγκρέ που φτάνει στη Θεσσαλία και προσπαθεί να εγκλιματιστεί. Οι γυναίκες που
αναφέρονται στην αφήγηση επιτελούν δευτερεύοντες ρόλους. Οι περισσότερες διαρκώς
επιδίδονται στην πορνεία ενώ κύριο χαρακτηριστικά τους είναι η πονηριά, η φτώχεια και η
υποδεέστερη θέση τους σε μια πατριαρχική κοινωνία που της καθιστά υποχείρια των αντρών. Ο
συγγραφέας μέσα από τη γυναίκα πόρνη θύμα της κοινωνίας και της γενετήσιας
σεξουαλικότητας προσπαθεί να δείξει την ηθική και κοινωνική παρακμή της κοινωνίας στην
οποία αναφέρεται το έργο. Στο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι γυναίκες της Φιλιππούπολης, η
Λιούμπα Λιάπκιν, η Κατερίνα και η κυρία διευθυντού.
Ο Λιάπκιν καταγόμενος από τους βαγυάρους- παλιά οικογένεια της Ρωσίας-απόφοιτος της
Σχολής Ευελπίδων της Μόσχας αφού έλαβε μέρος στους πολέμους ενάντια στην Ιαπωνία, την
Μαντζουρία, την Ανατολική Πρωσία και τη Γαλικία έφερε το βαθμό του Συνταγματάρχη. Η
ανατροπή του τσάρου από τους Μπολσεβίκους τους οποίους πολέμησε με «λύσσα» έγινε αιτία
να διωχθεί από την πατρίδα του αφήνοντας πίσω του ορφανή μια κόρη, τη Λιούμπιτς, αφού η
γυναίκα του είχε πεθάνει, όπως αρχικά ισχυρίζεται. Καταφεύγει στην Αθήνα αναζητώντας μια
νέα πατρίδα και χάρη στην γνωριμία του με τον τότε Υπουργό Γεωργίας Τριανταφυλλίδη
διορίζεται «Επιστάτης του Σταθμού Επιβητόρων Ίππων της Αβερωφείου Γεωργικής Σχολής
Λαρίσσης.»
2.1. Το ερωτικό ένστικτο.
Ο Καραγάτσης παρουσιάζει με τρόπο ρεαλιστικό τους ήρωές του, άνδρες και γυναίκες,
εστιάζοντας κυρίως στα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους και αφήνοντας στον αναγνώστη την
αναζήτηση του εσωτερικού τους κόσμου. Κύριο χαρακτηριστικό των ηρώων, όπως παρατηρεί η
Χριστίνα Ντουνιά στο άρθρο της, «΄Οψεις του έρωτα στον Μ. Καραγάτση: δοκίμιο και
μυθιστόρημα (1933-1943)», είναι το ερωτικό στοιχείο. Πιο συγκεκριμένα παρατηρεί πως

«[η] ισχυρή παρουσία του ερωτικού στοιχείου στην πεζογραφία του Μ.

Καραγάτση[….]πιο πολύ ως σαρκικό πάθος και λιγότερο ως ερωτικό συναίσθημα,
θεωρείται στενά συνυφασμένο με την ιδιοσυγκρασία των ηρώων, κατευθύνει τη
συμπεριφορά τους, κινεί τα νήματα της εξέλιξης του μύθου» (Ντουνιά, 2008: 169).
Επίσης επισημαίνει πως «[η] αποτύπωση της ερωτικής συμπεριφοράς των μυθιστορηματικών
προσώπων, είναι κυρίως επηρεασμένα από την παράδοση του γαλλικού και ίσως του
αμερικανικού νατουραλισμού» (Ντουνιά, 2008: 180). Στο ίδιο άρθρο γίνεται αναφορά και στη
μελέτη του Βάσου Βαρίκα ο οποίος αναφέρει πως στο έργο του Καραγάτση η γενετήσια ορμή,
«το σεξουαλικό πάθος παίρνει μια εξαιρετική ένταση» και καθορίζει τη δράση και τη
συμπεριφορά όχι μόνο των ανδρών αλλά και των γυναικών (όπως παρατίθεται στο Ντουνιά,
2008: 169). Στα έργα του Καραγάτση οι ήρωες κινούμενοι από τα πρωτόγονα σεξουαλικά
ένστικτα και τις τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος ωθούνται στην παραβίαση κάθε ηθικού
κανόνα και δημιουργούν μια αίσθηση παρακμής και ευτελισμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Όλες οι γυναίκες ηρωίδες προβάλλονται ως πονηρά και νυμφομανή όντα που εκπορνεύονται όχι
μόνο για να ικανοποιήσουν τις υλικές τους ανάγκες αλλά κυρίως από ευχαρίστηση ωθούμενες
από τα γενετήσια ένστικτά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί «η όμορφη δασκάλα»
που πλάγιασε με τον Λιάπκιν και στη συνέχεια δε δυσκολεύτηκε να τα ξαναφτιάξει με τον
Κολοτούρο, τον προηγούμενο εραστή της, και για την οποία σχολιάζει ο
αφηγητής:«[π]αμπόνηρο θηλυκό, πάσαρε στο αφελές σερνικό της ένα σωρό ασύστατες
δικαιολογίες…» (Καραγάτσης 2022: 65), ενώ, όπως διευκρινίζεται στη συνέχεια, «[δ]όθηκε στο
Λιάπκιν θεληματικά[.…] μα δεν αποφάσιζε ν’ αλλάξει τη σίγουρη σχέση του Κολοτούρου με τις
αβέβαιες προοπτικές του συνταγματάρχη.» (Καραγάτσης 2022: 66)
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί στον αναγνώστη η πληθώρα γυναικείων μορφών σε δευτερεύοντες

κυρίως ρόλους που ζουν μέσα στη φτώχια, την πορνεία, την ανεργία, την εξαθλίωση, θύματα της
ανδρικής και κοινωνικής βίας. Έτσι οι ηρωίδες δρουν στη σκιά του κυρίαρχου αρσενικού
υποταγμένες στη μοίρα τους όπως αυτή διαμορφώνεται στο πλαίσιο της ανδροκρατούμενης
κοινωνίας σύμφωνα με τη θεωρία του νατουραλισμού: «Ο νατουραλισμός ανέδειξε με ποικίλους

τρόπους την μειονεκτική θέση της γυναίκας σε σχέση με τον άντρα» (Ντουνιά 2008: 184).
Η ελευθεριότητα των ηθών αποτυπώνεται καθολικά και χωρίς διάκριση στη συμπεριφορά των
γυναικών της Φιλιππούπολης. Εκεί οι εξωτερικοί μαθητές της Γεωργικής Σχολής νοικιάζουν
δωμάτια και δέχονται «τη φροντίδα» των γυναικών του σπιτιού καθώς «οι διψασμένες για αγάπη
γυναίκες είναι περισσότερες από τους μαθητές» και είναι συνήθεια «η μάνα να κάνει πλάτες στη
θυγατέρα και η θυγατέρα στη μάνα» (Καραγάτσης 2022: 11). Όσο για τα παιδιά που γεννιούνται
από τον παράνομο έρωτα για τις παντρεμένες δεν αποτελούν πρόβλημα καθώς θεωρούνται
μόνιμα τέκνα του γάμου ενώ για τις ανύπαντρες «μοιρολατρικά- τυχερό» (Καραγάτσης 2022:
12). Οι γυναίκες της Φιλιππούπολης προσφυγίνες κατά κύριο λόγο αποτελούν ερωτικό παίγνιο
των ανδρών αποδεχόμενες στωικά το ρόλο της ερωμένης ενώ η ανηθικότητά τους φαίνεται να
πηγάζει από την ίδια τους τη φύση. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ζάγκουζια, γυναίκας
του ρώσου λοχαγού Καρζίνιν, η οποία εκδίδεται από τον ίδιο της τον σύζυγό της, καθώς
«δεχόταν στο σπίτι της πολλά σημαίνοντα και άρρενα μέλη της λαρισινής κοινωνίας, όλες τις
ώρες του μερόνυχτου» (Καραγάτσης 2022: 162). Η Ζάγκουζια συντηρεί οικονομικά τον σύζυγό
της, όπως ο ίδιος παραδέχεται στο Λιάπκιν: «Δεν βαριέσαι! Πως να ζήσει κανείς;». Ας
σημειωθεί πως ο αφηγητής δεν αναφέρει καμία αντίδραση ή δυσανασχέτηση από την πλευρά
της Ζάγκουζια (Καραγάτσης 2022: 165).
2.2. Γυναίκες χωρίς επώνυμο
Ο συγγραφέας επικεντρώνει τις περιγραφές του σε στοιχεία που αφορούν την εξωτερική
εμφάνιση των γυναικών της Φιλιππούπολης «ξερακιανή, κοντή, άσχημη,» (Καραγάτσης 2022:
67), «καλοφτιαγμένη, λιγνή, ψηλή» (Καραγάτσης 2022: 61) αντικαθιστώντας ακόμα και το
όνομά τους π.χ. «δασκαλίτσα» (Καραγάτσης 2022: 66). Επιλέγει μάλιστα το κοινότυπο όνομα
«Μαρία» για την βασικότερη ηρωίδα –εκπρόσωπο των γυναικών της Φιλιππούπολης –καθώς
δεν υπάρχει καμία αναφορά στο επίθετό της παρά μόνο οι προσδιορισμοί «στο σπίτι της
περίφημης, της ξακουστής» (Καραγάτσης 2022: 60), προσπαθώντας να αποτυπώσει μέσα από τη
δράση και τη συμπεριφορά της την ευτέλεια και την ανηθικότητα ως γενικά χαρακτηριστικά
όλων των γυναικών. Η απουσία επιθέτου συνοδεύει την πληθώρα των γυναικείων μορφών όπως
η «Σωσώ» (Καραγάτσης 2022: 112) η «Κατερίνα, την πασίγνωστη, την πομπεμένη»

(Καραγάτσης 2022: 152), «η κυρία Διευθυντού» (Καραγάτσης 2022: 15), ενώ με διάθεση
ειρωνείας αναφέρεται στην ηθική «[δεσποινίδα] Αγγελική Πινακούλη, ετών σαρανταέξι και
παρθένος» (Καραγάτσης 2022: 115), η οποία με την συμπεριφορά της προκαλεί την
διαπόμπευση της Σωσώς και πρωτοστατεί μαζί με πόρνες και νταβατζήδες σε βιαιοπραγίες
εναντίον της μοιχαλίδας: «Οι πόρνες ούρλιαζαν ξέφρενες . η δνίς Αγγελική είχε σπασμούς
υψηλής υστερίας» (Καραγάτσης 2022: 120).
Η Μαρία, που προσδιορίζεται μεταξύ άλλων και ως «σαραντάχρονη ερωτευμένη», «εύθυμη

χήρα που αγαπούσε τον Έρωτα (με Έψιλον κεφαλαίο) και όχι τους άντρες, που γι’ αυτήν ήσαν
αντικείμενα περιφρονητέα» (Καραγάτσης 2022: 68), δέχεται κάθε είδους ευτελισμό από τους
εραστές της, υβρίζεται, ξυλοκοπείται (Καραγάτσης 2022: 68), χαρτζιλικώνει τα χωριατόπαιδα
για τον έρωτα που της προσφέρουν (Καραγάτσης 2022: 69). Φτάνει μάλιστα, όπως εξηγεί ο
αφηγητής, στο σημείο να δέχεται στο σπίτι της και τις ερωμένες των εραστών της καθώς «ο
παθολογικός ερωτισμός κατάπνιγε το μισερό λογικό της» και η ίδια, υποταγμένη στη γενετήσια
ορμή, ήταν εντελώς ανίκανη να αντισταθεί στους εξευτελισμούς που της επέβαλαν οι
νοικάρηδες αγαπητικοί της.
Παραπονιόταν για τους εξευτελισμούς[….] δεν είχε κουράγιο να διώξη τους

νοικάρηδες-αγαπητικούς της[….]Φαίνεται πως είχε ερωτευθεί τα τρία
καθάρματα. [….]Ζητιάνευε από τα νιάτα τον έρωτα, τη γλύκα,[….] πλήρωνε
σκληρά με το πολύπαθο κορμί και τη βασανισμένη ψυχή της τα λίτρα των
γερατιών, που δεν έστεργε να παραδεχτεί πως ήρθαν (Καραγάτσης 2022: 72).
Αυτός ο υπερδραστήριος σεξουαλικά τύπος γυναίκας αποδεικνύεται καταστροφικός για τα

παιδιά της, όπως εξηγεί η Ελένη Γιαννακάκη (2008: 331), καθώς «οι γιοί της ντροπιασμένοι και
απελπισμένοι πήραν των ομματιών τους» (Καραγάτσης 2022: 69).
2.3.Λιούμπα Λιάπκιν
Παρόμοια είναι και η ιστορία της Λιούμπα, της κόρης του Λιάπκιν. Ο ίδιος απαντά στις
ερωτήσεις της με τον ακόλουθο τρόπο: «Λόγο θα σου δώσω γιατί σκότωσα τη γυναίκα μου; Το

είπα και πρωτύτερα: γιατί είχε αγαπητικό . Γιατί με απατούσε!» (Καραγάτσης 2022: 220). Η
κόρη του συνταγματάρχη, η Λιούμπα, γίνεται θύμα οικογενειακής τραγωδίας και, παρότι
παρουσιάζεται δραστήρια και δυναμική, έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τις γυναίκες της
Φιλιππούπολης. Η Λιούμπα εκμεταλλεύεται τη γυναικεία φύση της προκειμένου να επιβιώσει
και να σώσει τη ζωή της, όταν η επανάσταση επιβλήθηκε οριστικά στη Ρωσία. Κινούμενη από
ψυχρή λογική αλλά και από το ένστικτο της επιβίωσης συζεί με το βιαστή της προκειμένου να
αποφύγει «να εκπορνεύεται με τους μπολσεβίκους» και στη συνέχεια γίνεται αγαπητικιά ενός
μέλους του κόμματος με ανώτερη θέση (Καραγάτσης 2022: 210-211). Ευφυής, μεθοδική και
στηριζόμενη στα γυναικεία προσόντα της γνωρίζει και παντρεύεται τον Αλέξη Γκιοργκίεβιτς και
«τον βοηθάει στην καριέρα του[…]κατά τον ίδιο τρόπο που γίνεται σ’ όλες τις καπιταλιστικές
κοινωνίες με τα γυναικεία θέλγητρα» (Καραγάτσης 2022: 211). Σε κάποια από τα
μυθιστορήματα του Καραγάτση, σύμφωνα μάλιστα με το Δημήτρη Τζιόβα, στην πορεία της
ζωής «συνυπάρχουν το ένστικτο και η ηδονή, τυχοδιωκτισμός και υπολογισμός, ανεξάντλητη
δίψα για κυριαρχία και απελπισία. Με άλλα λόγια ύλη, πάθος και βία μαζί»( Τζιόβας 2008: 319).
Η Λιούμπα λοιπόν στην προσπάθειά της να ξεφύγει από το ριζικό της χρησιμοποιεί την
εξυπνάδα της αλλά και τη γυναικεία φύση της αντιστεκόμενη σε κοινωνικά, οικονομικά και
πολιτικά εμπόδια επιδιώκοντας την επιβίωση αλλά και το κέρδος με τρόπο συχνά τυχοδιωκτικό.
2.4. Στοιχεία νατουραλισμού
Όπως επισημαίνει η Ντουνιά (2008: 184) στο άρθρο που αναφέρθηκε παραπάνω, τόσο οι
νατουραλιστές όσο και ο Καραγάτσης χρησιμοποιούν τη γυναίκα για να καταδείξουν την
κοινωνική κρίση και να στηλιτεύσουν το ψέμα, την αθλιότητα, την ανηθικότητα, την υποκρισία,
τον τυχοδιωκτισμό αλλά και τον αριβισμό που χαρακτηρίζει τις ανθρώπινες σχέσεις (Ντουνιά,
Χ.2008: 184). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της «Σωσώς» η οποία
περιγράφεται από τον Καραγάτση με τον ακόλουθο τρόπο «από καλή φαμίλια, πολύ όμορφη, …
εντατικά φλογερή[….]πολύ κομψή, πολύ έξυπνη[….]Παθολογικά ματαιόδοξη[….]έψαχνε για
την πραγματικά άξια ευκαιρία της μοιχείας» παρότι ήταν παντρεμένη μα τον υπίλαρχο
Καραμάνο (Καραγάτσης 2022: 112) και έτσι συνάπτει σχέση με τον πλούσιο Πρίγκιπα Λουκιάν
Ιβάνοβιτς Μαλίτζιν (Καραγάτσης 2022: 111) που «συνήθιζε να λέη με χαριτωμένο κυνισμό πως,

όταν σβήσεις το φως, όλες οι γυναίκες είναι ίδιες» (Καραγάτσης 2022: 113). Η Σωσώ πηγαίνει
στο σπίτι του Μαλίτζιν αλλά καθώς μπαίνει γίνεται αντιληπτή από την γειτόνισσα, την
δεσποινίδα Πινακούλη «ετών σαρανταέξι και παρθένος» η οποία παρακολουθεί το παράνομο
ζευγάρι και ξεσηκώνει με τις φωνές της όλη τη συνοικία (Καραγάτσης 2022: 115-117).
Ακολουθεί η διαπόμπευση της Σωσώς από την δεσποινίδα Αγγελική και από «καναδυό
πανσιόνες της πιο χαμηλής υποστάθμης» που αρχικά την βρίζουν λέγοντας:
«Παλιοβρώμα! Ξαναμμένη! Ξεΐγλωττη! Εμάς λένε πουτάνες, μα εσύ τί είσαι; Εμείς το

κάνουμε για να φάμε ένα κομμάτι ψωμί. Εσύ έχεις άντρα, έχεις λεφτά, έχεις τιμή κι
υπόληψη στην κοινωνία. Γιατί το κάνεις; Γιατί είσαι πολύ πιο πουτάνα από μας! Φτού
σου! Φτού! Φτου!» (Καραγάτσης 2022: 119).
Όπως παρατηρεί η Ντουνιά, «το ερωτικό πάθος» ή το «νατουραλιστικό ένστικτο […] οδηγούν
την ηρωίδα έξω από τους νόμους της ηθικής» και η Σωσώ κινούμενη από το νατουραλιστικό
ένστικτο αναζητά την ικανοποίηση της βιολογικής ανάγκης σε μια παραβατική σχέση που
έρχεται σε αντίθεση με την κοινωνική ηθική ( Ντουνιά 2008: 184). Οι ιερόδουλες και οι
νταβατζήδες, χαρακτηριστικά πρόσωπα του νατουραλισμού, αποτυπώνουν μέσα από το λόγο και
τις πράξεις τους την κοινωνική και ηθική παρακμή κοινωνίας. Με τρόπο υποκριτικό γίνονται
πρέσβεις και υπερασπιστές της ηθικής και του δικαίου χωρίς να νιώθουν ευθύνη για τις πράξεις
τους άλλωστε «[ο] όχλος είναι το ίδιο άνανδρος και απάνθρωπος σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη.
Οι πόρνες έχουν το ίδιο υστερικό μίσος[.…] Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθο βαλέτω…»
(Καραγάτσης 2022: 120). Στο σημείο αυτό ωστόσο ο αφηγητής εκθειάζει έμμεσα τον Λιάπκιν,
που με την έγκαιρη επέμβασή του σώζει τη ζωή της Σωσώς, της προσφέρει τις πρώτες βοήθειες
και την συνοδεύει στο σπίτι της ενώ η Σωσώ τον ευχαριστεί λέγοντας: «Ευχαριστώ! Μου
αποδείξατε πως όλοι οι Ρώσοι δεν είναι άνανδροι . πως υπάρχουν και Ρώσοι άντρες…»
(Καραγάτσης 2022: 121-122). Η ηρωική αυτή στάση του συνταγματάρχη απηχεί μια ηθική
στάση που ξαφνιάζει τον αναγνώστη, ενώ παράλληλα υποδηλώνει ένα είδους σεβασμού και μια
διαφορετική αντιμετώπιση της γυναικείας ύπαρξης.
2.5. Στοιχεία που καθορίζουν τη συμπεριφορά και το χαρακτήρα της

Κατερίνας.
Ιδιαίτερο ρόλο στη ζωή του Λιάπκιν φαίνεται να διαδραματίζει η δεύτερη σύζυγός του, η
Κατερίνα, «μια μεσόκοπη Καραγκούνα» (Καραγάτσης 2022: 141)η οποία, ενώ φαίνεται-όπως
αναφέρθηκε και παραπάνω- να έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τις άλλες γυναίκες, αφού
«Από την πολύπαθη ζωή της είχε μαζέψει πολύ πείρα …κι ένα παιδί, που τον πατέρα του ούτε
αυτή ήξερε καλά-καλά» (Καραγάτσης 2022: 142), διακρίνεται για την ευαισθησία της αλλά και
τη λογική με την οποία αντιμετωπίζει τη ζωή. Ο Δ. Τζιόβας διατυπώνει την άποψη ότι ο
Καραγάτσης προσπαθεί στο έργο του να ανιχνεύσει τις κινητήριες δυνάμεις, ένστικτα, βούληση,
περιβάλλον, χρέος ,πάθος που καθορίζουν την συμπεριφορά των ηρώων και καταλήγει στο
συμπέρασμα πως συχνά «συναιρούνται μια αισθητικιστική με μια ωφελιμιστική ροπή» (Τζιόβας
2008: 319). Ένας τέτοιος συσχετισμός δυνάμεων χαρακτηρίζει τις αποφάσεις και τη
συμπεριφορά της Κατερίνας που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο συναίσθημα και το συμφέρον.
Ο Καραγάτσης παρουσιάζει στο πρόσωπό της μια γυναίκα που είναι αφοσιωμένη στη δουλειά
της, «αγαθή, άβουλη και πονετική, έτοιμη να αφοσιωθεί σ’ οποιονδήποτε της έδειχνε λίγη
στοργή» (Καραγάτσης 2022: 141). Η Κατερίνα νιώθει ευτυχισμένη όταν αρχίζει να συζεί με τον
συνταγματάρχη «τον κοιτούσε συνεχώς στα μάτια [….]Σαν ήταν μόνη έκλαιγε, ώρες ολόκληρες,
σε ξέσπασμα γαληνεμένης ευτυχίας» (Καραγάτσης 2022: 152). Ωστόσο ο Λιάπκιν σύντομα
επέστρεψε στην παλιά του ζωή, το ποτό και τις πόρνες παρότι, όπως επισημαίνει ο αφηγητής, ο
Λιάπκιν «[τ]ην Κατερίνα την αγαπούσε στοργικά, κι εκείνη του ήταν ολόψυχα αφοσιωμένη»
(Καραγάτσης 2022: 166). Η Κατερίνα δέχεται τον ξυλοδαρμό και τη βίαιη συμπεριφορά καθώς
«[σ]υλλογιζόταν πώς είχε κάνει τρία παιδιά μαζί του και, μια και την είχε αστεφάνωτη, έτρεμε
μήπως την παρατήσει» (Καραγάτσης 2022: 169.) Με άξονα τη λογική και την εξυπνάδα της
αλλά και την αγάπη για τα παιδιά της επιδιώκει να παντρευτεί τον Λιάπκιν, προκειμένου να
πετύχει την οικονομική εξασφάλιση των παιδιών, για αυτό ζητάει τη μεσολάβηση της κυρίας
Διευθυντού στην οποία εξομολογείτε τις σκέψεις της: «Αν πάθει τίποτα, αν αρρωστήσει, τι θα
γίνω κατάμονη, με τέσσερα παιδιά, δίχως δραχμή σύνταξη;» (Καραγάτσης 2022: 174).
Η Κατερίνα διαφοροποιείται από τις άλλες γυναίκες πόρνες που συναντάμε στο Συντγματάρχη
καθώς νιώθει την ανθρώπινη ανάγκη να αγαπηθεί και να ερωτευθεί γεγονός που την διαχωρίζει
από τις χωριάτισσες πόρνες που επιδιώκουν την ικανοποίηση της σεξουαλικής τους επιθυμίας

και νιώθουν ευχαρίστηση με τις ατιμίες που διαπράττουν και τους εξευτελισμούς που δέχονται.
Μια γυναίκα με ευαίσθητη ψυχή και μεγάλη υπομονή, με συναίσθηση ευθύνης και μητρικό
ένστικτο καταφέρνει με σύνεση και λογική να αποκατασταθεί κοινωνικά με το γάμο της και
συνάμα να διασφαλίσει και να προστατέψει τα παιδιά της από την ανέχεια αφού κληρονομεί τη
σύνταξη του Λιάπκιν.
2.6. Ένας διαφορετικός χαρακτήρας- Η κυρία Διευθυντού
Καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής, αλλά και στην ανάδειξη του βαθύτερου ψυχισμού
του Λιάπκιν, διαδραματίζει η κυρία Διευθυντού της οποίας το όνομα ωστόσο δεν αναφέρετε. Η
κ. Διευθυντού προσδιορίζεται αρχικά από την ιδιαίτερη αγάπη της για την ιππασία (Καραγάτσης
2022: 24). Ο Καραγάτσης σκιαγραφεί στο πρόσωπό της έναν διαφορετικό τύπο γυναίκας που
διακρίνεται για το ήθος, την εντιμότητα, τη λογική, την σύνεση και την ευαισθησία της.
Αναπτύσσει φιλικές σχέσεις με τον Λιάπκιν χωρίς να εντυπωσιάζεται από την αριστοκρατική
καταγωγή του και τους τίτλους του όπως «οι κοσμικές κυρίες της Λάρισας» (Καραγάτσης 2022:
37) ενώ εκφράζει ενδόμυχα τις επιφυλάξεις για τον συνταγματάρχη. Έτσι, λέει χαρακτηριστικά:
«πώς μπορούμε να μιλάμε για τη σημερινή ζωή του Λιάπκιν, χωρίς να γνωρίζουμε την παλιά; Τί
ήταν αυτός ο άνθρωπος στην πατρίδα του;» (Καραγάτσης 2022: 38). Κατανοεί τη δύσκολη θέση
της Κατερίνας, της γυναίκας του Λιάπκιν, και έτσι θέτει τον Λιάπκιν ενώπιον των ευθυνών του
λέγοντας:
Μου είπαν πως απάνω στο θυμό σας βρίζετε τον Ντίνο μπάσταρδο.
Συλλογιστήκατε πώς, αν πεθάνετε σήμερα, όλος ο κόσμος θ’ αποκαλεί
μπάσταρδα τα τέσσερα πειναλέα παιδιά σας;(Καραγάτσης 2022: 176).
Τον οδηγεί έτσι στην απόφαση να παντρευτεί την Κατερίνα η οποία την ευγνωμονεί «Σε σένα το
χρωστώ αυτό, είπε στην κουμπάρα της, και της φίλησε το χέρι με χείλια πού τρέμαν. Η κ.
Διευθυντού δάκρυσε.» (Καραγάτσης 2022: 186). Γενικότερα η κ. Διευθυντού λειτουργεί για τον
Λιάπκιν ως η φωνή της συνείδησής του. Φαίνεται να καθοδηγεί τον Λιάπκιν σε όλη την πορεία
της ζωής του σαν φύλακας-άγγελος και αυτή είναι που τον υποδέχεται στο θάνατο.

Τα μάτια της ήταν καταγάλανα και φωσφόριζαν σαν πυγολαμπίδες.

-Σεις είσαστε, κύριε Λιάπκιν; ΄Ισως δεν μάθατε το νέο…[….]να, έφυγα…[….] φαίνεται
πως πέθανα…[….]
-Μου επιτρέπετε, πρέπει να πηγαίνω.
-Θέλετε να σας πάω εγώ; (Καραγάτσης 2022: 224).
Η κυρία Διευθυντού είναι μια γυναίκα ευαίσθητη, σοβαρή, αποστασιοποιημένη από τις άλλες,
με κοινωνικό κύρος που αντλεί από τη θέση του άντρα της αλλά και από την αξιοπρεπή
συμπεριφορά της. Πρόκειται για ένα χαρακτήρα που έρχεται σε αντιδιαστολή με τους
υπόλοιπους γυναικείους χαρακτήρες. Η παρουσία της μέσα στο έργο, αν και διακριτική,
συμβάλλει καθοριστικά στην πλοκή και την εξέλιξη των άλλων χαρακτήρων. Αν και δεν έχει
στενή σχέση με τον Λιάπκιν, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη στάση του.
3.Η Μεγάλη Χίμαιρα
Το μυθιστόρημα του Καραγάτση Η Μεγάλη Χίμαιρα γράφεται και εκδίδεται το 1953, δηλαδή
είκοσι χρόνια μετά από το μυθιστόρημα Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν (1933). Η παρουσία των
γυναικείων μορφών στο έργο Η Μεγάλη Χίμαιρα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς
αποτελούν τους βασικούς άξονες της εξέλιξης για την πλοκή του έργου. Η περιθωριοποιημένη
και υποβαθμισμένη κοινωνικά και πνευματικά γυναίκα πόρνη που συναντήσαμε στο έργο Ο
συνταγματάρχης Λιάπκιν δίνει τη θέση της στη γυναίκα που έχει αναβαθμισμένη θέση στην

οικογένεια και την κοινωνία. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση,

συμπεριφορά και δράση των γυναικείων μορφών αλλά και το πως επηρεάζουν τους αντρικούς
χαρακτήρες. Ο Καραγάτσης επιλέγει για τον πρωταγωνιστικό ρόλο της ιστορίας του μια
γυναίκα, την Μαρίνα. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται οι δυο βασικότερες γυναικείες μορφές
του έργου, η Μαρίνα και η πεθερά της, η γριά Ρεΐζαινα.
Η Μαρίνα, μια πολύ όμορφη νεαρή γαλλίδα, μεγαλώνει με την μητέρα της η οποία μετατρέπει
το σπίτι σε οίκο ανοχής μετά από το θάνατο του συζύγου της και πατέρα της Μαρίνας. Η
Μαρίνα αποδοκιμάζει τον τρόπο ζωής της μητέρας και νιώθει ντροπή. Σπουδάζει φιλολογία,
ερωτεύεται και παντρεύεται τον πλούσιο έλληνα από τη Σύμη Γιάννη Ρεΐζη. Ακολουθεί τον
άντρα της στην Ελλάδα, στη Σύρο, και εγκαθίσταται στο πατρικό σπίτι της οικογένειας Ρεΐζη
στην Επισκοπή. Η συγκατοίκηση με την πεθερά της είναι δύσκολη, ιδιαίτερα όταν ο Γιάννης
χάνει την περιουσία του και μπαρκάρει για μεγάλο διάστημα. Το ζευγάρι αποκτά μια κόρη, την
Αννούλα, η οποία χάνει τη ζωή της από πνευμονία αλλά και από την αμέλεια της μητέρας της. Ο
Μηνάς, αδελφός του Γιάννη, συνάπτει ερωτική σχέση με την Μαρίνα και την αφήνει έγκυο τη
στιγμή που ο αδελφός του λείπει στα καράβια και η μικρή Αννούλα χαροπαλεύει στο διπλανό
δωμάτιο.
3.1. Η διαμόρφωση της ηρωίδας
Μια γυναίκα, η Μαρίνα, είναι η βασική ηρωίδα του μυθιστορήματος Η μεγάλη χίμαιρα. Ο
συγγραφέας εστιάζει κυρίως στην ψυχοσύνθεση, τον ιδιαίτερο ψυχικό κόσμο τόσο της Μαρίνας
όσο και των υπόλοιπων ηρώων ανδρών και γυναικών. Ο έρωτας, το βασικό στοιχείο της
πεζογραφίας του Καραγάτση, καθώς και το δίπολο έρωτας-θάνατος, αποτελούν, σύμφωνα με τη
Μαίρη Μικέ, το βασικό στοιχείο της συμπεριφοράς, της δράσης αλλά και της καταστροφής των
ηρώων (Καραγάτσης 2022: 9). Η Μαρίνα ταξιδεύοντας προς τη Σύμη αναπολεί το επώδυνο
παρελθόν της στη Ρουέν. Η έντονη απουσία του πατέρα της, η σιωπηλή παρουσία του όταν ήταν
σπίτι, η ψυχρότητα με την οποία συμπεριφερόταν στη μητέρα της αλλά και εκείνη η φράση του
πατέρα προς τη μητέρα «Πως είπες; Το παιδί μου; Αυτό είναι έξοχο! Αμίμητο!» (Καραγάτσης
2022: 26) δημιουργεί ερωτηματικά και αμφιβολίες τόσο για την γνησιότητα της σχέσης της με

τον πατέρα όσο και για την ηθική της μητέρας της που πληγώνουν την παιδική ψυχή της
ηρωίδας. Το γεγονός όμως που στιγματίζει και καθορίζει την προσωπικότητα της ηρωίδας είναι
η εκπόρνευση της μητέρας κυρίως μετά από το θάνατο του πατέρα της. Μάλιστα, η Μαίρη Μικέ
στη σύντομη εισαγωγή της στο μυθιστόρημα επισημαίνει την επίδραση της παράνομης ερωτικής
συμπεριφοράς των γονιών στα παιδιά σημειώνοντας:
…ερωτικές σκηνές των γονιών που ξεστρατίζουν από τη νόμιμη συζυγική κλίνη
και παραδίδονται σε ποθητές αγκάλες εραστών, γίνονται αντιληπτές από τα
παιδικά βλέμματα, παραμένουν ανεπούλωτα τραύματα, καλά κρυμμένα,
αναζητώντας την κατάλληλη ευκαιρία για να σπρώξουν σε αχαλίνωτο
καταστροφικό πάθος τους ενήλικες πλέον μυθιστορηματικούς πρωταγωνιστές
(Καραγάτσης 2022: 8).
Η Μαρίνα νιώθει αποστροφή, μίσος, απέχθεια για τη μητέρα της που έχει μετατρέψει το σπίτι σε
οίκο ανοχής όπως φαίνεται στο ακόλουθο απόσπασμα:
Είναι αυτό το φοβερά σιχαμερό που γινόταν μέσα στο σπίτι μου, πλάι στην
κοριτσίστικη κάμαρά μου. [….] Η μητέρα κι ένας άντρας. Η μητέρα κι άλλος
άντρας. Η μητέρα που κάνει τη σαρκική πράξη μ’ ένα σωρό άντρες. Την
εξευτελιστική για τη γυναίκα σαρκική πράξη, όταν δεν γίνεται μονάχα μ’ έναν
άντρα και μ’ έναν έρωτα (Καραγάτσης 2022: 41).
Το μίσος και η διάθεση εκδίκησης προς την μητέρα γίνονται αιτία να συνουσιαστεί με έναν
μέθυσο και βρωμιάρη άντρα με αντάλλαγμα είκοσι φράγκα τα οποία δείχνει προκλητικά στη
μητέρα όταν επιστρέφει σπίτι (Καραγάτσης 2022: 39). Αυτά τα αρνητικά αισθήματα προς την
μητέρα και τους άντρες εραστές της ευθύνονται για την απουσία ηδονής που βιώνει στην
ερωτική επαφή με τον Αντρέ Ντυκρό, τον οποίο ενδόμυχα συνδέει με τους εραστές της μητέρας,
όπως περιγράφεται στο ακόλουθο απόσπασμα:
Αυτή η βίαιη και άσκοπη εισβολή της αρσενικής σάρκας στη σάρκα μου, που
μονάχα απέχθεια μου γεννούσε… Τον σιχάθηκα, τον μίσησα για την ηδονή που

μου έκλεβε, χωρίς να την αντιγυρίζει. Έριξα σ’ αυτόν το φταίξιμο, γιατί δεν
μπορούσα να καταλάβω(Καραγάτσης 2022:41).
Προσπαθώντας να λυτρωθεί από την πνιγηρή και ανήθικη ατμόσφαιρα του σπιτιού της αναζητά
διέξοδο όπως αναφέρει:
Να φύγω, μα που να πάω;[….]Δεν είναι δύσκολο να καταλάβω που οδηγεί η

βιοπάλη ένα κορίτσι δεκαέξι χρονών. Αν ήταν να γίνω πόρνη, γιατί να μην
γινόμουν μέσα στο σπίτι μου; Μα εγώ ήθελα να φύγω απ’ το σπίτι μου, γιατί δεν
μπορούσα να υποφέρω την εκπόρνευσή του ( Καραγάτσης 2022: 32).
Τελικά αποφασίζει να στραφεί στις σπουδές της για να αποκτήσει κοινωνική υπόληψη και να
κερδίσει τίμια το ψωμί της στο μέλλον: «[η] κοπέλα που έχει Μπακαλορεά είναι σεβαστή .
μπορεί να κερδίζει τίμια και άνετα τη ζωή της» (Καραγάτσης 2022: 33). Αυτή η απόφασή της
την οδηγεί να σπουδάσει ελληνική φιλολογία και να αναδειχθεί «σε δεινή ελληνίστρια»
(Καραγάτσης 2022: 42). Η Μαρίνα έρχεται σε επαφή με τον Φρόυντ, τον Άντλερ, τον Πλάτωνα,
τον Αριστοτέλη και τους αρχαίους τραγικούς ενώ αγαπά ιδιαίτερα τον Ευριπίδη και το έργο του
Η Μήδεια όπως η ίδια ομολογεί: «Η Μήδεια μου γίνηκε πάθος» (Καραγάτσης 2022: 43).
Αποστηθίζει και απαγγέλλει σε άπταιστα αρχαία ελληνικά υποδυόμενη τον τραγικό ρόλο με ένα
είδος ταύτισης που προοικονομεί και το δικό της τραγικό τέλος.
Ο αιφνίδιος θάνατος της μητέρας λειτουργεί καταλυτικά στην ψυχοσύνθεση της ηρωίδας και
σηματοδοτεί μια νέα φάση στη ζωή της. Η Μαρίνα συνειδητοποιεί πως περιφρονούσε τη μητέρα
της αλλά ζούσε με τα χρήματα της πορνείας όπως ομολογεί: «Περιφρόνησα τη μητέρα, μα τα
χρήματά της τα ‘παιρνα. Ναι, είμαι πιο σιχαμένη κι απ’ τη χειρότερη πόρνη» (Καραγάτσης
2022: 46). Οι τύψεις και οι ενοχές κορυφώνονται όταν πληροφορείται από τον μαίτρ Ντυπεριέ
την αλήθεια για την εκπόρνευση της μοιχαλίδας μητέρας και την τεράστια περιουσία που της
κληροδότησε. Η αποκάλυψη της αλήθειας την βοηθάει να προσεγγίσει από μια διαφορετική
οπτική το παρελθόν και τη σχέση της με την μητέρα «με ψυχή συντετριμμένη από μετάνοια.
Έκλαιγε, ζητούσε συγχώρεση από την πεθαμένη» (Καραγάτσης 2022: 47). Βέβαια, ο θάνατος

και της μητέρας φαίνεται να λυτρώνει την ηρωίδα καθώς δημιουργείται η αίσθηση πως σπάει
κάθε δεσμό με το επώδυνο και ανήθικο παρελθόν της και την ωθεί στην απόφαση να φύγει
μακριά από τη Ρουέν θάβοντας τις αναμνήσεις της. Ωστόσο, το παρελθόν, η κληρονομικότητα
και τα όσα την πλήγωσαν όντας παιδί θα τα κουβαλά πάντα στην ψυχή της, θα καθορίζουν τη
ζωή τους και θα την οδηγήσουν στο θάνατο.
3.2. Χιμαιρικοί ήρωες.
Η δράση και η συμπεριφορά της Μαρίνας είναι συνάρτηση μιας σειράς παραγόντων όπως η
μοίρα, το ριζικό, ο έρωτας και η κληρονομικότητα. Η αποφασιστικότητα και ο ορθολογισμός
που χαρακτηρίζει τις ενέργειες της Μαρίνας δίνει αρχικά την εντύπωση στον αναγνώστη πως η
βούληση της ηρωίδας παίζει καθοριστικό ρόλο για τη ζωή και το μέλλον της. Ωστόσο μια σειρά
από γεγονότα και περίεργες συμπτώσεις, όπως ο ξαφνικός θάνατος της μητέρας, η μεγάλη
κληρονομιά, η αποκάλυψη των αγαθών κινήτρων που ωθούν τη μητέρα στη μοιχεία, η μεγάλη
αγάπη για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο και η ταύτιση μα τη Μήδεια, ο Φοίβος Απόλλωνας, η
απόφαση να ταξιδέψει στην Ελλάδα και να γνωρίσει τους έλληνες αλλά και η εμφάνιση του
πλοίου «ΧΙΜΑΙΡΑ» που ελκύει την προσοχή της την στιγμή που είναι έτοιμη να φύγει για το
Παρίσι, δικαιολογούν την θέση του Τζιόβα για τον Καραγάτση «ήταν μοιρολάτρης, αφού έβλεπε
το ριζικό ή τη μοίρα ως καθοριστικό παράγοντα στην εξέλιξη της ζωής των ηρώων του»
(Τζιόβας 2008: 317). Έτσι η Μαρίνα ανυποψίαστη ετοιμάζεται να ακολουθήσει το δρόμο που
χάραξε η δική της μοίρα.
Ο καθοριστικός ρόλος της μοίρας στη ζωή των ηρώων αποτυπώνεται από το συγγραφέα και
μέσα από όνειρα και φαντασιώσεις που προμηνύουν την τραγική τους πτώση. Η Μαρίνα
ονειρεύεται, λίγο πριν φύγει για το Παρίσι, μια γρυπόμορφη Χίμαιρα «σιωπηλή σαν οιωνός»
που στέκεται στην άκρη του κρεβατιού της, κοιτάζει την ηρωίδα και πετάει προς τη θάλασσα
προκαλώντας την να την ακολουθήσει (Καραγάτσης 2022: 55). Χρόνια αργότερα μέσα σε
ονειρικό παραλήρημα βλέπει το Μηνά στη γέφυρα της «Χίμαιρας» με βλέμμα παγωμένο ενώ
δίπλα του στέκεται ασάλευτη η μικρή Άννα και ξαφνικά το πλοίο «Χίμαιρα» ανοίγει τα φτερά
και χάνεται στον ουρανό (Καραγάτσης 2022: 287). Η «Χίμαιρα», όπως την ονειρεύτηκε κάποτε

στη Ρουέν, την ακολουθεί ως οιωνός της μοίρας και στοιχειώνει την ύπαρξή της «Εκείνο τ’
όνειρο είχε τόσο σημαντική επίδραση στη ζωή της» (Καραγάτσης 2022: 273). «Χίμαιρα» όμως
λέγεται και το ελληνικό καράβι που το όνομά του γίνεται αιτία να γνωρίσει, να παντρευτεί και
να ακολουθήσει τον Γιάννη Ρεΐζη στην Ελλάδα. Σε «Χίμαιρα» επιλέγει να μεταμφιέσει τη μικρή
Αννούλα και για «χίμαιρες» συζητά με τον Μηνά. Δημιουργείται έτσι η εντύπωση πως
ακολουθεί στην πορεία της ζωής της μια χίμαιρα, ένα απραγματοποίητο όνειρο, γεγονός που
επαληθεύεται από την αδυναμία της να εγκλιματιστεί στην Ελλάδα αλλά και από την ανέφικτη
πραγμάτωση του ερωτικού πάθους που θα την οδηγήσει στο θάνατο. (Καραγάτσης 2022: 19).
Χαρακτηριστικό επίσης είναι και το όνειρο που βλέπει η γριά Ραΐζενα με τον Αρχάγγελο να
κρούει τις φτερούγες του πάνω από τη μικρή Αννούλα (Καραγάτσης 2022: 375).
Εκτός από τη μοίρα, καθοριστικοί παράγοντες της ζωής των ηρώων στο μυθιστορηματικό κόσμο
του Καραγάτση είναι ο έρωτας και η κληρονομικότητα. Η Μαρίνα σε όλη τη μυθιστορηματική
αφήγηση αγωνίζεται να απαλλαγεί από το παρελθόν και την κληρονομικότητα που φέρει από τη
μοιχαλίδα μητέρα της όπως η ίδια σημειώνει:
Γιατί η ψύχωση της πορνείας με κατάτρεχε;[….] Δεν είναι η αντικειμενική ηθική που με
περιορίζει στη μονογαμία, αλλά η ιδιοσυγκρασία μου. Ποιο πλέγμα με τυραννούσε; Το
υποσυνείδητό μου; (Καραγάτσης 2022: 44).
Σύμφωνα με όσα αναφέρει στο άρθρο της η Ντουνιά για την επίδραση της κληρονομικότητας
και του περιβάλλοντος στην συμπεριφορά των ηρώων:
Η Μαρίνα αγωνίζεται να ξεφύγει από την κληρονομικότητα της μητέρας της, τελικά
όμως, υπό την επίδραση του περιβάλλοντος και της στιγμής θα παραδοθεί στη μοίρα ή
στην παντοδυναμία των γονιδίων της (Ντουνιά 2008: 184).
Έτσι δικαιολογείται πως η πρώτη ερωτική της επαφή γίνεται με έναν τυχαίο μεθυσμένο έναντι
μικρής αμοιβής τη στιγμή που νιώθει απελπιστικά μόνη μετά την απομάκρυνση του Φελίξ από
τη ζωή της (Καραγάτσης 2022: 37). Και αργότερα εξωτερικοί παράγοντες όπως η απουσία του

Γιάννη, η μοναξιά και η στέρηση της ερωτικής πράξης προκαλούν αισθήματα δυσφορίας και
ψυχολογικής πίεσης στη Μαρίνα καθώς η ίδια επισημαίνει:
Κάτι άλλαξε μέσα μου.[….] Είναι μισός χρόνος τώρα που λείπει ο Γιάννης, [….] Μήπως
είμαι υπερβολική να παρομοιάζω τον εαυτό μου με κατάδικο; [….] Λαχταρώ όμως τον
άντρα μου [….] Η στέρηση της ηδονής αρχίζει να μου γίνεται ανυπόφορη. Κατηγορούν
πολλές γυναίκες ναυτικών ότι δεν μένουν πιστές. Εγώ δεν μπορώ να τις κατηγορήσω. Το
να δώσεις φυσική διέξοδο σε μιαν αντιφυσική κατάσταση, δεν είναι απιστία. Θα το
έκανα κι εγώ χωρίς καμία τύψη… (Καραγάτσης 2022: 238).
3.3.Η ηρωίδα του πάθους
Μέσα στις ίδιες συνθήκες η Μαρίνα πραγματοποιεί την πρώτη κρυφή έξοδο από το σπίτι και το
άγρυπνο βλέμμα της πεθεράς της και μεθυσμένη θα υποκύψει στο ερωτικό πάθος με έναν
άγνωστο βαρκάρη. Σύμφωνα μάλιστα με την Ντουνιά (2008: 182) οι νατουραλιστές θεωρούν
πως οι ήρωες δρουν υπό την επίδραση εσωτερικών παραγόντων- κληρονομικότητα, ψυχική
νόσος- ή εξωτερικών παραγόντων – χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικά- και ωθούνται έτσι να
εκδηλώσουν το κτήνος που όλοι έχουμε κρυμμένο μέσα μας (Ντουνιά 2008: 182). Υπό το
πρίσμα του νατουραλισμού επομένως, η Μαρίνα ωθούμενη τόσο από εξωτερικούς παράγοντες,
όπως το αλκοόλ, η απουσία του συζύγου και η κοινωνική απομόνωση όσο και από εσωτερικούς,
όπως η κληρονομικότητα από τη μοιχαλίδα μητέρα αλλά και η γενετήσια ορμή, παραβιάζει τους
ηθικούς και κοινωνικούς κώδικες και οδηγείται στη μοιχεία επιδεικνύοντας μια κτηνώδη
συμπεριφορά. Αυτή η αποκτήνωση συντρίβει την ηρωίδα, που έχοντας επίγνωση των πράξεων
της, προσπαθεί να τις κρατήσει μυστικές ενώ ασκεί σκληρή αυτοκριτική όπως:
Γιατί αν φτάσω αφού ξυπνήσουν, καλύτερα να πεθάνω.[….]Είμαι υποκείμενο αχρείο.

[….] Βάσισα την ύπαρξή μου πάνω σε μερικές ηθικές αξίες αντικειμενικές. Και τούτο,
γιατί υποκειμενικά τα θέλω όλα δικά μου.[….]Εγωισμός, πλεονεξία, που βρήκαν όργανο
την υποκρισία για να ικανοποιηθούν…[….]Κανείς δε θα μάθει τίποτα από τις βρομερές
παραφροσύνες μου.[….] Μα εγώ είμαι πια χαμένος άνθρωπος. Γιατί η συνείδηση δεν με

απέλιψε. Ο εαυτός μου θα μου προκαλεί αηδία , ως το τέλος. Και όσο οι άλλοι θα μ’
εχτιμούν και θα μ’ αγαπούν, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η απελπισία μου» (Καραγάτσης
2022: 338).
Το παραστράτημα της Μαρίνας γίνεται αντιληπτό από την πεθερά της εξαιτίας της ξαφνικής
αρρώστιας της Αννούλας. Η γριά Ρεΐζαινα τηλεγραφεί στο γιό της, τον Μηνά, να έρθει στο νησί
γιατί η εγγονή της είναι πολύ άρρωστη (Καραγάτσης 2022: 346). Μόλις ο Μηνάς φτάνει στο
σπίτι σπεύδει να του ανακοινώσει το ηθικό παραστράτημα της Μαρίνας και την νυχτερινή της
απουσία (Καραγάτσης 2022: 350). Οι αφηγήσεις της Ρεΐζαινας προκαλούν δυσφορία στο Μηνά
που τρέφει αισθήματα για τη Μαρίνα και αναζητά τη λύτρωση στο ποτό (Καραγάτσης 2022:
354), λίγο πριν την ερωτική ένωσή του με την Μαρίνα και το θάνατο της Αννούλας. Και ενώ ο
γιατρός εκφράζει την αισιοδοξία του για την καλυτέρευση της υγείας του παιδιού, ο Μηνάς
βλέπει στα μάτια του γιατρού την ερωτική επιθυμία για την Μαρίνα για την οποία σκέπτεται τα
εξής:
Έχει εντελώς αποκτηνωθεί. Δεν είναι παρά μια μήτρα διψασμένη για συνουσία,
με πέη υποταγμένα στην ηδονική της έκρηξη. Δεν είναι παρά ένα κτήνος πορνικό
Η ερωτική συνεύρεση του Μηνά με την Μαρίνα δεν είναι αποτέλεσμα ενός παράφορου και
τραγικού έρωτα, αλλά αποτέλεσμα περιβαλλοντικών συνθηκών, πιέσεων της στιγμής και της
κληρονομικότητας. Στο άκουσμα πως η μικρή Άννα είναι καλύτερα, η Μαρίνα νιώθει την
αγωνία της να υποχωρεί: «Η αγωνία για το παιδί της ξανεμίστηκε. Ξαναβρήκε τη ζωτική
κτηνωδία της, την παντοδύναμη θηλύτητά της» (Καραγάτσης 2022: 364). Η έντονη ερωτική
επιθυμία της ηρωίδας αναδεικνύεται πιο ισχυρή από τη λογική και τους ηθικούς νόμους
παραμερίζοντας ακόμη και τη μητρότητα, γιατί όπως παρατηρεί η Ντουνιά (2008: 185) «Το
ερωτικό πάθος νικά τη μητρότητα. Δεν είναι η μητέρα που νοιάζεται για το σπλάχνο της, αλλά
μια γυναίκα που δεν μπορεί να βρει διέξοδο στην ερεθισμένη σεξουαλικότητά της. Η ηρωίδα
ικανοποιεί την γενετήσια ορμή της με τον πιο ανήθικο τρόπο: σμίγει με τον αδερφό του άντρα
της ενώ το παιδί της χαροπαλεύει. Ο θάνατος της Άννας οδηγεί σε ηθικό αδιέξοδο την Μαρίνα

και το Μηνά και σηματοδοτεί και το δικό τους τέλος ως αναπόφευκτη λύση.
Ο συγγραφέας σκιαγραφεί αρχικά στο πρόσωπο της Μαρίνας Ρεΐζη ένα σύγχρονο τύπο γυναίκας
πρότυπο που συνδυάζει την πνευματική καλλιέργεια, την ευφυΐα, την οικονομική άνεση, την
ομορφιά και που ακτινοβολεί και προσελκύει κάθε αρσενικό. Η ηρωίδα ωστόσο παλεύει να
απαλλαγεί από το παρελθόν και τις κληρονομικές καταβολές της, χωρίς τελικά να το
καταφέρνει. Το γενετήσιο σεξουαλικό ένστικτο την οδηγεί σε ερωτικό σμίξιμο με τον κουνιάδο
της και στην αυτοκτονία. Ο αφηγητής εστιάζει στον ψυχικό κόσμο της Μαρίνας προβάλλοντας
μέσα από τους εσωτερικούς μονολόγους της ηρωίδας τις ανθρώπινες ανάγκες της ερωτευμένης
γυναίκας που αναζητά το ερωτικό σμίξιμο με τον άντρα της. Όταν όμως η ερωτική επιθυμία
κυριεύει την Μαρίνα και αναδεικνύεται πιο ισχυρή από την μητρότητα, ο αφηγητής την
αντιμετωπίζει από απόσταση καθώς συναντά στο πρόσωπο της ηρωίδας το κτήνος που ζητά να
ικανοποιήσει τις βιολογικές του ανάγκες αδιαφορώντας για οποιαδήποτε κοινωνική και ηθική
συνθήκη. Έτσι, ο Καραγάτσης μέσα από τα λόγια της πεθεράς της την χαρακτηρίζει «άτιμη και
πόρνη», ενώ μέσα από τα λόγια και τις σκέψεις του Μηνά την αντιμετωπίζει ως πορνικό κτήνος.
Αν η Μαρίνα κατάφερνε να τιθασεύσει την ερωτική της διάθεση, δεν θα διέπραττε μοιχεία, δεν
θα έδινε αφορμή στην πεθερά της να την κατηγορήσει για πορνεία στον κουνιάδο της και δεν θα
προκαλούσε το ερωτικό πάθος του Μηνά. Η παρορμητική και επιπόλαια συμπεριφορά της που
κατευθύνεται από τη σαρκική επιθυμία γίνονται αιτία να πεθάνει η Αννούλα και να
αυτοκτονήσει ο Μηνάς.
3.4. Η ηρωίδα της οικογενειακής παράδοσης
Μια ακόμη ισχυρή γυναικεία προσωπικότητα, η Άννα Ρεΐζη ή γριά Ρεΐζαινα, σκιαγραφείται από
τον Καραγάτση στο μυθιστόρημα Η μεγάλη Χίμαιρα. Στο πρόσωπό της ο συγγραφέας προβάλλει
τη γυναίκα –μάνα, άμεμπτη ηθικά, κυριαρχημένη, αυστηρή και χωρίς πάθη. Ο Καραγάτσης στα
έργα του, όπως επισημαίνει στο άρθρο της η Γιαννακάκη, διακρίνει δυο κατηγορίες γυναικών:
γυναίκες πονηρές και νυμφομανείς με αχαλίνωτη συμπεριφορά στο σεξ και γυναίκες άσπιλες και
αμόλυντες, στο πρότυπο της Παρθένου Μαρίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όπως επισημαίνεται στο
ίδιο άρθρο, παρουσιάζει το πρότυπο της μάνας που διακατέχεται από εγκαρτέρηση, ηπιότητα,

σωφροσύνη και αγνότητα (Γιαννακάκη 2008: 330- 331).
Η γριά Ρεΐζαινα ενσαρκώνει τη μάνα, τη γυναίκα στυλοβάτη της οικογένειας και έχει κερδίσει
τον σεβασμό των παιδιών της «Ο Μηνάς φιλάει πρώτα το χέρι της μητέρας του, με βαθύ
σεβασμό» (Καραγάτσης 2022: 101). Αντιμετωπίζει με λογική και ψυχραιμία αλλά και με βαθιά
αίσθηση χρέους τα προβλήματα της ζωής όπως υπαγορεύει η κοινωνική της θέση δίνοντας το
παράδειγμα και στα άλλα μέλη της οικογένειας:
Κυρά νύφη! Της λέει η γριά με την εθιμική επισημότητα που απαιτούσε η περίσταση.
[….]Εμάς ο θεός μας πήρε μονάχα το καράβι. Μα κάτω, στη Σύρα, τριάντα κασιώτικες
φαμίλιες έχασαν τους ανθρώπους τους[….]οι άνθρωποί τους πέθαναν πάνω στη δούλεψή
μας. Χρέος μας είναι να τους παρασταθούμε στη δύσκολη περίσταση… (Καραγάτσης
2022: 220-221).
Προσηλωμένη στις αξίες, τις παραδόσεις και τα ήθη του τόπου και της ναυτικής οικογένειας
αποτελεί το φύλακα άγγελο της οικογένειας, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο αφηγητής
«Εκείνη εκπροσωπεί τον ιερό και μέγιστο θεσμό της ελληνικής οικογένειας» (Καραγάτσης
2022: 382). Ωστόσο, μη θέλοντας να πληγώσει το Γιάννη, που βλέπει πόσο ερωτευμένος είναι
με την Μαρίνα, συμπεριφέρεται με διακριτικότητα αναγνωρίζοντας πως πρώτη κυρία στο σπίτι
είναι η Μαρίνα, η γυναίκα του πρωτότοκου γιού της και αρχηγού της οικογένειας. Επίσης,
εκτιμά ιδιαίτερα την οικονομική στήριξη της νύφης προς την οικογένεια όπως χαρακτηριστικά
σημειώνεται:
Η νοοτροπία της, σφυρηλατημένη με την παράδοση της ελληνικής φατρίας, την

πρόσταζε να υποχωρήσει μπροστά στη γυναίκα του αρχηγού της οικογένειας- του
πρωτότοκου γιού της. Έτσι ήταν ο άγραφος νόμος[….] Μα εκείνο που τη γέμιζε δέος
ήσαν τα χρήματα… (Καραγάτσης 2022: 96).
Γυναίκα έξυπνη και παρατηρητική με έντονα αναπτυγμένο το μητρικό ένστικτο διαισθάνεται

την ερωτική έλξη που αρχίζει να αναπτύσσεται ανάμεσα στο Μηνά και τη νύφη της πράγμα που
μετριάζει τη χαρά της για τον ερχομό του Μηνά και την κάνει να ανησυχεί «[κ]άτι καινούργιο

μπήκε μέσα στο σπίτι . κάτι που διαποτίζει και μεταλλάζει εκείνο που από πάντοτε υπήρχε…»
(Καραγάτσης 2022: 106). Στη συνέχεια, η μακροχρόνια απουσία του Μηνά από τη Σύρο και οι
προφάσεις του για επαγγελματικά ταξίδια εντείνουν την ανησυχία της μάνας, καθώς δεν πείθουν
και δεν ξεγελούν το μητρικό ένστικτο.
.
Πως γίνεται,… να μη έρθει να με δει; Βέβαια τα γράμματα είναι γεμάτα δικαιολογίες
έχει δουλειές, δεν μπορεί να λείψει ούτε μια μέρα… Λέει ψέματα . εγώ δεν γελιέμαι. Κάτι
άλλο. είναι κάτι άλλο.[….]Κάτι άλλο τον τυραννάει… Είμαι μάνα του εγώ,
καταλαβαίνω. Μα είμαι και μάνα του Γιάννη… Παναγιά μου, βάλε το χέρι Σου
3.5. Οι σχέσεις των γυναικών.
Με άγρυπνο βλέμμα και διακριτικότητα παρακολουθεί τις κινήσεις και την συμπεριφορά της
νύφης, αλλά και των παιδιών της, προσπαθώντας να αποτρέψει κάθε ενδεχόμενη συμφορά. Έτσι,
η αλληλογραφία της Μαρίνας με τον Μηνά γίνεται πάντοτε υπό την εποπτεία της Ρεΐζαινας:
«Όπως τα γράμματα του Μηνά διαβάζονταν απ’ όλους, το ίδιο γινόταν και για τις απαντήσεις»
(Καραγάτσης 2022: 144). Και όταν αναπάντεχα δέχονται στο σπίτι την επίσκεψη του Καστρινού
και του Παπαδάκη- ενώ ο Γιάννης έχει μπαρκάρει- η γριά Ρεΐζαινα εποπτεύει κάθε κίνηση της
νύφης της προκειμένου να διαφυλάξει την τιμή και την υπόληψη της οικογένειάς της «η
Ρεΐζαινα, που εδώ και ώρα παρακολουθούσε τη συνομιλία τους» (Καραγάτσης 2022: 240).
Η Ρεΐζαινα δυσκολεύεται να αποδεχτεί την διαφορετικότητα της Μαρίνας καθώς η όμορφη νύφη
της είναι αρκετά καλλιεργημένη και έξυπνη αλλά δεν είναι ελληνίδα και συνεπώς δεν
διακατέχεται από τις ίδιες ηθικές αξίες και αρχές που συνάδουν με την ελληνική φυλή. Μάλιστα
την ανησυχεί το γεγονός ότι η Μαρίνα θα κληθεί να αναλάβει τη συνέχεια της οικογένειας για
αυτό αργότερα θα συμβουλεύσει τον Μηνά λέγοντας: «Μηνά, γιέ μου. Σ’ αφήνω ευχή και
κατάρα! Να πάρεις δικό μας κορίτσι. Κασιώτισσα… Σαν όλους…» (Καραγάτσης 2022: 351). Η
απόσταση ανάμεσα στις δυο γυναίκες μεγαλώνει όταν η ζωή της Αννούλας κινδυνεύει:
«Νορμανδή και Ασιάτισσα ένιωθαν ξεκάθαρα την απέραντη απόσταση που τις ξεμάκραινε, τ’
αλλιώτικα αίματα που έκαναν τις καρδιές τους να χτυπούν με ρυθμό διαφορετικό. Τίποτε δεν τις

ένωνε» (Καραγάτσης 2022: 256). Στο παραπάνω σχόλιο του αφηγητή, παρατηρούμε πως το
χάσμα ανάμεσα στις δυο γυναίκες αποκτά και μια βιολογική διάσταση, όπως παρατηρεί ο
Τζιόβας (2008: 325), καθώς ο Καραγάτσης στα κείμενά του συμπλέκει το βιολογικό με το
μεταφυσικό στοιχείο
.
Θεωρεί τη Μαρίνα υπαίτια για το θάνατο της μικρής « Την άτιμη! Την άτιμη! Μου σκότωσε τ’
αγγονάκι μου. Το παιδί του παιδιού μου!» (Καραγάτσης 2022: 351). Η νυχτερινή απουσία της
Μαρίνας από το σπίτι και τα σημάδια στο λαιμό «Εκείνα που κάνουν στο πετσί της γυναίκας τα
χείλια του άντρα, όταν το πιπιλάν…» (Καραγάτσης 2022: 350) αποδεικνύουν την ανηθικότητα
της νύφης της και ερμηνεύονται από την Ρεΐζαινα ως αιτία του θανάτου της μικρής Αννούλας. Η
απόφασή της στη συνέχεια να γνωστοποιήσει στο Μηνά το παραπάνω περιστατικό δημιουργεί-
άθελά της-μία ακόμη αναγκαία περιβαλλοντική συνθήκη που θα ευνοήσει το ερωτικό σμίξιμο
του Μηνά και της Μαρίνας, μια πράξη που σχετίζεται τόσο με τις κληρονομικές καταβολές της
ηρωίδας όσο και με της συνθήκες πίεσης, όπως η απουσία του συζύγου και η κατανάλωση
αλκοόλ από τον Μηνά (Καραγάτσης 2022: 354). Έτσι οι δυο ήρωες οδηγούνται σε μια
αχαλίνωτη ηθικά και κτηνώδη συμπεριφορά όπως επισημαίνει και η Ντουνιά στο άρθρο της για
τους ήρωες του νατουραλισμού:
Για τους νατουραλιστές, ο άνθρωπος είναι ένα ζώο που η πορεία του καθορίζεται από
την κληρονομικότητα, την επίδραση του περιβάλλοντος και τις πιέσεις της στιγμής. Η
αντίληψη αυτή αφαιρεί από τον άνθρωπο την ελεύθερη βούληση, την ευθύνη για τις
πράξεις του, που εμφανίζονται σαν αναπόφευκτο αποτέλεσμα εντελώς ανεξέλεγκτων
φυσικών δυνάμεων και συνθηκών (Ντουνιά 2008: 181).
Σύμφωνα λοιπόν με την παραπάνω νατουραλιστική θεωρία μπορεί να εξηγηθεί και η αντίδραση
της Ρεΐζαινας που χάνει την λογική της όταν ανακαλύπτει την αιμομιξία και βρίσκει το παιδί
νεκρό. Το κτήνος που κάθε άνθρωπος κρύβει μέσα του, σύμφωνα με τους νατουραλιστές,
ατσαλώνει την ψυχή της και της αφαιρεί κάθε μητρικό συναίσθημα γυρεύοντας εκδίκηση. Έτσι
μεταφέρει το νεκρό παιδί στο κρεβάτι που βρίσκονται οι δυο εραστές:

Έτσι, με το πεθαμένο αγγόνι της αγκαλιά βγαίνει απ’ την κάμαρα. Περπατάει με κορμί
στητό, με πόδι σταθερό, με μάτι τρομερό από το ξέσπασμα του θυμού που έδιωξε τη
φρόνηση. Προχωρεί στο διάδρομο. Με μια κλοτσιά ανοίγει την πόρτα της κάμαρας του
Μηνά.[….]Η Ρεΐζαινα καγχάζει στριγκιά: Χαχά! Πάρε το παιδί σου! Σκρόφα! Και με
μανία, με λύσσα, πετάει το μικρό πτώμα πάνω στα δυο γυμνά κορμιά.[….] Τότε η
Ρεΐζαινα σκύβει και πλησιάζει το πρόσωπο του Μηνά[….]Τον κοιτάει στα μάτια, με
μάτια που σπαράζουν από σιχασιά, από μίσος.[….]-Φτού σου! Άτιμε! (Καραγάτσης
2022: 377-378).
Η Ρεΐζαινα βιώνει με αυτό τον τρόπο την χαρά και την ικανοποίηση της εκδίκησης:
«Αναστύλωσε ξανά το κορμί της. Ανάσανε με λυτρωμό. Και στητή, και μεγαλόπρεπη, και
φοβερή βγήκε απ’ την κάμαρα» (Καραγάτσης 2022: 378). Αυτή η ικανοποίηση, όπως
επισημαίνει στο άρθρο της Θεοδοσάτου που ερμηνεύει τη σαδιστική συμπεριφορά σύμφωνα με
τον Φρόυντ, προκύπτει από το γεγονός ότι ο άνθρωπος νιώθει ηδονή προκαλώντας πόνο στους
άλλους ενώ ταυτίζεται με το αντικείμενο που υποφέρει. (Θεοδοσάτου 2008: 192)
Ιδιαίτερη αγάπη δείχνει η Ρεΐζαινα για την εγγονή της που τη θεωρεί ιερή συνέχεια της
οικογένειας. Παρεμβαίνει έτσι με τρόπο συστηματικό στην ανατροφή της μικρής, καθώς
επιθυμεί να εμφυσήσει στη μικρή την ελληνική κουλτούρα και να διαπλάσει την ψυχή της
θεωρώντας ταυτόχρονα τη νύφη ανίκανη για κάτι τέτοιο:
Έβλεπε σ’ αυτή την ιερή συνέχεια της οικογένειας, με τους ακατάλυτους του δεσμούς
αίματος και της ψυχής. Και την κρατούσε όσο το δυνατό περισσότερο κοντά της,
προσπαθώντας να διαπλάσσει την ψυχή της όπως ήθελε αυτή, αφήνοντας να φανερωθεί
η υποσυνείδητη δυσπιστία της για την ξένη γυναίκα, που ανακάτεψε το άγνωστο αίμα
της με το αίμα της δικής της φυλής (Καραγάτσης 2022: 182).
Ο θάνατος της Αννούλας για την Ρεΐζαινα σηματοδοτεί την καταστροφή της οικογένειάς της,
όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει: «Ένα κακό δεν έρχεται ποτέ μονάχο» (Καραγάτσης 2022:

376).
3.6.Η σχέση της Ρεΐζαινας με τους γιους της.
Όταν λοιπόν, μετά την κηδεία της Αννούλας, ο Μηνάς της ζητά συγχώρεση γονυπετής και της
ανακοινώνει πως δεν θα ξανασυναντηθούν, η καρδιά της μάνας λυγίζει καθώς προαισθάνεται το
τέλος του γιού της:
Τα μεγάλα μαύρα μάτια της λίγωσαν, μούσκεψαν από δάκρυα. Κοίταξε το γιό της με τη
λατρεία, με τη βαθιά οδύνη που μονάχα η μάνα νιώθει για το παιδί της. [….]Σκύψε να σε
φιλήσω, γιέ μου…[….]Τώρα μπορείς να πηγαίνεις. Στάθηκε εκεί …με μάτια στυλωμένα
απάνω του. ώσπου χάθηκε …μέσα στους τάφους. Πάει κι αυτός, μουρμούρισε η Ρεΐζαινα
(Καραγάτσης 2022: 385-386).
Μετά το θάνατο και του Μηνά η Ρεΐζαινα ζει για ένα σκοπό, να φροντίσει και να προστατέψει
το Γιάννη, το γιό της «Καιρός να πεθάνω, να ησυχάσω. Όχι όμως πριν ξαναΐδώ το γιό μου …το
χαροκαμένο.[….]Να του πω το ψέμα που θα γλυκάνει τη ζωή του» (Καραγάτσης 2022: 394). Η
μητρική αγάπη την οδηγεί στην απόφαση να κρύψει την αλήθεια προκειμένου ο γιός της να μην
πεθάνει από τη στενοχώρια του και να συνεχίσει τη ζωή του και την παράδοση της οικογένειας
όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει:
Αν ο Γιάννης μάθει την αλήθεια, θα πεθάνει απ’ το μαράζι. Για να ζήσει, πρέπει να μην
ξέρει τίποτα. Κάτι πιο πολύ: να ξακολουθεί ν’ αγαπάει και να τιμάει τη γυναίκα του. Να
κάνει καινούργια παιδιά μαζί της… (Καραγάτσης 2022: 411).
Ωστόσο, όταν η Ρεΐζαινα ανακαλύπτει ότι η Μαρίνα είναι έγκυος από το Μηνά, βρίσκεται
μπροστά σε έναν νέο κίνδυνο που απειλεί τον γιό της. Προκειμένου να δώσει λύση, επισκέπτεται
τη Μαρίνα στο δωμάτιο της και της προτείνει οικονομική εξασφάλιση αν φύγει από το νησί
χωρίς να μάθει ο Γιάννης για την εγκυμοσύνη της. Η μητρική αγάπη και η διάθεση να
προστατέψει το Γιάννη κινητοποιούν τη λογική της Ρεΐζαινας και γεφυρώνουν το χάσμα
ανάμεσα στις δυο γυναίκες: «Δεν τις χώριζε πια τίποτα. Ήσαν δυο μητέρες που πάσχιζαν για την

ευτυχία των παιδιών τους» (Καραγάτσης 2022: 427).

Γενικότερα η Ρεΐζαινα με τη σκληρή συμπεριφορά της και το βαθύ αίσθημα δικαίου που την
διακρίνει δημιουργεί την εντύπωση στον αναγνώστη πως καθοδηγεί τους ήρωες να
συνειδητοποιήσουν τα λάθη τους και πληρώσουν για αυτά. Ευσπλαχνική και δίκαιη μάνα
μεταμορφώνεται σε τιμωρό και κριτή και επιτελεί το ρόλο της συνειδησιακής φωνής των
ηρώων. Συνομιλεί με τον πεθαμένο άντρα της και μεταφέρει στο Μηνά την προσταγή- θέληση
του πατέρα οδηγώντας τον προς το θάνατο όπως φαίνεται στο διάλογο που ακολουθεί:
-Κωνσταντή, ο γιός μας ο Μηνάς βγήκε σκάρτος, μασκαράς κι αιμομίχτης. Ατίμασε τον
αδερφό του κι έγινε αιτία να πεθάνει το ανίψι του… Σ’ τα λέω αυτά για να τον
καταραστείς. Για να προσπέσεις στα πόδια του Θεού, και να τον παρακαλέσεις να τον
παιδέψει σκληρά. [….]ο Μηνάς περίμενε. -Πρόσταξε της είπε.
- Μίλησα του πατέρα σου, είπε.
Ο Μηνάς έσκυψε το κεφάλι. –Τί προστάζει ο πατέρας;
- Ξέρεις καλά τί προστάζει…
-Έτσι θα γίνει…(Καραγάτσης 2022: 384-385).
Στο πρόσωπο της γριάς Ρεΐζαινας ο συγγραφέας παρουσιάζει τη γυναίκα μάνα που απολαμβάνει
το σεβασμό τόσο των γιών της όσο και της κοινωνίας που ζει. Αποτελεί πρότυπο δυναμισμού
και ηθικής για τους γιούς της. Ο Γιάννης επιλέγει να ζει κάτω από την ίδια στέγη με την μητέρα
του μετά από το γάμο του με την Μαρίνα προφανώς για να μυηθεί η γυναίκα του στο ρόλο που
θα κληθεί στο μέλλον να αναλάβει ως μητέρα και καπετάνισσα. Ο Μηνάς δέχεται τις αυστηρές
συστάσεις της μητέρας του για να επιλέξει την κατάλληλη γυναίκα τις οποίες φαίνεται να
ενστερνίζεται καθώς μένει ανύπαντρος αφού καμία υποψήφια δεν ανταποκρίνεται στις αυστηρές
προϋποθέσεις. Η Ρεΐζαινα προσηλωμένη στις αξίες, τα ήθη και τις παραδόσεις της ναυτικής
κοινωνίας δείχνει συμπόνια όπως επιτάσσει η θέση της καπετάνισσας προτάσσοντας την αξία
της ανθρώπινης ζωής έναντι του χρήματος χωρίς ωστόσο να το υποτιμά. Αντιμετωπίζει με
ψυχρή λογική, με σκληρότητα και αίσθημα δικαίου τη ζωή και επηρεάζει με τη στάση της τη
συμπεριφορά και τη ζωή των παιδιών της και της νύφης της. Για την Μαρίνα η γριά Ρεΐζαινα
αποτελεί πρότυπο ηθικής καθώς είναι μια γυναίκα χωρίς πάθη απόλυτα προσηλωμένη στην

οικογένεια και τα παιδιά της. Ο δυναμισμός και η σκληρότητα της γριάς φαίνεται να απορρέει
από τη βαθιά συναίσθηση του ηθικού χρέους της να προστατέψει την ευτυχία και την συνέχεια
της οικογένειάς της. Ο συγγραφέας την αξιοποιεί για να προβάλλει πιο έντονα την επιπόλαιη
συμπεριφορά της Μαρίνας που παρασύρεται από το γενετήσιο σεξουαλικό της ένστικτο και δρα
έξω από το κοινωνικό και ηθικό πλαίσιο χωρίς να αναλογίζεται τις ολέθριες συνέπειες των
πράξεών της.
Στη Μεγάλη Χίμαιρα ο συγγραφέας παρουσιάζει δυο ιδιαίτερες και δυναμικές γυναίκες που η
καθεμία αντιπροσωπεύει μια διαφορετική στάση ζωής. Η Μαρίνα, γαλλίδα, ευρωπαία με
μόρφωση και χρήματα ενεργεί παρορμητικά καθώς κατευθύνεται από το συναισθηματικό της
κόσμο, το ένστικτο και τις βιολογικές της ανάγκες. Ο έντονος συναισθηματισμός της επισκιάζει
τη λογική της και γίνεται αιτία να χάσει την αυτοκυριαρχία της και να προβεί σε ανήθικες και
καταστροφικές πράξεις τόσο για την ίδια όσο και για τα πρόσωπα που συνδέονται μαζί της.
Αντίθετα, η γριά Ρεΐζαινα πορεύεται με λογική και σύνεση διατηρώντας την αυτοκυριαρχία της.
Προσκολλημένη σε ηθικές, κοινωνικές αξίες και παραδόσεις που επιβάλλει το περιβάλλον του
νησιού και η κοινωνική της θέση αναλαμβάνει με αίσθημα χρέους την προστασία και τη
φροντίδα της οικογένειάς της παραμερίζοντας προσωπικές της ανάγκες.
4.Το 10
Το μυθιστόρημα Το «10» γράφεται σχεδόν μια δεκαετία μετά τη Μεγάλη Χίμαιρα και εκδίδεται
για πρώτη φορά το 1964. Ο θάνατος του Καραγάτση ματαίωσε την ολοκλήρωση ενός έργου που
παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για την πληθώρα και την αυτοτέλεια των χαρακτήρων του. Ο

συγγραφέας παρουσιάζει ένα τύπο γυναίκας που διεκδικεί την ευτυχία και την απόλαυση για τον
εαυτό της. Η γυναίκα αποκτά κυρίαρχο ρόλο ενώ διαφαίνονται και τα πρώτα σπέρματα του
φεμινισμού στις αντιλήψεις κάποιων ηρωίδων. Στο κεφάλαιο αυτό θα εξετάσουμε τρεις
γυναικείες προσωπικότητες, την Ελενάρα, την Δέσποινα Ντεηγιώργη και την Ειρήνη Χαριτάκη,
γνωστή και ως κυρία Ειρηνούλα.
Ο χρόνος αναφοράς της μυθιστορηματικής πλοκής ανάγεται στη δεκαετία του ’50 ενώ ο τόπος
δράσης είναι μια συνοικία του Πειραιά και συγκεκριμένα μια λαϊκή πολυκατοικία στην οδό
Παρασάγγη στον αριθμό 10. Το παλαιό εργοστάσιο οινοποιίας μετατράπηκε από τον ιδιοκτήτη
του, που ονομάζεται Καλογεράς, σε πολυκατοικία με πολλά μικρά διαμερίσματα προορισμένα
να φιλοξενήσουν ανθρώπους φτωχούς και μεροκαματιάρηδες. Οι ένοικοι αυτής της
πολυκατοικίας αποτελούν και τους βασικούς ήρωες του μυθιστορήματος. Ο συγγραφέας
εστιάζει στην καθημερινότητα και τις προσωπικές ιστορίες ενός πλήθους ηρώων, αντρών και
γυναικών, που εκτυλίσσονται άλλοτε παράλληλα και άλλοτε από τη μεταξύ τους
αλληλεπίδραση, θέλοντας να αποτυπώσει τα χαρακτηριστικά της νεοελληνικής κοινωνίας .
4.1.Οι συνθήκες ζωής- η καθημερινότητα της Ελενάρας.
Μια από τις βασικές ηρωίδες του «10» είναι η επονομαζόμενη Ελενάρα, πρώην πόρνη, που
κατοικεί σε μια υπόγεια κάμαρα της πολυκατοικίας και μάλιστα από την πίσω πλευρά.
Πρόκειται για ηλικιωμένη γυναίκα με προβλήματα υγείας όπως αναφέρει ο συγγραφέας:
Τ’ αρρωστιάρικα πάχια των γηρατειών την έκαναν δυσκίνητη (ίσως να μην ήταν μόνο
πάχια μα και πρήξιμο. η καρδιά της δεν δούλευε καλά. Εκείνη η σύφιλη, όσο και αν τη
θεράπεψε, έκανε τις ζημιές της (Καραγάτσης 2021: 66).
Η φτώχεια αναγκάζει την Ελενάρα στα στερνά του βίου της, αφού δεν μπορεί να εκπορνεύεται
λόγω της εμφάνισής της, να δουλεύει ως καθαρίστρια στο μέγαρο Πιπιλή κοντά στον Σταθμό
του ηλεκτρικού, όπου πηγαίνει καθημερινά με τα πόδια-μισή ώρα ποδαρόδρομο- καθώς ο
Σερσέμης, ο σκύλος της δεν γίνεται δεκτός στο τραμ (Καραγάτσης 2021: 67). Αγαπημένη

συνήθεια της ηρωίδας είναι η συλλογή άχρηστων αντικειμένων που βρίσκει καθημερινά στους
δρόμους και καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος σε εμβαδό και όγκο την κάμαρά της (Καραγάτσης
2021: 407). Όλα αυτά μετατρέπουν τη φτωχή κάμαρα σε σκουπιδότοπο που αναδύει έντονη
δυσοσμία και δημιουργούν αντίξοες και ανθυγιεινές συνθήκες για την ανθρώπινη διαβίωση
όπως αναφέρεται:
Απ’ όλον αυτόν τον όγκο αναδινόταν δυσοσμία αφόρητη, καθαυτό απαγορευτική για την
αναπνοή κάθε φυσιολογικού ανθρώπου ή και ζώου. Ακόμα και ο Σερσέμης απόφευγε να
ακολουθήσει την πολυαγάπητη κυρά του μέσα στην κάμαρα, προτιμώντας να την
περιμένει κάτω απ’ τον ήλιο, τη βροχή, το χιόνι και το ξεροβόρι του υπαίθρου, όπου
πιθανόν να ψόφαγε απ’ οτιδήποτε άλλο εξόν από ασφυξία» (Καραγάτσης 2021: 408).
Ωστόσο, η Ελενάρα όχι μόνο δεν ενοχλείται από τις συνθήκες που επικρατούν στην κάμαρά της,
αλλά αισθάνεται απόλυτη ικανοποίηση καθημερινά, καθώς αυξάνει την πολύτιμη συλλογή της
ικανοποιώντας το πάθος της. Αυτή η συγκομιδή – συλλογή των άχρηστων αντικειμένων
δημιουργεί στην Ελενάρα το αίσθημα της κατοχής και ιδιοκτησίας ενός πολύτιμου θησαυρού
όπως παρατηρεί ο συγγραφέας:
Αυτό ήταν το πάθος της, η συλλογή του κάθε εντελώς άχρηστου[….] Μάζευε για να
μαζεύει. Για να έχει το συναίσθημα της ιδιοκτησίας, του θησαυρού. Και όσο ο σωρός του
δυσώδους σκουπιδαριού μεγάλωνε, τόσο αυγάταινε η κτητική ευτυχία της (Καραγάτσης
2021: 408)
Ιδιαίτερη είναι η σχέση που διατηρεί η Ελενάρα με τον Σερσέμη, το σκύλο της. Ο Σερσέμης
είναι ο φίλος, ο σύντροφος, ο πιστός της ακόλουθος και με αυτόν συνομιλεί και συζητά κάθε
σκέψη και πρόβλημα σαν να είναι άνθρωπος. Στην πραγματικότητα η Ελενάρα αγαπάει και
φροντίζει το Σερσέμη περισσότερο από οποιοδήποτε άνθρωπο ακόμα και από τον εαυτό της
καθώς του προσφέρει ακόμα και το λιγοστό φαγητό της:
«Ξεκαπάκωσε πρώτα το τσουκάλι, έριξε μέσα εξεταστική ματιά, αναστέναξε και

μουρμούρισε.[….]Τώρα τι θα φάμε; Ο Σερσέμης… οσμιζόταν λαίμαργα. Έβγαλε ένα
μικρό μουγκό γάβγισμα, να πει ότι πεινάει. Η Ελενάρα του ‘ριξε ματιά τρυφερή. ΄Αντε!
Φα’ το εσύ. Εγώ θα τη βολέψω με ψωμάκι… (Καραγάτσης 2021: 31).

Η ηρωίδα βιώνει έντονη μοναξιά την οποία προσπαθεί να καλύψει μέσα από τη σχέση της με
τον Σερσέμη. Φαίνεται να είναι απογοητευμένη και προδομένη από τους ανθρώπους για αυτό
και ζει απομονωμένη κοινωνικά χωρίς φιλίες. Η συναναστροφή με τους ανθρώπους γεννά
αισθήματα αποστροφής και απέχθειας στην ηρωίδα, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει η ίδια
απευθυνόμενη στο Σερσέμη:
Μονάχα εσένα έχω στην καρδιά μου… Άχ! Γιατί να μην είσαι άνθρωπος; Το γλυκό
παράπονό της μετάλλαξε απότομα σε οργισμένη σιχασιά. Όχι! Κάλλιο που δεν είσαι
άνθρωπος! Αν ήσουν, δεν θα παράλλαζες απ’ τους άλλους, τους γουρούναρους! Θα σε
σιχαινόμουν. θα σε έβαζα στο τσουβάλι, θα σε πέταγα στη θάλασσα και θ’ απόμενα μόνη
κατάμονη… Τί θα γινόμουν αν ήσουν άνθρωπος, Σερσεμάκη μου; Ποιον θα είχα
ν΄αγαπώ και να μ’ αγαπάει; (Καραγάτσης 2021: 30).
4.2.Η σχέση της Ελενάρας με τους άντρες.
Ο μόνος άνθρωπος που επισκέπτεται την Ελενάρα είναι ο Μικές ο ψαράς οποίος συνουσιάζεται
μαζί της προκειμένου να λάβει χρήματα. Η ηρωίδα, γυναίκα λογική και έξυπνη, γνωρίζει την
αγάπη του Μικέ για τα χρήματα και αντιλαμβάνεται πως γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης
αφού εκείνος την πλησιάζει για τις είκοσι δραχμές που του προσφέρει. Αδυνατεί ωστόσο να τον
απομακρύνει από τη ζωή της γιατί ξέρει πως δεν θα μπορέσει να έχει άλλο εραστή και η ερωτική
πράξη για εκείνη δίνει νόημα στη ζωή, όπως εξομολογείται η ίδια στο Σερσέμη:
[Ο] Μικές… μου κρατάει συντροφιά. Έρχεται μόνο για να βγάλουμε τα μάτια μας . Και
μόλις κάνει τη δουλειά του και τσιμπήσει το εικοσάρι, γίνεται λαγός… Έ, θαρρείς πως
είμαι κουτή; Για το παραδάκι μ’ έχει αγαπητικιά. Όχι πως έχει ανάγκη, κερδίζει και
πενήντα δραχμές τη μέρα απ’ το ψάρι. Μα είναι παραδόπιστος . γκαμήλα θα τέτοιωνε για
δέκα δραχμές… Τί να κάνω; Που να βρω άλλον; Καλά που υπάρχει κι αυτός, να νιώθω
ακόμα τη γλύκα του άντρα (Καραγάτσης 2021: 296).
Η Ελενάρα είναι δέσμια της γενετήσιας ορμής και η ζωή της καθορίζεται από το γενετήσιο

ένστικτο. Γνωρίζει τις αδυναμίες της και πως η ζωή της καθώς και τα λάθη του παρελθόντος
είναι απόρροια της ακόρεστης ερωτικής επιθυμίας όπως η ίδια ομολογεί: «Κατάρα είχα μέσα
μου τη γλύκα του άντρα» (Καραγάτσης 2021: 297). Αυτή η «κατάρα» γίνεται αιτία να
αποκτήσει μεγάλη φήμη ως πόρνη όταν άρχισε να δουλεύει στο μπορντέλο της μαμάς
Μαριάνθης. Βιώνει την ερωτική ευχαρίστηση με κάθε αρσενικό που συνουσιάζεται ή όπως το
περιγράφει η ίδια: «Εγώ, οποιοσδήποτε με άγγιζε, έλιωνα..» (Καραγάτσης 2021: 297). Η
ακόρεστη ερωτική επιθυμία της ηρωίδας για κάθε άνδρα την οδηγεί στο απόλυτο ηθικό ξεπεσμό
ή, όπως παρατηρεί η Ντουνιά: «Η φροϋδική δύναμη της λίμπιντο ή μάλλον το νατουραλιστικό
ένστικτο μέσα της οδηγούν την ηρωίδα έξω από τους νόμους της ηθικής» (Ντουνιά 2008: 185).
Η αχαλίνωτη απόλαυση που η Ελενάρα βιώνει καθώς ασκεί το επάγγελμα της ιερόδουλης,
γίνεται αντιληπτό από τους πελάτες- εραστές, που κάνουν ουρά προκειμένου να συνευρεθούν
ερωτικά μαζί της. Η Ελενάρα αρρωσταίνει από σύφιλη και για τρεις μήνες νοσηλεύεται στο
Συγγρού όπου γνωρίζει την Μελπομένη, μια ιερόδουλη που θα φέρει την Ελενάρα σε επαφή με
πλούσιους πελάτες (Καραγάτσης 2021: 297- 298).
Η γνωριμία με τον αξιοπρεπή πελάτη, τον πλούσιο νέο και όμορφο μεγαλέμπορα σιτηρών, τον
Μήτσο Παπαρρήγα άλλαξε τη ζωή της Ελενάρας. Για οκτώ ολόκληρα χρόνια η Ελενάρα ζει
χωρίς να εκδίδεται αφού ο Μήτσος αναλαμβάνει όλα τα έξοδά της και της παρέχει πολυτελή
διαβίωση. Η αγάπη και ο έρωτας που νιώθει η ηρωίδα δεν βρίσκουν ανταπόκριση καθώς ο
Μήτσος είναι ερωτευμένος με την πρώην γυναίκα του. Ωστόσο, ο Μήτσος αναγνωρίζει την
αγάπη της και τρέφει εκτίμηση για την Ελενάρα, όπως η ίδια ομολογεί:
«Εντάξει! Δεν θα πας πια με άλλους. Παίρνω επάνω μου τα έξοδά σου!» Μου νοίκιασε
σπίτι στο Νέο Φάληρο. Τί έπιπλα,… τί χαλιά,… τί απ’ όλα. Μ’ έντυσε στο μετάξι[….]
Γίνηκα κυρία! Στη γειτονιά όλος ο κόσμος με σεβόταν[….]Οχτώ χρόνια βάσταξε αυτό…
Τον λάτρευα σα θεό μα κι εκείνος μ’ εχτιμούσε. Μ’ εχτιμούσε, δεν μ’ αγαπούσε…
Το τέλος της σχέσης με το Μήτσο προκαλείται από την επιστροφή της γυναίκας του, γεγονός
που οδηγεί την ηρωίδα σε απόγνωση. Πολύ σύντομα αναζητά παρηγοριά σε μια σειρά από

αγαπητικούς και αρχίζει να εκδίδεται, όχι από οικονομική ανάγκη αλλά από έντονη και
ακόρεστη ερωτική επιθυμία: «[ή]ταν το σαράκι της ψυχής και ο σκούληκας της σάρκας που με
τρώγαν…» (Καραγάτσης 2021: 301), ενώ αρχίζει να κάνει και χρήση ναρκωτικών ουσιών.
Κύριο χαρακτηριστικό των ηρώων του νατουραλισμού, είναι πως κάτω από την επίδραση του
περιβάλλοντος και της κληρονομικότητας, οι ήρωες μπορεί να επιστρέψουν στην κατάσταση του
κτήνους που έχουμε όλοι κρυμμένο μέσα μας (Ντουνιά 2008: 182).
Ο Καραγάτσης στο πρόσωπο της Ελενάρας συνθέτει ένα ιδιαίτερο τύπο γυναίκας πόρνης που
διακρίνεται για την ευαισθησία της, τον ψυχισμό και τη φιλοσοφημένη άποψη απέναντι στη
ζωή. Όταν ο Μικές στέλνει τον φίλο του Σήφη να μαζέψει τα πράγματά του από το σπίτι της
Ελενάρας, εκείνη με πόνο ψυχής και δάκρυα στα μάτια συνειδητοποιεί την απόλυτη μοναξιά
που θα τη συντροφεύει ως το θάνατό της, ωστόσο δεν κρατά κακία στο Μικέ όπως η ίδια
ομολογεί:
Πάλι καλά που ‘μεινε ως τώρα. Για το χαρτζιλίκι έμενε . δεν ήμουν κουτή να μην το
καταλαβαίνω. Μα το χαρτζιλίκι ήταν λιγοστό να πληρώσει τα γηρατειά μου.[….]Μητέρα
του είμαι στα χρόνια. Μπορεί να πλάγιαζα μαζί του, μα σαν παιδί μου το λογάριαζα.
Κρατά ποτέ κακία η μάνα στο παιδί; (Καραγάτσης 2021: 418-419).
Με αξιοπρέπεια αντιμετωπίζει και το απεσταλμένο φίλο του Μήτσου αρνούμενη αρχικά να

λάβει τις πεντακόσιες λίρες που της δίνει σε μορφή αποζημίωσης όπως η ίδια αναφέρει:
Μου ‘στειλε και πεντακόσιες λίρες αποζημίωση, να μην βρεθώ ποτέ στην ανάγκη. Εγώ
δεν ήθελα να τις πάρω. Τις πέταξα στα μούτρα του φίλου του. Έκλαιγα, ούρλιαζα,
χτυπιόμουν, ήθελα να σκοτωθώ (Καραγάτσης 2021: 300).
Η Ελενάρα αποτέλεσε για τους εραστές της το αποκούμπι τους στις δύσκολες στιγμές και παρότι
απαξιώνεται στη συνέχεια- αφού κανείς τους δεν βρίσκει το θάρρος να τη συναντήσει για
τελευταία φορά- αντιμετωπίζει με λογική και φιλοσοφική διάθεση την πραγματικότητα:
«Άστατα τα σερνικά, άπιστα! Μα την αγαθοσύνη τους, τα θηλυκά δεν την έχουν» (Καραγάτσης
2021: 425). Προδομένη και απαξιωμένη από τους ανθρώπους αναζητά παρηγοριά στα ζώα:

Άντε, μικρούλια μου! Πάμε να ψωνίσουμε φλεμονάκι να φάτε […]Τον Σερσέμη μην τον
φοβόσαστε. [….] Θα ζήσουμε κι οι τέσσερις αγαπημένοι. Αγαπημένοι… Πάντα η ζωή
έχει ένα απόθεμα παρηγοριάς και για τους πιο δυστυχισμένους. Κατά κάποιο τρόπο όλοι
βολευόμαστε, ώσπου να κλείσουμε τα μάτια(Καραγάτσης 2021: 425).
Η Ελενάρα απολαμβάνει τον έρωτα με κάθε άντρα, χωρίς φραγμούς και αναστολές καθώς σε
όλη τη ζωή της κυριαρχείται από έντονη ερωτική επιθυμία. Γυναίκα έξυπνη, αντιλαμβάνεται
πως είναι έρμαιο της γενετήσιας σεξουαλικότητας της και των περιβαλλοντικών συνθηκών
χωρίς ωστόσο να μπορεί να περιορίσει το πάθος της για τους άντρες. Περνά τη ζωή της
προδομένη από τους εκάστοτε συντρόφους της και τελικά ζει απογοητευμένη στο κοινωνικό
περιθώριο αποτελώντας μια όψη της εξαθλιωμένης μικροκοινωνίας του 10. Ο χαρακτήρας της
διαφοροποιείται από τις χωριάτισσες πόρνες που συναντήσαμε στο Λιάπκιν, καθώς η Ελενάρα
έχει αληθινά αισθήματα αγάπης για τον Μήτσο, τον Σερσέμη αλλά και τον Μικέ που δεν
σχετίζονται με οικονομικές απολαβές. Η μεγάλη καρδιά της Ελενάρας συγχωρεί την
εγκατάλειψη από τους εραστές της καθώς δεν τρέφει για αυτούς μόνο αισθήματα πάθους αλλά
και αισθήματα «μητρικής» αγάπης σε αντίθεση με τις γυναίκες χωριάτισσες στο Λιάπκιν που
αντιμετωπίζουν τους εραστές με μόνη διάθεση να ικανοποιήσουν τις γενετήσιες ορμές τους και
να εξασφαλιστούν οικονομικά και κοινωνικά. Επιπλέον η ρεαλιστική και φιλοσοφική διάθεση
με την οποία αντιμετωπίζει τη ζωή και τις ανθρώπινες συμπεριφορές η Ελενάρα την
διαφοροποιούν από τις γυναίκες χωριάτισσες πόρνες.
4.3. Το 10 και ο έρωτας στη ζωή της Δέσποινας Νταηγιώργη.
Μια ιδιαίτερη γυναίκα, η Δέσποινα Νταηγιώργη, τραβά την προσοχή του αναγνώστη στο «10».
Η Δέσποινα μια ευαίσθητη ψυχή αναζητά τον αγνό έρωτα, την αδελφή ψυχή, χωρίς να
υπολογίζει τα χρήματα. Ακολουθεί το δικό της ηθικό κώδικα και διακρίνεται για την
πρωτοποριακή λογική σκέψη με την οποία αντιμετωπίζει τη ζωή. Παντρεύεται το πρώτο της
άντρα, τον Αναγνώστη Κυριακού, που ήταν τριάντα δυο χρόνια μεγαλύτερος της, κάτω από την
πίεση της οικογένειάς της όπως αναφέρεται: «της τον έδωσαν οι δικοί της με το στανιό, επειδή

εκείνη ήταν φτωχή, κι εκείνος είχε τον τρόπο του» (Καραγάτσης 2021: 52). Θύμα της πατρικής
της οικογένειας αλλά και της μοίρας αφού, όταν πέθανε ο Αναγνώστης, ήταν χρεωμένος
(Καραγάτσης 2021:52). Η Δέσποινα ωστόσο είχε ήδη ακολουθήσει τον δρόμο της καρδιάς. Είχε
συνάψει ερωτική σχέση με τον Ευάγγελο Νταηγιώργη, τον μετέπειτα άντρα της, που ήταν νέος
και όμορφος και η Δέσποινα ήταν ερωτευμένη μαζί του:
Αγαπιόταν απ’ όταν εκείνη ήταν παντρεμένη[….]Τον έμπαζε τη νύχτα από την πίσω
πόρτα, όταν ο άντρας της κοιμόταν.[….] Μα ο Ευάγγελος την αγαπούσε, την
παντρεύτηκε. Ζούσαν περιορισμένα- με το μιστό του Ευάγγελου μονάχα . μ’ αγαπιόνταν,
ήσαν ευτυχισμένοι… (Καραγάτσης 2021: 52).
Πολύ σύντομα η Δέσποινα βιώνει την απογοήτευση και την απαξίωση από τον άντρα με τον
οποίο είναι ερωτευμένη, τον Ευάγγελο «εκείνη τη νύχτα γκρεμίστηκαν τα όνειρά της»
(Καραγάτσης 2021: 52). Ο Ευάγγελος της προτείνει να γίνει ερωμένη του πλούσιου θείου του,
του Καλογερά, προκειμένου να διασφαλίσει την κληρονομιά που περιμένει όταν ο θείος του
πεθάνει. Η ηρωίδα σοκάρεται από την ανηθικότητα του άντρα της:
-Στο χέρι σου είναι να πάρουμε το «10» . να γλιτώσουμε από τη βιοπάλη και τη φτώχεια .
να γίνουμε πλούσιοι…
-Αλλά… μπόρεσε να μουρμουρίσει λαφιασμένη, μην τολμώντας να καταλάβει.
Ο Ευάγγελος την αποπήρε βίαια.
- Μην παριστάνεις την κουτή. Στην προκειμένη περίπτωση δεν υπάρχουν ηθικοί
δισταγμοί! Βαρέθηκα τη φτώχεια-κι εσύ το ίδιο…(Καραγάτσης 2021: 54).
Οι προτάσεις του Ευάγγελου, έστω κι αν δεν γίνεται αντιληπτό από τον ίδιο, καταλύουν τη
σχέση του με την γυναίκα του, η οποία αναθεωρεί τον τρόπο που αντιμετωπίζει το γάμο και τη
σχέση της με τον Ευάγγελο:
Άξαφνα, η γυναίκα βρήκε την αυτοκυριαρχία της. Με γοργάδα αστραπής είδε όλο το
περίπλοκο σύνολο των μυρίων παραγόντων που συνέθεταν το ζήτημα . Και το είδε
εκπληκτικά απλοποιημένο (Καραγάτσης 2021: 54).

Η σχέση με τον Καλογερά εξελίσσεται σε ένα μεγάλο, αμοιβαίο και αληθινό έρωτα: «σ’
αγάπησα και μ’ αγάπησες, είπε πάλι ήρεμα η γυναίκα» (Καραγάτσης 2021: 58). Παρότι τα
κίνητρα των δυο εραστών έχουν διαφορετική βάση, η Δέσποινα τον πλησιάζει με την
παρότρυνση του άντρα της για να τον κληρονομήσει ενώ ο Καλογεράς επιθυμεί την ηδονή που
θα του προσφέρει μια νέα κι όμορφη γυναίκα, οι ψυχές τους ενώνονται και ζουν το μεγάλο
έρωτα όπως διαφαίνεται από τον μεταξύ τους διάλογο:
-Σ’ ευχαριστώ για τη μεγάλη και πρωτόγνωρη χαρά που μου έφερες στο τέλος της ζωής
μου.
–Κι εγώ σ’ ευχαριστώ. Πριν από σένα, ήμουν κτήνος. Κι όταν σε χάσω θα γίνω
φυτόζωο.
–Είσαι νέα…
-Τα νιάτα μου θα τελειώσουν με το θάνατό σου. Κάτι περισσότερο: η ανθρώπινη ζωή
μου (Καραγάτσης 2021: 58).
Στο πρόσωπο της Δέσποινας ο συγγραφέας παρουσιάζει μια γυναίκα που αδιαφορεί για τα
χρήματα και τον πλούτο και ενδιαφέρεται για την αληθινή ευτυχία, την αγάπη, την αξιοπρέπεια.
Αυτό άλλωστε δηλώνει και η απόφασή της να σκίσει την διαθήκη του Καλογερά που την
καθιστούσε ιδιοκτήτρια του «10»: «Όταν έστριψε στη γωνία, κι ο Καλογεράς δεν την έβλεπε
πια, έβγαλε τη διαθήκη απ’ την τσάντα, την έσκισε μικρά κομμάτια και τα πέταξε» (Καραγάτσης
2021: 60). Διατηρεί έτσι μια ηθική και αξιοπρεπή στάση απέναντι στον εαυτό της σεβόμενη τον
έρωτα που βίωσε ενώ παράλληλα κοινοποιεί στον αναγνώστη το μήνυμα πως κάποια πράγματα
είναι ανεκτίμητα και δεν αγοράζονται. Παράλληλα προστατεύει την κοινωνική της υπόληψη-
παρότι όλοι υποψιάζονται την αλήθεια- καθώς αν γινόταν ιδιοκτήτρια του «10» θα ήταν σα να
παραδεχόταν και συνάμα να εξευτέλιζε τη σχέση της με τον Καλογερά.
Γυναίκα λογική, έξυπνη και με ισχυρή προσωπικότητα αντιδρά έντονα στις προτάσεις του άντρα
της να γίνει ερωμένη του θείου του προβάλλοντας ως επιχείρημα την αγάπη της για κείνον «
Ήμουν αρκετά νέα κι όμορφη, όταν χήρεψα, για να παντρευτώ κάποιον πλουσιότερο από
σένα…[….] Επειδή σ’ αγαπούσα αποφάσισα να μείνω φτωχή» (Καραγάτσης 2021: 54). Επίσης,

με οξυδέρκεια και κυνισμό ισχυρίζεται πως αν γίνει ερωμένη του Καλογερά είναι πιθανότερο να
γίνει εκείνη ιδιοκτήτρια του «10» και όχι ο άντρας της. Η Δέσποινα, μια γυναίκα απόλυτα
κυριαρχημένη, συνειδητοποιεί πως η συναίνεση στην πρόταση του άντρα της θα την καθιστούσε
αντικείμενο εκμετάλλευσης και θα την έφερνε αντιμέτωπη με τις αρχές της όπως φαίνεται από
τον μεταξύ τους διάλογο:
Εσύ θέλεις να γίνω ερωμένη του θείου σου, για να σου αφήσει εσένα κληρονομιά το
«10». Εσένα; Γιατί εσένα; Ξεχνάς πως μα τις ίδιες προϋποθέσεις, πιθανότερο ο
Καλογεράς να κάνει εμένα κληρονόμο του, παρά εσένα;
-Είσαι πολύ πόρνη! [….] Το αίμα του ανέβηκε στο κεφάλι[….] της τράβηξε δυο γερά
χαστούκια. Δέχτηκε ατάραχη το χτύπημα. κι είπε.
–Δεν είμαι, ούτε πρόκειται να γίνω (Καραγάτσης 2021: 54).
Δεν ομολογεί ποτέ στον άντρα της τη σχέση με τον Καλογερά, καθώς μια τέτοια παραδοχή θα
την καθιστούσε στα μάτια του πόρνη. Προτιμά να προσποιείται και να δικαιολογεί με τρόπο
προκλητικά σαρκαστικό και ειρωνικό την απουσία της από το σπίτι αφού έτσι βιώνει την
ικανοποίηση να βλέπει τον άντρα της να δυσανασχετεί. Βέβαια, ο Νταηγιώργης είχε αντιληφθεί
τη σχέση της Δέσποινας με τον Καλογερά και, όπως σημειώνει ο αφηγητής: «η ζήλια κατέτρωγε
τον Ευάγγελο Νταηγιώργη [….] λύσσαγε για τη συμβατικότητα που δεχόταν τα χάδια του,
χορτασμένη ίσως απ’ τις περιπτύξεις του γέρου…» (Καραγάτσης 2021: 54).
Μετά το θάνατο του Καλογερά, η αποκάλυψη ιδιόχειρης διαθήκης καθιστά κληρονόμο την
Ειρήνη Χαριτάκη γεγονός που ωθεί τον Ευάγγελο να ζητήσει εξηγήσεις από τη γυναίκα του. Η
Δέσποινα τον αντιμετωπίζει με αδιαφορία και παίρνει εκδίκηση για μια ακόμη φορά, καθώς ο
άντρας της νιώθει κερατάς και κορόιδο:
- Μα πως; Πως;… Εξήγησέ μου…

Η Δέσποινα χαμογελάει απογοητευμένα τάχα, και σηκώνει τους ώμους. –Έκανα το κατά
δύναμιν. Δεν τα κατάφερα. Η άλλη ήταν πιο καπάτσα. Τί να γίνει;
Απόμεινε ζαβλακωμένος. Ώστε όλα πήγαν χαμένα; Αχ, όχι! Δε θα ήταν εκείνος το
κορόιδο. κερατάς, νικημένος και ευχαριστημένος! (Καραγάτσης 2021: 64).

Επίσης, ο θάνατος του Καλογερά σηματοδοτεί για την ηρωίδα το τέλος μιας μεγάλης αγάπης
αλλά και το βιολογικό τέλος της ως γυναίκα:
Αγάπησε και αγαπήθηκε όσο λίγες γυναίκες. Με το θάνατο του Καλογερά τελείωσε όχι
μόνον η ερωτική, αλλά κι η γενετήσια ζωή της. Από αδιαφορία άφηνε τον άντρα της να
την πλησιάζει- του ‘κανε κι άλλα δυο αγόρια. Τη γλύκα όμως της σάρκας δεν την
ξανάνιωσε (Καραγάτσης 2021: 64).
Η Δέσποινα Νταηγιώργη αποτελεί το πρότυπο της γυναίκας που διατηρεί την αυτοκυριαρχία και
την ψυχραιμία της και πορεύεται με άξονα τη λογική της, παρότι προδίδεται συναισθηματικά
από τον άντρα της με τον οποίο είναι ερωτευμένη. Καταφέρνει με την εξυπνάδα της να μη γίνει
αντικείμενο εκμετάλλευσης από τον άντρα της και τελικά πετυχαίνει να αντιστρέψει τους όρους
στη μεταξύ τους σχέση και να ευτελίσει τον αντρικό εγωισμό. Πρόκειται για μια γυναίκα που
αδιαφορεί για τα χρήματα και αναζητά τον αληθινό έρωτα τον οποίο τελικά συναντά στο
πρόσωπο του Καλογερά. Μετά το θάνατο του Καλογερά
αναγκάζεται να συμβιβαστεί με τις κοινωνικές επιταγές και συνθήκες καθώς αντιμετωπίζει με
ρεαλισμό και λογική τη ζωή. Ο αφηγητής την αντιμετωπίζει με συμπάθεια, παρά την αντιφατική
της συμπεριφορά, καθώς τη θεωρεί θύμα των στερεότυπων της κοινωνικής πραγματικότητας.
4.4. Η βιολογική διάσταση του έρωτα μέσα από τα μάτια της Ειρηνούλας.
Ο Καραγάτσης σκιαγραφεί στο πρόσωπο της Ειρηνούλας ένα τύπο γυναίκας που διακρίνεται
από ρεαλισμό και προοδευτικές ιδέες. Η κυρία Ειρηνούλα, μικρανεψιά του Καλογερά, κόρη της
δεύτερης ξαδέλφης του, κατοικεί στον Α’ όροφο του «10» με τον σύζυγό της Χρίστο Χαριτάκη.
Πρόκειται για την ιδιοκτήτρια του «10» και μοναδική κληρονόμο του Καλογερά από την πρώτη
του διαθήκη. Η κ. Ειρηνούλα, ενώ είναι παντρεμένη με τον Χαριτάκη, υποκύπτει στην γοητεία
του Καλογερά και γίνεται ερωμένη του πριν ακόμη εκείνος συνάψει σχέσεις με τη Δέσποινα.
Μετά το θάνατο του Καλογερά η Ειρηνούλα κληρονομεί ολόκληρο το «10» αλλά αναγκάζεται
να παραχωρήσει το ισόγειο και ένα τμήμα του πρώτου ορόφου στο ανεψιό του Καλογερά, τον

Ευάγγελο Νταηγιώργη μετά από τον εκβιασμό και την δυσφημιστική εκστρατεία του τελευταίου
εναντίον της όπως αναφέρεται:
Ο Νταηγιώργης ήξερε, εξαρχής, πως δεν είχε ελπίδες να κερδίσει τη δίκη . υπολόγισε
όμως στον εκβιασμό της δυσφημιστικής του εκστρατείας, που θα εντεινόταν μετά το
χάσιμο της δίκης και θα ‘κανε αβίωτο το βίο των Χαριτάκηδων. Υπολογισμός σωστός…
Ύστερα από δύσκολες διαπραγματεύσεις, η μεν Ειρήνη Χαριτάκη εξεχώρισε στον
Ευάγγελο Ντεηγιώργη την ισόβιο επικαρπία του ισογείου και μέρος από τον πρώτο
όροφο του «10». ο δε Ευάγγελος Νταηγιώργης απέσυρε την αγωγή κι αναγνώρισε την
εγκυρότητα της διαθήκης του Καλογερά (Καραγάτσης 2021: 36).
Η συμπεριφορά και οι πράξεις της κ. Ειρηνούλας κατευθύνονται από δυο συνιστώσες το χρήμα
και την πορνεία. Γυναίκα όμορφη και από πολύ φτωχή οικογένεια αναγκάστηκε, όπως και η
αδερφή της, η Κατίνα Βαρδάκα, από νωρίς να βγει στη βιοπάλη και ενδεχομένως στην κρυφή
πορνεία:
…κορίτσια πάμπτωχα, κέρδιζαν το ψωμάκι τους πουλώντας λουλούδια [….] Ίσως ν’

αυγάτιζαν το ασήμαντο εισόδημα του ανθεμπορίου με πορνεία κρυφή, διακριτική. (Ήσαν
τόσο όμορφες, ώστε αν αφιερώνονταν σε τούτο το επάγγελμα, θα είχαν πετυχημένη
σταδιοδρομία) (Καραγάτσης 2021: 270).
Η κ. Ειρηνούλα συνάπτει ερωτικές σχέσεις για αρκετά χρόνια με τον Καλογερά παίρνοντας
αρκετές προφυλάξεις και καταφέρνει να κρατήσει μυστική τη μοιχεία της. Η διαθήκη όμως που
την καθιστούσε γενική κληρονόμο του «10», μετά το θάνατο του Καλογερά, αποκάλυψε την
παράνομη σχέση. Ο σύζυγος, Χαριτάκης γίνεται έξαλλος, την ξυλοκοπεί και την απειλεί με
διαζύγιο. Η Ειρηνούλα χειρίζεται με λογική και ψυχραιμία την κατάσταση αρνούμενη
πεισματικά την ενοχή της και προβάλλοντας ως επιχείρημα την ευγενική χειρονομία του
Καλογερά, ένεκα της συγγένειάς τους:
Η κυρία Ειρηνούλα προσπάθησε ν’ αρνηθεί την ενοχή της, αποδίδοντας τη χειρονομία

του Καλογερά σε συγγενική συμπάθεια.[….]μοιχευόταν με μεγάλη περίσκεψη και

εξαιρετικές προφυλάξεις[….]επέμεινε ν’ αρνιέται πεισματικά τ’ ολοφάνερο, παρ’ όλο το
άγριο ξύλο που έτρωγε επί μια εβδομάδα νυχθημερόν (Καραγάτσης 2021: 35).
Με υποκρισία, πονηριά και την τακτική της άρνησης καταφέρνει να κατευνάσει τις αντιδράσεις
του συζύγου της, παρότι εκείνος συνέχισε να αμφιβάλλει για την αξιοπιστία της μέχρι το τέλος
της ζωής του: «Μέσα του τον έτρωγε το σαράκι της υποψίας. Της υποψίας ή της βεβαιότητας;»
Στην αρρώστια του άντρα της η Ειρηνούλα αποδεικνύεται ιδιαίτερα στοργική και
περιποιητική προς τον ασθενή δείχνοντας υπομονή και συμπόνια: «Φρόντιζε με στοργή τον
ανάπηρο άντρα της, προσπαθούσε να του δημιουργήσει ατμόσφαιρα τόσο ευχάριστη, ώστε να
αντέχει, ο δόλιος…» (Καραγάτσης 2021: 269). Γίνεται ωστόσο χειριστική απέναντι στο σύζυγό
της καθώς γνωρίζει πως εκείνη είναι ισχυρότερη από τους δυο και πως εκείνος έχει την ανάγκη
της. Απαντά με τρόπο προκλητικό και κυνικό στην ερώτηση του συζύγου της για το αν υπήρξε
ερωμένη του Καλογερά όπως διατείνεται: « Κι αν σου ομολογήσω …τί θα κάνεις; Θα με
χωρίσεις; Ή θα παραδεχτείς να τρως την περιουσία που κληρονόμησα απ’ τον αγαπητικό μου;».
(Καραγάτσης 2021: 267)
Η Ειρηνούλα, παρά τη φροντίδα και την στοργή που δείχνει στον άντρα της, συνάπτει
παράλληλα ερωτικές σχέσεις με όποιο αρσενικό βρεθεί στο δρόμο της. Η αρρώστια του
Χαριτάκη τον καθιστά ανήμπορο σεξουαλικά και έτσι η Ειρηνούλα ικανοποιεί την ακόρεστη
βουλιμία της γενετήσιας ορμής με ένα σωρό από άντρες, χωρίς διάκριση και χωρίς ηθικές
αναστολές. Έχοντας μάλιστα επίγνωση της ηλικίας της συχνά έδινε χρήματα στους εραστές της:
Μολονότι είχε καβαντζάρει τα σαράντα πέντε[….] Στα υστερνά την έπιασε γενετήσια
βουλιμία, συνταιριασμένη με ξετσιπωσιά. Συρφετός ολόκληρος περνούσε από πάνω της:
γέροι, ...εργάτες, …χασικλήδες. οποιοσδήποτε είχε κέφι για το σιτεμένο κρέας ή ανάγκη
να κερδίσει κάνα πενηντάρι. γιατί …καλοπλήρωνε τους καλούς πηδηχτές (Καραγάτσης
2021: 268)

Η αχαλίνωτη ερωτική συμπεριφορά της ηρωίδας δεν έρχεται σε αντίθεση με τον ηθικό της
κώδικα, γιατί, όπως σχολιάζει ο αφηγητής, η Ειρηνούλα: «πίστευε ακράδαντα πως δεν
παρέβαινε κανένα νόμο ηθικής ικανοποιώντας τις ορμές της…» (Καραγάτσης 2021: 269). Η
Ειρηνούλα δεν διστάζει μάλιστα να παραδεχτεί και στον άντρα της την αλήθεια για την
σεξουαλική της ζωή, «Κάνω ό,τι θα έκανες αν εγώ ήμουν άρρωστη και εσύ υγιής» (Καραγάτσης
2021: 272). Στο σημείο αυτό ο Καραγάτσης παρουσιάζει τη γυναίκα φεμινίστρια που πιστεύει
στη φυσική ισότητα των δυο φύλων. Η ηρωίδα μάλιστα αντιδρά στην παρατήρηση του άντρα
της («Άλλο πράμα ο άντρας κι άλλο η γυναίκα») λέγοντας: « Η φύση έκανε παρόμοιους τον
άντρα και τη γυναίκα σ΄ αυτό το ζήτημα. Οι άντρες, σαν δυνατότεροι, παράλλαξαν το φυσικό
και του ‘δωσαν την εξήγηση που τους συνέφερε» (Καραγάτσης 2021: 272). Υπερασπίζεται έτσι
τη μοιχεία της θεωρώντας τη ως πράξη κοινωνικά κατασκευασμένη που αντικρούει τους νόμους
της φύσης. Για το ζήτημα αυτό η Τζίνα Πολίτη (2008: 304) σημειώνει: «Διότι, ως πρώιμη
θεωρητικός του φεμινισμού, απορρίπτει την εγγενή διαφορά των φύλων, υποστηρίζοντας πως
αποτελούν κοινωνική κατασκευή». Έτσι η ηρωίδα αρνείται να συμμορφωθεί με τις κοινωνικές
επιταγές και την κοινωνική ηθική, που αμφισβητεί την ισότητα των δυο φύλων, και ποδηγετεί τα
δικαιώματα των γυναικών στο πλαίσιο διαμόρφωσης της πατριαρχικής κοινωνίας.
Το πρακτικό πνεύμα, η ειλικρίνεια και ο ρεαλισμός αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά της

Ειρηνούλας. Η ηρωίδα διακατέχεται από αντιλήψεις που συγκλίνουν με τη φεμινιστική θεωρία
και αντιμετωπίζει τον έρωτα ως βιολογική ανάγκη απαλλαγμένη από κάθε ερωτικό συναίσθημα.
Μέσα από τις πρωτοποριακές ιδέες της γίνεται εμφανής η διαφοροποιημένη σε σχέση με το
παρελθόν στάση του συγγραφέα απέναντι στη γυναίκα. Παρότι, λοιπόν, ο συγγραφέας
προβάλλει μια γυναίκα που διακρίνεται για τον κυνικό αλλά και τον ορθολογικό και
ωφελιμιστικό τρόπο που αντιμετωπίζει τη ζωή και τη σχέση της με τον άντρα της αλλά και τους
εραστές της, δεν φαίνεται να διαφωνεί και να ειρωνεύεται την κυρία Ειρηνούλα στο χαρακτήρα
της οποίας συναντά ο αναγνώστης πολλά στοιχεία που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο θα
μπορούσε να πει κανείς πως χαρακτηρίζουν και τη σύγχρονη γυναίκα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η εξέταση των γυναικείων χαρακτήρων στα τρία μυθιστορήματα του Μ. Καραγάτση ανέδειξε τη
διαφορετική στάση του συγγραφέα απέναντι στη γυναίκα ηρωίδα. Παρά το γεγονός ότι οι
ηρωίδες εμφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά, οι χαρακτήρες εμπλουτίζονται και προσεγγίζονται
από διαφορετικές οπτικές που δεικνύουν προοδευτικά την αναβάθμιση της γυναικείας θέσης
μέσα στην κοινωνία.
Η γυναίκα πόρνη που κυριαρχείται από ερωτικό πάθος απαντά με κάποιες διαφοροποιήσεις και
στα τρία έργα του Καραγάτση απεικονίζοντας την ηθική παρακμή της κοινωνίας και της
περιόδου που αναφέρεται το κάθε έργο.
Η χωριάτισσα πόρνη που συναντάμε στο Λιάπκιν εμφανίζεται ως ώριμος χαρακτήρας στην
Ελενάρα στο «10». Το σεξουαλικό πάθος, η γενετήσια ορμή και η ευχαρίστηση που προκαλεί η
ικανοποίηση από το αρσενικό αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό για την Ελενάρα και την
Ειρηνούλα. Ωστόσο η Ελενάρα φαίνεται να συνειδητοποιεί την αδυναμία της, να διαχειρίζεται
τη ζωή της με φιλοσοφημένη διάθεση ενώ τρέφει συναισθήματα ειλικρινούς αγάπης για τους
εραστές της προκαλώντας τη συμπάθεια του αναγνώστη για το πρόσωπό της. Ο Καραγάτσης δε
στηλιτεύει, δεν κατηγορεί την γυναίκα πόρνη Ελανάρα αλλά την αντιμετωπίζει με συμπάθεια
και κατανόηση καθώς αναδεικνύει την ανθρώπινη ευαισθησία της γυναικείας φύσης.
Ο συγγραφέας ενισχύει τους γυναικείους χαρακτήρες και τους αναβαθμίζει προοδευτικά έτσι,
ενώ στο συνταγματάρχη Λιάπκιν συναντάμε τη γυναίκα πόρνη με περιορισμένο λόγο σε
δευτερεύοντα ρόλο, στη Μεγάλη Χίμαιρα, όπως και στο «10», οι γυναίκες πρωταγωνιστούν και
οι γυναικείοι χαρακτήρες διευρύνονται και αποκτούν ενδιαφέρον για τον τρόπο που σκέπτονται
και δρουν, για τον ιδιαίτερο ψυχικό κόσμο τους αλλά και για την επιρροή που ασκούν στους
υπόλοιπους χαρακτήρες. Η Μαρίνα στη Μεγάλη Χίμαιρα παρασυρμένη από τη γενετήσια ορμή
οδηγείται στη μοιχεία και συμπαρασύρει στην καταστροφή και το θάνατο και τους υπόλοιπους
ήρωες. Η συντηρητική κοινωνία της εποχής και ο συγγραφέας καταδικάζουν έτσι τη γυναίκα
μοιχό αφού ο θάνατος και η καταστροφή προβάλλονται ως αναγκαία συνθήκη κάθαρσης και
τιμωρίας. Αντίθετα στο 10 οι γυναίκες, από άβουλα πορνικά όντα θύματα εκμετάλλευσης των
αντρών που συναντήσαμε στο Λιάπκιν, αποκτούν αυτοκυριαρχία και ενισχύουν τη θέση τους
στην κοινωνία και την οικογένεια. Η γυναίκα στο 10 από πόρνη γίνεται ερωμένη με λογική

υπόσταση και σκοπό την οικονομική εξασφάλιση της οικογένειάς της. Η υποταγμένη και με
περιορισμένο λόγο γυναίκα διακηρύσσει μέσα από το χαρακτήρα της Ειρηνούλας την ισότητα
αντρών και γυναικών και απολαμβάνει τον έρωτα εκτός γάμου ως φυσική ανθρώπινη ανάγκη
και χωρίς να υποκρίνεται. Ο Καραγάτσης απελευθερώνει τη γυναίκα από τις κοινωνικές
συμβάσεις και καταρρίπτει μέσα από το χαρακτήρα της Ειρηνούλας την κοινωνική υποκρισία
που, ενώ καθιστά την γυναίκα πόρνη, ο άντρας που την ωθεί στην πορνεία και καρπώνεται
οικονομικά οφέλη παρουσιάζεται ως αθώο θύμα. Ο ιδεολογικός κόσμος του συγγραφέα
μεταβάλλεται μέσα στο χρόνο καθώς από το σεξιστή Καραγάτση που συναντήσαμε στο Λιάπκιν
ανιχνεύουμε απόψεις στο 10 που συνάδουν με το φεμινισμό.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Γιαννακάκη, Ελένη 2008. «Διαβάζοντας τον Καραγάτση», στο Δημ. Αρβανιτάκης (επιμ.), Μ.
Καραγάτσης, Ιδεολογία και ποιητική, Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη, 329-333.
Θεοδοσάτου, Βιβή 2008. « Μορφές θανάτου στο έργο του Μ. Καραγάτση», στο Δημ.
Αρβανιτάκης (επιμ.), Μ. Καραγάτσης, Ιδεολογία και ποιητική, Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη, 189-
203.
Καραγάτσης, Μ. 202257. Η Μεγάλη Χίμαιρα, Αθήνα:Εστία.
Καραγάτσης, Μ. 202228. Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν, Αθήνα:Εστία.
Καραγάτσης, Μ. 202125. Το 10. Αθήνα: Εστία.
Ντουνιά, Χριστίνα 2008. «Όψεις του έρωτα στον Μ. Καραγάτση: δοκίμιο και μυθιστόρημα
(1933-1943)», στο Δημ. Αρβανιτάκης (επμ.), Μ. Καραγάτσης,Ιδεολογία και ποιητική, Αθήνα:
Μουσείο Μπενάκη, 169-188.
Τζιόβας, Δημήτρης 2008. «Λαΐκός και μοντέρνος. Η διάρκεια του Καραγάτση μυθιστόρημα»,
στο Δημ. Αρβανιτάκης (επιμ.), Μ. Καραγάτσης, Ιδεολογία και ποιητική, Αθήνα: Μουσείο
Μπενάκη, 313-328.

Γ ΜΕΡΟΣ- ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ
Στη σκιά του παρελθόντος
Οι φωνές και τα γέλια των παιδιών τάραξαν το ραχάτι των λιγοστών γερόντων που
απολάμβαναν τον καφέ τους στη μεγάλη πλατεία του χωριού. Τα κεφάλια τους στράφηκαν προς
την αριστερή πλευρά του δρόμου, όπου βρισκόταν το σχολείο του χωριού, περιμένοντας να
φανεί το νεαρό μπουλούκι των μαθητών που κατηφόριζε προς την πλατεία. Μικροί και μεγάλοι
περίμεναν αυτή τη μέρα, δεκαπέντε του Ιούνη, που θα τελείωνε η σχολική χρονιά, οι μαθητές
για να λυτρωθούν από τα βάσανα του σχολείου και οι γονείς για να έχουν ένα χέρι βοηθείας στα
χωράφια.
- Ο εγγονός σου, ο Πετρής! Ψέλλισε ο γέρο Νικόλας στον γερό Πετρή.
-Σωστό παλικάρι έγινε, λεβέντης σαν τον παππού του! συμπλήρωσε ο κυρ Ανέστης.
Ο γερό Πετρής όλο καμάρι για τον μονάκριβο αρσενικό απόγονό του έψαχνε με το βλέμμα του
στο μπουλούκι των μαθητών.
- Είναι και η Άννα μαζί, η κόρη της Κατίνας, είπε ο γέρο Νικόλας.
Ο Πετρής είδε από μακριά τον παππού του, ξέκοψε από το μπουλούκι και με την Άννα να τον
ακολουθεί, διστακτικά πλησίασαν τους ηλικιωμένους οι οποίοι τους καλοδέχτηκαν με ευχές και
επαίνους. Η Άννα με χαμηλωμένο και θλιμμένο βλέμμα ευχαρίστησε και έκανε να φύγει
βιαστικά αλλά ο Πετρής έτρεξε πίσω της. Η παρέα των ηλικιωμένων που πρόσεξε τη θλίψη της
άρχισε να σχολιάζει…
- Καλό κορίτσι… μα άτυχο και αυτό και η οικογένειά του! είπε ο κυρ Ανέστης.
- Δεν το ξέρεις; Άμα δεις τη μια συμφορά, περίμενε κι άλλες, συμπλήρωσε ο γερό Πετρής.
- Έτσι είναι, απάντησε ο γερό Νικόλας, από τότε που έφυγε ο πατέρας της, ο Γιάννης, δυο

χρόνια τώρα… όλο θλιμμένο είναι το ορφανό αλλά και η χήρα…

- Τί να σου κάνει και η χήρα, τον έκοψε ο γερό Πετρής, τρέχει ολημερίς για το μεροκάματο. Οι
ανάγκες πολλές. Το σπίτι χρεωμένο στην τράπεζα κι η Κατίνα… με πρόβλημα υγείας!
- Τα ξέρω, είπε ο κυρ Ανέστης, νομίζω όμως πως τους βοηθάει κάποιος φίλος του μακαρίτη ή…
μακρινός συγγενής.
- Ο νονός της Αννούλας, ο Ανδρέας Μακρής, φαίνεται καλός άνθρωπος και οικογενειάρχης.
Αυτός ανέλαβε το χρέος του σπιτιού της Κατίνας, βεβαίωσε ο γερό Πετρής.
- Και η Κατίνα δε στέκεται, από σπίτι σε σπίτι να καθαρίζει, να σιδερώνει… και η Άννα από
πίσω πρόθυμη να τη βοηθήσει στις δουλειές, να κάνει θελήματα στη γειτονιά για να κερδίσει το
χαρτζιλίκι της, μα… άκουσα πως η υγεία της Κατίνας χειροτέρεψε τελευταία, είπε κάπως
ανήσυχα ο γερό Νικόλας.
- Ο Θεός να βάλλει το χέρι του και να τις λυπηθεί! Ευχήθηκε ο γερό Πετρής και κίνησε για το
σπίτι του καθώς η ζέστη γινόταν πιο έντονη όσο περνούσε η ώρα και δεν την άντεχε πια.
Η Άννα έστριβε στο στενό δρομάκι που οδηγούσε στο σπίτι της, όταν άκουσε τη φωνή του
Πετρή.
- Ε! Στάσου Άννα! Που πας;
- Πετρή, έχω δουλειά. Κοντοστάθηκε και γύρισε προς τα πίσω βλέποντας τον Πετρή να τρέχει
προς το μέρος της.
- Μα… δεν είπαμε να συγκεντρωθούμε όλοι στο θεατράκι να γιορτάσουμε το τέλος της
σχολικής χρονιάς;
- Μην επιμένεις Πετρή μου, σου εξήγησα… η μητέρα μου δεν είναι πολύ καλά στην υγεία της
και δεν θέλω να την αφήνω μόνη.
- Μια ώρα μόνο, επέμεινε ο Πετρής με μάτια γεμάτα ικεσία!
- Καλά… ψιθύρισε η Άννα. Μια ώρα μόνο. Περίμενέ με εδώ, πρέπει πρώτα να δω πως είναι
γιατί σήμερα δεν πήγε για δουλειά.
Η Άννα βρήκε τη μητέρα της ξαπλωμένη, την πλησίασε και τη φίλησε γεμάτη αγωνία.
- Δεν είναι τίποτα… δεν θέλω να ανησυχείς. Αύριο θα είμαι εντελώς καλά.
Η κοπέλα χαμογέλασε με μάτια βουρκωμένα, καθώς τον τελευταίο καιρό άκουγε συνεχώς την

μητέρα της να επαναλαμβάνει αυτά τα λόγια. Η μητέρα της έπιασε το χέρι και την κοίταξε στα
μάτια.
- Το Σάββατο έρχεται ο νονός σου! Τηλεφώνησε πριν από λίγο.
Η κοπέλα τράβηξε απότομα το χέρι της, πριν προλάβει η μητέρα να δει την ταραχή της. Το
χλωμό πρόσωπό της όμως και το παγωμένο βλέμμα έγιναν αντιληπτά από τη μητέρα της.
- Άννα τί συμβαίνει; Τί έπαθες;
- Τίποτα… τί να πάθω; Απάντησε κοφτά η Άννα.
-Εσύ κιτρίνισες ολόκληρη!
- Απλά, δε θέλω ξένους. Δεν μπορώ τις φιλοξενίες, όταν και εσύ είσαι άρρωστη.
- Ο νονός σου δεν είναι ξένος, είναι το στήριγμά μας. Χωρίς αυτόν θα ήμασταν τώρα στο δρόμο,
χωρίς σπίτι…. ξεχνάς πως τρία χρόνια τώρα πληρώνει το δάνειο του σπιτιού; Πως μπορούσα να
του πω…
- Εντάξει μαμά, κατάλαβα, την έκοψε απότομα η Άννα. Τώρα θα πάω μια βόλτα στο θεατράκι
με τα παιδιά. Έχουμε κανονίσει αποχαιρετιστήρια συνάντηση όλη η τρίτη λυκείου είπε με
προσποιητό χαμόγελο και απομακρύνθηκε βιαστικά.
Ο Πετρής την είδε να βγαίνει από το σπίτι με πρόσωπο σκυθρωπό και κουρασμένο σαν κάποιος
να είχε ρουφήξει όλη την ενέργεια των δεκαοχτώ χρόνων της. Της χαμογέλασε πλατιά και την
έπιασε από το χέρι.
- Η ζωή είναι ωραία! Έλα, πάμε γρήγορα, τα παιδιά περιμένουν.
Στο δρόμο ο Πετρής, για να της φτιάξει το κέφι, άρχισε να φλυαρεί κάνοντας σχέδια για την
κοινή φοιτητική ζωή που τους περίμενε από Σεπτέμβρη και για το λαμπρό μέλλον που ανοίγεται
μπροστά τους, αν πετύχουν στο πανεπιστήμιο. Όταν έφτασαν στο θεατράκι το κέφι είχε κιόλας
ανάψει. Μπύρες, φαγητά, μουσική, γέλια, πειράγματα συνέθεταν μια ξέγνοιαστη και χαρούμενη
ατμόσφαιρα, που ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με το δράμα, που βίωνε η Άννα. Ωστόσο,
χαμογελούσε και προσπαθούσε να δείχνει ανέμελη.
-Έλα, Αννιώ, μη σκέπτεσαι τίποτα, είσαι σίγουρα φοιτήτρια, είπε ο Μάριος ο πιο χωρατατζής
της παρέας ενώ τα άλλα παιδιά συμφώνησαν με φωνές και επευφημίες.
Κάποια από τα αγόρια άρχισαν να συζητούν για το ποδόσφαιρο και η συζήτηση απορρόφησε
τον Πετρή ενώ η Άννα βυθίστηκε στις σκέψεις της. Με μάτια καρφωμένα στο κενό είδε τον

εαυτό της μέσα στην τάξη, πριν τρία χρόνια, όταν ήταν μαθήτρια στην Γ’ γυμνασίου. Ήταν δυο
μέρες πριν κλείσουν τα σχολεία για τις διακοπές του Πάσχα. Με πόση λαχτάρα περίμενε εκείνες
τις διακοπές που θα πήγαινε ταξίδι στην Ιταλία με τους γονείς της για πέντε μέρες! Το ταξίδι, για
δυο άτομα, το είχε κερδίσει ο πατέρας της στον ετήσιο χορό του χωριού και θα πλήρωναν μόνον
τα έξοδα για κείνη. Έκανε τόσα σχέδια, τόσα όνειρα, όταν ο γυμνασιάρχης διέκοψε το μάθημα
και με σοβαρό ύφος της ζήτησε να τον ακολουθήσει στο γραφείο του. Εκεί βρήκε τη μητέρα της
να κλαίει. Νόμιζε πως έκανε κάτι κακό. Η μητέρα την αγκάλιασε σφιχτά ενώ ο γυμνασιάρχης
παρακολουθούσε σιωπηλός.
- Ο… μπαμπάς… μας Άννα μου… έφυγε..
- Τί εννοείς έφυγε; Ψέλλισε η μικρή ενώ τα δάκρυα κυλούσαν στο όμορφο πρόσωπό της.
- Τον πρόδωσε η καρδιά του! Ανακοπή, είπε ο γιατρός.
Η ζωή τους άλλαξε σε μια στιγμή. Η μητέρα της άρχισε να δουλεύει ακόμα και σε δυό δουλειές
για να καλύψει τις ανάγκες τους. Το πρωί καθαριότητα σε σπίτια, φροντίδα ηλικιωμένων, το
βράδυ στις ταβέρνες να πλένει πιάτα, αλλά τα χρήματα δεν έφταναν, καθώς το χρέος του
δανείου για το σπίτι έπρεπε να πληρώνεται στην ώρα του. «Ευτυχώς ο Ανδρέας, ο νονός σου θα
αναλάβει το χρέος για το σπίτι, γιατί αλλιώς θα μείνουμε κυριολεκτικά στο δρόμο. Ίσως μας
λυπήθηκε ο Θεός μέσα στη συμφορά που μας έστειλε» είπε με ανακούφιση η μάνα τέσσερις
μήνες μετά το θάνατο του πατέρα.
- Έλα, Αννιώ ξύπνα! Φώναξε ο Μάριος και την τράβηξε απότομα από το χέρι, καθώς οι ήχοι
της μουσικής είχαν ξεσηκώσει τα παιδιά που λικνίζονταν αμέριμνα. Η Άννα σηκώθηκε και
άρχισε να χορεύει περισσότερο για να κάνει το κέφι της παρέας αλλά και γιατί δεν ήθελε να τη
λυπούνται και να γνωρίζουν οι άλλοι τις στενοχώριες της, Έπειτα η παρέα των συνομηλίκων της
ήταν το μόνο ευχάριστο διάλειμμα στη ζωή της. Λίγη ώρα αργότερα και, ενώ το κέφι
συνεχιζόταν, η σκέψη της επίσκεψης του Αντρέα Μακρή άρχισε να γεμίζει με άγχος και
δυσφορία τη νεαρή κοπέλα. Επικαλούμενη την ασθένεια της μητέρας χαιρέτησε τα παιδιά και
ετοιμάστηκε να φύγει. Ο Πετρής κούνησε το κεφάλι με κατανόηση, την έκανε μια τρυφερή
αγκαλιά δείχνοντας να καταλαβαίνει και με πλατύ χαμόγελο της ψιθύρισε «Η ζωή είναι ωραία».
Η Άννα θέλησε να περπατήσει και να μείνει για λίγο μόνη της. Τράβηξε αντίθετα από το χωριό
στο δρόμο που οδηγεί στην Αγία Σοφία, ένα παλιό μοναστήρι μέσα στο δάσος που χτίστηκε από

πρόσφυγες από την Πόλη που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στη Νίκαια της Λάρισας κυνηγημένοι
από τους τούρκους. Ίσως, η σοφία του Θεού σκέφτηκε να τη φωτίσει και να γαληνέψει την ψυχή
της. Μόνο στο Θεό μπορούσε να εκμυστηρευτεί την ντροπή και τον πόνο της ψυχής της και
μόνον Εκείνος θα μπορούσε να τη βοηθήσει να βγει, αν ποτέ βγει, από το αδιέξοδο που την
εγκλώβισε η ζωή. «Αν δεν ήταν ο Ανδρέας, τώρα θα ήμασταν στο δρόμο» τα λόγια της μητέρας
της ηχούσαν διαρκώς στα αυτιά της νεαρής κοπέλας άλλοτε σαν ικεσία και άλλοτε ειρωνικά…
γεμάτα σαρκασμό. Μπήκε στην εκκλησία, άναψε κερί. Την εικόνα της Παναγιάς δεν την
ασπάζονταν, δεν την κοιτούσε, ντρεπόταν… ένα χρόνο τώρα. Κάθισε σε μια καρέκλα με βλέμμα
καρφωμένο στο πάτωμα. Σαν κινηματογραφική ταινία, που πρωταγωνιστούσε κάποια άλλη και
όχι η ίδια, έβλεπε μπροστά της τα όσα συνέβησαν. Ένας χρόνος είχε περάσει από εκείνη την
Παρασκευή που ο Ανδρέας είχε έρθει σπίτι ξαφνικά καθώς πήγαινε για δουλειά στη
Θεσσαλονίκη. Η μητέρα ήταν στη δουλειά. Δούλευε ολημερίς στα σπίτια και το απόγευμα
πήγαινε στην ταβέρνα μέχρι αργά το βράδυ κάθε Παρασκευή και Σάββατο. Ποτέ ως τότε δεν
είχε σκεφτεί πως πάντα ερχόταν μόνος, χωρίς τη γυναίκα ή κάποιο από τα δυο αγόρια του, λες
και έρχονταν κρυφά. Στον τρόπο όμως που την κοίταζε και την αγκάλιαζε, η Άννα
διαισθάνονταν την επιθυμία του άντρα και ένιωθε ντροπή και ενοχή χωρίς ωστόσο να υπάρχει
κάποια απόδειξη για όσα ένιωθε εκείνη. Εκείνο λοιπόν το απόγευμα ο Αντρέας αφού ξεφόρτωσε
ένα σωρό από τρόφιμα είπε στην Άννα
- Η μητέρα σου φαντάζομαι θα αργήσει, εδώ μέσα θα βαρεθούμε να την περιμένουμε! Σήκω,
ντύσου και ετοιμάσου. Προτείνω να κάνουμε μια μεγάλη βόλτα στη Λάρισα.
- Η μαμά μπορεί να ανησυχήσει…
- Η μαμά, όπως και εγώ θέλουμε να σε βλέπουμε χαρούμενη. Άλλωστε θα επιστρέψουμε πριν
ακόμα εκείνη τελειώσει τη δουλειά. Έλα… θα περάσουμε ωραία, θα δεις.
Ο γλυκός και καθησυχαστικός τόνος της φωνής του δεν είχαν αφήσει περιθώρια αντίδρασης
στην Άννα. Στο δρόμο για τη Λάρισα ο Αντρέας της μιλούσε για το μέλλον της, τις σπουδές και
ήταν ευχάριστος και φιλικός. Το απόγευμα στη Λάρισα είχε κυλήσει ευχάριστα για την Άννα,
παγωτό, φαγητό, βόλτα στα μεγάλα καταστήματα και πολλά δώρα από τον Αντρέα για τα
γενέθλιά της τον επόμενο μήνα. Σουρούπωσε πια όταν πήραν το δρόμο της επιστροφής. Ο
Αντρέας ήταν σιωπηλός και απόμακρος σαν κάτι να τον απασχολούσε. Η Άννα χαλάρωσε από
την απαλή μουσική του αυτοκινήτου και αποκοιμήθηκε κουρασμένη. Μέσα στον ύπνο της

ένιωσε ένα απίστευτο βάρος που της έκοβε την ανάσα. Η καυτή ανάσα του άντρα που
φλέγονταν από ερωτικό πόθο και τα έμπειρα αντρικά χέρια που εξερευνούσαν προκλητικά το
παρθενικό κορμί της την επανέφεραν στην πραγματικότητα. Άνοιξε τα μάτια της, προσπάθησε
να αντισταθεί σπρώχνοντας με όλη της τη δύναμη τον άντρα που με το βάρος του σώματός την
είχε ακινητοποιήσει.
- Τί κάνεις; Πως τολμάς; Άφησέ με ήσυχη! Φώναζε με θυμό η Άννα.
Εκείνος κυριευμένος από την επιθυμία γινόταν όλο και πιο επιθετικός αγνοώντας τις φωνές και
τις ικεσίες της.
- Άφησέ με ήσυχη! Θα φωνάξω βοήθεια, τον είχε απειλήσει η κοπέλα.
- Φώναξε όσο δυνατά θέλεις, μέσα στην ερημιά δεν πρόκειται να σε ακούσει κανείς. Σε θέλω
πολύ μικρή μου. Απόψε θα γίνεις δική μου.
Ούτε τα δάκρυα, ούτε οι ικεσίες της Άννας εμπόδισαν τελικά τον Αντρέα. Έτσι, μέσα στον
περιορισμένο χώρο του αυτοκινήτου, χωρίς τη θέλησή της και χωρίς συναισθήματα, με τρόπο
σχεδόν βίαιο γνώρισε τον έρωτα στα δεκαεπτά της χρόνια από έναν άντρα που ήταν σχεδόν
σαράντα επτά. Οι θύμησες γέμισαν με δάκρυα τα μεγάλα γαλάζια μάτια και μούσκεψαν τα
τρυφερά μάγουλα επαναφέροντας την Άννα στο παρόν. Κοίταξε το ρολόι, είχε περάσει σχεδόν
μισή ώρα στην εκκλησία. Η μητέρα θα ανησυχεί σκέφτηκε.
Στο δρόμο για το σπίτι δε συνάντησε άνθρωπο. Η αποπνικτική ζέστη και η υγρασία από τα
χωράφια του κάμπου που ποτίζονταν κρατούσαν τους κατοίκους στα σπίτια τους και έκαναν την
Άννα να δυσφορεί ακόμη περισσότερο καθώς έψαχνε να βρει τρόπο να αποφύγει τον Αντρέα.
Σκεφτόταν να κάνει την άρρωστη αλλά αυτό θα ανησυχούσε την μητέρα της και θα την
ανάγκαζε να μείνει σπίτι και να χάσει και το μεροκάματο, είχε συμφωνήσει από αύριο κιόλας να
ξεκινήσει δουλειά ως σερβιτόρα στην ταβέρνα του κυρ Μανώλη για όλο το καλοκαίρι. Και τί να
κερδίσω; αν όχι αυτή τη φορά, εκείνος θα έρθει την επόμενη ή την μεθεπόμενη εβδομάδα
διεκδικώντας την… αμοιβή του για όσα μας προσφέρει, μονολόγησε καθώς περπατούσε κάτω
από τον καυτό ήλιο. Να μιλήσω στη μητέρα… πολλές φορές το σκεφτόταν αλλά ήξερε καλά
πως κάτι τέτοιο θα θύμωνε τον Αντρέα και θα έμειναν στο δρόμο, χωρίς σπίτι. Άλλωστε από
εκείνο το πρώτο βράδυ ο Αντρέας της το είχε πει με τρόπο απειλητικό και ξεκάθαρο:
«Αν μιλήσεις σε κανέναν για ό,τι έγινε χάθηκες. Δεν θα διακινδυνέψω τη γαλήνη της
οικογένειάς μου για ένα πήδημα και φυσικά κάθε οικονομική βοήθεια κομμένη!»΄

Πήρε βαθιά ανάσα και μπήκε στο σπίτι. Η μητέρα κοιμόταν. Άρχισε να τακτοποιεί το χώρο και
να μαγειρεύει. Σκέψεις και φόβοι τάραζαν τη νεανική ψυχή της. Αν το μάθαινε η μάνα της, θα
πέθαινε από τον καημό και την ντροπή της. Αν το μάθαινε ο Πετρής…. αυτή η σκέψη της
προκαλούσε πανικό. Δεν έπρεπε ποτέ και κανείς να μάθει τίποτα. Το μυστικό της είχε
αποφασίσει να το πάρει μαζί της στον τάφο. Δεν θα το παραδεχόταν ποτέ και σε κανέναν, για
αυτό ήταν σίγουρη. Εκείνο που την απασχολούσε ήταν να ξεκόψει, να φύγει, να γλιτώσει την
ψυχή και το σώμα της από το βιασμό. Πως όμως; Τρία χρόνια ακόμα ήταν το δάνειο του
σπιτιού. Αν περνούσε στο πανεπιστήμιο θα χρειαζόταν επιπλέον χρήματα, ήταν βέβαια
διατεθειμένη να δουλέψει όπου να ‘ναι, αρκεί να βγάζει ένα τίμιο μεροκάματο. Όσους
υπολογισμούς όμως, κι αν έκανε, κατέληγαν στο ίδιο συμπέρασμα, πως χωρίς τα χρήματα του
Αντρέα θα ήταν αδύνατο να τα καταφέρει. Επίσης, η υγεία της μητέρας της δεν ήταν και τόσο
καλή, ίσως χρειαζόταν νοσοκομείο και φάρμακα. Μεγάλο και ακριβό το τίμημα της ζωής,
μονολόγησε.
Οι επόμενες μέρες κύλισαν γρήγορα. Η Άννα ξεκίνησε τα βράδια δουλειά στην ταβέρνα και το
πρωί πήγαινε να καθαρίζει σπίτια, υποχρέωση που είχε αναλάβει η μητέρα της και που τώρα
ήταν άρρωστη. Τον Πετρή τον έβλεπε για λίγο κάθε απόγευμα καθώς τη συνόδευε από το σπίτι
στην ταβέρνα δείχνοντας διαρκώς πόσο ερωτευμένος ήταν μαζί της και πόσο την αγαπούσε. Και
εκείνη τον αγαπούσε τον Πετρή, ήταν το στήριγμά της. Θάρρος όμως δεν του έδινε από φόβο
μήπως αποκαλυφθεί το μυστικό της και τότε τη θεωρήσει πόρνη και την απορρίψει από τη ζωή
του.
Το Σάββατο έφθασε! Η Άννα όταν γύρισε από τη δουλειά βρήκε τον Αντρέα να την περιμένει
μαζί με την μητέρα της. Δέχτηκε τα στοργικά φιλιά και τις αγκαλιές με προσποιητό χαμόγελο
αποφεύγοντας το βλέμμα του.
- Άννα, έχω μία ώρα περίπου εδώ. Μίλησα με τη μητέρα σου και εκτιμώ πες πρέπει άμεσα να
μεταφερθεί στο νοσοκομείο για εξετάσεις. Δεν θέλω αντιρρήσεις, αναλαμβάνω εγώ.
- Νομίζεις πως είναι τόσο επείγον;
- Εύχομαι να μην έχουμε αργήσει…
Τα λόγια της καθήλωσαν κάθε αντίδρασή της. Ανησυχούσε τόσο πολύ για τη μητέρα της! Ο
Αντρέας κάλεσε ασθενοφόρο και η Κατίνα μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο της Λάρισας.

Η Άννα το ίδιο βράδυ καταρρακωμένη από τη στενοχώρια ξεπλήρωνε τη μεγάλη υποχρέωση

προσφέροντας το κορμί της στον άντρα που προσπαθούσε να σβήσει το πάθος του για κείνη. Η
σκέψη πως πλήρωνε με αυτό τον τρόπο το αντίτιμο για την υγεία της μητέρας της, την έκανε να
αποδεχτεί και να συμβιβαστεί με το ρόλο που της επιφύλασσε η ζωή και μοίρα. Ο Αντρέας
έφυγε την επόμενη μέρα όπως ήταν προγραμματισμένο. Η Άννα συνέχισε να δουλεύει και
επισκεπτόταν την μητέρα της κάθε απόγευμα. Μια βδομάδα αργότερα ο γιατρός την κάλεσε στο
γραφείο του.
- Η μητέρα σας διαγνώστηκε με καρκίνο και θα χρειαστεί άμεσα χειρουργείο.
- Θα ζήσει γιατρέ; Ψέλλισε μέσα στα αναφιλητά της.
- Θα κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν, κουράγιο.
Η κοπέλα κούνησε το κεφάλι και βγήκε στο προαύλιο του νοσοκομείου να πάρει λίγο αέρα
καθώς ένιωθε πως ένα αόρατο χέρι έσφιγγε τη θηλιά που είχε καιρό τώρα στο λαιμό της. Κάθε
ελπίδα της να απαλλαγεί από τα δεινά της μοίρας έσβηνε μέρα με τη μέρα.
Η εγχείρηση της μητέρας έγινε μετά από δυο εβδομάδες. Όλο το χωριό της στάθηκε και η
εγχείρηση πήγε καλά αλλά ο γιατρός ήταν σαφής: «Δεν πρέπει να κουράζεται. Θα χρειαστούν
άμεσα χημειοθεραπείες και το προσδόκιμο ζωής για τέτοιες περιπτώσεις δεν είναι μεγαλύτερο
από τρία με πέντε χρόνια. Εύχομαι περαστικά!»
Έτσι η Άννα πέρασε το καλοκαίρι της με τη φροντίδα της μητέρας και ατελείωτες ώρες
δουλειάς. Ο Αντρέας ερχόταν σχεδόν κάθε εβδομάδα επικαλούμενος τις δουλειές του στη
Θεσσαλονίκη. Η Άννα εξαργύρωνε με το κορμί της την πολύτιμη οικονομική βοήθεια του
Αντρέα γνωρίζοντας πως χωρίς αυτή η μάνα της θα πέθαινε και η ίδια θα έμεινε στο δρόμο. Τον
Πετρή τον έβλεπε όλο και πιο σπάνια, όταν όμως τον συναντούσε η ψυχή της γαλήνευε. Ο
Πετρής ήταν η όαση στην κόλαση που ζούσε. Της μιλούσε για τα όνειρά του, για το κοινό τους
μέλλον, για ένα κόσμο αλλιώτικο που την ταξίδευε μακριά από τη μιζέρια, τη θλίψη και την
ντροπή που ζούσε εκείνη. Πάντα χαμογελαστός, γλυκός και με κατανόηση της έδινε θάρρος
λέγοντας: «Η ζωή είναι ωραία. Όλα θα πάνε καλά, έχεις εμένα». Ποτέ δεν την πίεζε για να
ολοκληρώσουν ερωτικά τη σχέση τους. Της κρατούσε τρυφερά το χέρι, την αγκάλιαζε, την
χάιδευε και η Άννα ένιωθε ευχαρίστηση και ενοχή για όσα έκρυβε στην ψυχή της. Να πλαγιάσει
μαζί του δεν ήθελε, δεν έπρεπε, δεν άξιζε τέτοια κοροϊδία στον αγαπημένο της.

Στο τέλος του καλοκαιριού ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα των εξετάσεων. Ο Πετρής έτρεξε
στο σπίτι της Άννας να μοιραστεί μαζί της τα ευχάριστα.
- Άννα πέρασες στις εξετάσεις! Συγχαρητήρια! Μαιευτική Θεσσαλονίκης!
- Τι λες Πετρή; Που το ξέρεις;
- Μόλις αναρτήθηκαν τα αποτελέσματα στο σχολείο. Ήμουν από το πρωί εκεί και περίμενα.
- Εσύ; Εσύ πέτυχες; Ψέλλισε η Άννα με δάκρυα στα μάτια.
- Ναι, στο τμήμα ηλεκτρολόγων στο πολυτεχνείο στην Αθήνα.
Ο Πετρής αγκάλιασε σφιχτά την Άννα που τώρα έκλαιγε με αναφιλητά καθώς η χαρά της για
την επιτυχία και των δυο επισκιαζόταν από το φόβο πως θα αποχωριζόταν το μοναδικό της
στήριγμα, από το μόνο άνθρωπο που την αγαπούσε ειλικρινά και χωρίς να ζητά ανταλλάγματα.
Ο Πετρής που ένιωσε τους φόβους την διαβεβαίωνε:
- Δεν θέλω να στενοχωριέσαι, η Θεσσαλονίκη απέχει μόνο μερικές ώρες με το τρένο, θα έρχομαι
πολύ συχνά, δε χάνονται οι άνθρωποι που αγαπιούνται.
Η Άννα όμως ήξερε πως τώρα θα ήταν ακόμα πιο εξαρτημένη από τον Αντρέα και πως θα
έπρεπε να ξεπληρώνει ακόμα πιο συχνά το χρέος σε κείνον. Τα όνειρα που έκανε με τον Πετρή
έβλεπε τώρα να απομακρύνονται.
Σε λίγες μέρες ο Πετρής έφυγε για την Αθήνα και η Άννα βυθίστηκε στη μοναξιά και τη θλίψη.
Ανέβαλλε διαρκώς τη μετάβασή της στη Θεσσαλονίκη μη θέλοντας να αφήσει μόνη της την
μητέρα αλλά και γιατί καταλάβαινε πως ο Αντρέας θα την επισκεπτόταν όλο και πιο συχνά.
Ήταν τέλος Σεπτέμβρη, όταν η μητέρα της αποφάσισε να της μιλήσει βλέποντας την
αναβλητικότητά της.
- Άννα, παιδί μου, δε θέλω η αρρώστια μου να γίνει εμπόδιο στη ζωή σου.
- Μαμά, τι λες; Πως φαντάστηκες….
- Εκτός κι αν συμβαίνει και κάτι άλλο που δεν ξέρω.
- Δε συμβαίνει τίποτα, μαμά. Απλά…
- Αν με αγαπάς Άννα θέλω να φροντίσεις τις σπουδές σου, το συντομότερο.
Η Άννα αγκάλιασε τη μητέρα της και τρεις μέρες αργότερα έφυγε για τη Θεσσαλονίκη.
Τα επόμενα τέσσερα χρόνια για την Άννα ήταν εξίσου δύσκολα. Παρακολουθούσε ανελλιπώς τα
μαθήματα της με στόχο να πάρει το πτυχίο της και να απελευθερωθεί από τον Αντρέα. Δούλευε

περιστασιακά σε διάφορα καφέ της Θεσσαλονίκης προκειμένου να εξαρτάται όσο γίνεται

λιγότερο από κείνον. Τον Πετρή τον έβλεπε σχεδόν κάθε μήνα και φυσικά κρατούσε μυστική τη
σχέση της από φίλους και γνωστούς. Ένιωθε βέβαια ενοχές και τύψεις καθώς αναγκαζόταν
παράλληλα να συνουσιάζεται με τον Αντρέα, αλλά την αλήθεια δε θα τολμούσε να την πει ποτέ
στον Πετρή. Δεν ήθελε να βάλλει τη σχέση της σε κίνδυνο κι έπειτα, τί θα κέρδιζε, αν μάθαινε
αυτή τη φοβερή αλήθεια εκτός από το να πληγωθεί και να νιώσει απέχθεια για κείνη.
Συμβιβάστηκε λοιπόν με τον καιρό και αποφάσισε να κάνει υπομονή για όσο χρόνο θα
χρειαζόταν τη βοήθεια του Αντρέα.
Η υγεία της μητέρας της χειροτέρευε διαρκώς χρόνο με το χρόνο και η Άννα συχνά συνόδευε
τακτικά στο νοσοκομείο προσπαθώντας να την κρατήσει στη ζωή. Το τέλος των σπουδών της
συνέπεσε με το θάνατο της μητέρας της. Ένα μήνα αφότου πήρε πτυχίο η μητέρα της κατέληξε
από την επάρατη νόσο. Η θλίψη και η οδύνη μετριάστηκαν από ένα και μοναδικό γεγονός, ήταν
πλέον ελεύθερη από τον Αντρέα. Το δάνειο είχε αποπληρωθεί και δεν θα χρειαζόταν χρήματα
για νοσοκομεία και γιατρούς. Πρώτη φορά στη ζωή της ένιωθε ελεύθερη και δυνατή και ήταν
αποφασισμένη να ζήσει με αξιοπρέπεια θάβοντας για πάντα το παρελθόν και τη ντροπή της.
Δεκαπέντε μέρες μετά το θάνατο της μητέρας της ο Αντρέας την επισκέφτηκε στη Θεσσαλονίκη.
Η Άννα χρόνια τώρα περίμενε αυτή τη στιγμή που θα μπορούσε να εκφράσει στον Αντρέα την
απέχθεια που ένιωθε για κείνον. Έτσι, όταν εκείνος μπήκε στο διαμέρισμά της, η Άννα ξεχείλιζε
από αγανάκτηση.
- Δεν καταλαβαίνω το λόγο της σημερινής σου επίσκεψης, ξεστόμισε με σαρκασμό η κοπέλα.
- Τί εννοείς;
- Επτά ολόκληρα χρόνια σου ξεπληρώνω κάθε φροντίδα και μέριμνα που έδειξες για μένα και τη
μητέρα. Με βίασες στο σώμα και την ψυχή.
- Άκου Άννα…
- Τί να ακούσω; Δεν υπάρχουν δικαιολογίες…. Εκμεταλλεύτηκες χρόνια ολόκληρα τη δυστυχία
μου για να ικανοποιείς τις σεξουαλικές σου ανάγκες. Πως μπόρεσες; Πως; Αφού ήξερες πως δεν
σε ήθελα, πως ντρεπόμουν για αυτό που γινόταν…
- Η ιστορία ξεκίνησε πριν τριάντα περίπου χρόνια, όταν γνώρισα τη μητέρα σου.
- Τη μητέρα μου;

- Ναι, την Κατίνα. Μη με διακόπτεις σε παρακαλώ. Ερωτευτήκαμε αλλά ένα βράδυ την
πρόδωσα. Είχα πιεί σε ένα πάρτυ και πήγα με μια άλλη γυναίκα. Η μητέρα σου δε μου το
συγχώρεσε ποτέ, έχασε βλέπεις την εμπιστοσύνη της. Τον πατέρα σου τον γνώρισε από μένα,
ήταν φίλος μου. Τρία χρόνια αργότερα παντρεύτηκαν και εγώ ζήτησα να γίνω νονός για να τη
βλέπω. Ποτέ δεν ξεπέρασα την αγάπη μου για εκείνη αλλά και την απόρριψή της. Ερωτικές
σχέσεις δεν είχαμε ποτέ ξανά ούτε μετά το θάνατο του πατέρα σου, για αυτό να είσαι σίγουρη.
Όταν, λοιπόν, σε έβλεπα να μεγαλώνεις και να της μοιάζεις καταπληκτικά νόμιζα πως έβλεπα
εκείνη, πως ξαναζούσα από την αρχή το ίδιο παράφορο πάθος. Δεν μπορούσα να δεχτώ και πάλι
την απόρριψη…
- Είσαι άρρωστος Αντρέα, βαθιά άρρωστος…
- Μπορεί. Αυτή είναι όμως η αλήθεια και πρέπει να την ξέρεις. Όσο για τα χρήματα που έδινα
ήταν για μένα ένας τρόπος να της δείξω την αγάπη μου και να με συγχωρέσει που την πλήγωσα
παρασυρμένος από το πάθος μου για τις ωραίες γυναίκες.
Αυτή ήταν η τελευταία φορά που η Άννα συνάντησε τον Αντρέα. Πέντε χρόνια αργότερα
πληροφορήθηκε το θάνατό του από τις εφημερίδες, καθώς έπεσε θύμα τροχαίου δυστυχήματος.
Απαλλαγμένη από το παρελθόν, όπως νόμιζε, αποφάσισε να αρχίσει μια νέα ζωή στην Αθήνα,
κοντά στον Πετρή. Η μετακόμιση έγινε μέσα σε μια εβδομάδα και στην Αθήνα έπιασε αμέσως
δουλειά ως μαία με αρκετά καλό μισθό.
- Πετρή μου, είμαι για πρώτη φορά ευτυχισμένη μετά από πολλά χρόνια!
- Η ζωή είναι ωραία! Της απάντησε εκείνος χαμογελώντας καθώς την αγκάλιαζε γεμάτος από
ερωτικό πόθο.
Ένα μήνα κράτησε η γαλήνη στην ψυχή της Άννας. Οι κομμάρες και η κούραση που ένιωθε
τελευταία γινόταν όλο και πιο έντονες. Οι εξετάσεις έδειξαν εγκυμοσύνη και μάλιστα
προχωρημένη. Με τους υπολογισμούς του γιατρού έμπαινε στον τέταρτο μήνα και το παιδί ήταν
σίγουρα του Αντρέα αφού εκείνο το διάστημα έμεινε στη Θεσσαλονίκη για πολλές μέρες. Η
σκέψη της να απαλλαγεί από την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη δε βρήκε σύμφωνο το γιατρό.
- Αγαπητή μου Άννα, ένα μήνα τώρα που δουλεύεις μαζί μου σε εκτίμησα ως άνθρωπο.
Γνωρίζεις και η ίδια πως μια τέτοια απόφαση θα έθετε σε μεγάλο κίνδυνο την υγεία σου, ίσως
και τη ζωή σου. Θα σε συμβούλευα και ως γιατρός και ως άνθρωπος να κρατήσεις το παιδί
ακόμα και αν ο σύντροφός σου είναι αρνητικός.

Η Άννα έφυγε από το ιατρείο και περιπλανήθηκε στους δρόμους της Αθήνας προκειμένου να
πάρει τη σωστή απόφαση. Αν έλεγε την αλήθεια θα αποκαλύπτονταν ένα παρελθόν που χρόνια
πάσχιζε να κρατήσει κρυμμένο και φυσικά θα έμεινε μόνη της σ’ αυτή τη ζωή. Όχι, δεν
μπορούσε να πληγώσει έτσι τον Πετρή! Αν πάλι έκανε έκτρωση και πέθαινε, το ίδιο θα πλήγωνε
τον Πετρή και θα τη μισούσε για το παρελθόν και την υποκρισία της. Δεν είχε άλλη επιλογή, θα
κρατούσε το παιδί και θα ισχυριζόταν πως ήταν του Πετρή, άλλωστε και εκείνος δεν είχε λόγο
να την αμφισβητεί και όσο για τους μήνες της κύησης θα έβρισκε μια δικαιολογία μαζί με τον
γιατρό μέχρι τότε.
Ο Πετρής πέταξε από τη χαρά του, όταν έμαθε τα ευχάριστα. Στην Άννα είχε απόλυτη
εμπιστοσύνη και έτσι ποτέ δεν ασχολήθηκε με εβδομάδες και μήνες κύησης.
- Σε ένα μήνα παντρευόμαστε! να οι άδειες, είπε ο Πετρής λίγες μέρες αργότερα.
Ο γάμος έγινε στο χωριό τρεις μήνες μετά από το θάνατο της μητέρας της Άννας και λίγο καιρό
αργότερα η Άννα γέννησε ένα υγιέστατο και όμορφο κοριτσάκι που του έδωσε το όνομα της
πεθεράς της, Ελένη. Άλλα παιδιά δεν απέκτησαν η Άννα και ο Πετρής παρά τις προσπάθειες που
έκαναν. Πέντε χρόνια μετά το γάμο τους και ενώ ο Πετρής επιθυμούσε να κάνουν έναν γιό, οι
εξετάσεις του έδειξαν πως ήταν στείρος, μια αλήθεια που η Άννα δεν επέτρεψε ποτέ στο γιατρό
να του πει.
Η Άννα και ο Πετρής ζούσαν ευτυχισμένοι βλέποντας την κόρη τους να μεγαλώνει και να
προοδεύει. Η χαρά τους ήταν απερίγραπτη, όταν η Ελένη πέρασε στην ιατρική σχολή και
αργότερα, όταν αποφάσισε να πάει στην Αμερική για μεταπτυχιακές σπουδές και να δουλέψει
εκεί, δεν στάθηκαν εμπόδιο στην απόφασή της.
Ήταν σαράντα δυο χρονών η Ελένη και πέντε μηνών έγκυος, όταν ήρθε στην Ελλάδα για να
γνωρίσουν οι γονείς της το μέλλοντα σύζυγό της. Αγνοούσαν τη σχέση και την εγκυμοσύνη της
κόρης τους που ήθελε να τους κάνει έκπληξη για τα ευχάριστα γεγονότα.
- Γιάννη, να σου γνωρίσω τους γονείς μου…
- Χαίρω πολύ! Γιάννης Μακρής.
Η Άννα χλόμιασε, η καρδιά της χτυπούσε ανεξέλεγκτα. Δεν μπορεί… σκέφτηκε… ίσως είναι
απλή συνωνυμία. Προσπάθησε να βρει την αυτοκυριαρχία της και να δικαιολογήσει την ξαφνική

της αδιαθεσία επικαλούμενη τη μεγάλη συγκίνηση. Ωστόσο, γρήγορα κατάλαβε πως δεν έπεφτε
έξω, ο Γιάννης ήταν ο μικρότερος γιος του Αντρέα. Αιμομιξία σκέφτηκε, καθαρή αιμομιξία. Η
κόρη της είναι έγκυος και παντρεύεται τον αδελφό της. Πως να μιλήσει; Τι να πει; Τι νόημα θα
είχε η αποκάλυψη μιας τέτοιας αλήθειας αφού ήδη ήταν πέντε μηνών έγκυος η Ελένη; Το μυαλό
της Άννας από εκείνη τη στιγμή άρχισε να σαλεύει από τη στενοχώρια και τις τύψεις που δεν
μπόρεσε ποτέ να ομολογήσει την αλήθεια για όσα της συνέβησαν. Η Ελένη γέννησε πρόωρα και
το μωρό πέθανε ενώ με τον Γιάννη χώρισε ένα χρόνο αργότερα χωρίς να μάθουν ποτέ την
αλήθεια. Ο Πετρής φρόντισε την Άννα μέχρι το τέλος της ζωής της.


Υπεύθυνη Δήλωση Συγγραφέα:

Δηλώνω ρητά ότι, σύμφωνα με το άρθρο 8 του Ν.1599/1986, η παρούσα εργασία αποτελεί αποκλειστικά προϊόν
προσωπικής μου εργασίας, δεν προσβάλλει κάθε μορφής δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, προσωπικότητας και
προσωπικών δεδομένων τρίτων, δεν περιέχει έργα/εισφορές τρίτων για τα οποία απαιτείται άδεια των
δημιουργών/δικαιούχων και δεν είναι προϊόν μερικής ή ολικής αντιγραφής, οι πηγές δε που χρησιμοποιήθηκαν
περιορίζονται στις βιβλιογραφικές αναφορές και μόνον και πληρούν τους κανόνες της επιστημονικής παράθεσης.

513569-ΡΗΓΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

513569-ΡΗΓΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία

«Η γυναίκα στο πεζογραφικό έργο του Μ. Καραγάτση»

Επιβλέπων Καθηγητής: Νικόλαος Φαλάγκας

Χαλκίδα, Ιούνιος 2023

Επιβλέπων Καθηγητής: Συν-Επιβλέπουσα Καθηγήτρια:

Χαλκίδα, Ιούνιος 2023

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία v

Γυναικείοι χαρακτήρες, Μ. Καραγάτσης, Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν, Η Μεγάλη Χίμαιρα,

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία vi

«The woman in the prose work of M. Karagatsis»

Female characters, M.Karagatsis, Lieutenant Liapkin, The Great Chimera, “10”

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία vii

2. Οι «ελεύθερες» γυναίκες στο Συνταγματάρχη Λιάπκιν……………………………..4

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία viii

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 1

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 2

2.Οι «ελεύθερες» γυναίκες στο Συνταγματάρχη Λιάπκιν

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 3

Το μυθιστόρημα Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν εκδίδεται το 1933 από τον Μ. Καραγάτση και

2.1. Το ερωτικό ένστικτο.

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 4

«[η] ισχυρή παρουσία του ερωτικού στοιχείου στην πεζογραφία του Μ.

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί στον αναγνώστη η πληθώρα γυναικείων μορφών σε δευτερεύοντες

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 5

2.2. Γυναίκες χωρίς επώνυμο

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 6

Η Μαρία, που προσδιορίζεται μεταξύ άλλων και ως «σαραντάχρονη ερωτευμένη», «εύθυμη

Παραπονιόταν για τους εξευτελισμούς[….] δεν είχε κουράγιο να διώξη τους

Αυτός ο υπερδραστήριος σεξουαλικά τύπος γυναίκας αποδεικνύεται καταστροφικός για τα

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 7

2.4. Στοιχεία νατουραλισμού

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 8

«Παλιοβρώμα! Ξαναμμένη! Ξεΐγλωττη! Εμάς λένε πουτάνες, μα εσύ τί είσαι; Εμείς το

2.5. Στοιχεία που καθορίζουν τη συμπεριφορά και το χαρακτήρα της

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 9

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 10

2.6. Ένας διαφορετικός χαρακτήρας- Η κυρία Διευθυντού

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 11

Τα μάτια της ήταν καταγάλανα και φωσφόριζαν σαν πυγολαμπίδες.

3.Η Μεγάλη Χίμαιρα

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 12

οικογένεια και την κοινωνία. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση,

3.1. Η διαμόρφωση της ηρωίδας

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 13

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 14

Να φύγω, μα που να πάω;[….]Δεν είναι δύσκολο να καταλάβω που οδηγεί η

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 15

3.2. Χιμαιρικοί ήρωες.

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 16

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 17

3.3.Η ηρωίδα του πάθους

Γιατί αν φτάσω αφού ξυπνήσουν, καλύτερα να πεθάνω.[….]Είμαι υποκείμενο αχρείο.

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 18

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 19

3.4. Η ηρωίδα της οικογενειακής παράδοσης

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 20

σωφροσύνη και αγνότητα (Γιαννακάκη 2008: 330- 331).

Η νοοτροπία της, σφυρηλατημένη με την παράδοση της ελληνικής φατρίας, την

Γυναίκα έξυπνη και παρατηρητική με έντονα αναπτυγμένο το μητρικό ένστικτο διαισθάνεται

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 21

3.5. Οι σχέσεις των γυναικών.

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 22

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 23