Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

Chöông 8
HEÄ THOÁNG LAØM MAÙT

8.1 MUÏC ÑÍCH, YÙ NGHÓA VAØ PHAÂN LOAÏI:

8.1.1 Muïc ñích vaø yù nghóa:
Trong quaù trình laøm vieäc cuûa ñoäng cô ñoát trong, nhieät truyeàn cho caùc chi tieát,
tieáp xuùc vôùi khí chaùy (piston, xeùc-maêng, xuù-paùp, naép xy-lanh, thaønh xy-lanh,…) chieám
khoaûng 25 ÷ 35% nhieät löôïng do nhieân lieäu chaùy trong buoàng chaùy toaû ra. Vì vaäy, caùc
chi tieát ñoù thöôøng bò ñoát noùng maõnh lieät nhö: nhieät ñoä ñænh piston coù theå leân ñeán 6000C,
coøn nhieät naám xuù-paùp coù khi leân ñeán 9000C.
Nhieät ñoä caùc chi tieát ñoäng cô cao seõ gaây ra caùc haäu quaû xaáu nhö:
Phuï taûi nhieät cuûa caùc chi tieát ñoäng cô lôùn, laøm giaûm söùc beàn, ñoä cöùng vöõng
vaø tuoåi thoï cuûa chuùng.
Do nhieät ñoä cao, ñoä nhôùt cuûa daàu boâi trôn giaûm neân toån thaát ma saùt taêng.
Coù theå gaây keït boù piston trong xy-lanh do hieän töôïng giaõn nôû nhieät.
Giaûm heä soá naïp.
Ñoái vôùi ñoäng cô xaêng, deã phaùt sinh hieän töôïng chaùy kích noå.
Ñeå khaéc phuïc caùc haäu quaû treân, caàn thieát phaûi laøm maùt ñoäng cô. Heä thoáng laøm
maùt ñoäng cô coù nhieäm vuï nhaän nhieät töø khí chaùy truyeàn qua thaønh buoàng chaùy (thaønh
vaùch xy-lanh) thoâng qua moâi chaát laøm maùt ñeå ñaûm baûo nhieät ñoä caùc chi tieát khoâng quaù
noùng cuõng khoâng quaù nguoäi. Quaù noùng seõ gaây ra hieän töôïng xaáu nhö ñaõ noùi ôû treân, coøn
quaù nguoäi cuõng khoâng toát. Vì neáu ñoäng cô quaù nguoäi coù nghóa laø ñoäng cô ñöôïc laøm maùt
quaù nhieàu vì theá toån thaát nhieät nhieàu, nhieät löôïng duøng ñeå sinh coâng ít. Do ñoù, hieäu suaát
nhieät cuûa ñoäng cô thaáp.
Maët khaùc, do nhieät ñoä cuûa ñoäng cô thaáp, ñoä nhôùt cuûa daàu nhôøn taêng, khieán cho
daàu nhôøn khoù löu ñoäng laøm toån thaát cô giôùi vaø toån thaát ma saùt. Hôn nöõa khi nhieät ñoä
thaønh xy-lanh thaáp quaù, nhieân lieäu seõ ngöng tuï treân beà maët thaønh xy-lanh laøm cho
maøng daàu boâi trôn seõ bò nhieân lieäu röûa saïch. Neáu trong nhieân lieäu coù nhieàu thaønh phaàn
löu huyønh thì coù theå deã taïo ra caùc axit do söï keát hôïp cuûa nhieân lieäu vaø hôi nöôùc ngöng
tuï treân beà maët thaønh xy-lanh. Caùc axit ñoù gaây ra hieän töôïng aên moøn kim loaïi.
Toùm laïi, möùc ñoä laøm maùt ñoäng cô aûnh höôûng raát lôùn ñeán caùc chi tieâu kinh teá vaø
coâng suaát cuûa ñoäng cô.
8.1.2 Phaân loaïi:
Caên cöù vaøo moâi chaát laøm maùt, heä thoáng laøm maùt ñöôïc chia thaønh hai loaïi: heä
thoáng laøm maùt baèng nöôùc vaø heä thoáng laøm maùt baèng khoâng khí.

- 153 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

Trong heä thoáng laøm maùt baèng nöôùc, ngöôøi ta laïi chia ra thaønh ba loaïi: boác hôi,
ñoái löu töï nhieân vaø tuaàn hoaøn cöôõng böùc. Caên cöù vaøo soá voøng tuaàn hoaøn vaø kieåu tuaàn
hoaøn, ngöôøi ta chia heä thoáng laøm maùt thaønh caùc loaïi: moät voøng tuaàn hoaøn kín, moät voøng
tuaàn hoaøn hôû, hai voøng tuaàn hoaøn (trong ñoù coù moät voøng kín, moät voøng hôû). Döôùi ñaây
laàn löôït giôùi thieäu heä thoáng laøm maùt noùi treân.

8.2 HEÄ THOÁNG LAØM MAÙT BAÈNG NÖÔÙC:

8.2.1 Heä thoáng laøm maùt baèng nöôùc kieåu boác hôi:
Heâ thoáng laøm maùt baèng nöôùc kieåu boác hôi laø loaïi ñôn giaûn nhaát. Heä thoáng naøy
khoâng caàn bôm vaø quaït. Boä phaän chöùa nöôùc (khoang chöùa nöôùc) coù hai phaàn: phaàn
khoang chöùa nöôùc laøm maùt cuûa thaân maùy vaø phaàn thuøng chöùa nöôùc boác hôi laép vôùi
thaân.
Khi ñoäng cô laøm vieäc, taïi nhöõng vuøng nöôùc bao boïc chung quanh buoàng chaùy,
nöôùc seõ soâi. Nöôùc soâi coù tyû troïng beù seõ noåi leân maët thoaùng cuûa thuøng chöùa ñeå boác hôi
ra ngoaøi. Nöôùc nguoäi coù tyû troïng lôùn seõ chìm xuoáng ñieàn choã cho nöôùc noùng ñaõ noåi leân.
Do ñoù taïo thaønh löu ñoäng ñoái löu töï nhieân.
Ta bieát raèng 1kg nöôùc boác hôi seõ thu ñöôïc moät nhieät löôïng 595kcal/kg. Vì vaäy,
phuï thuoäc vaøo kieåu ñoäng cô vaø coâng suaát ñoäng cô, heä thoáng laøm maùt ñöôïc thieát keá sao
cho löôïng nöôùc boác hôi ñaûm baûo thu ñöôïc nhieät löôïng caàn thieát phaûi laø maùt.
Do laøm maùt baèng caùch boác hôi neân neáu khoâng coù nguoàn nöôùc boå sung kòp thôøi,
möùc nöôùc trong thuøng chöùa seõ giaûm ñi ñaùng keå. Vì vaäy, kieåu laøm maùt boác hôi naøy
khoâng thích hôïp ñoái vôùi loaïi ñoäng cô ñaët treân maùy oâ toâ maùy keùo.
Heä thoáng laøm maùt nöôùc boác hôi do coù keát caáu ñôn giaûn vaø do ñaëc tính löu ñoäng
ñoái löu ñaõ noùi ôû treân neân hay duøng cho loaïi ñoäng cô ñaët naèm duøng trong noâng nghieäp
(Hình 8.1).

Bình nhieân lieäu

Bình nöôùc laøm maùt

Que thaêm daàu

Cô caáu phoái khí

Hình 8.1: Ñoäng cô naèm ngang laøm maùt kieåu boác hôi töï nhieân

Nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng laøm maùt naøy laø öu tieân nöôùc nhieàu vaø hao moøn thaønh
xy-lanh khoâng ñeàu.

- 154 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

8.2.2 Heä thoáng laøm maùt baèng nöôùc kieåu ñoái löu töï nhieân:
Trong heä thoáng laøm maùt baèng phöông phaùp ñoái löu töï nhieân (Hình 8.2), nöôùc löu
ñoäng tuaàn hoaøn nhôø ñoä cheânh aùp löïc hai coät nöôùc noùng vaø nöôùc laïnh.
Ñoä cheânh aùp ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:
∆ρ = ρghα∆t, N/m2 (6.1)
trong ñoù: ρ - khoái löôïng rieâng cuûa nöôùc (kg/m3);
h – hieäu cuûa chieàu cao trung bình cuûa hai coät nöôùc noùng vaø laïnh (m);
α - heä soá giaûn nôû cuûa nöôùc 0,00018 (m3/ 0C);
∆t – ñoä cheânh nhieät ñoä cuûa hai coät nöôùc noùng vaø nöôùc laïnh (0C).
Töø bieåu thöùc (6.1), chuùng ta thaáy ñoä cheânh aùp löïc phuï thuoäc ñoä cheânh nhieät ñoä
∆t cuûa hai coät nöôùc. Vì vaäy, cöôøng ñoä laøm maùt coù theå töï ñoäng ñieàu chænh theo phuï taûi.
Khi môùi khôûi ñoäng, ∆t beù, nöôùc löu ñoäng chaäm vaø ñoäng cô nhanh choùng ñaït ñeán giaù trò
nhieät ñoä cuûa cheá ñoä coâng taùc. Sau ñoù, phuï taûi taêng laøm cho ∆t cuõng taêng theo neân toác
ñoä löu ñoäng cuûa nöôùc seõ taêng. Ñoä cheânh aùp löïc cuõng coøn phuï thuoäc vaøo hieäu soá cheânh
chieàu cao trung bình cuûa hai coät nöôùc. Do ñoù, phaûi luoân luoân ñaûm baûo möùc nöôùc cuûa
thuøng chöùa phaûi cao hôn cuûa nöôùc ra ôû ñoäng cô. Treân thöïc teá ∆ρ coù giaù trò beù, do chieàu
cao h bò haïn cheá bôûi keát caáu vaø boá trí chung neân nhöôïc ñieåm cuûa kieåu laøm maùt baèng
ñoái löu töï nhieân laø vaän toác cuûa nöôùc beù.
Ví duï: khi h = 0,2 ÷ 0,5 m; t = 200C thì ∆ρ = 7 ÷ 17,65 N/m2 vaø vaän toác nöôùc löu
ñoäng υ = 0,12 ÷ 0,19 m/s.
Ñieàu ñoù daãn ñeán cheânh leäch nhieät ñoä cuûa nöôùc vaøo vaø nöôùc ra lôùn. Thaønh xy-
lanh ñöôïc laøm maùt khoâng ñeàu. Muoán giaûm cheânh leäch nhieät ñoä nöôùc vaøo vaø ra ôû ñoäng
cô thì phaûi taêng kích thöôùc cuûa thuøng chöùa, nhöng laøm nhö vaäy, keát caáu seõ coàng keành
khoâng thích hôïp cho ñoäng cô oâ toâ maùy keùo. Vì vaäy, kieåu laøm maùt baèng tuaàn hoaøn ñoái
löu töï nhieân thöôøng gaëp trong ñoäng cô tónh taïi.

Hình 8.2: Sô ñoà heä thoáng laøm maùt baèng nöôùc, kieåu doái löu töï nhieân
1- Ñöôøng nöôùc; 2-Xy-lanh; 3 - Ñöôøng daãn nöôùc noùng vaøo keùt laøm maùt; 4 - Keùt laøm maùt;
5 - Ñöôøng daãn nöôùc laïnh vaøo ñoäng cô; 6 - Quaït gioù; h - Chieàu cao coät aùp tính toaùn;
l -Chieàu cao cuûa aùo nöôùc trong thaân maùy; l’ -Chieàu cao cuûa thuøng chöùa nöôùc laøm maùt.

- 155 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

8.2.3 Heä thoáng laøm maùt baèng nöôùc kieåu tuaàn hoaøn cöôõng böùc:
Do toác ñoä löu ñoäng cuûa nöôùc trong heä thoáng tuaàn hoaøn ñoái löu beù; vì vaäy, ñeå
taêng toác ñoä löu ñoäng cuûa nöôùc, ngöôøi ta thöôøng duøng heä thoáng tuaàn hoaøn cöôõng böùc.
Trong heä thoáng ñoù, nöôùc löu ñoäng ñöôïc khoâng phaûi do hieän töôïng ñoái löu maø do söùc
ñaåy cuûa coät nöôùc do bôm nöôùc taïo ra. Hình 8.3 giôùi thieäu heä thoáng laøm maùt tuaàn hoaøn
cöôõng böùc cuûa ñoäng cô oâ toâ maùy keùo moät haøng xy-lanh. ÔÛ ñaây, nöôùc tuaàn hoaøn nhôø
bôm ly taâm, qua oáng phaân vaøo caùc khoang chöùa cuûa caùc xy-lanh.
Ñöôøng oáng
Boä oån ñònh
daãn nöôùc ra Van haèng nhieät
Naép keùt nöôùc nhieät ñoänöôùc

Bôm nöôùc

Keùt nöôùc laøm maùt

Hình 8.3: Sô ñoà heä thoáng laøm maùt baèng nöôùc kieåu tuaàn hoaøn cöôõng böùc
Nöôùc laøm maùt töø thaân ñoäng cô leân naép xy-lanh qua caùc oáng ñeán van haèng nhieät.
Nöôùc töø van haèng nhieät ñöôïc chia ra hai doøng: moät ra keùt laøm maùt qua bôm ly taâm; moät
tuaàn hoaøn trôû laïi ñoäng cô. Söï phaân chia löu löôïng cho caùc doøng naøy phuï thuoäc vaøo nhieät
ñoä cuûa nöôùc laøm maùt vaø do van haèng nhieät töï ñoäng ñieàu chænh, oáng daãn khoâng khí vaø
hôi nöôùc khi ñoäng cô bò noùng.
Kieåu laøm maùt tuaàn hoaøn cöôõng böùc duøng treân ñoäng cô oâ toâ maùy keùo phaân laøm
hai loaïi: heä thoáng tuaàn hoaøn kín, nöôùc sau khi qua keùt laøm maùt laïi trôû veà ñoäng cô, coøn
trong heä thoáng tuaàn hoaøn hôû thì ngöôïc laïi, nöôùc laøm maùt sau khi ñaõ laøm maùt ñoäng cô thì
thaûi ra ngoaøi. Heä thoáng laøm maùt kín coù raát nhieàu öu ñieåm neân ñöôïc duøng raát roäng raõi
trong caùc loaïi ñoäng cô ñoát trong. Trong heä thoáng kín, naép keùt laøm maùt coù hai van: van
xaû hôi vaø van huùt khoâng khí. Van xaû hôi nöôùc laøm vieäc khi aùp suaát trong heä thoáng laøm
maùt lôùn hôn 0,15 ÷ 0,125MN/m2 (1,15 ÷ 1,25 kG/cm2) (Hình 8.4a), coøn van huùt khoâng
khí seõ môû khi trong heä thoáng laøm maùt coù aùp suaát nhoû hôn 0,095 ÷ 0,09MN/m2 (0,95 ÷
0,9kG/cm2) (Hình 8.4b). Nhôø vaäy maø heä thoáng laøm maùt kieàu kín coù aùp suaát trong keùt
laøm maùt cao hôn moät ít so vôùi kieàu laøm maùt tuaàn hoaøn hôû.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa naép keùt nöôùc khi aùp suaát beân trong keùt nöôùc thay ñoåi
giôùi thieäu treân Hình 8.4. Do aùp suaát trong keùt laøm maùt cao hôn aùp suaát moâi tröôøng neân
nhieät ñoä soâi cuûa nöôùc trong heä thoáng laøm maùt kín cao ñeán 100 ÷ 1050C (nhieät ñoä soâi
cuûa nöôùc trong heä thoáng hôû khoaûng 90 ÷ 950C) do ñoù laøm giaûm löôïng nöôùc boác hôi, (ôû
cheá ñoä toaøn taûi, löôïng nöôùc boác hôi giaûm töø 6 ÷ 8 laàn). Öu ñieåm naøy raát thuaän lôïi ñoái
vôùi loaïi xe chaïy ñöôøng daøi nhaát laø ôû nhöõng vuøng hieám nguoàn nöôùc. Ngaøy nay kieåu laøm

- 156 -
 Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

maùt tuaàn hoaøn cöôõng böùc duøng roäng raõi trong caùc loaïi ñoäng cô ñoát trong nhaát laø ñoái vôùi
caùc loaïi ñoäng cô oâ toâ maùy keùo.

Hình 8.4: Nguyeân lyù naép keùt nöôùc

Hình 8.5: Hình daùng naép keùt nöôùc.

Taát caû caùc naép keùt nöôùc ñeàu coù daây caùp aùp suaát, khi ta vaën vaøo laøm neùn daây caùp, do
ñoù giuùp giöõ chaët naép keùt nöôùc vôùi keùt nöôùc. Khi vaën ra thì daây caùp seõ xaû aùp suaát.

Trong ñoäng cô taøu thuyû, coù theå duøng hai kieàu tuaàn hoaøn laøm maùt: tuaàn hoaøn hôû
(Hình 8.6) vaø tuaàn hoaøn kín (Hình 8.7).

Hình 8.6: Heä thoáng laøm maùt tuaàn hoaøn hôû
1- Löôùi loïc; 2- Bình loïc; 3- Bôm nöôùc; 4-
OÁng daãn; 5- Bình laøm maùt daàu nhôøn; 6, 9,
10- OÁng daãn; 7- Van nöôùc; 8- Van haèng
nhieät; M- Ñoàng hoà aùp suaát nöôùc; T- Nhieät keá
Hình 8.7: Heä thoáng laøm maùt cöôõng böùc
tuaàn hoaøn kín hai voøng
1- Löôùi loïc; 2- Bình loïc; 3- Bôm nöôùc; 4, 7,
11, 12- OÁng daãn nöôùc; 5- Bình laøm maùt
daàu nhôøn; 6- Van haèng nhieät; 8- Van nöôùc;
9- Bình laøm maùt nöôùc ngoït; 10- Thuøng
ngöng tuï; 13- Bôm nöôùc.

- 157 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

Trong heä thoáng tuaàn hoaøn hôû, nöôùc beân ngoaøi thaønh taøu ñöôïc bôm vaøo laøm maùt
cho ñoäng cô roài laïi ñoå ra ngoaøi taøu. Treân Hình 8.6, bôm 3 huùt nöôùc beân ngoaøi taøu qua
löôùi loïc 1, baàu loïc 2, ñöôøng chính 4 vaø bình laøm maùt daàu 5 roài theo ñöôøng oáng 10 ñeå
vaøo laøm maùt ñoäng cô, sau khi laøm maùt, nöôùc noùng moät ñi ra theo ñöôøng oáng 9 qua van 7
ñoå ra ngoaøi taøu, moät phaàn qua van baèng nhieät 8 trôû laïi oáng 6 ñeå vaøo bôm 3. Heä thoáng
laøm maùt tuaàn hoaøn kín giôùi thieäu treân Hình 8.7; trong heä thoáng laøm maùt naøy, nöôùc laøm
maùt ñoäng cô ñi theo chu trình tuaàn hoaøn kín nhö sau: Bôm 13 – ñöôøng oáng 11 – ñoäng cô
– thuøng giaûn ôû 10 – keùt laøm maùt nöôùc ngoït 9. Nöôùc ngoït trong heä thoáng kín ñöôïc laøm
maùt bôûi nöôùc ngoaøi taøu bôm vaøo do bôm 3, qua löôùi loïc 1, loïc 2, qua caùc bình laøm maùt
5, laøm maùt daàu vaø bình laøm maùt 9 laøm maùt nöôùc ngoït roài qua van 8 ñeå ñoå ra ngoaøi taøu.
Khi ñoäng cô môùi khôûi ñoäng, nhieät ñoä cuûa nöôùc laøm maùt trong heä thoáng tuaàn hoaøn kín
coøn thaáp, van haøng nhieät 6 ñoùng ñöôøng nöôùc ñi qua bình laøm maùt nöôùc ngoït 9. Vì vaäy,
nöôùc laøm maùt ôû voøng laøm maùt ngoaøi ñi theo oáng 7 qua van 8 roài ra ngoaøi. Van baèng
nhieät 6 cuõng coù theå ñaët ngay treân maïch nöôùc ngoït ñeå khi nhieät ñoä cuûa nöôùc ngoït laøm
maùt thaáp, noù seõ ñoùng ñöôøng ñi vaøo bình laøm maùt 9. Luùc naøy, nöôùc laøm maùt coù nhieät ñoä
thaáp sau khi laøm maùt ñoäng cô qua van haèng nhieät 6 roài theo ñöôøng oáng 12 trôû veà bôm
nöôùc ngoït 13 ñeå bôm trôû laïi ñoäng cô.
Ñeå theo doõi aùp suaát vaø nhieät ñoä cuûa nöôùc trong heä thoáng laøm maùt, treân caùc heä
thoáng naøy ñeàu coù ñaët aùp keá M vaø nhieät keá T.
So saùnh hai heä thoáng laøm maùt kín vaø hôû cuûa ñoäng cô taøu thuyû thì heä thoáng hôû coù
keát caáu ñôn giaûn hôn, nhöng nhöôïc ñieåm cuûa noù laø nhieät ñoä cuûa nöôùc laøm maùt phaûi giöõ
trong khoaûng 500 ÷ 600C ñeå giaûm bôùt söï ñoùng caën cuûa caùc muoái ôû thaønh xy-lanh, nhöng
vôùi nhieät ñoä naøy do söï laøm maùt khoâng ñeàu maø öùng suaát nhieät ôû caùc chi tieát seõ taêng leân.
Cuõng do vaùch aùo nöôùc bò ñoùng caën muoái maø söï truyeàn nhieät töø xy-lanh vaøo nöôùc laøm
maùt cuõng keùm. Ngoaøi ra, do aûnh höôûng cuûa nhieät ñoä nöôùc ôû ngoaøi taøu thay ñoåi maø nhieät
ñoä nöôùc trong heä thoáng hôû cuõng dao ñoäng lôùn, nhaát laø ôû cöûa vaøo ñoäng cô. Ñieàu ñoù
khoâng lôïi cho cheá ñoä laøm maùt.
8.2.4 Heä thoáng laøm maùt nhieät ñoä cao:
Caùc soá lieäu thoáng keâ cho bieát raèng nhieät ñoä trung bình cuûa nöôùc laøm maùt ñoäng
cô trong 50 naêm qua khoâng ngöøng taêng. Trong thöïc teá, nhieät ñoä laøm maùt ñoäng cô taøu
thuyû töø 30 ÷ 320C leân 60 ÷ 650C, ôû ñoäng cô cao toác leân ñeán khoaûng 80 ÷ 850C vaø moät soá
kieåu ñoäng cô nhieät ñoä trung bình cuûa nöôùc laøm maùt ñaõ ñaït 1000C hoaëc cao hôn. Khi laøm
maùt ñoäng cô vôùi nhieät ñoä nöôùc cao hôn 1000C, nöôùc seõ boác hôi.
Hôi nöôùc coù theå taïo thaønh ngay trong aùo nöôùc laøm maùt (kieåu boác hôi beân trong);
hoaëc hôi nöôùc bò taïo ra trong moät thieát bò rieâng [kieåu boác hôi (taïo hôi) beân ngoaøi].
Hình 8.8 giôùi thieäu sô ñoà heä thoáng laøm maùt nhieät ñoä cao tuaàn hoaøn cöôõng böùc
boác hôi beân ngoaøi. Trong heä thoáng naøy coù hai vuøng aùp suaát rieâng khaùc nhau. Vuøng thöù
nhaát coù aùp suaát p1 truyeàn töø boä taùch hôi 3 qua boä ngöng tuï 4 ñeán bôm tuaàn hoaøn 6. Quaït
gioù 5 duøng ñeå quaït maùt boä ngöng tuï 4. Vuøng thöù hai coù aùp suaát p2 > p1 truyeàn töø bôm
tuaàn hoaøn qua ñoäng cô ñeán böôùm tieát löu 2 cuûa bình taùch hôi 3, ñoä cheânh aùp suaát ∆p =
p2 – p1ñöôïc ñieàu chænh bôûi böôùm tieát löu 2. Nöôùc trong vuøng aùp suaát cao p2 khoâng soâi
maø chæ noùng leân (töø nhieät ñoä tvaøo ñeán tra). Aùp suaát p2 töông öùng vôùi nhieät ñoä t2 > tra neân
nöôùc chæ soâi ôû boä taùch hôi coù aùp suaát p1 < p2.

- 158 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

Sô ñoà giôùi thieäu ôû Hình 8.8 laø moät heä thoáng laøm maùt nhieät ñoä cao boác hôi beân
ngoaøi lôïi duïng nhieät cuûa nöôùc laøm maùt vaø nhieät ñoä cuûa khí thaûi. Heä thoáng laøm maùt naøy
coù hai voøng tuaàn hoaøn.

Hình 8.8: Sô ñoà heä thoáng laøm maùt cöôõng böùc nhieät ñoä cao kieåu boác hôi beân ngoaøi

Voøng I: Boä taùch hôi 8 – bôm tuaàn hoaøn 14 – ñoäng cô ñieâzen 1 – boä taêng
nhieät tröôùc cuûa nöôùc tuaàn hoaøn 5 – böôùm tieát löu 7 – boä taùch hôi 8. Nöôùc
tuaàn hoaøn trong heä thoáng laøm maùt kín nhôø bôm 11, bôm laáy nöôùc töø boä taùch
hôi vôùi aùp suaát p1 vaø ñöa vaøo ñoäng cô aùp suaát p2. Töø ñoäng cô nöôùc löu thoâng
ra vôùi aùp suaát p2 vaø nhieät ñoä tra roài vaøo boä taêng nhieät 5, ôû ñaây nhieät ñoä naâng
leân t’ra > tra. Nhöng do aùp suaát cuûa nöôùc p2 töông öùng vôùi nhieät ñoä soâi t2 > t’ra
> tra neân nöôùc khoâng soâi trong ñoäng cô ñieâzen vaø caû trong boä taêng nhieät.
Nöôùc chæ soâi ôû boä taùch hôi sau khi qua böôùm tieát löu, taïi ñaây aùp suaát giaûm töø
p2 xuoáng p1 vôùi nhieät ñoä t1.

Voøng II: Hôi töø boä taùch hôi 8 qua boä taêng nhieät 4, sau ñoù vaøo tuoâcbin 10 roài
vaøo boä ngöng tuï 11. Nöôùc laøm maùt do hôi ngöng tuï trong boä ngöng tuï 11
ñöôïc bôm 12 bôm vaøo buoàng chöùa 13 roài qua bôm 15 ñeå bôm vaøo boä taêng
nhieät 6. Sau ñoù qua van ñieàu tieát töï ñoäng 9 maø vaøo boä taùch hôi. Nöôùc laøm
maùt cuûa voøng tuaàn hoaøn ngoaøi löu ñoäng qua bình laøm maùt daàu, ñi laøm maùt
ñænh vaø qua boä ngöng tuï 11 ñeàu do bôm 16 cuûa heä thoáng bôm caáp vaøo maïch
hôû ñeå piston laøm maùt nöôùc trong maïch kín.

Naâng cao nhieät ñoä cuûa nöôùc laøm maùt khoâng nhöõng aùp duïng ôû ñoäng cô ñieâzen
taøu thuyû vaø ñoäng cô tónh taïi maø coøn öùng duïng trong caû ñoäng cô Diesel vaø xaêng duøng
treân oâ toâ maùy keùo.

- 159 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

Hình 8.9: Sô ñoà heä thoáng laøm maùt cöôõng böùc nhieät ñoä cao coù lôïi duïng
nhieät cuûa hôi nöôùc vaø nhieät cuûa khí thaûi

Nhöõng öu ñieåm cuûa heä thoáng laøm maùt nhieät ñoä cao laø:
Coù theå naâng ñöôïc hieäu suaát laøm vieäc cuûa ñoäng cô leân 6 ÷ 7% (ví duï duøng heä
thoáng laøm maùt nhieät ñoä cao thì hieäu suaát coù theå ñaït 0,46 ÷ 0,47% trong khi ñoù
neáu duøng heä thoáng laøm maùt thoâng thöôøng chæ ñaït 0,40 ÷ 0,42%).
Giaûm ñöôïc löôïng tieâu hao nöôùc vaø khoâng khí laøm maùt, do ñoù coù theå ruùt goïn kích
thöôùc boä taûn nhieät.
Ñoát chaùy ñöôïc nhieàu löu huyønh trong nhieân lieäu naëng. Nhöng heä thoáng laøm maùt
naøy cuõng coù nhöõng nhöôïc ñieåm maø cô baûn laø nhieät ñoä cuûa caùc chi tieát ñoäng cô
töông ñoái cao. Do ñoù caàn chuù yù ñaûm baûo khe hôû coâng taùc cuûa caùc chi tieát cuõng
nhö caàn phaûi duøng daàu boâi trôn cho ñoäng cô coù tính chòu nhieät toát hôn. Ngoaøi ra
ñoái vôùi ñoäng cô xaêng coøn chuù yù choáng hieän töôïng chaùy kích noå. Khi taêng aùp suaát
ñeå naâng nhieät ñoä cuûa nöôùc laøm maùt trong heä thoáng, caàn phaûi chuù yù ñaûm baûo caùc
moái noái ñöôøng oáng, caùc khe hôû cuûa bôm phaûi kín hôn, boä taûn nhieät phaûi chaéc
chaén (nhaát laø caùc moái haøn). Ñoái vôùi coâng nhaân vaän haønh, caàn phaûi coù trang bò ñeå
choáng noùng.

- 160 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

8.3 KEÁT CAÁU CAÙC PHAÀN TÖÛ CHÍNH CUÛA HEÄ THOÁNG LAØM MAÙT:
Sô ñoà boá trí caùc phaàn töû heä thoáng laøm maùt ñöôïc trình baøy trong Hình 8.10
Boä laøm maùt
Oáng daãn nöôùc
Keùt nöôùc daào hoäp soá Naép keùt nöôùc Bình giaõn nôû
Van haèng nhieät vaøo keùt

Oáng daãn nöôùc

ra khoûi keùt nöôùc
Aùo nöôùc
Quaït laøm maùt
Bôm nöôùc
Van xaû caën
Ñai daãn

Hình 8.10: Sô ñoà boá trí caùc boä phaän cuûa heä thoáng laøm maùt tuaàn hoaøn cöôõng böùc

OÁng daãn nöôùc ra keùt

8.3.1 Keùt laøm maùt:
Keùt laøm maùt duøng ñeå haï nhieät ñoä cuûa Naép keùt nöôùc
nöôùc töø ñoäng cô ra roài laïi ñöa trôû vaøo laøm
maùt ñoäng cô.
Trong ñoäng cô oâ toâ maùy keùo, keùt laøm
Caùnh taûn nhieät
maùt goàm coù ba phaàn: ngaên treân chöùa nöôùc
noùng, ngaên döôùi chöùa nöôùc nguoäi vaø giaøn
oáng truyeàn nhieät noái ngaên treân vaø ngaên döôùi
vôùi nhau. Hieäu suaát truyeàn nhieät cuûa boä OÁng daãn
phaän truyeàn nhieät phuï thuoäc chuû yeáu vaøo toác nöôùc vaøo ñoäng cô
ñoä löu ñoäng cuûa hai doøng moâi chaát (moâi chaát
toaû nhieät laø nöôùc vaø moâi chaát thu nhieät laø
khoâng khí). Vì vaäy, ñeå taêng heä soá truyeàn
nhieät, phía sau keùt nöôùc thöôøng ñöôïc boá trí Hình 8.11: Caùc boä phaän cuûa keùt

- 161 -
 Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

quaït gioù ñeå huùt gioù ñi qua giaøn oáng truyeàn nhieät (goàm caùc oáng vaø laù taûn nhieät). Keát caáu
cuûa boä phaän giaøn oáng taûn nhieät vaø laù taûn nhieät cuûa keùt laøm maùt giôùi thieäu treân Hình
8.12. Loaïi keùt nöôùc duøng oáng deït coù söùc caûn khoâng khí ít hôn vaø dieän tích taûn nhieät lôùn
hôn khoaûng 2 ÷ 3 laàn so vôùi oáng troøn nhöng loaïi oáng naøy khoâng beàn vì coù nhieàu moái
haøn vaø khoù söûa chöõa. Kieåu oáng troøn hình coù öu ñieåm laø ñôn giaûn deã söûa chöõa do laøm
baèng nhöõng oáng thaùo laép ñöôïc maø khoâng haøn vaøo hai ngaên chöùa treân vaø döôùi. Hôn nöõa,
neáu toác ñoä gioù ñi qua giaøn oáng truyeàn nhieät lôùn thì hieäu quaû cuûa loaïi oáng troøn cuõng toát.
Do ñoù, kieåu oáng troøn ñöôïc duøng khaù phoå bieán trong caùc loaïi keùt nöôùc xe vaän taûi vaø maùy
keùo.
nöôùc
nöôùc

Khoâng Khoâng khí

khí

Khoâng
khí

Hình 8.12: Keát caáu cuûa giaøn oáng truyeàn nhieät cuûa keùt nöôùc duøng cho caùc loaïi
ñoäng cô oâ toâ maùy keùo
Thoâng thöôøng keùt nöôùc hay duøng kieåu oáng daãn nöôùc deït, boá trí nhieàu haøng so le,
caém trong caùc laù taûn nhieät. Loaïi keùt nöôùc kieåu oáng troøn, gioù ñi qua oáng coøn nöôùc thì
chaûy beân ngoaøi oáng noùi chung ít ñöôïc duøng. Tuy loaïi keùt nöôùc naøy coù öu ñieåm laø ñöôøng
nöôùc ñi heïp, dieän tích thoâng gioù töông ñoái lôùn do ñoù laøm maùt toát, nhöng cuõng coù nhöôïc
ñieåm laø do ñöôøng nöôùc heïp neân hay bò taéc do caën baån trong nöôùc ñoïng laïi; oáng cuõng
duøng nhieàu moái haøn neân khoâng beàn, söûa chöõa khoâng tieän lôïi, giaù thaønh cao.
Hieäu quaû taûn nhieät phuï thuoäc vaøo nhöõng yeáu toá sau ñaây:
Khaû naêng taûn nhieät töø nöôùc vaøo khoâng khí cuûa caùc oáng vaø laù taûn nhieät.
Toác ñoä löu ñoäng cuûa nöôùc vaø cuûa khoâng khí laøm maùt.
Muoán taûn nhieät toát, vaät lieäu laøm oáng vaø laù taûn nhieät phaûi daãn nhieät toát (ñoàng hay
ñoàng thau toát hôn theùp). Thaønh oáng vaø laù taûn nhieät phaûi moûng (chieàu daøy oáng khoaûng
0,13 ÷ 0,20mm, chieàu daøy laù taûn nhieät khoaûng 0,08 ÷ 0,12mm). Ñeå taêng dieän tích taûn
nhieät, neân duøng loaïi oáng nöôùc deït (kích thöôùc oáng deït khoaûng a = 13 ÷ 20mm, b = 2 ÷
4mm ñoàng thôøi haøn vaøo oáng nöôùc deït nhieàu laù taûn nhieät khoaûng caùch giöõa caùc laù: tb =
2,5 ÷ 4,5mm. Toác ñoä löu ñoäng cuûa nöôùc phuï thuoäc vaøo löu löôïng nöôùc. Neáu oáng beù thì
khi toác ñoä löu ñoäng ñaõ xaùc ñònh, muoán taêng löu löôïng nöôùc phaûi taêng soá oáng leân. Neáu
dieän tích huùt gioù ñaõ xaùc ñònh thì khi taêng soá oáng phaûi boá trí nhieàu haøng oáng do ñoù söùc
caûn khoâng khí seõ taêng leân, maët khaùc dieän tích taûn nhieät cuûa caùc laù taûn nhieät seõ nhoû ñi
laøm giaûm söï taûn nhieät.

- 162 -
 Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

Ñeå giaûm bôùt söùc caûn khoâng khí khi löu ñoäng, caùc daõy oáng chaén gioù phaûi boá trí
caùch nhau khoaûng 10 ÷ 15mm hoaëc boá trí theo nhieàu haøng oáng theo chieàu gioù ñi qua keùt
laøm maùt. Tuy vaäy hieäu quaû truyeàn nhieät khi taêng haøng oáng theo chieàu gioù cuõng khoâng
lôùn, ví duï khi taêng chieàu daøy cuûa keùt nöôùc leân 50% thì khaû naêng taûn nhieät cuûa keùt laøm
maùt taêng 15%, vaø khi taêng chieàu daøy leân 100%, cuõng chæ taêng khaû naêng daãn nhieät leân
20% (caùc haøng oáng boá trí caùch nhau moät khoaûng tñ = 16 ÷ 25mm theo chieàu gioù).
Hình 8.13 cho thaáy söï saép xeáp thöù töï caùc boä trao ñoåi nhieät cuûa moät chieác xe coù
4 boä trao ñoåi nhieät. Moät quaït ñieän ñaåy ôû phía tröôùc giuùp ñaûm baûo moät löôïng khoâng khí
thích hôïp ñi ñi qua boâ trao ñoåi nhieät. Tieáp theo laø daøn noùng cuûa maùy laïnh, tieáp theo laø
daøn laïnh. Gaàn ñoäng cô laø heä thoáng laøm maùt ñoäng cô, vôùi keùt laøm maùt daàu ñoäng cô ôû
beân caïnh. Moät quaït huùt vaø taám chaén giuùp cung caáp löôïng gioù caàn thieát. Hình 8.14 cho
thaáy doøng khoâng khí ñi tôùi caùc boä phaän ñoäng cô. Khoâng khí beân ngoaøi thoåi ngang qua
caùc boä trao ñoåi nhieät, phía treân vaø voøng quanh ñoäng cô vaø phía döôùi xe.

Boä laøm maùt

daàu ñoäng cô Quaït ñieän Ñöôøng gioù laøm maùt

Quaït ñieän
Keùt nöôùc
loaïi ñaåy Daøn caùnh
Daøn daãn gioù
ngöng giaûi nhieät
Hình 8.13: Xe maùy laïnh coù nhieàu caùnh taûn nhieät Hình 8.14: Sô ñoà doøng khí laøm maùt

8.3.2. Bình nöôùc phuï (bình giaõn nôû):

Haàu heát caùc heä thoáng laøm maùt ñeàu coù Coå loïc
bình nöôùc phuï rieâng bieät hay bình giaõn nôû Naép keùt nöôùc
(Hình 8.15). Noù ñöôïc ñoå nöôùc laøm maùt ôû moät
möùc naøo ñoù (khoâng ñaày) vaø noái vôùi phaàn traøn
cuûa keùt nöôùc baèng oáng meàm. Khi ñoäng cô
noùng, nöôùc laøm maùt daõn nôû ñaày vaø chaûy tôùi OÁng meàm
bình nöôùc phuï. Khi ñoäng cô nguoäi, nöôùc laøm
maùt co laïi. Ñieàu naøy laøm taêng khoâng gian
troáng trong heä thoáng laøm maùt, khi ñoù nöôùc
laøm maùt töø bình nöôùc phuï chaûy veà keùt laøm Bình giaõn nôû
maùt.

Hình 8.15: Bình nöôùc phuï

- 163 -
 Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

8.3.3 Bôm nöôùc:

Trong heä thoáng laøm maùt baèng nöôùc,
bôm nöôùc coù nhieäm vuï cung caáp nöôùc cho Vaøo aùo nöôùc
Caùnh quaït
heä thoáng laøm maùt vôùi löu löôïng vaø aùp suaát
nhaát ñònh. Löu löôïng cuûa nöôùc laøm maùt tuaàn Truïc
hoaøn caàn cho caùc ñoäng cô thay ñoåi trong Bích
phaïm vi: 68 ÷ 245l/kW.h (50 ÷ 180l/ML.h) baét quaït
vaø soá laàn tuaàn hoaøn 7 ÷ 12 laàn/phuùt.
Bôm nöôùc duøng trong caùc loaïi ñoäng
cô oâ toâ thöôøng laø bôm ñaåy (Hình 8.16 vaø
8.17). noù ñöôïc gaén phía tröôùc ñoäng cô vaø
ñöôïc daãn ñoäng bôûi daây cu-roa töø puly truïc
Truïc bôm nöôùc
khuyûu. Nöôùc töø keùt nöôùc ñi vaøo trong bôm
ñöôïc caùc caùnh bôm ñaåy tôùi aùo nöôùc. Truïc
bôm ñöôïc ñôõ bôûi oå bi kín neân khoâng caàn boâi Nöôùc töø keùt nöôùc
trôn. Voøng phoát ñeäm (seal) ngaên caûn nöôùc
Hình 8.16: Bôm nöôùc
laøm maùt ñi ngang qua oå bi. Bôm nöôùc daãn
ñoäng bôûi daây cu-roa quaït. ñoâi khi bôm nöôùc ñöôïc daãn ñoäng rieâng (khoâng chung vôùi quaït
gioù) nhö Hình 8.18.
Truïc daãn ñoäng
Pu-ly caêng ñai
Gioaêng bôm nöôùc
Thaân bôm
Phoát ñeäm kín
Truïc bôm
Baïc
OÅ bi
Baùnh bôm Bích baét

Ñai
Pu-ly truïc khuyûu
Hình 8.17: Sô ñoà laép bôm nöôùc
Hình 8.18: Sô ñoà daãn ñoäng bôm nöôùc

8.3.4 Aùo nöôùc:

Aùo nöôùc laø khoaûng khoâng gian môû giöõa vaùch xy-lanh vaø block maùy vaø naép quy
naùt. Nöôùc laøm maùt töø bôm ñaàu tieân chaûy vaøo aùo nöôùc ôû block maùy. Sau ñoù nöôùc laøm
maùt töø aùo nöôùc block maùy ñi leân aùo nöôùc treân naép quy naùt roài trôû veà keùt laøm maùt.
Caáu taïo cuûa aùo nöôùc ñöôïc trình baøy trong Hình 8.19

- 164 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

Naép maùy vaø khoang

chöùa nöôùc laøm maùt
Loå ñai oác laép Loå chöùa nöôùc
gheùp vôùi naép maùy laøm maùt AÙo nöôùc

Ñöôøng nöôùc laøm maùt

Aùo nöôùc laøm maùt

A1
Xy-lanh
Loå ñai oác laép
gheùp vôùi naép maùy

Hình 6.19: AÙo nöôùc ôû naép quy naùt vaø thaân maùy

6.3.4 Van haèng nhieät:

Van haèng nhieät laø van duøng ñeå ñieàu chænh nhieät ñoä nöôùc laøm maùt. Noù laøm ñieàu
naøy baèng caùch ñieàu chænh doøng chaûy töø ñoäng cô tôùi keùt laøm maùt. Van haèng nhieät ñöôïc
laép giöõa naép quy naùt vaø keùt laøm maùt. Khi ñoäng cô nguoäi, van haèng nhieät ñoùng (Hình
8.20a). Khi ñoäng cô noùng leân, van haèng nhieät môû (Hình 8.20b). Söï ngaên caûn hay cho
doøng chaûy chaûy qua keùt laøm maùt ñöôïc bieåu dieãn treân Hình 8.21.

Ñöôøng nöôùc
Ñöôøng nöôùc ra keùt nöôùc
bypass
Thaân van

Van (ñoùng )

Piston

Maøng cao su
Loø xo hoài

Beä van (saùp) Van (môû)

Ñöôøng nöôùc töø ñoäng cô Ñöôøng nöôùc töø ñoäng cô

b)
a)
Hình 6.20: Van haèng nhieät

- 165 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

Do ñoùng ñöôøng nöôùc tôùi keùt laøm maùt khi ñoäng cô coøn laïnh laøm cho thaân nhieät
ñoäng cô taêng leân nhanh hôn. Nhieät ñoä chôû laïi ñoäng cô thay vì ñi qua keùt laøm maùt. Ñieàu
naøy ruùt ngaén thôøi gian laøm aám ñoäng cô, giaûm laõng phí nhieân lieäu, giaûm oâ nhieãm khí
xaû. Sau khi ñoäng cô noùng leân, van haèng nhieät giöõ cho nhieät ñoä ñoäng cô noùng vaø oån ñònh
hôn (80 – 900C) so vôùi khoâng coù van haèng nhieät. Söï hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä cao giuùp caûi
tieán hieäu suaát nhieät ñoäng cô vaø giaûm oâ nhieãm khí xaû.
Van haèng nhieät
(ñoùng)

Bôm nöôùc

Boä haâm noùng

nöôùc laøm maùt

Keùt nöôùc
a)

Van haèng nhieät

(môû)

b)

Hình 8.21: Sô ñoà heä thoáng laøm maùt vôùi van haèng nhieät
a) Khi van haèng nhieät ñoùng; b) Khi van haèng nhieät môû

- 166 -
 Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

8.3.5 Quaït gioù:

Keùt nöôùc ñoâi khi caàn doøng gioù ñeå ngaên caûn söï quùa nhieät cuûa ñoäng cô. Ñieàu naøy
thöôøng xuaát hieän khi xe ñöùng yeân vaø vaän toác thaáp. Khi xe chuyeån ñoäng veà phía tröôùc
vôùi toác ñoä cao khoâng khí ñi xuyeân qua keùt laøm maùt giaûi nhieät cho keùt nöôùc vaø ñoäng cô.
Quaït gioù keùo theâm khoâng khí ñi ngang keùt laøm maùt. Quaït gioù coù theå laø quaït cô khí hay
quaït ñieän.
Ñoäng cô ñaët doïc daãn ñoäng caàu sau thöôøng duøng quaït cô khí (Hình 8.22) vaø quaït
ñöôïc gaén vôùi truïc cuûa bôm nöôùc. Quaït gioù ñöôïc laøm baèng theùp taám hay nhöïa toàng hôïp
coù töø 4 ñeán 7 caùnh vaø cuøng quay vôùi bôm nöôùc. Ñeå taêng hieäu suaát cuûa quaït ta thöôøng
duøng taám chaén ñeå höôùng gioù (Hình 8.23).
Khung ñôû keùt nöôùc
Naép keùt nöôùc
Caùnh quaït
Pu-ly bôm
nöôùc
Naép chuïp

Pu-ly
truïc cam Ñai oác Van xaû caën
khoùa quaït
Doøng khí
Hình 8.22: Quaït daãn ñoäng baèng cô khí Khung baûo
beä quaït
Hình 8.23: Quaït cô khí coù taám chaén gioù

8.3.5.1 Thay ñoåi toác ñoä quaït gioù:

Ñai daãn Pu-ly bôm nöôùc Quaït

Ly hôïp quaït

Pu-ly truïc khuyûu Loø xo nhieät

Hình 8.24: Thay ñoåi toác ñoä cuûa quaït gioù baèng ly hôïp

- 167 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

Nhieàu loaïi ñoäng cô ñaët doïc duøng quaït gioù thay ñoåi toác ñoä baèng caùch duøng ly hôïp
(Hình 8.24). Ly hôïp quaït gioù laø khôùp noái thuûy löïc ñöôïc ñieàu khieån bôûi nhieät ñoä, boä phaän
ñoù ñöôïc laép giöõa puly bôm nöôùc vaø quaït gioù.
Khi ñoäng cô coøn laïnh, ly hôïp tröôït do ñoù quaït gioù khoâng quay. Ñieàu naøy laøm
giaûm tieáng oàn vaø khoâng toán coâng suaát ñoäng cô. Khi ñoäng cô noùng, nhieät ñoä laøm cho daàu
ñi vaøo khôùp noái thuûy löïc nhieàu hôn. Khi ñoù ly hôïp quaït gioù baét ñaàu keùo quaït gioù quay.

8.3.5.2. Tính meàm deûo cuûa caùnh quaït:

Ñeå giaûm coâng suaát daãn ñoäng quaït gioù vaø giaûm tieáng oàn cuûa quaït ngöôøi ta thöôøng
duøng caùch thay ñoåi goùc nghieâng cuûa caùnh quaït khi toác ñoä ñoäng cô thay ñoåi. Ñoä nghieâng
cuûa caùnh quaït seõ giaûm khi toác ñoä quaït taêng (Hình 8.25). Löïc ly taâm laøm caùnh quaït duoãi
phaúng ra do ñoù söï huùt gioù giaûm ñi. Ñieàu naøy laøm giaûm tieáng oàn, löu löôïng doøng khí, vaø
coâng suaát ñeå keùo quaït.

500vg/ph 1500vg/ph 2500vg/ph 3500vg/ph

Hình 8.25: Bieán daïng caùnh quaït khi chuyeån ñoäng

8.3.5.3 Quaït ñieän: Bình giaõn nôû Naép keùt nöôùc

Coâng taéc nhieät
Keùt nöôùc
Quaït laøm maùt
Moâ-tô ñieän
Khung treo quaït

Hình 8.26: Sô ñoà boá trí quaït ñieän

- 168 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

Nhöõng xe coù ñoäng cô ñaët ngang daãn ñoäng caàu tröôùc thöôøng duøng quaït ñieän
(Hình 8.26). Coâng taéc nhieät chæ môû quaït khi caàn thieát. Ví duï, trong ñoäng cô coâng taéc seõ
ñoùng khi nhieät ñoä nöôùc laøm maùt khoaûng 2000F (930C). Coâng taéc seõ ngaét khi nhieät ñoä
nöôùc laøm maùt nhoû hôn nhieät ñoä naøy. Treân nhöõng xe coù gaén maùy laïnh, vieäc môû maùy
laïnh cuõng baèng coâng taéc nhieät. Quaït maùy laïnh seõ quay khi maùy laïnh môû. Trong caùc xe
coù heä thoáng ñieàu khieån töï ñoäng ñoäng cô vieäc baät, taét quaït ñöôïc ñieàu khieån bôûi moät
modul ñieàu khieån ñieän (Electric Control Module, ECM).
Haàu heát caùc quaït thöôøng laø quaït huùt, chuùnh ñöôïc laép caïnh keùt nöôùc vaø huùt khí
khoâng khí ñi qua keùt nöôùc. Moät vaøi loaïi xe duøng quaït ñaåy, noù ñöôïc gaén phía tröôùc keùt
nöôùc vaø ñaåy khoâng khí ñi qua. Hình 8.27 cho thaáy vieäc duøng 3 quaït ñieän treân moät chieác
xe coù laép maùy laïnh. Coù hai quaït huùt nhoû hôn vaø moät quaït ñaåy lôùn hôn.
Quaït ñieän seõ tieâu toán coâng suaát vaø gaây tieáng oàn ít hôn quaït cô khí. Maët khaùc
quaït ñieän khoâng caàn daây cu-roa neân khoâng phaûi kieåm tra, ñieàu chænh vaø thay theá daây
cu-roa. Khung ñôû

Keùt nöôùc

Caùc quaït Caùc quaït

ñieän loaïi ñaåy ñieän loaïi huùt

Daøn ngöng

Hình 8.27: Heä thoáng laøm maùt duøng ba quaït ñieän

8.4. KEÁT CAÁU MOÄT SOÁ BOÄ PHAÄN CUÛA HEÄ THOÁNG LAØM MAÙT BAÈNG GIOÙ:
Heä thoáng laøm maùt baèng gioù cuûa ñoäng cô bao goàm ba boä phaän chuû yeáu: caùc phieán
taûn nhieät treân thaân maùy vaø naép xy-lanh, quaït gioù vaø caùc baûn daãn gioù.
8.4.1 Caùc phieán taûn nhieät:
Hình daùng caùc phieán taûn nhieät vaø caùch boá trí caùc phieán taûn nhieät laøm cho keát
caáu cuûa thaân maùy vaø naép xy-lanh trôû leân phöùc taïp, raát khoù cheá taïo. Hieäu quûa laøm maùt
cuûa heä thoáng laøm maùt baèng gioù phuï thuoäc raát nhieàu vaøo hình daïng, soá löôïng vaø caùch
boái1 caùc phieán taûn nhieät treân thaân maùy vaø naép xy-lanh.

- 169 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

Hình 8.28: Keát caáu caùnh taûn nhieät

b)

c)

Hình 8.29: Caùc boá trí caùnh taûn nhieät treân thaân maùy vaø naép xy-lanh

- 170 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 8 - Heä thoáng laøm maùt

8.4.2 Quaït gioù:

Quaït gioù trong heä thoáng laøm maùt baèng gioù laø moät boä phaän raát quan troïng. Noù
cung caáp löôïng gioù caàn thieát, coù toác ñoä cao ñeå laøm maùt ñoäng cô.

Puli Quaït
bôm gioù
nöôùc Giaù baét quaït

Ñai quaït
Caùnh quaït gioù
Pu-ly
Truïc
khuyûu

Hình 8.30: Vò trí laép gheùp cuûa quaït gioù treân ñoäng cô

8.4.3 Caùnh quaït gioù: (Hình 8.30)

Ñeå nhieät ñoä caùc chi tieát cuûa ñoäng cô ñöôïc töông ñoái ñeàu, ngöôøi ta duøng caùc baûn
daãn höôùng luoàng gioù laøm maùt caùc chi tieát vaø ñeå phaân boá toác ñoä gioù thích hôïp vôùi cheá ñoä
nhieät khaùc nhau cuûa caùc chi tieát.
Nhôø coù baûn daãn gioù neân doøng khoâng khí laøm maùt ñöôïc phaân chia ñeàu cho caùc
xy-lanh, khieán cho nhieät ñoä caùc xy-lanh töông ñoái ñoàng ñeàu. Khi coù baûn daãn gioù, doøng
khoâng khí ñi saùt maët ñænh cuûa caùc phieán taûn nhieät neân coù theå naâng cao hieäu suaát truyeàn
nhieät. Ngoaøi ra, nhôø coù baûn daãn gioù, ta coù theå boá trí öu tieân cho doøng khoâng khí ñeán
laøm maùt caùc vuøng noùng nhaát (xuù-paùp thaûi, buoàng chaùy…).
Baûn daãn gioù ñöôïc cheá taïo baèng toân daøy 0,8 – 1mm. Ñeå traùnh rung vaø oàn, baûn
daãn gioù ñöôïc coá ñònh vaøo thaân maùy.

- 171 -