Kodeksy prawne – Kodeks Hammurabiego

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja mul medialna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Kodeks Hammurabiego, dostępny w internecie: zrodla.historyczne.prv.pl [dostęp

6.04.2020 r.].
Źródło: Kodeks Hammurabiego, tłum. Marek Stępień, Warszawa 2000, s. 22.
 Kodeksy prawne – Kodeks Hammurabiego

Tabliczka z prologiem Kodeksu Hammurabiego

Źródło: domena publiczna.

Kiedy w starożytności zaczęły powstawać pierwsze organizmy państwowe, konieczne stało

się narzucenie im jednolitego systemu prawnego. Dotychczasowe państwa‐miasta, po
podboju i scaleniu w jeden organizm państwowy, bardzo się między sobą różniły. Dotyczyło
to systemu prawnego, władzy, religii, zasad współżycia społecznego. Władcy gubili się
w niuansach i dlatego konieczne stało się ujednolicenie prawa, tym bardziej że narzucenie
własnego prawa jakiemuś terytorium było jednoznaczne z jego podporządkowaniem.

Państwo jest tak duże, jak daleko sięgają rządy jego władcy, jak daleko obowiązuje
stanowione przez niego prawo. Hammurabi wiedział to doskonale, kiedy zadecydował
o skodyfikowaniu prawa w Babilonii.

Twoje cele

Uzasadnisz cel powstania Kodeksu Hammurabiego.

Wyjaśnisz, z jakiego źródła prawa on się wywodzi.
Przeanalizujesz jego zasady prawne.
Ocenisz znaczenie Kodeksu Hammurabiego dla rozwoju prawa na świecie.
Przeczytaj

Droga Hammurabiego ku wielkości

“ Kodeks Hammurabiego
Nie ma króla, który by sam jeden był najsilniejszy. Dziesięciu lub
piętnastu królów idzie za Hammurabim, panem Babilonu. Tyle samo
idzie za Rim‐Sinem, panem Larsy, tyle samo za Ibal‐pi‐Elem
z Esznunny, tyle samo za Amut‐pi‐Elem z Qatny, a dwudziestu idzie
za Jarim‐Limem z Jahmadu.
Źródło: Kodeks Hammurabiego, tłum. Marek Stępień, Warszawa 2000, s. 22.

Hammurabi, syn Sin‐muballita, władcy południowej części Mezopotamii ze stolicą

w Babilonie, rządził w latach 1792–1750 p.n.e. W początkowym okresie panowania
uporządkował sytuację w kraju, by następnie rozpocząć podboje. Podbił dwa ważne miasta:
Isin i Uruk, następnie Elam, Larsę, Esznunnę, Mari, Aszur. Jego królestwo sięgało od Zatoki
Perskiej do Syrii i od Eufratu do Zagros, obejmując praktycznie całą Mezopotamię. Tym
samym stworzył imperium złożone z wielu krajów i ludów, różniących się językiem, prawem
i religią.

Mapa Babilonii w czasach Hammurabiego z zaznaczonym Babilonem. Porównaj obszar państwa

Hammurabiego na początku panowania władcy z jego powierzchnią pod koniec panowania.
Źródło: MapMaster, licencja: CC BY-SA 3.0.
Powstanie Kodeksu Hammurabiego
By utrzymać całość państwa pod kontrolą, Hammurabi był zmuszony do podjęcia prób jego
ujednolicenia, narzucenia mu swojej władzy i jej respektowania. Służyć temu miał
skodyfikowany system prawa, który miał pomóc w rozwoju społeczno‐gospodarczym
Mezopotamii. Hammurabi chciał też zatrzeć różnice między północą a południem swojego
państwa. Dlatego około 1772 r. p.n.e. polecił spisać wszystkie prawa w jednym kodeksie.
Został on wyryty na ponaddwumetrowej steli. Podobne stele z kodeksem ustawiano
w centralnych punktach miast imperium Hammurabiego, najczęściej przy świątyniach, co
miało ułatwić jego upowszechnienie wśród poddanych. Wszyscy mieszkańcy państwa mieli
obowiązek przestrzegania tych zasad.

Określenie kodeks w przypadku prawodawstwa Hammurabiego jest częściowo błędne,

gdyż nie był to zbiór prawa stanowionego, lecz spis orzeczeń sądowych, wyroków
i rozporządzeń wydawanych przez władcę podczas jego długoletniego panowania.

Kodeks Hammurabiego
Kodeks Hammurabiego podzielił społeczeństwo na trzy klasy.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Kodeks opierał się na zasadzie prawa talionu,

czyli odpłaty za popełniony czyn. Forma
odpłaty była uzależniona od pozycji
społecznej oskarżonego i ofiary. Osoby stojące
niżej w hierarchii społecznej ponosiły
większą odpowiedzialność niż inni
obywatele.

Za paragrafy kodeksu uznano każde zdanie

rozpoczynające się od słowa „jeśli”, np.: „jeśli
obywatel…”. Paragrafy są krótkie, zawierają
opis czynu zabronionego i karę grożącą za
jego popełnienie. W zakończeniu kodeksu
władca zobowiązał swoich następców do
zachowania ustanowionego przez niego
prawa pod groźbą klątwy. Ważną cechą
Stela z Kodeksem Hammurabiego. Zastanów się nad
Kodeksu Hammurabiego jest wprowadzona
symboliką widocznej w górnej części rzeźby.
Źródło: sailko, licencja: CC BY 2.5.
przez niego jawność prawa, jego trwałość
i jednoznaczność wyroków.
Wydarty ziemi
W 1902 roku w Suzie na terenie dzisiejszego
Iranu został przez archeologów francuskich
odnaleziony Kodeks Hammurabiego zapisany
na diorytowej steli, która obecnie znajduje się
w paryskim Luwrze. Została ona zrabowana
do Suzy z miasta Sippar w 1160 r. p.n.e. przez
Elamitów. Tekst był zapisany pismem
klinowym w dialekcie babilońskim języka
akadyjskiego. Najważniejszy był jednak fakt, że
tekst kodeksu zachował się prawie w całości.
Tłumaczenia 51 kolumn z zachowanym
tekstem podjął się francuski asyriolog
Vincent Scheil. Pierwsze niepełne
tłumaczenie Kodeksu Hammurabiego
ukazało się w 1905 roku. Pierwsze pełne
Stela z Kodeksem Hammurabiego – inskrypcja
tłumaczenie z oryginału na język polski
w piśmie klinowym. Przypomnij sobie, jaką techniką
opracował dr Marek Stępień, ukazało się ono było ono wykonywane.
w 1996 r. jako Kodeks Hammurabiego. Do Źródło: Deror avi, licencja: CC BY-SA 3.0.
czasów nam współczesnych odnaleziono trzy
stele z tekstem kodeksu.

Znaczenie Kodeksu Hammurabiego

Kodeks Hammurabiego powstał w XVIII wieku p.n.e., jest uważany za pierwszą kompletną
kodyfikację prawa na świecie. Owszem, powstawały też inne kodyfikacje, ale żadna z nich
nie zachowała się w takim stanie, aby można było z niej złożyć cały kodeks praw. Dlatego
dzieło Hammurabiego jest uważane za największe osiągnięcie legislacyjne starożytnego
Wschodu. Natomiast kazuistyczny system budowy norm z Kodeksu Hammurabiego
zastosowany został w innym wybitnym pomniku prawa – Kodeksie Justyniana.

Słownik
Hammurabi

szósty, najsłynniejszy król z I dynastii Babilonu, syn i następca Sin‐muballita, twórca

potęgi państwa starobabilońskiego i autor kodeksu praw; panował przez 43 lata (1792–
1750 p.n.e.)

kara mutylacyjna
(z łac. mutilatio); hańbiąca kara cielesna polegająca na pozbawianiu skazanego
poszczególnych części ciała, znana już w starożytności i popularna w średniowieczu;
dokonywano na przykład obcięcia kończyn, nosa, uszu, piersi, oślepienia (wydarcia
oczu), wyrwania języka

kazuistyka

(z łac. casus – przypadek); drobiazgowe rozważanie problemów, najczęściej moralnych

lub prawnych przez stosowanie do nich zasad ogólnych; potocznie: pokrętne
argumentowanie stosowane w celu uzasadnienia założonej z góry tezy, rozumowanie
sofistyczne; również metoda tworzenia prawa, która polega na formułowaniu norm
prawnych szczegółowo opisujących sytuacje, do których się odnoszą

kodyfikacja

czynność grupowania i logicznego porządkowania tematycznie powiązanych ze sobą

przepisów prawnych w celu uzyskanie jednego, kompleksowego aktu prawnego –
kodeksu

pismo klinowe

jedna z najstarszych na świecie odmian pisma, powstała na Bliskim Wschodzie, stworzona

najprawdopodobniej przez Sumerów ok. 3500 lat p.n.e.

prawo talionu, kara talionu, talion, lex talionis

(z łac. talio – odwet, od tallis – taki sam); historyczna zasada prawa, wyrażająca jego
sprawiedliwość, według której sankcja była identyczna ze skutkiem przestępstwa; znana
z obrazowej, starożytnej sentencji „oko za oko, ząb za ząb”
Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentacją, a następnie wykonaj ćwiczenia.

Kodeks Hammurabiego

Paragraf 165
Źródło: Deror avi, CC BY-SA 3.0.

Oryginalny tekst kodeksu wyryty na steli był pozbawiony wyróżnień i punktów. Obecnie
dzieli się go na trzy części:
– wstęp;
– 282 paragrafy z przepisami prawnymi;
– epilog zawierający informacje o sankcjach prawnych grożących za łamanie kodeksu.
Płaskorzeźba z wizerunkiem Hammurabiego
Źródło: Mbzt, CC BY-SA 3.0.

Wstępna część kodeksu zawiera informacje o boskim pochodzeniu władzy Hammurabiego.

Bogowie powołali go, aby „(…) sprawiedliwość w kraju zaprowadzić, aby złych
i nikczemnych wytracić, aby silny słabego nie krzywdził, (…) aby o pomyślność ludu
troszczyć się”.

Źródło: Kodeks Hammurabiego,, tłum. Marek Stępień, Warszawa 2000.

Wstęp do Kodeksu Hammurabiego

Źródło: domena publiczna.

W Kodeksie Hammurabiego zebrano prawa z wielu dziedzin życia. Obok przepisów prawa
karnego, prywatnego i procesowego znajdowały się tam przepisy prawa rodzinnego,
majątkowego, handlowego. Kodeks zawierał również regulacje dotyczące cen
podstawowych towarów i usług. Przewidywał odpowiedzialność za źle wykonaną pracę,
usługę medyczną czy też budowlaną.
Stela z Kodeksem Hammurabiego
Źródło: Deror avi, CC BY-SA 3.0.

Forma prezentacji Kodeksu Hammurabiego nie pozostawia wątpliwości, że władza i prawa

nadane przez władcę pochodzą od samego boga Szamasza, dlatego są nienaruszalne.
Podkreśla to fakt, że stela w Babilonie ustawiona była przy największej ze świątyń.

Stela z Kodeksem Hammurabiego

Źródło: Rama, CC BY-SA 3.0.

{Zdjęcie przedstawia stelę z Kodeksem Hammurabiego. Na jej szczycie widoczna jest

płaskorzeźba.}

Kodeks opisywał procedurę postępowania sądowego oraz wymieniał przestępstwa i kary

grożące za ich popełnienie. Prawo zawarte w Kodeksie Hammurabiego opierało się na
prawie talionu oraz mutylacji.
Płaskorzeźba Hammurabiego
Źródło: domena publiczna.

Prawo talionu, określane popularnie jako „oko za oko, ząb za ząb”, opierało się na
przekonaniu, że winowajca powinien ponieść taką karę, jak krzywda, którą wyrządził.
Prawo mutylacji zakładało, że jeśli ktoś uczynił innej osobie krzywdę, np. ręką, to tę rękę
należy mu odciąć.
Kodeks był bardzo surowy, wiele przestępstw zagrożonych było karą śmierci. Rzadko kary
miały charakter odszkodowania finansowego. Dla większości mieszkańców Babilonii kara
finansowa oznaczała niewolę za długi.

Stela z Kodeksem Hammurabiego

Źródło: Antonio Campoy, CC BY 2.0.

{Zdjęcie przedstawia stelę z Kodeksem Hammurabiego. Na jej szczycie widoczna jest

płaskorzeźba. Stela stoi na tle ściany wyłożonej mozaiką, na której widoczne są postacie
lwów.}

Prawo miało charakter kazuistyczny, co znaczy, że jego przepisy formułowano, przewidując

konkretne, popełniane przestępstwa, nie tworzono ogólnych zasad, tak jak współcześnie.
Mieszkańcy Babilonii nie byli sobie równi i nie byli równi wobec prawa. O wymiarze kary
decydował status społeczny winnego i ofiary oraz posiadany majątek. W najgorszej sytuacji
byli niewolnicy pozbawieni jakichkolwiek praw.

Rzeźba Hammurabiego
Źródło: domena publiczna.

Kodeks Hammurabiego
„Król potężny, słońce Babilonu, który pozwala wzejść światłości nad krajem Sumeru
i Akadu, król, który zmusił do posłuszeństwa cztery strony świata, ulubieniec Isztar – oto ja!
Gdy Marduk ład zaprowadzić (wśród) ludu i krajowi dobre obyczaje dać poznać polecił mi,
prawo i sprawiedliwość w usta kraju włożyłem (oraz) dobrobyt ludowi zapewniłem.
Wtedy też:
§ 1. Jeśli obywatel obywatela oskarżył i morderstwo mu zarzucił, a nie udowodnił mu (tego),
oskarżyciel zostanie zabity.
§ 2. Jeśli obywatel czary obywatelowi zarzucił i nie udowodnił (mu) tego, ten, któremu czary
zarzucono, do rzeki wejdzie, w rzece się zanurzy. Jeśli rzeka dosięgnie go, oskarżyciel jego
domostwo jego zabierze. Jeżeli człowieka tego rzeka oczyści i zostanie zdrowy, ten, który
czary (mu) zarzucił, zostanie zabity, ten zaś, którego rzeka oczyściła, domostwo oskarżyciela
swego zabierze.
§ 3. Jeśli obywatel podczas rozprawy sądowej z fałszywym świadectwem wystąpił,
oświadczenia swojego nie udowodnił, (to) jeżeli rozprawa ta (była) sprawą gardłową,
człowiek ten zostanie zabity.
§ 4. jeżeli ze świadectwem (dotyczącym) zboża lub srebra wystąpił, karę rozprawy tej
w całości poniesie.
§ 5. Jeśli sędzia wyrok wydał, rozstrzygnięcia dokonał, tabliczkę opieczętowaną sporządził,
a następnie wyrok swój zmienił, (zaś) sędziemu temu udowodni się zmianę wyroku raz
wydanego, (kwotę) roszczenia, o którą w sprawie w tej chodziło po dwunastokroć da i przed
zgromadzeniem z krzesła sędziowskiego usunie się go i (już) nie powróci i razem z sędziami
podczas rozprawy sądowej nie zasiądzie.
§ 6. Jeśli obywatel mienie boga lub pałacu skradł, obywatel ten zostanie zabity i ten, który
rzecz skradzioną w ręce swe przyjął, zostanie (także) zabity”.

Źródło: Kodeks Hammurabiego, tłum. Marek Stępień, Warszawa 2000.

Stela z Kodeksem Hammurabiego

Źródło: Rama, CC BY-SA 3.0.

„§ 22. Jeśli obywatel rabunku dokonał i został złapany, człowiek ten zostanie zabity. (…)
§ 35. Jeśli obywatel bydło lub owcę, które król żołnierzowi dał, z rąk żołnierza kupił, srebro
swe straci.
§ 36. Pole, ogród i dom żołnierza, »sieciarza« lub trybutariusza nie mogą być sprzedane. (…)
§ 102. Jeśli kupiec dał agentowi handlowemu pieniądze jako pożyczkę bezprocentową, a on
tam, gdzie poszedł, poniósł stratę, zwróci kupcowi kapitał.
§ 103. Jeśli podczas jego podróży nieprzyjaciel zabierze mu wszystko, co niósł, przed bogiem
przysięgnie i będzie uwolniony. (…)
§ 128. Jeśli obywatel żonę sobie wziął, a umowy z nią nie zawarł, kobieta ta nie jest jego
żoną. (…)
§ 153. Żona, która dla poślubienia drugiego mężczyzny kazała zabić swego męża, ma zostać
wbita na pal”.
 Źródło: Kodeks Hammurabiego, tłum. Marek Stępień, Warszawa 2000.

Stela z Kodeksem Hammurabiego

Źródło: Gabriele Barni, CC BY 2.0.

„§ 192. Jeśli syn dworzanina (girseqqűm) lub syn mniszki (sekr(et)um) do ojca, który
wychował go, i matki, która wychowała go, powiedział: »Nie (jesteś) ty ojcem, nie (jesteś) ty
matką«, język zostanie ucięty mu. (…)
§ 195. Jeśli syn ojca swego uderzył, rękę utną mu.
§ 196. Jeśli obywatel oko obywatelowi wybił, oko wybiją mu.
§ 197. jeżeli kość obywatela złamał, kość mu złamią.
§ 198. Jeśli oko muśkenowi wybił lub kość muśkena złamał, 1 minę srebra zapłaci.
§ 199. Jeśli oko niewolnika obywatela wybił lub kość niewolnika obywatela złamał, połowę
ceny jego zapłaci.
§ 200. Jeśli obywatel ząb obywatelowi równemu sobie wybił, ząb wybiją mu.
§ 201. jeżeli ząb muśkena wybił 1/3 miny srebra zapłaci”.

Źródło: Kodeks Hammurabiego, tłum. Marek Stępień, Warszawa 2000.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1

Określ poziom sprawiedliwości Kodeksu Hammurabiego.

Ćwiczenie 2

Ustal, czy żołnierz był właścicielem swych dóbr nieruchomych.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Dokończ zdanie.
Twórcą pierwszego zachowanego prawie w całości kodeksu był…

 Szamszi-Adada I.

 Naram-Sin.

 Hammurabi.

 Sargon I Wielki.

Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz, które stwierdzenie jest prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Hammurabi panował w latach 1750–1792.  
Dzięki swoim podbojom Hammurabi stworzył jedno
 
z pierwszych na świecie imperiów.
Kodeks Hammurabiego został wyryty na diorytowej steli.  
W Kodeksie Hammurabiego obowiązywała zasada
 
równości wszystkich mieszkańców Babilonii.
Ćwiczenie 3 輸

Zapoznaj się z ilustracją i wykonaj zadanie.

Tabliczka z prologiem Kodeksu Hammurabiego

Źródło: domena publiczna.

Podaj, jakim rodzajem pisma został spisany Kodeks Hammurabiego.

Ćwiczenie 4 醙

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj zadanie.

“ Kodeks Hammurabiego

§ 196. Jeśli obywatel oko obywatelowi wybił, oko wybiją mu.

§ 197. Jeżeli kość obywatela złamał, kość mu złamią.

Źródło: Kodeks Hammurabiego, dostępny w internecie: zrodla.historyczne.prv.pl [dostęp 6.04.2020 r.].

Wyjaśnij, o jakiej zasadzie prawa jest mowa w powyższych paragrafach Kodeksu

Hammurabiego.
Ćwiczenie 5 難

Przeczytaj tekst i wykonaj zadanie.

“ Kodeks Hammurabiego

§ 5. Jeśli sędzia wyrok wydał, rozstrzygnięcia dokonał, tabliczkę

opieczętowaną sporządził, a następnie wyrok swój zmienił, (zaś)
sędziemu temu udowodni się < mu > zmianę wyroku raz wydanego,
(kwotę) roszczenia, o którą w sprawie w tej chodziło, po dwunastokroć
da i przed zgromadzeniem z krzesła sędziowskiego < jego > usunie się
go i (już) nie powróci i razem z sędziami podczas rozprawy sądowej nie
zasiądzie.

Źródło: Kodeks Hammurabiego, dostępny w internecie: zrodla.historyczne.prv.pl [dostęp 6.04.2020 r.].

Opisz, czym powinien się charakteryzować sędzia w Babilonii.

Ćwiczenie 6 難

Przeczytaj tekst i wykonaj zadanie.

“ Kodeks Hammurabiego

§ 35. Jeśli obywatel bydło lub owcę, które król żołnierzowi dał, z rąk
żołnierza kupił, srebro swe straci.

§ 36. Pole, ogród i dom żołnierza, „sieciarza” lub trybutariusza nie mogą
być sprzedane.

§ 37. Jeśli obywatel pole, ogród lub dom żołnierza, „sieciarza” lub
trybutariusza kupił, tabliczka jego zostanie złamana i srebro swe straci;
pole, ogród lub dom do posiadacza ich wrócą.

§ 38. Żołnierz, „sieciarz” lub trybutariusz z pola, ogrodu ani domu tych
od swej służby, małżonce swej ani córce swej (nic) nie zapisze lub za
dług swój nie odda.

§ 39. (zaś) z pola, ogrodu lub domu, które kupił i (przez to) posiada,
małżonce swej lub córce swej (może) zapisać, bądź za dług swój oddać.

Źródło: Kodeks Hammurabiego, dostępny w internecie: zrodla.historyczne.prv.pl [dostęp 6.04.2020 r.].

Podaj, do kogo należał majątek nieruchomy żołnierza i co groziło za jego nabycie.

Ćwiczenie 7 難

Przeczytaj tekst i wykonaj zadanie.

“ Kodeks Hammurabiego

§ 197. Jeżeli kość obywatela złamał, kość mu złamią.

§ 198. Jeśli oko muśkenowi wybił lub kość muśkena złamał, 1 minę
srebra zapłaci.

§ 199. Jeśli oko niewolnika obywatela wybił lub kość niewolnika

obywatela złamał, połowę ceny jego zapłaci.

§ 200. Jeśli obywatel ząb obywatelowi równemu sobie wybił, ząb

wybiją mu;

§ 201. Jeżeli ząb muśkena wybił, 1/3 miny srebra zapłaci.

§ 202. Jeśli obywatel (w) policzek obywatela godniejszego niż on

uderzył, na zgromadzeniu 60 razy bykowcem zostanie uderzony.

§ 203. Jeśli obywatel (w) policzek obywatela takiego jak on uderzył, 1

minę srebra zapłaci.

§ 204. Jeśli muśkenum (w) policzek muśkena uderzył, 10 szekli srebra

zapłaci.

Źródło: Kodeks Hammurabiego, dostępny w internecie: zrodla.historyczne.prv.pl [dostęp 6.04.2020 r.].

Wyjaśnij, od czego był uzależniony wymiar kary w Kodeksie Hammurabiego. Odpowiedź
uzasadnij.
Ćwiczenie 8 難

Przeczytaj tekst i wykonaj zadanie.

“ Kodeks Hammurabiego

Człowiek skrzywdzony, który pozew wniósł, przed posąg mój „Król

Prawa” niech przyjdzie i stelę moją potężną, zapisaną niech przeczyta
i słów mych cennych niechaj wysłucha. Stela moja sprawę (jego) niech
objaśni mu, wyrok swój niech zobaczy, sercu swemu niechaj ulży
i (powie): „Hammurabi (to) pan, który jak ojciec rodzony dla ludu jest,
poleceniom Marduka, pana swego, jest posłuszny, wolę Marduka na
górze i na dole wypełnił, serce Marduka, pana swego, uradował i spokój
ludowi po wsze czasy zapewnił, zaś krajem rządził sprawiedliwie”. To
niechaj powie i przed Mardukiem, panem mym, (oraz) Sarpanitum, panią
moją, z całego serca niech (w podzięce) pomodli się za mnie. …) Jeśli
człowiek ten na słowa moje, które na steli mej napisałem, nie będzie
zważał i klątwy moje zlekceważy, a klątw bogów nie przestraszy się, zaś
prawa, które określiłem, unieważni, słowa moje przeinaczy, zamiarom
moim przeciwstawi się, imię moje napisane zatrze, imię swoje napisze,
(albo) z powodu klątw owych innego (do tego) weźmie, człowiek ten, czy
jest królem, czy panem, czy gubernatorem, czy też (kimkolwiek) z ludzi
imieniem nazwanych (to): Anum wielki, ojciec bogów, który powołał
mnie do rządzenia, blasku władzy królewskiej niech pozbawi go, berło
jego niech złamie, losy jego niechaj przeklnie.

Źródło: Kodeks Hammurabiego, dostępny w internecie: zrodla.historyczne.prv.pl [dostęp 6.04.2020 r.].

Wyjaśnij, jakie znaczenie ma epilog Kodeksu Hammurabiego.

Dla nauczyciela

Autor: Jarosław Dyrda

Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Kodeksy prawne – Kodeks Hammurabiego

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

XI. System prawa w Rzeczypospolitej Polskiej.

Uczeń:

1) rozróżnia źródła, z których wywodzą się normy w różnych systemach prawnych (prawo:
zwyczajowe, precedensowe, religijne, pozytywne).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

rozumie, dlaczego powstał Kodeks Hammurabiego;

prezentuje, z jakiego źródła prawa się on wywodzi;
charakteryzuje jego zasady prawne;
uzasadnia jego znaczenie dla rozwoju prawa.

Strategie nauczania:

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

dyskusja;
burza mózgów;
praca z tekstem źródłowym;
 rozmowa nauczająca z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej i ćwiczeń
interaktywnych.

Formy zajęć:

praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Na poprzednich zajęciach uczniowie zostali poproszeni o wyszukanie informacji

o najstarszym zachowanym w całości kodeksie prawnym.

2. Przedstawienie tematu i celów zajęć.

3. Burza mózgów: Który kodeks można uznać za najstarszy na świecie i dlaczego jest to
Kodeks Hammurabiego?

Faza realizacyjna

1. Przedstawienie władcy Babilonu, króla Hammurabiego oraz jego państwa. Analiza mapy
„Babilonia w czasach Hammurabiego”. Uczniowie prezentują wyniki swoich poszukiwań
dotyczących Kodeksu Hammurabiego.

2. Omówienie przyczyn kodyfikacji prawa w Babilonii. Krótka charakterystyka kodeksu pod

względem jego budowy. Prawo talionu, omówienia zasady działania prawa w myśl hasła: oko
za oko, ząb za ząb.

3. Historia odkrycia steli z kodeksem – analiza źródeł graficznych przedstawiających stele

z wyrytym tekstem kodeksu. Jak odczytano Kodeks Hammurabiego. Rola Vincenta Scheila.

4. Dyskusja na temat znaczenia Kodeksu Hammurabiego i jego wpływu na późniejsze

kodyfikacje prawa. Uczniowie zastanawiają się nad poziomem sprawiedliwości kodeksu,
w którym wymiar kary zależy od pozycji społecznej przestępcy i ofiary.

5. Praca z prezentacją multimedialną poświęconą Kodeksowi Hammurabiego. Analiza treści

wybranych paragrafów kodeksu. Praca z ćwiczeniami do prezentacji multimedialnej.

Faza podsumowująca
1. Podsumowanie roli, jaką odegrał Kodeks Hammurabiego oraz prezentowanego przez
niego systemu sprawiedliwości społecznej.

2. Wykonanie ćwiczeń z bloku „Sprawdź się” 1–4.

Praca domowa:

Wykonanie pozostałych ćwiczeń z bloku „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Kodeks Hammurabiego, tłum. Marek Stępień, zrodla.historyczne.prv.pl.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Prezentacja multimedialna może zostać wykorzystana do samodzielnego wykonania

prezentacji poświęconej najstarszemu kodeksowi lub wypracowania na temat znaczenia
sprawiedliwości w jego świetle.