Professional Documents
Culture Documents
How It Works (Kasım 2018)
How It Works (Kasım 2018)
İ
N
E
Y
60 SANİYEDE
DA İZAFİYET
VINCI’NİN TEORİMİ
KAVRAYIN!
HARİKA
MAKİNELERİ GÜNEŞİN İÇİNE
YOLCULUK
İKLİM
DEĞİŞİKLİĞİ
ROBOTLAR GELECEKTE
MESLEĞİNİZİ ELİNİZDEN
BİLGİSAYARLAR
KENDİ BAŞINA GERÇEK Mİ
Kendin Yap! ALABİLİR Mİ? DÜŞÜNEBİLİR Mİ?
VÜCUDUNUZ
HOLOGRAM KAÇ YAŞINDA
PROJEKTÖR
GERÇEK HAYATTAN
HİDROJEN Mİ ELVEDA
BEYNİNİZİ
STAR WARS
KKTC 17.50 TL
CM
MY
CY
CMY
K
SAYI 01
EDİTÖRDEN
MERAK ET • KEŞFET • EĞLEN
Merhaba Size!
Merak eden, araştıran, dünyayı daha iyi bir hale
getirmek isteyen ülkemizin aydınlık yüzleri, bu
dergi sizin için.
E
peydir hummalı bir çalışma içindeyiz. Yeni bir dergi, yeni bir heyecan ve
her şeyden önce umut demek. Ülkemizin bilime ve akılcı düşünceye
duyduğu ihtiyaç göz önüne alındığında How It Works gibi bir derginin,
daha fazlasını bilmek isteyen, bunun da fazlasını merak eden zeki insanımız
için harika bir kaynak olacağını düşünüyoruz.
6,5 yıl önce Popular Science dergisini Türkiye’de yayınlamaya
başladığımızda ülkemiz
insanının merak duygusu en büyük güvencemizdi. Zaman bizi yanıltmadı ve
Popular Science, gerek kâğıtta gerekse dijitalde Türkiye’nin en çok okunan
yayınlarından biri oldu. Bu başarı öyküsünden aldığımız cesaret, bizi daha
başka neler yapabiliriz sorusuyla baş başa bıraktı. Şu an ilk sayısını okumakta
olduğunuz How It Works dergisi ise bu sorunun cevabı olarak ortaya çıktı.
Sizi yeni bir arkadaşla tanıştırdığımız için çok mutluyuz. Bu arkadaş size yeni
boyutların kapılarını aralayacak, dünyadan hatta çok daha uzaklardan ilginç
haberler getirecek, şaşırtacak ve bilginize bilgi katacak. Dahası tüm bunları
yaparken sizi hiç sıkmayacağı gibi, zamanın nasıl geçtiğini de unutturacak.
Kısa bir süre sonra siz de fark edeceksiniz, How It Works en iyi
arkadaşlarınızdan biri olacak…
BİZE YAZIN
okur@howitworks.com.tr
howitworksturkiye
ÖDÜLLÜ ANKET @howitworksturkiye
ÖNERİLERİNİZ BİZİM İÇİN howitworks.com.tr
ÇOK ÖNEMLİ! Şahin Ekşioğlu
Sayfa 93 Yayın Yönetmeni
KATEGORİ BAŞLIKLARI
BİLİM
Çağdaş dünyanın
dikkat çeken bilimsel
uygulamaları
TARİH
Geçmişte yaşanan ÇEVRE
pek çok gizeme dair Gezegenimizin doğası
cevaplar mercek altında
TEKNOLOJİ
Modern mühendisliğin UZAY
sunduğu en harika
olanaklar ve icatlar Güneş sistemi içindeki
keşiflerden derin
uzaya...
ULAŞIM
Kara, hava ve deniz
yolculuklarındaki
en yeni gelişmeler
How It Works 003
İÇİNDEKİLER SAYI: 01/Kasım 2018
BİLİM ULAŞIM
66 Hidrojen Elektriğe Karşı
30 Zihin Oyunları
Fosil yakıtların üzerindeki
Beynimiz aynı anda milyonlarca 14
güneş batıyor. Alternatif
veriyi işliyor. Arada hatalar da
yakıtları mercek altına aldık.
olmuyor değil. Makinelerin
36 Vücudunuz kaç yaşında
72 Zırhlı Muharebenin
Geleceği
Yükselişi
38 Nükleer Reaktörün
74 Dünyanın En büyük
Içinde
Yolcu Uçağı
40 Mikroskobun Altındaki
Dünyalar TARİH
42 60 sn’de Izafiyet Teorisi
76 Da Vinci’nin Dehası
43 Peynir Böyle Yapılıyor Hem sanatçı hem bilim insanı
bu olağanüstü dehanın zihnine
ÇEVRE yakından bakın. 38
82 Ipek Yolu Nükleer
44 İklimsel Değişim
Yanılgıları
Reaktörün
İçinde
Küresel ısınma ve değişen
54
iklimlerle ilgili en yaygın 11
yanılgıyı açıklıyoruz. Uzay’daki
Geleceğiniz
52 Balarılarının Sırları
UZAY
54 Uzaydaki Geleceğiniz
Dünya bizim evimiz fakat acil
durumlar için bir B planı hiç
fena olmaz.
Sayfa 93
86 Kendin Yap
Evde yapabileceğiniz harika
90 Soru&Cevap projeler
Şimşek
Fırtına bulutlarındaki su damlacıklarıyla buz zerreleri
arasındaki çarpışmalar güçlü bir elektriksel alan
oluşturur, bu da atomları ayrıştırır. Artı yüklü protonlar
bulutun üstüne, eksi yüklü elektronlar ise bulutun altına
gider. En sonunda yük o kadar artar ki elektronlar
bulutun içindeki protonlara ya da artı yüklü toprağa
doğru bir anda akarak şimşek çakmasını meydana
getirir.
Biyoışır fitoplankton
Fitoplanktonların farklı türleri ışık
üretir ama bunlardan en yaygınları
dinoflagellatlardır. Sudaki avcı
hayvanların hareketi bir kimyasal
tepkimeyi tetikler ve lusiferin adlı
proteinin parlak mavi ışık
saçmasına neden olur. Bu olayın,
avcı hayvanlara karşı bir savunma
yöntemi olduğu düşünülüyor.
Işık sütunları
Gün içinde, üst atmosferdeki düz buz
kristalleri bazen Güneş’in ışınlarını
yansıtarak “Güneş sütunu” denen görüntüyü
oluşturur. Ne var ki sıcaklıklar sıfırın altına
düşünce bu buz kristalleri bazen yeryüzüne
daha yakın oluşur. Burada da evlerden ve
sokak lambalarından gelen ışığı kırarak ışık
sütunları oluştururlar.
Ateşböcekleri
Ateşböceğinin karnındaki hücreler lusiferin ve adenozin trifosfat
kimyasallarının yanı sıra lusiferaz enzimini barındırır. Bu
maddeler, böceğin karnındaki bir tüpten hücrelere sağlanan
oksijenle karışınca ışık yayar. Böcek, sinir hücrelerini ya da
oksijen akışını kullanarak ışığını yakıp söndürebilir. Genç
ateşböceği larvalarında bu ışık, avcı hayvanları böceğin toksik
kimyasallar içerdiğine dair uyarır. Yetişkin ateşböcekleriyse eş
seçerken bu ışıkları kullanır.
Kandil böceği
Kandil böcekleri de biyoışır böceklerdir ve
tıpkı ateşböcekleri gibi ışık üretir. Türün
yalnızca dişileri ışık saçabilir ve bunu, uçan
erkeklerin ilgisini çekip onlarla çiftleşmek
için kullanırlar.
Mercan resiflerinin
yok oluşuyla mücadele
Mercan resiflerini strese sokan etmenler
doğal ve insan kaynaklı olarak ikiye ayrılıyor.
Mercan resiflerini korumanın yolu, hasarı
Sağlıklı bir mercan
ÇEVRE resifi, balıkları, sınırlamaktan, etkin yönetim taktiklerini
Küresel gerilemeye
kabukluları ve içinde kullanmaktan ve okyanus ekosistemlerini
yaşayan diğer
korumak amacıyla toplulukları işe dâhil
canlıları destekliyor
etmekten geçiyor.
resifi toplulukları
milyon yıl sürebiliyor. O yüzden herhangi bir
hasarın ya da yok oluşun etkisi muazzam
olabilir. Trol avcılığı, patlayıcıyla balık avlama,
S
on 30 yılda gezegenimizdeki mercan hayatta kalma öykülerinin ardındaki teorileri
çiftlikleri kurmak ve genç mercanları, çöküş
resiflerinin yaklaşık %50’si yok olduysa kısa süre önce yaptığı basın açıklamasında
halindeki resiflere nakletmek.
da, yeni tarihli araştırmalar manzaranın açıkladı. “Konumları hayatta kalmaya daha
o kadar da karamsar olmayabileceğini müsait olduğu için olabilir. Söz gelimi mercan,
gösteriyor. Bütün şartlar aleyhlerine görünse kasırgaların rotasının üstünde olmayan daha
de bazı mercan gruplarının, varlıklarını tehdit derin sularda yer alabilir. Mercan toplulukları
eden değişimlerden kaçtığı, onlara direnç kendilerini daha dayanıklı ve zarara karşı
gösterdiği ya da kendilerini yeniden dirençli kılan biyolojik ya da ekolojik özelliklere
toparladığı, bilim insanları tarafından sahip de olabilir. Bir diğer olasılık da resiflerin
kanıtlandı. Bu dayanıklı ekosistemler, daha hızlı toparlanmasını mümkün kılan
diğerlerini ortadan kaldıran felaketlere, ekolojik süreçlerin iş başında olması.”
örneğin ağarmaya, kasırgalara ve mercan yiyen Mercan resifleri dünyanın her yerinde
denizyıldızlarına başarıyla göğüs gerdi. büyük kayıplar verse de, dayanıklı olan
Çalışmanın yazarı ve Newcastle konumların, ölüm tehlikesiyle karşı karşıya Büyük Bariyer Resifi dünyanın en büyük mercan resifi ve
dünyanın en büyük biyoçeşitliliğe sahip habitatlarından biri.
Üniversitesinde Avrupa Araştırma Konseyi olan bölgelerin nasıl korunacağına ışık tutacağı
araştırmacısı olan Dr. James Guest, bu sıra dışı umuluyor.
/epsilonyayinevi
www.epsilonyayinevi.com online alışverişin yeni adresi
BİLİM
Çıplak ayakla
gezmenin
faydaları
Yeni bir araştırmaya göre
ayağımıza giydiklerimiz
motor becerilerinin Çocukların fiziksel gelişimi için, çıplak ayakla
oyun oynamak çok önemli.
gelişimini etkileyebiliyor
A
raştırmacılar, ayakları çıplak olarak daha Western Cape (Batı Kap) bölgesindeki çocuklar Bu farkın konumdan (örneğin kapalı spor
çok zaman geçiren çocukların sürekli genelde çıplak ayakla geziyorlar, oysa Alman salonu) ya da kullanılan ayakkabıların
ayakkabı giyenlere kıyasla zıplama ve çocuklar kentsel bölgelerde yaşıyor ve çoğu türünden kaynaklanabileceği düşünülüyor.
denge konusunda daha iyi olduğunu ortaya zaman ayakkabıyla dolaşıyorlar. Almanya’daki Jena Üniversitesinden Profesör
çıkardı. İki bölgedeki araştırma ekipleri, çocukların Astrid Zech bu bulguların önemini şöyle
Giderek artan sayıda kanıt, ayakkabıların dengesini, depar atma becerisini ve durdukları açıkladı: “Beden eğitimi derslerinin, egzersiz ve
doğal hareketlerimizi etkilediğini gösteriyor. yerden ne kadar ileri sıçrayabildiklerini spor programlarının ve temel motor
Ama bu, biyomedikal değişikliklerin motor araştırdı. Ayakkabısız gezen çocuklar tüm yaş becerilerini geliştirmeyi amaçlayan eğlence
becerisi üstünde etkisi olup olmadığını gruplarında denge ve sıçrama testlerinde çok aktivitelerinin çıplak ayakla yapılması daha
inceleyen ilk araştırmaydı. Çalışmada yaşları büyük fark attıysa da, farkın en bariz olduğu faydalı olabilir. Anne babalar da çocuklarının
altı ile 18 arasında değişen toplam 810 adet grup 6-10 yaş arası çocuklardı. Ne var ki depar evde çıplak ayakla zaman geçirmesini teşvik
Güney Afrikalı ve Alman çocuk incelendi. Kırsal testinde ayakkabılı çocuklar daha başarılı oldu. edebilirler.”
1 BU AY
ÖĞRENDİĞİMİZ
İLGİNÇ BİLGİ
Akıllı telefon 2
bağımlılığı yalnızlığı
ve kaygıyı artırıyor
Akıllı telefonların sosyal yaşamımızı
iyileştirdiğini zannedebilirsiniz ama ABD’deki
San Francisco Eyalet Üniversitesinden
bilim insanları, aşırıya kaçan akıllı telefon
kullanımının sosyal bağlantılarımızı
olumsuz yönde etkilediğini ortaya koyuyor.
Araştırmacılar sosyal medya bağımlılarının
anksiyete bozukluğu, depresyon ve yalnızlığa
daha meyilli olduğunu da buldular.
10
Grafenli çiviler
7 bakterileri öldürebiliyor
Proteinler Isveç’teki Chalmers Teknoloji Üniversitesinden
diş çürüklerini bir ekip, implantları incecik bir grafen pulu
BİR ROBOT
İŞİNİZİ YAPABİLİR Mİ?
BİLGİSAYARLAR
KENDİ BAŞINA
DÜŞÜNEBİLİR Mİ?
apay zekâ (YZ) denince birçoğumuzun yapabildiklerinin büyük bir aralığını temsil benzemiyor çünkü bunlara bir şeyi nasıl
Bilgisayarlı
görüş
Makineler veri
işlemeyi
kolaylaştırmak için
genelde görsel
© Thinkstock; Shutterstock
Yapay sinapslar
Yapay sinir ağları sayısal
değer biçiminde sinyaller
göndererek iletişim
kuruyor.
How It Works | 015
TEKNOLOJİ
YZ’nin
zekânın meyvelerini topluyoruz. Microsoft’un elimizdeki buna en benzer şey. Bu YZ, dünyanın
Cortana’sından Google ve Facebook’un mega en büyük Go oyuncusu Lee Sedol’u yenilgiye
hizmetlerine kadar, hepsinin arkasında bize
internette kılavuzluk eden bu akıllı programlar
uğratmak için derin sinir ağlarını kullandı. Bu,
yapay zekâ tarihinde bir dönüm noktası kabul
yükselişi
çalışıyor. Bu programlar ilgi alanlarımızı, neyi ediliyor zira Go oyununda kentilyonlarca hamle Yapay zekâlar işe dipten
sevip sevmediğimizi öğreniyor, reklamlarını ve olasılığı var ve bunların tümünü bir bilgisayara başlayıp bir anda yükselerek
şampiyonları yenen
tavsiyelerini hepimize göre ayarlıyor. Bu çok programlamak olanaksız. Onun yerine, AlphaGo makinelere dönüştüler.
akıllıca. Fakat yapabildikleri onca şeye karşılık, zeki olmak için tasarlandı. Kendine karşı
bunlar hâlâ bizim “dar YZ” dediğimiz şeyler. Yani, defalarca Go oynayıp kendi hatalarından ders 1936
tek bir görevi yerine getirmede bir insanın hiçbir çıkardı ve milyonlarca oyun alıştırması yaptıktan Ingiliz matematikçi
zaman olamayacağı kadar iyiler ama başka hiçbir sonra bir şampiyonla karşı karşıya geldi. Kazandı Alan Turing,
günümüzde bilgisayar
şey yapamıyorlar. da. bilimlerinin temeli
Yapay zekâ serüveninin bir sonraki aşaması, AlphaGo’nun muazzam bir potansiyeli var. sayılan “Evrensel
genel amaçlı YZ’yi yaratmak. İşlerin çok heyecanlı Yaratıcıları, programın becerilerini sağlık Makine” konulu
makinesini yayımladı.
ya da feci korkunç olduğu nokta da işte burası uzmanlarının emrine sunmayı, böylece YZ’nin
(kime sorduğunuza göre değişiyor). Genel amaçlı yaşam kurtarmaya yardımcı olmasını
yapay zekâ insan düzeyindeki zekâya günümüz umuyorlar. Dahası, AlphaGo’nun zengin öğrenme
YZ sistemlerinden çok daha yakın olacak çünkü yöntemi daha nice akıllı makinenin temeli
farklı problemleri öğrenip çözebilecek ve farklı olabilir.
görevlerin altından kalkabilecek. Şu anda bu düşe Bugünkü teknolojiyle bu çok yararlı ama kısıtlı 1950
Alan Turing insan
ulaşmaktan hâlâ çok uzağız ama Google YZ, yapabildiklerimizin en iyisi. Fakat genel zekâsıyla makine
DeepMind’ın AlphaGo ürünü şu an için amaçlı YZ’den insan düzeyinde zekâya zekâsını karşılaştırmak
için bir “taklit oyunu”
fikrini ortaya attı.
Günümüzde buna
Makineler nasıl öğreniyor Turing Testi diyoruz.
geçeceğimiz için, gitgide daha güçlü labirentten kaçmaksa normal bir bilgisayar doğru
bilgisayarlara gereksinim duyacağız ve henüz
insan beyninin işlem gücüne kafa tutabilecek bir
yolu bulup kaçana dek yolları teker teker
deneyecektir. Fakat bir kuantum bilgisayarı
Quick, Draw!
Sinir ağlarının ve makine öğreniminin gücünden
şey icat edemedik. bütün yolları aynı anda deneyebiliyor. Bu da çok yararlanan kod yazarları ve tasarımcılar,
Ama bu güçlüğe meydan okumasaydık insan daha hızlı ve güçlü olduğu anlamına geliyor. Bu, Google’ın YZ temelli web deneyleri için bir yığın
yaratıcı program geliştirdiler. Bunlardan biri, bir
olamazdık ve şu anda bile bilim insanları son sofistike bir yapay zekâyla bir araya getirildiğinde insan piyanistle anında doğaçlama düet
derece güçlü olma potansiyeline sahip yepyeni kuantum bilgisayarlarının insan beynininkine yapabiliyor! Ama bunların belki de en eğlenceli
bilgisayarlar üzerinde çalışıyor. Kuantum denk, hatta belki de daha büyük bir güç elde olanı Quick, Draw! adındaki program. Program,
en anlaşılmaz karalamalarınızın bile ne
bilgisayarı denen bu aygıtlar, doğanın “tekinsiz” edebileceğini gösteriyor. Kuantum hesaplama olduğunu doğru olarak tahmin edebiliyor.
özelliklerinden faydalanarak şaşırtıcı biçimlerde labirentinin dışında bizi nelerin beklediğini hayal Oyunu oynarken, size sözcüklerle anlatılan
iş görüyor. Kuantum bilgisayarlarının hesaplama bile edemiyoruz. Kendi bilişsel becerilerimizi bir nesneyi çizmeniz için 20 saniye tanınıyor.
Ardından sinir ağı, sizin alelacele yaptığınız
yapma hızı dudak uçuklatıyor. aşan bir süper zekâ bile yaratabiliriz. Bu kulağa karalamalara bakarak bunun ne olduğunu
Sıradan bir bilgisayarla bir kuantum hem heyecanlı hem de korkutucu geliyor ama bu tahmin etmeye çalışıyor. Şekilleri tanımlamak
bilgisayarını karşılaştırmanın iyi bir yolu, bir olası gelecek konusunda çok da endişe etmeye bizim için kolay olsa da aynısı bilgisayarlar için
söylenemez. Beş farklı kişi gergedanı beş farklı
labirentin ortasını düşünmek. Amaç bu gerek yok. Elbette yapay zekâları dikkatli biçimde şekilde çizer, o yüzden Quick, Draw! hepsini
tanımayı öğrenmek zorunda. Bunu da
Cümle kurmak Anlam belirleme kataloglanmış çizimlerin bir koleksiyonunu
Fonemler düzenlenince yazılım cümleyi Öğrenme kısmı işte burada devreye kullanıp kendini eğiterek, belli bir çizimde
oluşturuyor. En doğru tahminde bulunmak için, giriyor. Bağlama göre, cümleyi birden hepimizin kullandığı ortak özellikleri tanımayı
sözcükleri bir zincirin halkaları gibi art arda farklı biçimde yorumlamak olanaklı öğrenerek yapıyor.
diziyor ve en olası sözcük sırasını bulmak için olabilir. Program, isteğinizi yanlış
istatistiksel analizden yararlanıyor. yorumlasa bile, hatalarından ders
çıkarabilmek için bu veriyi saklıyor. Quick, Draw!
Oyununu
quickdraw.
Bana Taksi withgoogle.com
%40 adresinden
oynayabilirsiniz.
Bir Çağır
Yapay asistanlar
Durağı Durak ara,
ara, taksiyi YA taksi çağır
Akıllı sanal asistanlar çağır DA
YZ ile hayatlarımızı nasıl
kolaylaştırıyor?
Mesafe: Mesafe:
4km 5km
Taksi çağırmak
Program neyi talep ettiğinizden
emin olunca daha geniş bir
ağda arama yapmaya
Radyo dalgaları başlayabiliyor. Talebinizde
En iyi sanal asistanlar ses anahtar sözcükler kullanarak
tanıma yazılımlarıyla aramayı gereksinimlerinize
donatılıyor. Bu sistemde göre uyarlayabiliyorsunuz.
bir ses yakalama aygıtı, Ardından asistan isteğinizi
konuşmanızın ses yerine getiriyor.
dalgalarını kaydediyor.
Ardından bunlar buluta
yollanıyor ve dalgalar
çözümlenerek fonemlere
(ses birimlerine)
dönüştürülüyor. HIW Taksi
yolda
Kılavuz
1.8m Valkyrie uzay keşiflerinde öncülük
etmek, ortamları insanlara
Görüş açısı
Valkyrie’nin kafasındaki
kameralara ek olarak gövdesinde,
kollarının ön kısmında, dizlerinde
ve ayaklarında da kameraları var.
90cm
Basitleştirilmiş eller
Üç parmak ve bir başparmak, Asimo
bilek hareketlerine izin veren
aktüatörlere bağlı.
1.3m
Marifetli eller
Bilek ve parmaklardaki
yüksek hareket düzeyi,
ASIMO’nun bardağa su
60cm doldurmasına ve
taşımasına izin veriyor.
İnsan boyutlu
Robotun bir versiyonu 188
cm uzunlukta ve 136 kg
ağırlıkta, yani ortalama
astronottan biraz iri.
Hünerli parmaklar
ASIMO’nun parmakları
hassas hareketler
yapabiliyor ve dokunduğu Koşan adam
nesnenin sertliğini Gelişmiş iki ayaklı robotik
30cm anlayabiliyor. teknolojisi sayesinde saatte 9
km’yi bulan hızlarda
koşabiliyor, futbol topunu
Denge gösterisi Dâhili zekâ tekmeleyebiliyor ve
Bilgisayar bilimcileri Yapay zekâ, ASIMO’nun basamaklardan tırmanabiliyor.
Valyrie’ye farklı yüzeylerdeki hareketlerine yardımcı
engebeleri aşmayı öğretiyor. oluyor ve yeni bilgiler
öğrenmesini sağlıyor.
Bilinci ölçmek
Birçok bilim insanı için yapay zekânın nihai amacı, bilgi edinmeye bayılıyor. Mary kendisi hiç renk
bilinci yaratmak. Ama yarattığımız şey gerçekten mi görmemiş ama hayal edebileceğiniz her tonla ilgili
bilinçli yoksa öyle mi davranıyor, bunu nasıl tüm teknik ayrıntıları biliyor. Bir gün Mary’nin
bileceğiz? Bu hâlâ yanıtını bulmaya çalıştığımız bir odasının kapısı açılıyor ve Mary dışarı çıktığında
soru ve felsefeciler bunun neden böyle zor olduğunu dünyayı ilk kez renkli olarak görüyor. Şimdi, renk
anlatmak için düşünce deneylerinden yararlanıyor. hakkında her şeyi bilen Mary bunu yeni bir şey olarak
YZ konusunda en ünlü deneylerden biri de Mary’nin mı deneyimler? Yoksa renge dair her şeyi bildiği için
Odası adında. sıradan bir şey olarak mı görür? Rengi görmenin renk
Şimdi şöyle bir varsayımsal senaryo düşleyelim. hakkında bilgi edinmekten farklı olacağı bariz. Ama
Mary siyah beyaz bir odada yaşıyor. Odadan hiç öyleyse, beynimizi bire bir taklit eden bir bilgisayar
çıkmamış ve hatta bilgisayarı bile siyah beyaz. Fakat inşa etmekle bilinçli bir makine yaratmış
Mary’nin çok şiddetli bir tutkusu var. Renk hakkında olmayabiliriz.
2014
Eugene Goostman adlı bir
program, makine “zekâsını”
ölçen Turing testinin bir Cosmo NAO
çeşitlemesini başarıyla Bu küçük eşlikçi robot Bu küçük insansı robot © NASA, Honda Robotics; SoftBank Robotics; WIKI/ Jahooly
geçti. karakter sahibi ve kişiliğini 58 cm yükseklikte ama
YZ ile zenginleştiriyor. şirin ve dost canlısı bir
Çevresiyle etkileşime arkadaş olarak
2016 giriyor, oyun oynuyor, tasarlanmış. Tıpkı daha
Google DeepMind’ın AlphaGo’su, sinirleniyor. Hepsi de büyük insansı akrabaları
Go oyununun büyük ustası Lee robotik ve makine öğrenimi gibi yürüyüp etrafını
Sedol’u yendi. IBM’in Deep sayesinde. algılayabiliyor.
Blue’sundan farklı olarka,
AlphaGo tüm mümkün
hamlelerin bilgisayara
programlandığı bir “kaba
güç” yaklaşımı
kullanamıyor. Onun
yerine, kendi kazanma Sphero BB-8 Droid
stratejisini geliştirene Uzaklardaki bir galakside bulunan droid kadar zeki olmasa
kadar makine öğrenimi da, Sphero’nun ürettiği BB-8 akıllı bir küre. Uygulama
yöntemiyle kendi aracılığıyla kullanılsa da, özerk davranabiliyor ve kişiliğini
kendine milyonlarca maç sizinle kurduğu etkileşim sayesinde geliştirebiliyor.
oynayıp alıştırma yapıyor.
bir ekip üyesi, ister insan olsun ister başka bir şey, kavuşabilecek miyiz? YZ’nin karşısındaki nihai kadar fark var; o yüzden de bilinci ölçmek için
her grubun yararınadır. Bu amaç doğrultusunda, sınav bu olurdu ve böyle bir sınavı hazırlamak da Turing Testi’ni kullanmamız olası görünmüyor.
YZ pek yakında aralarında iletişimin, ticari tıpkı bilinçli bir şey mi yoksa bilinçli gibi Bu da üstesinden gelmemiz gereken bir diğer
havacılığın, tıbbın ve ileride askeri savunma ile davranan bir şey mi yarattığımız sorusuna yanıt güçlük zira bilinç sahibi bir varlık yaratıp
uzay keşfinin de bulunduğu birçok sektörde bulmak kadar zor. yaratmadığımızı nasıl belirleyebileceğimizi
bizimle omuz omuza çalışıp yardım edebilir. Düşünen bilgisayar alanının büyük öncüsü bilmiyoruz.
Hatta YZ o kadar yararlı olabilir ki, işimizi Alan Turing, bundan yarım yüzyılı aşkın süre Gerçekte, gelecekteki makine dostlarımızı
bizden çok daha verimli yapıp bazılarımızın önce, günümüzde yapay zekâyı ölçmede hâlâ yaratsak bile, onların gerçekten bilinçli olup
yerine geçebilir. Buna siz de dâhilsiniz. Kim bilir, mihenk taşı olarak kullanılan bir test tasarladı. olmadıklarını asla bilemeyebiliriz. Fakat aradaki
belki gelecekte tümüyle akıllı makinelerin Turing Testi, temelde, bir grup jürinin bir farkı anlayamayacağımız kadar bize benzer
araştırdığı, yazdığı ve kontrol ettiği bir How It bilgisayar ağı üzerinden bir insanla ya da olduktan sonra fark eder mi? Şunu rahatlıkla
Works dergisini okuyor olacaksınız. Birçok bilgisayar programıyla konuşması üzerine söyleyebiliriz. Yapay “yaşam” yaratmayı
uzman, yapay zekânın yükselişinin birçok kurulu. Testin bir varyasyonunda, jüridekilerden başardığımızda, bugün bildiğimizden çok farklı
çalışma alanında büyük değişiklikleri en az %30’u, beş dakikalık bir sohbetin ardından bir dünya bulacak karşısında. Evi olarak bildiği
beraberinde getireceğini söylüyor. Ama o nihai karşısındaki bilgisayar programının gerçek bir gelecek, birçok işin ve toplumun önemli
soruya gelindiğinde her kafadan farklı ses insan olduğuna ikna olursa yapay zekâ “zeki” konumlarının makineler tarafından yönetildiği
yükseliyor: Acaba bilinçli bir YZ üretebilecek kabul ediliyor. bir yer olacak. Belki de YZ gerçekten bizi
miyiz? Çok etkileyici bir durum ama bunu 2014 yönetecek ama sandığımız şekilde değil. Yapay
Günümüzde Cozmo gibi akıllı ve şirin yılında Eugene Goostman adındaki program zekâ çağı çoktan başladı ve bu alandaki
dostlarımız var. Oyun oynamaya bayılan ufacık başardı ve insan jürilerin %33’ünü, kendisinin 13 ilerlemelerin hızlanmasından başka hiçbir şey
bir robot bu. Kazanınca seviniyor, kaybedince yaşında bir erkek çocuğu olduğuna inandırdı. görmeyeceğiz. Merak edilen tek şey, bu gelişimin
ağlıyor ve tüm bu sırada son derece tatlı olmayı Fakat zeki olmakla bilinçli olmak arasında dağlar bizleri nasıl etkileyeceği.
sürdürüyor. İyi bir başlangıç ama ileride bir gün
gerçekten his sahibi dostlarımız olacak mı? Kendi
başına düşünebilen, kendi inisiyatifini kullanarak “Akıllı sayılan bir robot, bilinçli
gerçeklerin farkına varabilen ve “Düşünüyorum,
öyleyse varım!” diyen bir yapay zekâya olmayabilir”
GÜVENLİ
YAPTIĞINIZ
HER ŞEYİ
Fabrika işçisi
Becerikli bir robot kolu ya da insansı
robotu yapay zekâyla donatarak, şirketler YZ DAHA İYİ
YAPABİLİYOR.
makinelere farklı görevleri yaptırabilir.
Özelleşmiş donanımları kullanmaya
gelene kadar işçiler daha bir süre
güvende olacak gibi görünüyor.
RİSKLİ
GERÇEK HAYATTAN
S
tar Wars serisi “çok eski zamanlarda, çok
uzaklarda bir galakside” geçse de, George
Lucas’ın evreni film üzerinde gördüğümüz en
ileri teknolojilerden bazılarını barındırıyor. Kendimize
ait bir BB-8’i hepimiz isteriz ve ışın kılıçları da herkesin
hayalini kurduğu silah olmayı sürdürüyor.
Birçok şirket, filmlerde gördüğümüz droidlere,
hologramlara ve lazer silahlarına çok benzer yeni
icatlar peşinde koşuyor. Bu heyecan verici gelişmeler
filmlerdeki teknolojinin gerçekliğe dönüşmesine az
kaldığının müjdecisi.
Biyonik uzuvlar, protez alanını hızla geliştiriyor.
Lazer silahları savaşın cephesini değiştirebilir ve
hologramlar tüm iletişim alanında çığır açabilir. Fakat
bu icatların tümü de Star Wars’ta gördüklerimizi
andırmıyor. Söz gelimi, çekici ışın gerçek hayatta daha
küçük olacak ve uzay gemilerini yakalamak değil de
cerrahlar tarafından ameliyatlarda kullanılacak. Bu
makalede, Star Wars filmlerinde gördüğünüz gerçek
teknolojileri okuyacaksınız.
Dalgaların frekansı
insanların işitemeyeceği yapıldı. Ultrasonik dalgalar hoparlörden
40 KHz olarak geçirilerek akustik hologram üretiliyor
ayarlanıyor. ve dalgaların yoğunluğu, bunların
nesneleri hareket ettirmesine izin
veriyor. Ancak bu “çekici ışın” Millenium
Hoparlörler Falcon gibi büyük nesneleri değil, boyu
64 adet minyatür hoparlör, ancak birkaç milimetrelik şeyleri
yüksek genlikli ses dalgısı hareket ettirmeyi amaçlıyor. Bu ultrason
üretiyor. teknolojisi ileride tıpta büyük rol
oynayabilir, mikrocerrahi araçlarının
vücutta kesi yapmadan kullanılmasına
ya da ilaçların vücudun belli bir
noktasına taşınmasına yarayabilir.
DROIDLER
Kubbe biçimli
başın vücudun her
yanında serbestçe
BB-8 nasıl Star Wars
dolaşmasını
sağlayan manyetik
çalışıyor? droidleri
YZ, akıllı robot rulmanları var. Popüler droidin iç
işleyişine ilişkin birçok
Star Wars evreninin
droid sınıfları:
alanında bizi ne kadar fan teorisi var
1 3. SINIF
Protokol
5 C-3PO’nun bir zamanlar
dediği gibi, bu droidlerin
uzmanlık alanı
“insan-siborg ilişkileri”.
Genelde yardımcı olarak
1 AEODRS 2 DA VINCI CERRAHİ 3 PEPPER 4 KUKA KR 5 NASA CURIOSITY kullanılıyorlar.
Bomba imha robotu SİSTEMİ Duygu okuyucu 1000 TITAN MARS KEŞİF ARACI
Küçük, sağlam ve Robotik cerrahi En gelişmiş robotlardan Robot kol Robot kâşif
insansız bu robot, asistanı biri olan insansı Pepper, Bu aygıtlar 1 tonu bulan Kızıl Gezegen’in keşfinde
bombaları güvenli Insan elinden daha arkadaş olmak için ağırlıkları kaldırıp büyük rol oynayan bu robot,
biçimde etkisiz hale hareketli elleri sayesinde tasarlanmış. Insanlarla yükleyecek kadar Dünya’ya fotoğraf yolluyor
getirip taşıyabiliyor. Bir bu robot, cerrahların normal biçimde etkileşim kuvvetli ve genelde ve kendi içindeki
askerin sırt çantasına hassas operasyonlar kurup duyguları yüz otomobil üretiminde laboratuvarda Mars’tan
rahatça sığabilen araç, yapmasını sağlıyor. ifadesinden okuyabiliyor. kullanılıyor. topladığı kaya numunelerini 4. SINIF
hayat kurtarıyor. analiz edebiliyor. Savaşçı
Savaş droidleri galaksideki
pis işleri yapıyor ve
güvenlik robotundan ve
İLERİ BİYONİK askerden ödül avcısına
kadar türleri var.
Star Wars filmlerinde hem Anakin hem de Elektronik aygıt ön kolda, geriye kalan sinir
Luke, yaptıkları ışın kılıcı düellolarında sağ uçlarına bağlanıyor ve böylece elin doğal
ellerini yitirdikleri için biyonik uzuvlar hareketlerini yeniden oluşturabiliyor.
taşıyorlar. Newcastle Üniversitesince Parmak ucu algılayıcıları, kullanıcının sıcak
yürütülen yeni bir araştırma projesi, ve soğuk, sert ve yumuşak arasındaki farkı
uzuvlarını kaybedenler için biyonik el anlamasını; gözlük, top ya da meyve gibi
üretiyor. Mevcut uzuv protezleri genelde nesneleri kırmadan ya da düşürmeden
“fiş ve priz” tarzında ve kullanıcının belli tutabilmesini sağlıyor. Beyin ile el 5. SINIF
kasları kullanmayı öğrenmesini arasındaki iki yönlü iletişim gerçek zamanlı Işçi
gerektiriyor. Bu yeni teknoloji, yapay oluyor ve tıpkı doğal bir uzuvdaki gibi içalgı Bunlar temizlik ve bakım
uzuvların tıpkı gerçek bir el gibi, hem (propriyosepsiyon) yani vücudun uzvun gibi işlerde, özellikle de lav
basıncı hem de sıcaklığı algılamasını konumunu algılaması gerçekleşiyor. Dr Kianoush Nazarpour’un tasarladığı gezegeni Mustafar gibi
mümkün kılıyor. duyarlılığı artırılmış biyonik el tehlikeli yerlerde
kullanılıyor.
KARA KIZAKLARI
Havada duran araçlarla
Tatooine tarzı yolculuk UZMANLARA SORUN
Aero-X, Luke Skywalker’ın kara kızağını Hava bisikletine ilişkin ayrıntılı bilgi
(landspeeder) andıran yepyeni ve coşku verici edinmek için Aerofex’le konuştuk
bir icat. Iki kişilik aygıt tıpkı bir motosiklet gibi
kullanılıyor. Arama kurtarma operasyonlarının Aero-X nasıl çalışıyor? dayanılacak gibi değil. Manyetik levitasyon da
Aero-X motosikletin tekerlekleri gibi arka arkaya etkili ama hem çok enerji gerektiriyor hem de
yanı sıra çiftçilik ve hayvancılık düşünülerek ama yere paralel olacak biçimde duran iki adet yüzeyin özel olarak hazırlanmasını. O yüzden bizim
tasarlanmış. Malloy Aeronautics’in Hoverbike’ı fan kullanıyor. Bu düzenek aracı havalandırıyor, amaçlarımız için uygun değil.
da ona benzer bir başka ürün. Çok iddialı olan ileri itiyor ve pilotun bisiklet üstündeymişçesine
denge sağlayıp uçmasına izin veriyor. Bu teknolojiyi başka araçlarda ya da makinelerde
bu projenin 3.000 metreyi bulan irtifada kullanmak olanaklı mı?
havada durabilmesi bekleniyor. Hoverbike, Nasıl kullanılacak? Şu anda ürün ilaçlama için daha küçük, robotik bir
konsolundan gelen komutları motorlara iletmek Daha çok alçak irtifalı ve iş amaçlı olarak. Örneğin versiyonunu geliştiriyoruz. Su üstünde yol alması
çiftçilik, boru hattı ve tren rayı kontrolü ya da için de benzer bir alet geliştirmemiz talep edildi.
için elektrik sinyalleri kullanan bir telli uçuş patlamamış mühimmatların etkisiz hale getirilmesi Dronların büyüdükçe daha güvenli olması için
sistemine sahip olacak. Iki araç da uçmak için gibi özel görevler. Eğlence ve hava yarışları için de Aero-X teknolojisine başvurulacağını düşünüyoruz.
pervane kullansa da, başka teknolojileri çok popüler olacak.
Star Wars’taki kara kızağından ne farkı var?
kullanan tasarımlar da var. Manyetik levitasyon Neden Aero-X tasarımında rotor bıçakları Kara kızağı, motorunu durdursanız bile havada
ya da maglev daha şimdiden bir dizi ülkede tren kullandınız? asılı kalıyor. Aero-X’in ise havalanması için
raylarında kullanılıyor ve zemine yerleştirilen Araç kanalların içinde rotor bıçakları kullanıyor pilotunun olması lazım. Onun dışında pek bir farkı
çünkü bunlar kaldırma kuvveti oluşturmada çok yok.
güçlü elektromıknatıslar aracı yukarı iterek etkili. Rotorlar davranışı çok iyi bilinen, güvenilir
düşük sürtünmeyle gitmesini sağlıyor. bir teknoloji. Kanalların içindeyken güvenliler ve Havada duran araçların geleceğini nasıl
aşağı sapan hava akımı kontrol edilebiliyor. görüyorsunuz?
Malloy Aeronautics’in Yerden 4,5 metre kadar yüksekte hareket eden
Hoverbike’ı dünyanın Rotor bıçakları havada duran araçlar için en iyi yepyeni bir araç sınıfı göreceğiz. Bunlar otomobile
ilk uçan motosikleti teknoloji mi? Diğer teknolojileri de araştırıyor benzemeye başlayacak ve yüzeye yakın taşımaya
olarak tanımlanıyor. musunuz? yeni bir katman getirecekler. Ilk başta devriyeler
Diğer havada durma teknolojilerini de düşündük ve acil durumlar için kullanılacak, sonra taksi
ama hepsinin dezavantajları var. Jet motorları hizmetlerine ve yolcu taşımaya yayılacaklar.
geçmişte denendi ama çıkardıkları gürültü ve Otomobilleri ortadan kaldırmak yerine, onların
akımın aşağı sapması, düşük irtifalarda eksiklerini giderecekler.
Kontrol
Aero-X’i kullanmayı
“Aero-X eğlence ve
öğrenmek yalnızca bir hafta
sürüyor. Ek güvenlik için
hava yarışları için
isteğe bağlı hava yastıkları
ve bir de devrilme önleyici
çok popüler
Aero-X olacak.”
© Disney; Newcastle University; 2016 Intuitive Surgical, Inc; SoftBank Robotics; Northrop Grumman Corp.; Malloy Aeronautics
çubuğu var.
Yerden yüksekte
Aero-X, dönen karbon fiber Fan koruması
pervaneleri sayesinde yerden Havanın daha verimli akışını Dikey kaldırma
3 metre havalanabiliyor ve sağlamak ve engellerden zarar Araç piste ihtiyaç duymaksızın dikey
saatte 72 km hıza erişebiliyor. görmesini önlemek için rotorlar olarak havalanıyor ve standart
kanalların içinde hareket ediyor. benzinle 75 dakika havada kalabiliyor.
LAZER SİLAHLARI
anlamıyor bile.
Lazerli silah
sistemi (LaWS)
ABD Deniz Kuvvetleri’nin yeni enerji silahı, Hedef takip algılayıcısı
botları batırabiliyor ve dronları düşürebiliyor. LaWS hareketli hedeflere
kilitlenip takip yardımı sunarak,
ısı güdümlü füzelerin hedeflerini
Radyo frekans bulmasını sağlayabiliyor.
algılayıcısı
Hassas menzil verisi, hedefin
uzaklığını ve hızını belirliyor.
Kullanım
Silah şu anda ABD
Donanması’na ait
USS Ponce gemisine
monte edilmiş halde.
LaWS, Star
Wars’taki lazer
silahlarına benziyor.
ÇALIŞIRDI?
X-Wing’inkinden çok da farklı değil
Uç nokta
TEC Torch maddeleri Şu anda bir lazeri
erime noktasının ya da plazmayı
üstüne çıkararak belli bir noktada
aşındırıyor. durdurmanın
makul bir
yöntemi
bulunmuyor.
Isı patlaması
Metal buharının her bir
patlaması yalnızca iki saniye Açma ve
sürse de, metal kilitleri, kapama
zincirleri ve menteşeleri Eğer katı bir
kesmeye yetiyor. çekirdek
kullanılacaksa ışın
kılıcı filmlerdeki
Kullanım alanları gibi açılıp
Ateşleme TEC Torch kurtarma kapanmayacaktır.
Düğmeye basılınca metallerle görevlerinde kapalı
metal oksitlerin tutuşabilir bölgelere kolayca ulaşmak
karışımını içeren termit için askeri operasyonlarda
kartuşu ateşleniyor. kullanılabilir. Su altında da Pil
© Disney; NASA/Boeing; WIKI; Illustration by Jo Smolaga; Energetic Materials & Products, Inc
işe yarıyor. Mevcut piller bir
plazma ışın kılıcını
çalıştıramaz. Bu
sorun karbon
nanotüpler gibi
süper materyallerle
LASERSABER çözülebilir.
Alışverişin geleceği
Amazon Go’nun akıllı marketi, sırada, kuyrukta beklemeyi
tarihe gömüyor
Müşteriler, şu ana
A
mazon, çevrimiçi hizmetleriyle kadar 5 tanesi
alışveriş yapma tarzımızda açılan Amazon Go
mağazalarına
devrime yol açtı ama perakende
girerken
satış devi, siber uzayın dışındaki telefonlarını
alışverişin de bir geleceği olduğuna okutuyor.
inanıyor. 2016’nın Aralık ayında ilk somut
Amazon Go marketi ABD’nin Seattle
kentinde hizmete girdi. Fakat diğer
dükkânlardan farklı olarak burada
istediğinizi alıyor, sonra kasa kuyruğunda
dakikalarca beklemeden ödemenizi
yapıyorsunuz.
Hayır, sakın kendi ödemenizi yaptığınız
kasalardan söz ettiğimizi sanmayın; bu
gelecekten fırlamış markette Amazon’un
3
“elini kolunu sallayarak çıkma teknolojisi”
dediği ileri teknolojili bir güvenlik sistemi
var. Bilgisayarlı görüşten faydalanan
yüzlerce kamera, marketin her açıdan
görülmesini, makinelerin önlerinde ne
olduğunu “anlamasını” ve nesnelerin ne 9
olduğunu tanımasını sağlıyor. Böylece,
dükkân yalnızca alışverişçiyi değil, onun
satın aldığı her şeyi de tanıyabiliyor. Sonra
bunlar bir sanal alışveriş sepetine
ekleniyor ve müşteri marketten çıkarken
hepsinin bedeli hesabından düşülüyor.
Bu sistem, bir ürünü alıp (mesela
içindekilere bakmak için) tekrar raftaki
yerine koyduğunuzu anlayacak kadar da
akıllı. Bu da geleceğin marketinin
sayısız saptama aygıtıyla ve
muhtemelen raflardaki ağırlık ölçerlerle
donatılması sayesinde gerçekleşiyor.
Marketteki sayısız algılayıcının topladığı
bilgiler tıpkı Amazon Echo’nun sesleri
tanıması gibi, bulut üstünde çalışan
makine öğrenimi sayesinde gerçekleşiyor
ve teknoloji şirketinin devasa veri
merkezlerinin gücü kullanılarak satın
aldıklarınızın bedeli hesaplanıyor. Ancak
süreç yüzde yüz otomatik değil.
Sahne arkasında hâlâ Tavandaki sayısız kamera ve
algoritmaları eğiten ve ürünleri algılayıcı, müşterilerin
alışverişini takip ediyor.
tanıyıp tanımadıklarını kontrol
eden insan çalışanlar var. İnsanlar
taze yiyecekler hazırlamak,
boşalan stokları doldurmak ve 1
alkollü içki alan müşterilerin yaş
sınırı dolayısıyla kimliklerini
kontrol etmek için de bu
marketlerde çalışmayı sürdürüyor.
4
7 2
Anında ödeme
6 Siz çıktığınız anda banka
hesabınızdan para çekiliyor ve Amazon
Go uygulamanıza elektronik fatura
yollanıyor.
5
8 Kasiyer olmasa da, markette taze
gıda hazırlayan ve rafları dolduran
personel çalışıyor.
Arkadaşlarla alışveriş
6 9 Bir müşteri, telefonu okuttuktan
sonra girmelerine izin vererek iki kişiyi
yanında getirebiliyor ama bu kişilerin
aldıkları her şey müşterinin hesabına
yazılıyor.
© Getty; Illustration by Nicholas Forder
Kalabalık kontrolü
10 10 Kabaca 167 metrekarelik
Seattle marketinde aynı anda en çok 90
müşteri bulunabiliyor. Bunun nedeni
marketin takip teknolojisinin sınırları
değil, yangın emniyeti kanunları.
How It Works 029
BİLİM
ENVIRONMENT
ZİHİN
OYUNLARI
Her zaman gördüklerinize ve hissettiklerinize inanmamanız
gerektiğini gösteren akıllara zarar illüzyonları keşfe çıkın
G
ünlük hayatınızda beyniniz, etrafınızdaki kandırılmasını da kolaylaştırır. baktığınızda diğer nöronlar yorgun nöronları telafi
dünyayı duyularınız aracılığıyla sürekli İnsanlar binlerce yıldır zihni aldatmanın yeni etmek için aşırı çalışıyor ve bu da hareket
algılar. Beynin aldığı kesintisiz bilgi akışı yollarını keşfediyor. Mesela optik illüzyon illüzyonuna yol açıyor.
altından kalkılacak gibi değildir, o yüzden de beyin örneklerine Taş Devri mağara resimlerinde bile Beynin illüzyonlara nasıl tepki verdiğini
gördüklerinizi ya da hissettiklerinizi basitleştirmek rastlanıyor. Eski Yunan filozofu Aristo, günümüzde incelemek, artık Aristo’nun gününe kıyasla çok
için kestirmelere sapar, en muhtemel yorumları şelale etkisi dediğimiz bir illüzyona göndermede daha kolay. İşlevsel manyetik rezonanslı
seçer. Bu da her şeye aynı anda odaklanmak bulunarak “duyularımıza güvenebiliriz ama görüntüleme (fMRI) yöntemi, belli imgeleri ya da
yerine, önemli olan şeylere eğilmeyi mümkün kolayca aldatılabilirler” diyordu. Bir şelaleyi durumları deneyimlediğimiz sırada kafamızın
hale getirir. Beyin aynı zamanda geleceği tahmin izlerken farkına varmıştı ki, gözlerini hareketli içinde neler olup bittiğini analiz etme ve beynin
etmekte çok iyidir. Bu sayede fiziksel olarak bir şeyi sudan hareketsiz kayalara kaydırdığında kayalar tepkilerini gerçek zamanlı araştırma fırsatı tanıyor.
görmek ve dokunmakla, gözlerinizden ya da sanki suyun akışının ters yönünde hareket Bununla birlikte bazı illüzyonlara verdiğimiz
uzuvlarınızdan gelen bu sinyalleri alıp işlemek ediyordu. Artık “hareket art etkisi” diye bilinen bu tepkiler hâlâ gizemini koruduğu için, daha
arasındaki zaman farkını telafi eder. Ne var ki bu durum, beyindeki kimi nöronları hareketi keşfedilecek çok şey var.
tahminler ve kestirmeler beyninizin algılarken yorulmasıyla oluşuyor. Taşlara
Işık giriyor
Nasıl görüyoruz?
Gözünüzdeki mercekler bir nesneden
yansıyan ışığı retinaya odaklıyor.
Göz küreleri, beyne çevrenin üç boyutlu, renkli sorumlu ve siyah beyaz görmemize izin veriyor.
ve hareketli görüntülerini oluşturma olanağı Koniler ise aydınlık ortamlarda detayları ve
vererek dünyaya açılan pencerelerimiz oluyor. renkleri algılamamızı sağlıyor. Işıkla temas
Gözlerimiz tıpkı birer fotoğraf makinesi gibi. eden çubuk ve koni hücrelerindeki kimyasal
Işık, bir mercekten geçerek giriyor, sonra retina maddeler değişiyor ve beyne elektriksel bir
adındaki bir tür algılayıcının üstüne odaklanıyor. sinyal yolluyor.
Kaslarımız merceği düzleştirerek uzaktaki Her bir gözden gelen bilgi burada Sinyal yollama
nesnelere ya da merceği kalınlaştırarak karşılaştırılıp birleştiriliyor ve böylece çevrenizin Retinadaki ışığa duyarlı
yakındaki nesnelere odaklandıkça, gözlerimiz yeterince derinliğe ve kontrasta sahip bir hücreler ışık sinyallerini
fotoğraf makinesi gibi zum da yapabiliyor. imgesi oluşturulabiliyor. Tüm bu süreç elektrik sinyallerine
Işık, retinaya düşünce buradaki ışığa duyarlı saniyenin yüzde biri kadar sürüyor ve dünyayı dönüştürüyor.
hücreler yani çubuklar ve koniler tarafından neredeyse gerçek zamanlı görmemize izin
algılanıyor. Çubuklar karanlıkta görüşten veriyor. Beyne giriş
Elektrik sinyalleri
Büyüklük illüzyonları
Bağlamın nesnelerin gerçek boyutunu nasıl
gizleyebildiğini keşfedin Ponzo
Yan yana duran iki nesneye baktığınızda, aynı
boyda olup olmadıklarını ya da birinin diğerinden
illüzyonu
Sarı doğrulardan hangisi Ebbinghaus illüzyonu
büyük olup olmadığını muhtemelen kolayca
daha uzun? Bağlamın algıyı nasıl
anlayabilirsiniz. Ne var ki bazı optik illüzyonlarda etkilediğinin bir örneği.
her zaman doğru yanıtı bulamayabilirsiniz. Bunun
nedeni, beynimizin çoğu zaman bir nesnenin
Boyutları Beyin aldanıyor
boyutuyla ilgili karar verirken civardaki diğer hesaplamak Beyin aşırı telafide bulunarak
nesneleri dikkate almasıdır. O yüzden de bağlam, Beyin, uzaktaki nesnenin üstteki doğrunun daha uzun
yakındakiyle aynı algılanmasını sağlıyor.
zihnimizi kolayca yanıltabilir.
görünebilmesi için,
Örneğin bu sayfanın sağ üstündeki Ebbinghaus aslında daha uzun olması
illüzyonuna bakalım. Birçok kişi sağdaki turuncu gerektiğine karar veriyor.
dairenin soldakinden büyük olduğunu söyleyecektir Uzakta
Birleşen paralel çizgiler
ama aslında iki daire de tastamam aynı büyüklükte.
beyni, üstteki doğrunun
Beyin, turuncu dairelerin büyüklüğünü belirlerken daha uzakta olduğuna
mavi daireleri de hesaba katar. Soldaki mavi daireler inandırıyor.
daha büyük olduğundan, soldaki turuncu daire de
göze daha küçük görünür.
Bağlam, beynimizin derinlik algısıyla da
oynayabilir, böylece nesnelerin olduklarından daha
Gerçekte
yakın ya da uzak olarak algılanmasına yol açabilir. Iki sarı doğru da
Bu da buradaki Ponzo illüzyonunda görüldüğü aslında tamamen
aynı uzunlukta.
üzere, nesnelerin boyutlarını nasıl algıladığımızı
etkiler.
bitişikteki hücrelerin sinyal vermesi engelleniyor. Bu güçlü bir sinyal oluşturmasına, bu yüzden de daha
da soldaki yeşil karelerden yansıyan ışığın daha karanlık görünmesine neden oluyor.
LCD ekranlar parlaklıklarını denetlemek için Sarı arka plan üstündeki yeşil kareler, mavi
gücü sürekli açıp kapatır. üstündekilerden daha koyu görünüyor.
“Beyinlerimiz bağlam
çerçevesinde kolayca
aldatılabilir”
Hareket illüzyonları
Beynimiz durağan bir görüntünün
hareketli olduğuna nasıl aldanıyor?
Bu resmin küçük bir bölümüne odaklanırsanız
muhtemelen durağan bir desen göreceksiniz.
Ama görüntüye bir bütün olarak bakarsanız
canlandığını, adeta nabız gibi attığını fark
edeceksiniz. Bu periferik kayma illüzyonu,
aydınlığı ve karanlığı algılama şeklimizin yanı
sıra, gözlerimizin hızlı hareketinin bir sonucudur.
Beyin görüntüdeki açık ve koyu renkli
bölümlerin birleşiminin altından kalkamaz,
kalkamayınca da harekete duyarlı kısımları
etkinleşerek gerçek bir hareket sezmiş gibi tepki
verir. Beyinlerimiz açık renkleri koyu renklerden
daha çabuk algılayabildiği için, desen ortadaki
açık renkli kısma hareket ediyormuş gibi görünür.
Adına seğirme dediğimiz hızlı ve
saptanamayan göz hareketleri bu etkiyi
güçlendirir. Gözünüz bu küçücük hareketlerden
birini her yaptığında, retinaya giden imge
yenilenir ve beyni yine aşırı bilgiye boğar.
Seğirmeler durunca beyin duruma ayak
uydurmaya fırsat bulur ve hareket illüzyonu
azalarak sona erer.
Vücudu
insanların vücut
biçimini
algılayışını
etkiler
Ayna terapisi
kandırmak
Beyni kandırarak sahte vücut kısımlarının sahibi
olduğuna inandırmak, hayalet uzuv ağrısı çeken
hastalara yardımcı oluyor. Hayalet ağrı, kesilmiş
ya da felçli bir uzuvdaki ağrı hissi. Etkilenen
uzvu bir aynanın arkasına koyup etkilenmemiş
Beyninizi kandırmak fiziksel diğer uzvu hareket ettirerek beyni, yansımanın
gerçekten hareketli bir uzuv olduğuna
acıyı hafifletebilir ya da inandırmak mümkün. Bu da hastanın hayalet
uzvu zihinsel olarak hareket ettirmesine,
olmayan acılar yaratabilir sözgelimi acı verici bir konumdan kurtararak
rahatlatmasına izin veriyor. Illüzyonun işe
Gözlerine inan
Beyin için görsel girdiler,
dokunsal girdilerden
önceliklidir. O yüzden de
gördüğü elin size ait
olduğuna inanır.
1 Elinizi saklayın
Masaya bir kitabı ters olarak koyun, bir elinizi de
göremeyeceğiniz biçimde kitabın altına yerleştirin. Plastik
2 Dokunmaya başlayın
Bir arkadaşınız, gerçek elinizin ve sahte elin orta
parmaklarını aynı anda okşamaya başlasın. Bir iki dakika
eli omzunuzla aynı hizada olacak biçimde önünüze koyun.
Kendi kolunuzu ve sahte elin “kolunu” kumaşla
sonra gerçek elinizin artık var olmadığını, sahte elin
gerçek eliniz olduğunu hissedeceksiniz.
Azalan acı
örterseniz illüzyona katkıda bulunursunuz. Beynin görsel girdiyi dokunsal girdiden daha
öncelikli sayma eğilimi, acı deneyimini manipüle
etmeye olanak tanıyor. Oxford Üniversitesinden
araştırmacıların yürüttüğü çalışmada, sağ
kollarındaki kronik ağrıdan yakınan
katılımcılardan, kollarına bir yandan dürbünle
bakmaları, bir yandan da kollarını oynatmaları
istendi. Sonra aynı şeyi, dürbünün tersiyle
bakarak tekrarladılar. Kollarını daha yakından
gören katılımcıların tümü de acının arttığını,
kollarını daha küçük ve daha uzakta
gördüklerindeyse acının ve hatta şişkinliğin bile
azaldığını bildirdiler. Bu illüzyonun tam olarak
nasıl işlediği bilinmiyor. Bir teoriye göre, kolu
büyütmek dokunma hissini hassaslaştırıyor. Bir
başka açıklama da uzvu “küçülterek” beynin
sahiplik hissinin zayıflatıldığı, böylece acıya
karşı duyarsızlaştırıldığı.
Uzvun reddi
Beyinde, elinizin hareketlerini
denetleyen elektrik sinyalleri
zayıflayarak, elinizin artık orada
olmadığını hissettirecek.
3 Acı verin
Arkadaşınız plastik ele çekiçle
vursun. Beyniniz görsel ve fiziksel bilgiyi
Vücut illüzyonları,
ampütelerin hayalet
birleştirip sahte eli sahiplenince bir uzuv ağrısını Dürbünün fiziksel acıyı azalttığı kanıtlandı.
anlığına acı duyacaksınız. hafifletmeye
yardımcı olabilir.
Uzun burun
Kolunuzu uzattığınız için,
beyniniz, burnunuzun
çok uzun olduğunu
zannediyor. Müller Lyer illüzyonu aynı uzunlukta olan
ama bazısı diğerlerinden daha uzun
görünen üç ok kullanıyor.
“Beyin, görsel
geribildirimi dokunsal
geribildirimden öncelikli
sayıyor”
How It Works | 035
BİLİM
ENVIRONMENT
VÜCUDUNUZ
KAÇ GÖZ
YAŞINDA? MERCEĞİ
Siz bu cümleyi okuyana kadar
vücudunuz 2 milyon yeni 80+
alyuvar hücresi üretmiş olacak
YIL
V
ücudunuzda 37,2 trilyon hücre bulunuyor.
Mercek (lens) gözünüzün ışığı retinaya
Beyninizde 86 milyar nöron, teninizde odaklayan kısmıdır. Büyük oranda
izolasyon sağlayan 50 milyar yağ hücresi ve fibröz dokudan ve sudan oluşmuştur
kanınızın her milimetreküpünde 4-6 milyar hücre ama siz yaşadıkça yaşamaya devam
eden bir hücre katmanı da içerir.
var. Fakat hücreler ölümsüz değil. Onlar da
yaşlanıyor, yıpranıyor ve vücudunuz onları
yenilemek için sürekli bir yarış içinde. Alyuvarların
ömrü yalnızca üç ay kadar; her gün 50 milyon deri
hücresi dökülüp gidiyor ve sperm hücrelerinin ömrü
üç ila beş günle sınırlı. Aslında kaç yaşında
olduğunuzu öğrenmek için okumaya devam edin.
Tükürükteki yanak çeperi hücreleri Kalın bir mukus tabakası mide Megakaryosit denen büyük hücreler, Cildinizin dışında 18 ila 23 katman
üstünde yapılan araştırmalar çeperindeki hücreleri koruyor adına trombosit denen küçük halinde ölü deri bulunuyor. Yeni
bunların neredeyse her 2,7 saatte ama yine de haftada en azından parçaları üretiyor ve bunlar da kan hücreler aşağıdan geliyor ve birkaç
bir yenilendiğini gösterdi. bir kez yenilenmeleri gerekiyor. damarlarındaki delikleri tıkıyor. hafta içinde yüzeye kadar ulaşıyor.
Ömürleri yalnızca on gün kadar.
80+
yıl
YUMURTALAR Tüm vücudun
kendini yedi yılda
50+ bir yenilediğini
yıl duymuşsunuzdur
ama beyin
Kadınlar tüm hücreleri biz ölene
yumurta hücreleri
hazır olarak
AKCİĞER ÇEPERİ kadar aynı kalıyor.
VÜCUDUNUZUN YAŞINA
GENEL BAKIŞ
KALINBAĞIRSAK SEREBRAL NÖRONLAR
80+ YIL
PANKREAS
HÜCRELERI
12 AY
İNCEBAĞIRSAK KALINBAĞIRSAK
ÇEPERI
ÇEPERİ
MIDE ÇEPERI
3-4 GÜN 2-9 GÜN
INCEBAĞIRSAK
2–4 gün
Incebağırsak çeperi, sindirilmiş gıdalardan
ÇEPERI
2-4 GÜN
INCEBAĞIRSAĞI BELLEK T VE
B HÜCRELERİ KEMIK
KAPLAYAN
SPERM HÜCRELERI
60 yıl 3-5 GÜN
T ve B hücreleri bağışıklık 2 HAFTA-25
sisteminin bir parçası. Enfeksiyon YIL
VÜCUTTAKI EN
olasılığına karşılık yıllarca
vücutta kalıyorlar. NÖTROFILLER BELLEK T VE B
5 GÜN HÜCRELERI
HIZLI BÖLÜNEN
60 YIL
HÜCRELERDEN
Pankreastaki beta hücreleri ensülin
üretiyor. Ömürleri tam olarak bilinmese
12 AY de, bilim insanları bu hücrelerin bir
PANKREAS yıldan biraz uzun yaşadığını düşünüyor.
HÜCRELERİ
Karaciğer hücreleri normalde 200-300
gün dayanıyor ama ihtiyaç olursa hızla
KARACİĞER 6–12 AY bölünebiliyor. Karaciğerin %75’ini
HÜCRELERİ alsanız bile yeniden büyüyor.
NÖTROFİLLER
5 GÜN
Nötrofil adlı akyuvarlar enfeksiyon anında olay mahalline ilk
gelen hücreler. Ömürleri bir haftadan az.
N
ükleer fizyonun gücü ilk olarak İkinci enerjisi nükleer santraller tarafından üretiliyor. bu ısıyı verimli enerji üretimi için kullanmak
Dünya Savaşı’nda yıkıcı atom bombasının Tıpkı diğer elektrik üretim yöntemleri gibi, olanaklı. Ortaya çıkan radyoaktif atıklar ve
icadıyla anlaşıldı. Fakat savaş sona nükleer enerji santralleri de türbinleri döndüren Çernobil’de 1986’da, Fukuşima’da 2011’de
erdikten, dünya bu inanılmaz enerjinin su buharını üretmek için ısı enerjisinden meydana gelen türden kazalar hâlâ birçok insanın
salıverilmesine tanık olduktan sonra tüm yararlanıyor. Bu, şu anda elektrik üretmenin nükleer güce şüpheyle bakmasına yol açıyor.
dikkatler nükleer tepkimeleri güç kaynağı olarak birincil yöntemi olan fosil yakıtı yakmaya çok Bununla beraber modern santral tasarımları,
kullanmaya odaklandı. benzer bir süreç, ama sera gazı salımı ona kıyasla radyoaktif parçacıkların dış materyallerle temasını
Günümüzde nükleer enerjiyi uzay çok daha az. en aza indiren güvenlik önlemleri içeriyor.
sondalarından denizaltılara kadar hemen her şeye Nükleer güç santrallerinde kullanılan yakıt, Radyoaktif atıkları geri dönüştürmek için de yeni
güç sağlamada kullanıyoruz. Birçok ülkede evler uranyumun kararlı olmayan bir biçimi ve atom teknikler geliştiriliyor ve bu yüzden önde gelen
bile nükleer güç kullanıyor çünkü ABD ve ikiye bölündüğünde ısı enerjisi açığa çıkarıyor. bazı bilim insanları, nükleer fizyonu en çevreci
İngiltere’de kabaca her beş konuttan birinin Nükleer santrallerdeki gibi kontrollü ortamlarda elektrik üretim yöntemlerinden biri sayıyorlar.
Elektrik
Nükleer enerji santralleri Türbin Jeneratörler, dönen
nasıl çalışıyor?
Tepkimenin ısısının ürettiği türbinlerin kinetik enerjisini
buhar, bir türbini döndürüyor. elektriğe dönüştürüyor
Nükleer enerjiyi nasıl elektriğe dönüştürüyoruz?
Reaktör
Uranyum atomları burada bölünüyor. Tepkime, Soğutma kulesi
buhar jeneratöründeki bir soğutucuyu (genelde Fazla ısı, temiz su buharı
su) ısıtan termal enerjiyi üretiyor. olarak salıveriliyor.
Buhar jeneratörü
Yüksek basınçlı birincil
soğutucu, buhar
jeneratöründeki
tüplerden geçerek,
tüplerin dışındaki ikincil
soğutucuyu ısıtır.
Basınç kabı
Sağlam bir çelik kap,
reaktör çekirdeği ve
soğutucuyu barındırır.
Nötron yansıtıcılar
Bunlar nötronları reaktör
çekirdeğine geri yansıtır.
Birincil devre
Birincil soğutucu, yakıt
Yakıt çubukları hücrelerinin ürettiği enerjiyle
Yakıt çubuklarındaki
ısınır ama aşırı yüksek basınç
uranyum atomları, aralarında
altında tutulduğundan
nötron aktarımı yaptıkça ısı
kaynamaz.
enerjisi açığa çıkarır.
Mikroskop altındaki
dünyalar
Yakın çekim görüntüler çevremizdeki gizli dünyayı gözler önüne seriyor
Fazlası için
E
n sıradan nesnelere bile yakından
baktığımızda, varlığından hiç haberdar Uluslararası Bilim
Yara bandı
olmadığımız bir güzellikle karşılaşabiliriz. Fotoğrafları yarışması Antibakteriyel özellikleriyle
(IISE) ödülleri Kraliyet yaraların iyileşmesine
Bu nefes kesici sırları gün yüzüne çıkarmak için yardımcı olduğu için,
Fotoğrafçılık Derneği
Kraliyet Fotoğrafçılık Derneği kamuoyuna, tarafından yapışkan bantların lifleri
bilim adına ellerine geçen her şeyi düzenleniyor ve arasında gümüş teller
sponsorluğunu kullanılıyor.
fotoğraflamaları çağrısında bulundu.
Siemens yapıyor.
Uluslararası Bilim Fotoğrafları yarışmasına www.rps.org.
bilim insanları, öğrenciler ve hatta ilkokul adresinden kazanan
öğrencileri bile fotoğraflar yollayarak atom altı fotoğrafları görebilir,
yeni yarışmalara nasıl
parçacıklardan uzak galaksilere kadar her şeyin katılacağınızı
akıllara durgunluk veren görüntülerini öğrenebilirsiniz.
paylaştılar. İşte bu büyüleyici görüntülerden
birkaçı.
Sinir
reseptörleri
Çekirdeğinde duyu siniri
bulunan eş merkezli incecik
hücreler, iki adet Pacinian
yuvarı oluşturuyor. Bunlar
avuç içinde ve ayak
tabanındaki deride yer
alarak basınç saptıyorlar.
Kumsal
Birçok tropik kumsalın kumu,
mercanların ve diğer omurgasız
deniz canlılarının mikroskobik
kalıntılarını içeriyor.
Tırtılın soluk
borusu
Bu ipekböceği tırtılı gibi
omurgasızların akciğerleri
yoktur. Onun yerine trake
sistemlerini oluşturan ve
ağacı andıran bir tüp ağı
sayesinde hava alınır ve
böylece vücuttaki her
hücreye oksijen taşınır.
Deniz
minaresi dişi
Fotoğrafta siyah renkte
görünen deniz minaresi
dişleri, insanın şimdiye
kadar gördüğü en dayanıklı
doğal materyaller arasında.
Limon otu
Maviye boyanınca 100x
büyütmede limon otunun
en ince detayları bile
seçilebiliyor.
Denizhıyarı derisi
Denizhıyarının derisindeki küçücük
kemik parçaları, mikroskop altında birer
gemi çıpası gibi görünüyor.
© Royal Photographic Society/ Dr Jeffrey Kerr/ Kelvin John Archer/ Dr David Maitland/ Stephen Gschmeissner
Hindistan cevizi
gövdesi
Bir Hindistan cevizi ağacı
gövdesinin kesiti, vasküler
dokudan oluşan üç “suratı” ve
su taşıyan odunsu dokuları (yani
gözleri) gösteriyor.
Genel
görelilik
N ’I N
EINS TEIKU R AMINI
EVRENYALIM
KAVR A
kuramı Albert
Einstein
1879-1955
Einstein, bu genel
kuramı hayat boyu
ARKA PLAN
Albert Einstein 1905’te özel görelilik
Uzay-zamanın bükülmesi süren araştırmalarının
meyvesi olarak görüyordu.
Uzayda hareketin ve ışığın izlediği yolun açıklaması Kuram 1915’te yayımlanınca
kuramını yayımlayarak ışığın vakum Einstein neredeyse bir gecede
(boşluk) ortamındaki hızının ve ünlendi ve 1921’de Nobel Fizik
ivmelenme durumunda değilken
Kavisli uzay-zaman
Uzay-zamanı, Güneş gibi büyük Ödülü’nü kazandı. Ömrü
gözlemlendiğinde fizik kanunlarının boyunca 300’den fazla bilimsel
kütleli nesnelerin etkisiyle bükülen
sabit olduğunu öne sürdü. Her şeyin bir makale yayımlayan Einstein,
düz bir yüzeye benzeterek
başka şeye göre hareket halinde dünyanın uzay, zaman ve
canlandırmak mümkün. Tıpkı
olduğunu kanıtladı ama bu yalnızca maddeye bakışını değiştirdi.
trambolinin üstüne konmuş bir
özel durumlarda geçerliydi; hızlanan
bowling topu gibi.
ya da yavaşlayan gözlemcileri
kapsamıyordu. Einstein bu kuramını
evrendeki her şeyi kapsayacak biçimde Yıldız konumu
geliştirmek ve bir genel görelilik Dev kütleli nesnelerin
kuramı oluşturmak için kolları sıvadı. kütleçekimi ışığı da büküyor
ve yıldızların konumunun
Dünya’dan gözlemlendiğinde
K ISACA
kaymasına yol açıyor.
1 Sütle başlıyor
Süt ısıtılıyor, sonra sütü asitleştirmek ve
laktozu (bu bir şeker) laktik aside
2 Koagülasyon
Ineklerde doğal olarak bulunan peynir mayası (rennet) 3 Kesmik ve peynir altı suyu
Kesmik kesiliyor ve sıkıştırılarak peynir altı suyu elde
gibi bir pıhtılaştırıcı ekleniyor ve süt böylece yoğunlaşarak ediliyor. Kesmiğin nasıl kesildiği peynirin cinsini belirliyor.
dönüştürmek için peynir kültürü ekleniyor. katı (kesmik) ve sıvı (peynir altı suyu) bölümlere ayrılıyor. Mesela çedarda kesmikler üst üste diziliyor.
4 Peynirin şekillenişi
Kesilen kesmikler bazen tekrar ısıtılıyor ve
doğru kıvama gelmesi için yeniden kesiliyor, sonra
5 Tuz katılıyor
Tuz, peyniri hem koruyor hem de lezzet katıyor. Tuz,
doğrudan kesmiğe katılabildiği gibi, kalıptan çıkan
6 Olgunlaştırma
Peynir, kontrollü ortamlarda olgunlaştırılıyor. Bu,
peynirin kabuk tutmasını, belli bir kıvama ve lezzete
her şey yuvarlak kalıplara dökülüyor. peynirlerin tuzlu suda bekletilmesi de mümkün. kavuşmasını sağlıyor.
7 Farklı yöntemler
Olgunlaştırma süresi
peynirin türüne göre
değişiyor. Ricotta gibi taze
peynirler anında
tüketilebiliyor ama brie gibi
peynirlerin bir ay kadar
olgunlaştırılması
gerekebiliyor.
© Thinkstock
İKLİMSEL
DEĞİŞİM
EFSANELERİNİ
ÇÜRÜTÜYORU Z
İKLİMSEL DEĞİŞİMLE İLGİLİ EN YAYGIN
11 YANILGIYA YANITLAR
İ
klimsel değişim, zamanımızın en önemli önümüzdeki birkaç yüzyıl içinde milyonda 1.500 insanları da şu anda olanları, geçmişte nelerin
bilimsel ve siyasi güçlüklerinden biri. parçaya yükselebilir. Bunu takiben buzlar olduğunu ve gelecekte olacak olanları öğrenmek
Küresel ortalama sıcaklık 1880’den bu eriyecek, deniz düzeyi yükselecek, hava durumu için araştırmalar yürütüyorlar.
yana 0,8 Celsius derece yükseldi. Son ve çevre değişecek ve tüm bunların etkileri Bu veriler yığıldıkça hükümetler harekete
yirmi yılın on yılı, şimdiye dek binlerce yıl boyunca hissedilecek. geçmeye çalışıyor. Alanın içindeki uzmanlardan
kaydedilmiş en sıcak yıl rekorunu kırdı. Fakat henüz en beterini görmedik. Buzullar aldıkları tavsiyelerle iklimsel değişimin gezegen
Küresel deniz düzeyi geçtiğimiz yüz yılda 17 çekilmeye başlıyor, Kuzey Kutbu buz örtüsü için teşkil ettiği riski azaltmaya çabalıyorlar.
cm yükseldi ve 2013’te atmosferdeki inceliyor ve hayvanlar daha şimdiden Şimdiden kolları sıvarsak insan eseri iklimsel
karbondioksit miktarı milyonda 400 parça ortamlarındaki değişime ayak uydurmaya değişimin zararını bir nebze geri döndürebiliriz.
gibi yeni bir zirveye ulaştı. Dünya değişiyor, başladılar bile. Fakat günlük hayat birçoğumuz Ne var ki atılması gereken adımlar fedakârlık
bilim insanlarıysa kaygılı. için değişmedi ve hâlâ yanıt bekleyen sayısız soru gerektiriyor ve ne olacağını bilemeden harekete
Asıl endişe uyandıran şey değişimin niteliği var. geçmeye mecbur olmak, birçoklarına kendini
değil, hızı. Geçtiğimiz 100 yıl içinde sıcaklık Bilim insanları gezegeni gözlemlemeye ve kötü hissettiriyor.
artışının hızı neredeyse ikiye katlandı. Bu da bir iklimdeki değişimin olası etkilerini modellemeye Sorun şu ki, tek bir gezegenimiz var. Eğer durup
şeylerin yolunda gitmediğinin kanıtı. Eğer yaşam çalışıyorlar. Dünyaya doğrultulmuş uydular iklimsel değişimin etkilerini görmeyi beklersek iş
tarzımızı değiştirmezsek karbondioksit düzeyi fotoğraf çekiyor, ölçüm yapıyor ve yerdeki bilim işten geçmiş olabilir.
SOĞUK!”
New York gibi şehirlerde yaşanan
dondurucu soğuklar küresel ısınma
konusunda kafaları karıştırıyor.
2016 kışında güney Avrupa’da sıcaklık -10’un değil. Fakat iklim ayrı, hava durumu ayrı şeyler. üzerinde hava basıncında meydana gelen artış
altına indi ve ılıman havaya alışkın ülkeler Hava durumu, atmosferin kısa süreli ya da jet akımında oluşan kesintiler, dondurucu
kalın bir kar tabakasına gömüldü. Okyanusun durumunu anlatsa da iklim, uzun vadeli. havanın güneye inmesine yol açıyor.
diğer tarafındaki ABD’de Ulusal Okyanus ve Kuzey Kutbu’nun etrafında polar vorteks ya Genel olarak küresel sıcaklıklar artıyor ve
Atmosfer Kurumu NOAA, 20. yüzyılın son da kutup girdabı denen ve soğuk havayı bugün, 1880 yılına göre havalar 1 derece daha
yarısındaki aşırı şiddetli kar fırtınası sayısının, hapseden dairesel rüzgârlar var. Girdabın sıcak. Hava akımlarındaki dalgalanmalar Kuzey
ilk yarısındakinin iki katı olduğunu bildirdi. Bu uçları, ekvatordan sıcak hava getiren jet Amerika’ya, Avrupa ve Asya’ya soğuk havanın
kutup havalarının karşısında, şüphecilerin akımıyla etkileşime giriyor ve bu da kışın daha inmesine yol açsa da, ortalama sıcaklık ve
iklimin ısındığına inanmaması pek şaşırtıcı soğuk havayı hapsediyor. Ancak Kuzey Kutbu dolayısıyla endişeler artıyor.
Soğuk hava
YA N
“BİLİM İNSANLARI İKLİMSEL DEĞİŞİM LIŞ
KONUSUNDA HEMFİKİR DEĞİL”
Dünya giderek ısınıyor. Bağımsız örgütlerin 100 yılı 2016’da yayımlandı ve hepsi bir araya
aşkın süredir tuttuğu sıcaklık kayıtları gezegenin getirildiğinde çıkan sonuç, makale yayımlayan
ısınmakta olduğunu ortaya koyuyor. Asıl tartışma iklim bilimcilerin %90 ila %100’ünün, küresel
konusu bu artışa neyin sebep olduğu ve bu noktada ısınmanın insan kaynaklı olduğuna inandığı.
iklim bilimciler bizi işaret ediyor. Ulusal Bilim Akademileri’nin ve Birleşmiş
“Küresel iklimsel değişim” ve “küresel ısınma” gibi Milletler’le çalışan yüzlerce kişilik IPCC
sözler üzerinden, yayımlanmış araştırmaları kapsayan (Hükümetler Arası Iklimsel Değişim Paneli) üyelerinin
çalışmalar yapıldı. Bu makaleler de bilim insanlarının 80 ülkeden elde ettiği sonuçlar da bunu destekliyor.
iklimsel değişimi kabul edip etmediğini ve sebep Itiraz etmek çok güç. Insanlığın, hiç zaman yitirmeden
olarak neyi gösterdiğini bulmak için analiz edildi. Bu hatasını kabullenmesi gerek. sıcaklığı, 1951-1980 arasına kıyasla daha yüksek
bağımsız araştırmalardan yedi adedinin sonuçları Haritanın kırmızı kısımları, 2000-2009 arasındaki olan bölgeleri gösteriyor.
TÜMÜYLE DOĞAL”
ısınmasını hızlandırıyor. Atmosferi,
birer battaniye görevi üstlenen
karbondioksit ve metan gazlarıyla
dolduruyoruz.
Dünya eskiye kıyasla daha sıcak. Hatta çok daha atmosferini karbondioksitle (bu, her şeyi
sıcak. Jeolojik kayıtlar gezegenin uzak ısıtıyor) ya da ışığı engelleyen parçacıklarla (bu
geçmişteki durumunu gözler önüne serebiliyor da her şeyi soğutuyor) dolduruyor. Bu
ve Erken Eosen Dönemi’nde (bundan 54-48 faktörlerin hepsi de Dünya’nın sıcaklığını
milyon yıl önce) sıcaklıklar bugüne kıyasla 14 değiştiriyor ve gelecekte de değiştirmeye devam
derece daha sıcaktı. Hava o kadar sıcaktı ki iki edecek. Ne var ki şu anda olup bitenler bundan
kutuptaki buz örtüsü tümüyle erimişti. farklı.
Güneş etrafındaki yörüngemiz düzgün değil Son yıllarda sıcaklıklar hızla yükseliyor. İnsan
ve yıldızımıza yaklaşıp uzaklaştıkça etkisini göz ardı eden sofistike küresel sıcaklık
gezegenimizin iklimi etkileniyor. Bunun buz modelleri, 1950’lere kadar gözlemlediğimiz
çağlarının başlangıcıyla da bağlantısı bulundu. düzenleri yeniden oluşturabiliyor ama bu
Güneş’in parlaklığı zaman zaman değişerek tarihten sonra olanları açıklayamıyor. İşin içine
bazen daha fazla enerji yaymasına yol açıyor, insanların yaratmakta olduğu emisyonları
volkanik püskürtmeler de Dünya’nın katınca bir anda taşlar yerli yerine oturuyor.
Doğal
Doğal faktörler
Dünya’nın yörüngesi, Güneş ve volkanik
püskürmeler, Dünya’nın sıcaklığını etkiliyor.
Ama üçünü toplasak da şu anda
gördüklerimizi açıklamaya yetmiyor. ZAMAN
YA N
“SORUN CO2 “HAYVANLAR LIŞ
İKLİMSEL
DEĞİL METAN” DEĞİŞİME AYAK
UYDURABİLİR” Yaşamın ortaya çıkışından bu yana Dünya’nın sıcaklığı
büyük değişiklikler gösterdi. Eosen dönemi bugünden
AN
sıcaklık bugünkünden dört derece düşüktü.
IŞ
bilimle değil, aynı zamanda siyasetle
L
KULLANIYOR” AN
ilişkili. Dünya’nın işleyiş tarzını
değiştirmek zor olacak ve
Y araştırmaların direnişle
karşılanmasında şaşılacak bir şey yok.
Karbondioksit, fotosentezin önemli bir bileşeni.
YA N Bunun bir nedeni de araştırmacıların hâlâ
Bitkiler güneş ışığının gücünü kullanarak LIŞ bir şeyleri kılı kırk yararcasına incelemesi de
değil. Konuyla ilgili bildiklerimiz her geçen gün
karbondioksitle suyu birleştiriyor ve şeker
gelişiyor ve değişiyor. Gerçek şu ki IPCC, NASA,
oluşturuyor, böylece dolaylı yoldan, neredeyse NOAA ve 80’i aşkın ülkenin katıldığı Ulusal Bilim
gezegendeki her canlı için enerji sağlıyor. Akademileri gibi saygın kurumlar iklimsel değişimin
Karbondioksit olmasaydı bizler de olmazdık. gerçekleştiği konusunda hemfikir. Bilimin ortak
kararı, Iklimsel değişimin büyük olasılıkla insan
Atmosferdeki karbondioksit miktarının artışı, etkinliği kaynaklı olduğu. Akciğer kanseriyle sigara
bitkilerin büyümesini teşvik ediyor ama iklimsel arasındaki ilişki kanıtlandığında da bunu çürütmek
değişim bağlamında bakarsak bu iş o kadar kolay için ilk uğraşanlar tütün şirketleri olmuştu. Şimdi de
fosil yakıtları sanık durumunda.
değil. Stanford Üniversitesi üç yıl süren bir deney
yaparak, gezegenimiz tahmin edildiği gibi
Iklimi korumak için tasarlanmış
© NASA; Thinkstock; WIKI; Shutterstock
değişmeye devam ederse bundan 100 yıl sonra politikalar, sanayiyi zor
bitkilere ne olacağını test etti. durumda bırakıyor.
Karbondioksiti ikiye katladılar, sıcaklığı bir
derece yükselttiler, yağmur miktarını ve
topraktaki azotu artırdılar (fosil yakıtlarının bir
sonucu) ve bu koşulların sonucunda bitkilerin CO2 bitkilerde gelişimi tetikliyor ama başka
gelişimi durdu. etkenlerle bir araya gelince durum tersine
dönüyor.
How It Works | 047
ÇEVRE
Kutup ayılarının
yaşamak için
denizdeki buza
YA N ihtiyacı var yoksa
LIŞ soyları tükenebilir.
“BİRKAÇ
DERECE
BİR ŞEY
DEĞİŞTİRMEZ”
1800’lerden bu yana gezegenimiz yaklaşık 1
derece ısındı. Kulağa önemsiz geliyor, değil mi? Çölleşme
Ancak birkaç derece büyük fark yaratabilir. Çöller büyük alanlara
Dünya’nın hikâyesi taşlara yazılı ve biliyoruz ki yayılabilir ve birçok
bölge, insanların
ortalama sıcaklık birkaç derece düşecek olursa yaşayamayacağı kadar
bile buzul çağı başlayabilir. Birkaç derece sıcak ve kurak hale
ısınırsa da buz örtüsü erimeye başlayabilir. gelebilir.
Küresel ısınma, ortalama küresel sıcaklığı
esas alıyor ama aslında sıcaklık artışı dünyanın
her yanına eşit olarak dağılmış değil. İklimsel
Değişim üzerine Uluslararası Panel Amazon çölü
tahminlerine göre 2100 yılına kadar sıcaklık 4,5 Amazon boyunca azalan
Celsius yükselebilir ve bu artış bazı yerlerde çok yağmur, ormanların büyük
ölçekte kaybına yol açabilir.
daha fazla olabilir.
Isınmayı yavaşlatmayı amaçlayan Paris
Antlaşması 2015’te 196 ülke tarafından
imzalandı. Amaç, sıcaklığın Sanayi Devrimi
öncesi düzeyden iki Celsius dereceden fazla Kar yağışı azaldıkça
yükselmesini engellemek ve her şey yolunda alaca baykuşların rengi
griden kahverengiye
giderse artışı 1,5 dereceyle sınırlamak. 0,5 derece
dönüşüyor.
küçük gibi görünse de çok önemli olabilir.
Dünya, gezegen ve uzay bilimcilerin
uluslararası birliği olan Avrupa Yer Bilimleri
Derneği, 2016’da bu yarım derecenin
yaratabileceği farkları sıralayan bir çalışma
yayımladı.
Karbondioksit düzeyindeki ve sıcaklıktaki Kaybolan
artışın soya fasulyesi ya da buğday gibi bazı ekosistemler
ürünlerin büyümesini teşvik etmesi Antarktika’nın el
değmemiş ekosistemi
bekleniyor. Ancak sıcaklık artışı 1,5 derece tümüyle değişerek
eşiğini geçti mi, bu avantaj kaybedilebilir. altındaki toprak
Bazı yerlerde sıcaklık 10 derece yükselebilir görünür hale gelebilir.
ve aşırı sıcaklar ile kuraklık, hayati tarım artırıyor. Bunların da insanlar, ekonomiler ve
ürünlerinin kurumasına yol açabilir. elbette çevre üstünde yıkıcı etkileri olabilir.
Sıcaklıktaki artışın sonuçlarını kestirme Tabii bir de deniz düzeyi var. Okyanusların
çabaları henüz emekleme aşamasında ama atmosfer sıcaklığındaki artışa yetişmesi zaman
Oxford Üniversitesinden bilim insanları eldeki alıyor, o yüzden de buzların erimesinin etkisini
verileri kullanarak 1,5 ve 2 derece arasındaki henüz hissetmiş değiliz. Kısaca birkaç derece
farkı araştırdılar. Bu küçük artış, kuraklık, sel ve kulağa önemsiz gibi gelse de, etkisi çok büyük
kasırga gibi şiddetli hava olaylarının riskini de olabilir.
Yeniden taşınma
Sağı solu belli olmayan hava,
kavurucu sıcaklar ve nem oranındaki
değişim, yaşanabilir bölgelere doğru
Ekinlerin kuruması
Sıcaklıktaki üç derecelik artış
kitlesel göçlere yol açabilir.
ekinlerin kuruması için yeterli.
Etkisi en çok Afrika, Orta
Amerika ve Güney Asya’da
hissedilecek.
Evler su
altında
Denizin yükselmesi
adaları ve kıyı
şehirlerini yutabilir,
burada yaşayanlar
kaçmak zorunda
kalabilir.
Artan hastalıklar
Sivrisinek gibi taşıyıcılar
çoğaldıkça sıtma benzeri
hastalıklar binlerce kişiyi
etkileyebilir.
Geleceğimiz bu mu?
Ortalama sıcaklıktaki birkaç derecelik artış,
dünyamızı tamamen değiştirebilir
Yiyecek yetiştirilen bölgeler / Yaşanmaz Sel, kuraklık ya da şiddetli hava Yeniden ormanlaştırma Yükselen denizin
kompakt çok katlı şehirler çöl koşulları yüzünden yaşanmaz bölge potansiyeli yuttuğu topraklar
© Thinkstock
YA N
LIŞ
“İKLİMSEL Suçlu Güneş mi?
Küresel sıcaklıkla atmosferin Güneş’ten aldığı
DEĞİŞİM
enerji miktarının oranı
Artan sıcaklık
Ortalama yüzey sıcaklıkları
GÜNEŞ
düzgün biçimde yükseliyor.
Oynamalar
1.5 Dünya’daki durum
değiştikçe sıcaklık
KAYNAKLI”
yükseliyor ya da artıyor.
Küresel
Güneş kesintisiz bir güç akışı 1.0 yüzey sıcaklığı
oluşturmuyor. Yaklaşık her 11 yılda
bir artan etkinlik dönemlerinden
geçiyor. Bunlar, manyetik
alandaki dalgalanmalar
sayesinde yüzeyi kasıp kavuran 0.5
şiddetli güneş lekelerine yol
Derece (F)
mevsimlerin uzunluğunu ve
1368 Güneş’in enerji çıktısı
şiddetini etkiliyor.
Geçmişte bu döngüler ve değişimler 1367
Yansıtıcı aerosollar
Ince bir sis halinde parlak parçacıkları
“Küresel sıcaklıklar
Bulut parlaklaştırma
havaya serpmek, güneş ışığını uzaya
geri yansıtıyor ama bunu nasıl
yükseldiği halde Güneş’in
Deniz suyu damlacıkları kullanarak
okyanusların üstünde stabil bulut
formasyonları oluşturmak ışığın geri
kullanacağımızı henüz bilmiyoruz.
etkinliği sabit kaldı”
yansımasını sağlayabilir. Uzay aynaları
Bir acil durum
planı, kriz anında
Dünya’yı Güneş’ten
korumak için bir
dizi şeffaf ayna
yerleştirilmesini
öngörüyor.
Soğuk su
döngüsü
Okyanusun
dibindeki soğuk
ve besin
bakımından
zengin suyu
yüzeye çıkararak,
karbondioksit
hapseden algler
beslenebilir.
ZARARI GERİ
DÖNDÜRMEK Gezegeni serinletmek
için araştırmalar sürüyor
Okyanusları gübreleme
Alglerin fotosentez için demire ihtiyacı
var, o yüzden düşünülen yöntemlerden
biri alg nüfusunu çoğaltmak için
okyanusa demir eklemek.
Ağaç dikmek
Ağaçlar atmosferdeki
Karbondioksit yakalama karbondioksiti emiyor,
Karbondioksiti havadan emip
o yüzden kestiklerimizi
saklama yöntemleri araştırılıyor.
yenilemek, iklimsel
değişimi yavaşlatabilir.
O
altın renkli muhteşem, leziz balın da petekteki her bir hücreyi karın
balarıları tarafından üretildiğini kısımlarındaki özel bezlerden
biliyoruz ama bu tam olarak nasıl salgıladıkları balmumuyla
gerçekleşiyor? Bir çiçekten diğerine koşan mühürlüyor.
balarıları, taçyapraklarına konup çiçeklerin Bu sistematik üretim yaklaşımı
içindeki tatlı nektarı emiyor. Bal üretimi işte bu bizim seri üretim hatlarımıza çok
noktada başlıyor. benziyor. İyi de, arılar bunu neden
Nektar, arının özel “bal midesinde” tutuluyor yapıyor? Sonuçta doğal olarak
ve buradaki enzimler nektarı bal diye insanların talebini karşılamak gibi bir
bildiğimiz şeye dönüştürmeye girişiyor. “Bal zorunlulukları yok.
enzimi” ya da invertaz, nektardaki sükroz Yakın akrabaları olan yabanarıları ve
şekerini basit iki şeker olan glikoz ve früktoza eşekarılarından farklı olarak, balarıları kış
çeviriyor. Bal toplamaktan dönen arılar, bal uykusuna yatmaz. Yani kışın dışarıda
midelerinin içeriğini kusarak kovandaki diğer yiyecek hiçbir şey olmadığında da
işçi arılara teslim ediyor. Bu arılar da, enzimleri beslenebilecekleri bir şeye ihtiyaç duyarlar. O
dönüşüm işlemini tamamlayana kadar yüzden de kovanda yer olduğu sürece bal
sindirim ve kusma döngüsünü tekrarlıyorlar. üretirler ki nektarın tükendiği yaz sonundan
Ortaya çıkan şekerli çözelti, bildiğimiz ve itibaren kendilerini besleyebilsinler.
ekmeklerimizin üstüne sürdüğümüz yoğun
baldan çok farklı.
Balın su oranı yalnızca %17. O yüzden de fazla “Bu sistematik
suyu kurutmak için arılar sürekli kanat
çırpıyorlar. Tümüyle işlemden geçirilen ürün,
üretim bizim seri
kovandaki hepimizin bildiği altıgen peteklerde
saklanıyor. Balın uzun süre dayanmasını
üretim hatlarımıza
sağlamanın yolu onu hava almayacağı bir yerde benziyor”
tutarak kirlenmesini önlemekten geçiyor. Arılar
Son kullanma
tarihi geçer mi?
Balın en eski örneklerinden bazıları eski Mısır
mezarlarında bulundu. Çok şaşırtıcı ama bal
hâlâ yenebilir durumdaydı. Bu da akıllara balın
neden bozulmadığı sorusunu getiriyor. Yanıt,
balın iki ana özelliğinde gizli.
Bunlardan ilki, suyun olmayışı. Mikropların
gelişebilmesi için belli bir düzeyde su gerekiyor
ve buna bir madenin su etkinliği deniyor. Yüzde Sallanma dansı
17 su içeren balın, su etkinliği 0,60. Oysa Arılar en iyi nektarı bulmak
bakterilerin yaşaması için bu değerin 0,91; için “dans ederek” diğer
mantarların yaşaması içinse 0,70 olması arılara çiçeklerin yönünü ve
gerekli. ne kadar uzakta olduğunu
Altın renkli bu mucizevi besinin dayanmasını anlatıyor.
sağlayan bir diğer etken de asitliği. Balın
ortalama pH derecesi 3,9. Bu da bakterilerin
büyüyemeyeceği kadar asitli olduğunu
gösteriyor. O yüzden de, tatlı seven Mısırlılardan
kalma balda gördüğümüz gibi, bal 3.000 yıldan Bilim insanları, balın antimikrobiyal özelliklerinin
uzun süre bozulmadan kalabiliyor. antibiyotiğe dirençli bakterilerle mücadelede
kullanılıp kullanılamayacağını araştırıyorlar.
Balmumu
Arıların salgıladığı
mum, petek
hücrelerinin ağzını
mühürleyerek hava
girmesini önler.
Kovanın altıgen
hücreleri de aynı
balmumundan
oluşur.
Sertleşmiş bal
Bir süre sonra bal “bozulmuş” gibi görünür ve
şeker kristalleri oluşur. Ama bu aslında balın
kaliteli olduğunun göstergesidir. Bal, şeker
doludur ve bunlar da doğal olarak
kristalleşerek içinde bulundukları çözeltiden
ayrılır. Balın saklandığı ortamın sıcaklığı da
bunda etkilidir.
Bal soğuk bir ortamdaysa bu kristaller
oluşur (kovanda bile dışarının sıcaklığı on
derecenin altına düşerse bal şekerlenir).
Kristalleşmiş balı sıcak bir ortama koyarsanız
özgün, akışkan biçimini geri kazanır.
UZAYDAKİ
GELECEĞİNİZ
DÜNYA’DA DOĞDUK DİYE BURADA KALMAMIZ
GEREKMİYOR YA!
D
ünya’nın bizler için kusursuz bir yuva bizim de başımıza gelebilir. 1908’de Sibirya’ya bir Türümüzü uzaya yaymakla evrensel bir soy
olduğunu söylemeye lüzum bile yok. Son asteroid çarptı ve yerel çevrede büyük yıkıma açtı. tükenişinden güvende olacak ve –bildiğimiz
evrensel ortak atadan tutun da bugün Neyse ki sadece 50 metre çapındaydı ve türümüze kadarıyla bir eşi benzeri bulunmayan– zekâmızı ve
gezegene yayılmış insanlara kadar, kendimizi zarar gelmedi. Ne var ki galaktik “mahallemizden” bilincimizi koruyabileceğiz. Dünya’daki insan
evrim aracılığıyla çevremize mükemmel biçimde bundan çok daha büyük asteroidler ve sayısının azalması da iyi bir şey olabilir çünkü
ayak uyduracak biçimde adım adım değiştiriyoruz. kuyrukluyıldızlar gayet düzenli şekilde geçip bizim yokluğumuzda diğer türlerin biyoçeşitliliği
Fakat bu sonsuza kadar sürmeyebilir. duruyor. Bir dahakinin ne zaman çarpacağını kim artabilir ve genişleyebilir.
Nüfusumuz hızla çoğalıyor ve fosil yakıtları bilebilir? Belki de aynı derecede önemli olan bir şey de
yakmaya devam ediyoruz. Bu da hem çevremize Yani er ya da geç, dünya dışı bir gelecek bunun insanlık için ne kadar ilham verici bir adım
zarar veriyor hem de kaynaklarımızı zorluyor. kaçınılmaz görünüyor. Fakat canını kurtarmak olacağı. Bizler doğuştan kâşifiz; bilinmeyenlerle
Gezegenimizin biteviye artan insan nüfusunu için uzayın engin boşluğuna kaçmanın dışında, karşılaşmaya, onları keşfetmeye bayılırız. Bu
desteklemeyi nasıl sürdürebileceği büyük bir kaygı insan ırkının ufkunu genişletmesi için bir sürü isteğimizi gidermenin o son cepheye yelken
sebebi. Kendimize verdiğimiz zarar bir yana, belki olumlu neden de var. Uzaklara yolculuk yapmak, açmaktan daha iyi yöntemi olabilir mi?
de başka bir yerlere gitmeye mecbur kalacağız. yuvamızdaki yaşam koşullarını birçok bakımdan Bu yazımızda insanlığın gezegenler arası bir tür
Daha şimdiden biliyoruz ki bir asteroidin iyileştirebilir. Asteroidlere gidip orada madencilik olarak potansiyel geleceğini keşfe çıkıyoruz. Bu,
yuvamızla çarpışması en azından bir kitlesel yok yaparak birçok istenen materyali elde edebilir ve dünyanın dört bir yanından nice insanın zaten
oluşa yol açtı ve dinozorların başına gelen pekâlâ gezegenimizin rezervlerini koruyabiliriz. ulaşmak için emek harcadığı bir hedef.
Olası hedefler
Gökbilimciler yeni yuvamız olma
potansiyeline sahip bir dizi dünya
tanımladılar.
Güneş Sistemi
gezegenlerle, aylarla
dolup taşıyor. Ama en
uygunu hangisi?
Erişebileceğimiz mesafede kendimize yeni
yuva potansiyellerini değerlendirirken ilk başta
seçeneklerimiz kısıtlı gelebilir. Fakat doğru
teknolojiyi kullanırsak kendi Güneş
Z
Sistemimizde bile aralarından seçebileceğimiz
Venüs Mars Ay
birkaç alternatif var. Başka bir gezegeni, bir
261 milyon km uzakta 225 milyon km uzakta 384.400 km uzakta
uyduyu, hatta uzayın kendisini bile Benzer kütlesi ve bize yakınlığı Şu anda yüzeyde yürütülen Bize en yakın büyük uzay cismi
kolonileştirebiliriz. nedeniyle bazen “Dünya’nın kız kapsamlı araştırmalar, nihayet olan Ay, ilk dünya dışı koloniye ev
kardeşi” olarak adlandırılsa da Venüs, oraya yerleşirsek hazırlıklı sahipliği yapmada güçlü bir aday.
Şu anda en romantik seçenek Mars Malzemeler ve insanlar Ay’la
Güneş’e yakınlığı nedeniyle 462 olmamız gerektiği anlamına
gözüküyor. Kapalı bir habitat kurulabilecek dereceyi bulan yüzey sıcaklıklarına geliyor. Daha şimdiden yüzeyin Dünya arasında diğer yerlere
yakın bir komşu olduğu için cazip göründüğü sahip. O yüzden Venüs’te bulutlarda altında buz bulduk ve bizi hangi kıyasla çok daha kolay taşınabilir.
kesin. Fakat hayal gücümüzü Mars’la yüzen şehirler kurmamız gerekiyor. tehlikelerin beklediğini biliyoruz.
patlamalarına sahip olduğu verecek aralıkta. Çok da fazla sıcaklıkta ve Dünya’nın iki katı
biliniyor. Buraya yerleşmek için güneş radyasyonu almıyor ve bu yaşında. Yani zaten yaşam
Güneş Sistemimizin ötesinde milyarlarca dünya kendimizi radyasyondan sayede insanlık için potansiyel bir barındırıyor olabilir.
mevcut ama zor olan onlara ulaşmak. korumanın bir yolunu bulmalıyız. kurtarıcı olabilir.
Uzun mesafe
Warp sürücüsü olmadan, nice ışık
Uzayı bükmek
yılı uzaklıktaki bir yıldıza varmak Teorik olarak, negatif
muhtemelen mümkün olmayacak. Bükülmemiş enerjiyi uzayın kendisini
Sistemler arası kozmos genişletmek ve sıkıştırmak
Bir nesnenin uzaydaki için kullanmak olanaklı.
mesafelerin üstesinden hareketi doğal sınırla, yani
gelmek en çetin ışık hızıyla sınırlıdır.
sorunlardan
Kendi Güneş Sistemimizden “yalnızca” en yakın
yıldız kümesine kadar açılmaya karar versek
bile hâlâ devasa mesafelerden söz ediyoruz
demektir. Yani dört ışık yılından fazla. Bu da
ışık hızına yakın hızda yolculuk yapsak bile
oraya varmamızın yıllar süreceği anlamına
geliyor ve günümüzün roket motorları, ışık
hızının %1’ine çıkmamıza bile izin vermiyor.
Bunun için muazzam bir çaba gerekse de,
bunu göze almak işimize yarayabilir. İyi ama
nasıl yapacağız? Yanıt, günümüzde roket
yakıtıyla erişebildiğimizden çok daha yüksek
hızlara çıkabilen yepyeni bir itki sistemi
tasarlayarak. Bu tür tasarımların büyük kısmı
teori aşamasında olsa da, bazılarının hızımızı
ışığınkine bir hayli yaklaştırma olasılığı var. Bu
Genişleme Sıkışma Warp yolculuğu
da sistemler arasındaki mesafeyi belki de Negatif enerji uzayı Uzay aracının önündeki uzay Uzayın kendisini bükmek
binlerce değil, onlarca yıl içinde alabileceğimiz genişletmek ve nesneleri sıkıştırılarak nesneleri ileri uzay aracını hedefine
“itmek” için kullanılabilir. “çekiyor.” yaklaştırıyor.
anlamına geliyor.
Bu yenilikçi motor konseptlerini bu kadar
ilginç kılan şey, yakıt seçimleri ve onları en iyi büksek olmaz mı? sıkıştırıp genişletebilir, böylece gemiyi başka
nasıl kullanabileceğimiz. İyonize gazlar, Kulağa elbette olanaksız geliyor ama yöntemlerle hayal bile edilemeyecek sürede
yıldızlararası hidrojen ve hatta antimadde bile Einstein’ın görelilik kuramına göre bu hedefine taşıyabiliriz.
potansiyel seçenekler olarak sunuldu. İlke olmayacak şey değil. Warp sürücüsü fikri de bu Yakın gelecekte warp sürücüleri soyut bir
itibariyle hepsi de bizi uzak yıldızlara hızla bilgiden yola çıkarak üretilmiş. Negatif enerji fikir olarak kalmayı sürdürecek ancak diğer
taşımada kullanılabilir. Peki ya yüksek hızlı denen, yakalaması zor bir enerji biçimini tasarımlar daha bugün bile geliştiriliyor ve
yolculuk yerine, uzay-zamanı etrafımızda kullanarak bir uzay gemisinin etrafında uzayı kalkışa sandığımızdan daha yakın olabilir.
Itici
Nötr gaz iyonizasyon
odasına enjekte
ediliyor.
Uzaydan yakıt
Uzay aslında bomboş değil ve
Dikkatli seyir Kepçe Bussard ramjet, gezegenler ve
Mürettebatın, uzay aracının Bir elektromanyetik alan yıldızlar arası ortamda bulunan
yeterince proton olan “ağı” protonları yakalayarak yüksek enerjili protonları yakıt
bölgelerden geçmesini egzoza yolluyor. olarak kullanıyor.
sağlaması şart.
Nükleer füzyon
Protonlar bir füzyon
reaksiyonunda
kaynaşarak enerji ve itki
açığa çıkarıyor.
Warp halkaları
Sürekli hızlanma Iki adet kalın halka,
Bu gemi yolculuğa yavaş başlayacak
geminin etrafında bir
ama yolda daha fazla yakıt
“warp kabarcığı”
“yakaladıkça” giderek hızlanacak.
oluşturmak için
gereken enerjiyi
WARP SÜRÜCÜSÜ azaltacak.
Alternatif
enerji kaynağı
Warp sürücüsünü
çalıştırmak çok
fazla enerji
gerektirecek, o
yüzden bir enerji
kaynağını taşımak
şart.
Warp sürücüsü
Itici yerine kullanılan
negatif enerji, uzay-
zamanı geminin etrafında
bükerek gemiyi hedefine
yaklaştıracak.
ANTİMADDE
SÜRÜCÜSÜ
Sınırlı Kalkan
Geminin etrafında
Mürettebatı, antimadde ile
oluşan “warp
maddenin çarpışmasının
kabarcığı” sonlu
oluşturduğu gamma
boyutta olacak ve
ışınlarından korumak için
geminin tüm Yok oluş bir tür radyasyon kalkanı
bileşenlerini içine Anti maddeyle madde gerekebilir.
alabilecek. çarpışınca ikisi de yok
oluyor ve enerji patlarcasına
© SPL; Illustration by Adrian Mann
serbest kalıyor.
Hafif
Bir elektromanyetik alan içinde
Güçlü itki güvenli biçimde tutulan çok az
Anti maddenin yok oluşunun ürettiği itki, miktarda antimadde bile şaşırtıcı
günümüzün kimyasal tepkimeleriyle elde miktarda enerji üretebilir, o yüzden
edilenden kat be kat fazla. de ihtiyaç duyulan toplam yakıt
miktarı bir hayli düşük.
How It Works | 057
UZAY
Uzayı yurt edinmek Kalpana One tasarımı gibi bir habitat, uzayda keyifle yolculuk yapmamızı sağlayabilir.
Yapay yıldız
Orta ekseni dolduran
koca bir ışık huzmesi
gündüz saatlerini taklit
edecek.
Mekânı kullanmak
Yapının ortasına doğru yerçekimi
zayıflayacak ama bitkiler ve hayvanlar
burada yetiştirilebilir.
Nostaljik konsept
tasarımları
1970’lerde NASA destekli bir ekip, Geleceğin uzay yerleşimlerinde bir dizi
üç adet dönen yapıyla koskoca bir
uzay meraklısı neslinin esin yeni meslek kapanın elinde kalacak
kaynağı oldu.
Dünya’dan uzaklık
Gezegenimiz, Güneş’e ortalama
150 milyon kilometrelik bir
yörüngede dönüyor. Bu da sıvı
halde suyun var olabileceği ve
yaşamın gelişebileceği bir uzaklık.
Güneş’in İçinde
Ana yıldızımız çalkantılı ve
muazzam bir enerji kaynağı
G
üneş trilyonlarca kilometrelik bir alanda
bulabileceğiniz en büyük reaktör.
Patlama Çekirdeğinde her saniye 600 milyon ton
Güneş atmosferinde biriken gibi akıllara durgunluk verecek bir miktarda
manyetik enerji nihayet
yüzeyde bir güneş hidrojen kullanılıyor ve nükleer füzyon
patlaması oluşturuyor. sayesinde helyuma dönüşüyor. Bu kesintisiz
süreç akıl almaz bir radyasyona ve 15 milyon
Celsius gibi aşırı bir sıcaklığa yol açıyor. Fakat
çekirdekte oluşan enerji orada kalmayıp bu
yanan dev yıldızın belirli bölgelerine doğru
yolculuğa çıkıyor ve nihayet Güneş atmosferine
ulaşıyor. Dünya’nın aksine bu atmosfer sadece
Kromosfer
Fotosferin hemen üstündeki alan,
altındaki alandan daha sıcak ve
3.700-7.700 Celsius derece
arasında değişiyor.
Taç küre
Güneş’in en dış katmanında
sıcaklık yükselerek yarım
milyon derece Celsius’a
çıkıyor.
Güneş patlamaları
Büyük güneş patlamaları gerçekten inanılmaz
miktarda enerjiyi radyasyon biçiminde saçıyor. Bu
radyasyon, elektromanyetik tayfın her aralığında Konvektif bölge
dalgalar halinde geliyor. Aralarında zararsız radyo Enerji, ısınan ve soğuyan gazların
dalgaları olduğu gibi, çok zararlı gamma ışınları da oluşturduğu konveksiyon
var. akımlarıyla Güneş’in yüzeyine
Bazı güneş patlamalarının açığa çıkardığı enerji doğru taşınıyor.
miktarı gerçekten akla hayale sığmıyor. Bunlar
aynı anda milyonlarca nükleer bombanın
patlatılmasına denk olabiliyor! Bu inanılmaz enerji
patlamaları, Güneş atmosferindeki ısınmış ve
hızlanmış parçacıkların sonucunda oluşuyor ve
Güneş’in en dış katmanlarına kadar hareket
ediyor. Burada sıcaklığın yarım milyon Celsius’a
kadar yükselmesine yol açıyor ve parçacıklar
güneş patlaması halinde uzaya saçılıyor.
Güneş’in
anatomisi
Yerel yıldızımızın yapısını
keşfedelim
Güneş rüzgârı
Parçacıklar ve plazma
Güneş’ten sürekli uzaya
püskürtülüyor.
Güneş’i İncelemek
Fotosfer Araştırmacılar artık Güneş’e dair eskiye kıyasla
Konvektif bölgeden yaklaşık 400 km çok daha fazla şey bilseler de, yıldızımız
uzanan bir katman. Sıcaklığı gizemlerini koruyor. NASA’nın Ağustos 2018’de
3.700-6.200 Celsius arası değişiyor. fırlattığı Solar Probe Plus adlı uzay sondası
Güneş yüzeyine daha önceki görevlerden yedi
kat daha fazla yaklaşarak Güneş etkinliğine
ilişkin yeni veriler toplayacak.
Sondanın Merkür yörüngesinde yolculuk yapıp
Güneş yüzeyine 6,2 milyon kilometre kalana
kadar yaklaşması sırasında, aşırı ısıya ve
radyasyona göğüs germesi gerekecek. Bu
koşullarla başa çıkmak için sonda 11,4
santimetre kalınlıkta bir ısı kalkanıyla donatılmış.
Bu da 1.300 Celsius’u aşan harici sıcaklıklarda
çalışabilmesini sağlıyor. Neyse ki güç sorunu yok
çünkü uzay aracının güneş panelleri bu kadar
yakın mesafede, gerekenden fazla enerji alacak.
Işınımsal bölge
Enerjinin çekirdekten
konvektif bölgeye ulaşması
170.000 yıl sürüyor.
Çekirdek
Termonükleer füzyon,
hidrojeni helyuma
dönüştürerek büyük
© NASA; SPL
Thorne-Zytkow yıldızları
Bir yıldız diğerini yerse ne olur?
Nötron yıldızı
Bir TZO’nun ilk Kırmızı süper dev
bileşeni, sönmüş, İkinci malzeme, Güneş’imizin
büyük bir yıldızın 2.000 katından daha büyük,
çökmüş, aşırı ölmeye yüz tutmuş bir yıldız.
yoğun çekirdeği
olan nötron yıldızı.
Konveksiyon
Sıcak gazların yıldız
içindeki dolaşımı Yıldız birleşmesi
yüzeye sürekli Bir kırmızı süper dev,
alışılmadık yörüngesinde dolaşan bir
elementler taşıyor. nötron yıldızını yutunca bir
TZO meydana geliyor.
Yeni elementler
Alışılmadık derecede
“2014’te bilim insanları
büyük miktarda rubidyum,
molibden ve lityum
bugüne kadarki en
bulunması, TZO’ları normal
kırmızı süpernovalardan kuvvetli Thorne-Zytkow
ayırıyor.
adayını saptadılar”
D
ünya’da alışılmadık ve şiddetli hava durumu oluşumunun, gaz devlerinin üst atmosferinde,
© Science Photo Library; Thinkstock; Shutterstock
olaylarıyla karşılaşsak da, Güneş Sistemi’nin başka şimşeklerin küçük is parçacıklarını metana
yerlerinde yağan şeylerin yanında, tipi ve dolu dönüştürmesiyle başladığı düşünülüyor. Kristaller
fırtınalarının lafı bile edilmez. ABD’li bilim insanları, atmosferde ilerledikçe basınç artıyor, isi grafite
Jüpiter’de ve Satürn’de bazısının çapı bir santimetreyi dönüştürüyor, o da basınç arttıkça sertleşerek elmas
bulabilen elmasların yağmur gibi yağdığına inanıyorlar. oluyor. Bu elmaslar sonsuza dek yaşamıyor ne yazık ki.
Bu sonuca gezegenlerin atmosferinin kimyasını Gezegenin sıcak çekirdeğinin aşırı yüksek basıncına ve
inceleyerek varan bilim insanları, Satürn’de her yıl 1.000 ısısına maruz kalan bu değerli dolular nihayet eriyerek
ton elmasın oluştuğunu tahmin ediyorlar. Bu kristallerin geride bir sıvı karbon denizi bırakıyor.
Beyazdelikler
Karadeliğin tersi var mı?
E
vren deliklerle, daha doğrusu hiçbir şey, hatta ışık bile içine emildi mi dışarı onların yaşamlarına karadelik olarak
karadeliklerle dolup taşıyor. Bu kozmik çıkamıyor. Bu da karadelikleri saptamayı başladıklarını öne sürüyor. Bir karadelik
nesneler, Güneş’imizden çok daha büyük, imkânsız değilse bile, zor bir işe dönüştürüyor. yutabileceği kadar madde yutunca tersine
dev kütleli bir yıldızın kendi içine çökmesi ve Ancak gökbilimcilerin şimdiye kadar dönüp hepsini kusuyor ve bir beyaz deliğe
göz kamaştıran bir süpernovayla ortadan saptayamadığı bir şey var, o da Beyazdelikler. dönüşüyor. Alternatif olarak, bazıları da
kalkması sonucunda oluşuyor. Bu yıldızın Şu anda yalnızca kuramsal bir matematik Beyazdeliklerin bir diğer tür uzay deliği olan
kalıntıları, adına tekillik denen ve çok kuvvetli kavramından ibaret olan bu uzay cisimleri, solucan deliklerinin çıkış noktası olabileceğini
kütleçekim etkisine sahip olan çok ufak, ama emmek yerine, evrene madde ve ışık düşünüyor. Büyük Patlama’nın bir beyaz delik
bir o kadar da yoğun bir bölgede toplanıyor. İşin püskürtüyor. olarak başladığını, evreni olan tüm unsurları
aslı, tekillik o denli kuvvetli ki etrafındaki Beyazdeliklerin oluşumuyla ilgili bir kuram, açığa çıkardığını söyleyenler de var.
Karadelik
Uzay-zamandaki bu eğime
kütleçekimi diyoruz ve karadelikte
bu öyle güçlü ki hiçbir şey elinden
Solucan deliği kaçamıyor.
Kimileri, karadeliklerin
solucan deliklerinin girişi
olabileceğini düşünüyor.
Beyaz delik
Zamanda yolculuk Solucan deliğinin çıkışında,
Solucan deliği, uzay-zamanda madde ve ışık bir beyaz
bir tünel oluşturabilir. delikten dışarı atılıyor.
Sadece çıkış
Nasıl karadelikten hiçbir şey
kaçamıyorsa beyaz delikten
de hiçbir şey giremiyor.
Solucan delikleri
nedir?
Einstein-Rosen köprüsü adıyla da bilinen solucan
deliği, uzay-zamanın yapısını delip geçen, maddeyi
evrenin başka yerlerine taşıyan bir kestirme. Evreni
bir kâğıda benzetirseniz, ikiye katladığınızda iki ucunu
birbirine yaklaştırmış olursunuz. Kâğıtta delik
açmaksa kâğıdın bir ucundan diğerine ulaşmanın, düz
kâğıt üstünde bir doğru çizmekten çok daha kısa bir
yoludur.
Yalnızca genel görelilik kuramı tarafından
öngörülmüş olsa da, solucan deliklerinin ağzında,
maddeyi emen, sonra tünelin içinden geçirerek
taşıyan bir karadelik olabilir. O zaman tünelin çıkışı da
maddeyi yine aynı evrene ya da hakkında bir şey
bilmediğimiz başka bir evrene kusan bir beyaz delik
olacaktır. Kuramsal olarak solucan delikleri zamanda Evrenimizin içinde Başka evrene
yolculuğu olanaklı kılabilir ama gerçekte, insanı Uzay-zamandaki bükülme, Bir solucan deliği, var olup
taşıyamayacak kadar küçük ve kararsız olacaklar. evrenimizin iki noktasını birbirine olmadığını henüz bilmediğimiz bir
çok daha fazla yaklaştırıyor. paralel evrene açılan kapı olabilir.
5 milyar yıl
Güneş, hidrojen yakıtını tüketecek. 1 trilyon yıl 100 kentilyon yıl ?
© NASA
Dünya’yı yutabilir ya da gezegen sarmal Güneş’in enerji yaymayı bırakıp soğuk Dünya’nın yörüngesi bozulacak ve gezegenden Evrendeki son
çizerek Güneş’ten kaçabilir. bir siyah cüceye dönüşme sınırı bu. ne kaldıysa, Güneş’ten kalanlarla çarpışacak. yıldızlar da sönecek
Evrenin genişlemesi
Bilim insanları evrenin genişlemesini nasıl hesaplıyor?
A
merikalı gökbilimci Edwin Hubble, 1929’da Bir galaksinin kırmızıya ne kadar kaydığı, ulaşılmıştı. Gökbilimciler daha sonra Hubble’ın
gerçekten çığır açan bir keşfe imza attı: hareket hızını gösteriyor. Hubble bir galaksinin yaklaşık on kat yanıldığını keşfettiler ve yıllar
Evren genişliyordu. Uzak galaksilerin uzaklığının ve hızının, dolayısıyla da evrenin içinde gelişen veriler ve teknikler sayesinde
ışığını gözlemleyen Hubble, bunların dalga genişleme hızının doğrudan sabit bir değere bağlı Hubble sabitinin değerini hassaslaştırabildiler.
boylarının genişlediğini (ışık, tayfın kırmızı ucuna olduğunu ortaya çıkardı. Bu değer, Hubble sabiti 2016’da bilim insanları şu ana kadarki en
kaydığı için buna ‘kızıla kayma’ deniyor) ve olarak biliniyor. hassas tahmini yaptılar: Megaparsek başına
galaksiler bizden ne kadar uzaksa ışıklarının 1929’da sabitin değeri megaparsek başına saniyede 73,2 kilometre. Bu daha hassas veri,
kırmızıya doğru o kadar kaydığını öğrendi. Bu saniyede 500 km idi (bir megaparsek yaklaşık 3,26 evrenin önceki tahminlere kıyasla %5-9 daha hızlı
gözlem ancak evren genişliyorsa anlamlıydı. milyon ışık yılı) ama bu rakama kısıtlı verilerle genişlemekte olduğunu ortaya çıkardı.
bulunuşu
Gökbilimciler hem Sefe Değişkenleri’ni Süpernovalar çok uzaktan
Yıldızların uzaklığı bilindikten hem de Ia tipi süpernovaları barındıran görülebilecek kadar parlak,
Gökbilimciler evrenin genişleme sonra gerçek parlaklıklarını galaksileri arıyorlar. Ikisinin parlaklığını o yüzden gökbilimciler Ia tipi
oranını hassas biçimde ölçmek için hesaplamak mümkün. Bu karşılaştıran gökbilimciler, patlamanın süpernovaların gerçek ve
farklı teknikleri bir arada bilgi, daha uzak Sefe gerçek parlaklığını hesaplayabiliyor. görünür parlaklıklarını
kullanıyorlar. Değişkenlerinin uzaklığını karşılaştırarak uzaklıklarını
YENİ saptıyor.
PARALAKS hesaplarken kullanılabilir.
SINIRI
SEFE’LERİN VE
IA TİPİ GENİŞLEYEN
SÜPERNOVALARIN EVRENDE IA TİPİ
SAMANYOLU’NDAKİ BULUNDUĞU 7. Kırmızıya kayma SÜPERNOVA
SEFE YILDIZLARININ GALAKSİLER Uzak galaksilerden gelen BARINDIRAN UZAK
PARALAKSI ışığın dalga boyu, evrenin GALAKSİLER
genişlemesi yüzünden
uzuyor.
HAZİRAN’DA ESKİ
DÜNYA
PARALAKS
SINIRI
1. Hubble
gözlemleri
Hubble teleskopu, GÜNEŞ
gezegenimizdeki EVRENİN GENİŞLEMESİYLE KIRMIZIYA KAYAN
Sefe Değişken (GENİŞLEYEN) IŞIK
SEFE
yıldızlarını altı ay ARALIK’TA
aralıklarla DÜNYA
gözlemliyor.
zi n i n ye r i n i alarak
Ben r b i r gelecek
sürdürü leb i l i
ışını
inşa etme yark?
kim kazanaca
HİDR JE N
ELEKTR Ğ E
KARŞI
066 | How It Works
BİLİYOR MUYDUNUZ? Şu anda kullandığımız fosil yakıtı rezervlerinin 2088’de tükenmesi bekleniyor.
“Almanya içten
yanmalı motorları
Hidrojenle elektrik 2030’da yasaklama
sözü veren ilk
KAFA KAFAYA ülke oldu”
Menzil
Hidrojenli otolarda en uzun menzil 502 km ile Toyota Mirai’ye Yeniden yakıt alma süresi
ait. Tesla Model S ise 397-506 km gibi etkileyici değerlere Hidrojen hücreli otomobiller birkaç
imza atıyor. Bununla birlikte Tesla’nın maksimum menziline dakikada depolarını doldururken
gerçek hayatta erişmek olanaksız gibi bir şey ve hidrojenle en hızlı süper şarj istasyonları bile
çalışan otoların menzili daha fazla. bir elektrikli otomobili en çabuk
30 dakikada şarj edebiliyor.
KAZANAN
HID ROJ EN KAZANAN
HID ROJ EN
Hız
Piyasadaki en hızlı elektrikli araba
olan Nio EP9, 312 km/s gibi
muhteşem bir hıza çıksa da Ford
Fusion Hydrogen 999, 333 km/s Altyapı
hızla ona toz yutturuyor! Elektrikli otoların avantajı, hemen her yerde şarj edilebilmeleri.
KAZANAN Altyapı zaten mevcut, tek gereken evlerimize veya benzinliklere şarj
HID ROJ EN istasyonu eklemek. Hidrojeninse taşıması da depolaması da zor. Gaz
olarak saklanması ve araca doldurulurken sıvılaştırılması gerekiyor.
Bu da karmaşık, pahalı ve çok enerji gerektiren bir işlem.
KAZANAN
$
EL EK T RIK L I
Bakım
Gerek elektrikli gerekse de
hidrojenli otomobiller çok az oynar
parçaya sahip. Bu basitlik, Çevreye etkisi
yüzlerce parça içeren bir içten Maliyet
Hidrojen yakıtı fosil yakıtlarından daha Elektrik ve hidrojen, güneş
yanmalı motorun aksine, gücü ya da su gücü
bakılması ve onarılması gereken pahalı ve hidrojenli otomobilleri satın
almak daha pahalıya geliyor. Elektrikli bir kullanılarak çevreye zarar
az şey olduğu anlamına geliyor. vermeden üretilebiliyor.
otomobil 16.500 dolara bulunabilirken
KAZANAN hidrojenli otomobiller Ancak şu anda elektrik
B ER A B ERE 66.000 dolaran başlıyor. şebekelerimiz büyük
oranda fosil yakıtı
KAZANAN kullanıyor. Hidrojenli ve
EL EK T RIK L I elektrikli araçlar ancak
yakıt kaynağı ne kadar
temizse o kadar temiz.
KAZANAN
B ER A B ERE
G
ezegenimizi koruma ve gelecek nesillere her yıl 6,5 milyon insan, kalitesiz hava soluduğu 2030’a kadar tümüyle yasaklayacağını açıkladı.
sağlam bırakma amacıyla, hava kirliliğini için vaktinden erken ölüyor ve bu da hava Bazı diğer ülkeler de Almanya’nın izinden gidiyor.
ve sera gazı emisyonunu azaltacak taşıtlar kirliliğini kamu sağlığına yönelik en büyük İngiltere’de yeni benzinli ve dizel otomobillerin
tasarlama kaygısı giderek artıyor. Yollarda hiç çevresel tehdit haline getiriyor. satışı 2040’ta yasaklanacak. Norveç 2025’te sadece
olmadığı kadar fazla araç var ve tahminlere göre, Eğer kolları sıvayıp gezegene karşı %100 elektrikli olan araçların satılabileceğini
atmosferimizdeki ısı hapseden gazların yaklaşık davranışlarımızı değiştirmezsek geleceğimiz bir açıklarken Hindistan aynısını 2030’da yapacağını
%13’ünden, taşıtların yaktığı fosil yakıtları hayli karanlık görünüyor. Ama umutlar sona duyurdu. Hindistan’ın nüfusunun yarısından
sorumlu. Dünya daha şimdiden iklimsel değişim ermiş değil. Son on yıldır dünyanın her yanında fazlası (660 milyondan fazla) hava kalitesinin
© Nissan; BMW Group; Honda; Toyota
belirtileri sergiliyor. Sıcaklıklar son 140 yılda 0,7 fosil yakıtı emisyonlarını azaltmaya yönelik “güvensiz” olarak değerlendirildiği bölgelerde
derece artarak Kuzey Kutbu buz örtüsünün ciddi aktivitelerde çarpıcı bir artış var. Artık yaşıyor ve bu insanların ömür beklentisi ortalama
oranda erimesine, mercan resiflerinin toplu taşıtlarımızı sürdürülebilir kaynaklarla üç yıl kısalıyor. Hindistan’da demiryolları ve
ölümüne ve hava durumunun sağı solu belirsiz çalıştırmalıyız ve fosil yakıtlarına yasaklar kömür bakanı olan Piyush Goval yaptığı
bir hal almasına yol açtı. Üstelik de bu durum geldikçe birçok otomobil üreticisi bu kervana açıklamada “Niyetimiz 2030’da ülkede tek bir
yalnızca gezegenimizi değil, akciğerlerimizi de katılmaya başladı. Bu işi yapan ilk ülke Almanya benzinli ya da dizel otomobilin satışına bile izin
etkiliyor. Uluslararası Enerji Ajansı verilerine göre oldu ve içten yanmalı motor kullanan arabaları vermemek” dedi.
Nissan Leaf ve
Gelişmiş yol tutuş
Batarya takımını zemine
yaymak, aracın ağırlık
BMWr ikii3
elektrikli otom
obilin
merkezini alçaltarak
virajlarda stabiliteyi artırıyor.
En popüle z
içine bakıyoru
Hidrojen depoları
Depolar hafif ama
dayanıklı karbon fiberden
yapılmış ve çarpma anında
zarara karşı koruma
sağlamak için otomobilin
şasisine monte edilmiş.
Yakıt pili
elektrik
H2O ve
ısı
© Toyota; Honda; Tesla; SPL
Hidrojen depoları
Mirai’de hidrojen
depolamasını en üste
çıkarmak için iki adet yüksek
basınçlı karbon fiber depo var. Hidrojen Oksijen
geleceğİ
toprak kazabiliyor ve moloz
itebiliyor.
GELECEK
“İsviçre çakısı” gibi araç Kameralar
Kameralar Terrier mürettebatına
gündüzleri ve termal görüntüleme
BAE Systems’in duyurduğu Terrier, tanktan çok da kumanda edilebiliyor ve dev askeri nakliye
sayesinde geceleri 360 derece
Transformers robotlarını andıran bir muharebe uçaklarına yüklenebiliyor. Üstelik de 30 ton ağırlıkta,
görüş sağlıyor.
aracı. Isviçre çakılarına da benzetilen araç, toprağa yani altı adet Afrika filinden ağır olmasına rağmen!
gömülü patlayıcıları arayabiliyor, iki metreye kadar Önündeki ağır nesneleri söküp kaldırabilen
dalgalara göğüs gerebiliyor ve betonu delip kepçesi, toprağı kazmasını sağlayan kazıcı kolu,
geçebiliyor. Bu, geleceğin mekanik canavarı. yolları parçalayıp düşmanın geçişini engelleyen özel
Çift katmanlı zemin, mayınlara karşı koruma ekipmanı bulunan Terrier, 360 derece koruma
sağlarken çelik gövde de iki kişilik mürettebatı sağlayan elektrikli duman bombası fırlatıcılarla ve
piyade silahlarından ve şarapnelden koruyor. Terrier savunma için genel amaçlı makineli tüfekle
1.000 metreye varan mesafelerden insansız olarak donatılmış.
Uçuşa hazır
30 tonluk zırhlı
Terrier aracı, C-17
Globemaster ya
da Airbus A400M
uçaklarıyla
taşınabiliyor.
Aktif savunma
Uzaktan kumanda Amfibik Terrier zırhlı korumaya; nükleer, biyolojik
Terrier’e 1 km menzilden Terrier derin sulardan ve iki ve kimyasal silah savunmalarına, duman
uzaktan kumanda edilebiliyor. metreyi aşan dalgalardan bombası fırlatıcılara ve bir de makineli
geçebiliyor. tüfeğe sahip.
Hayalet
tanklar
Ilk defa savaş gemilerinde
uygulanan görünmezlik
teknolojisi gelecek nesil zırhlı
araçların yükselişini sağlayabilir.
Polonya Mekanik Araç ArGe
Merkezi ile Ingiliz BAE Systems
ortaklığıyla geliştirilen PL-01
zırhlı muharebe aracı bunun bir
örneği.
PL-01 tankı üç kişilik
mürettebatın yanı sıra 105 ya da
120 mm’lik bir ana topa sahip.
Görünmezlik teknolojisi, aracın
kızılötesi imzasını azaltabilen ısı
kontrollü plakalardan oluşan bir
dış yüzey içeriyor. Bunlar aynı
zamanda piksel görevi
üstlenerek tankın yenilikçi bir
kamuflaj ile çevresini taklit
Yol parçalayıcı etmesini sağlıyor. Yani tank,
Kazma koluna takılan kendini çevresinin ısısına göre
parçalayıcı ve çekiç ayarlayıp levhalar sayesinde
ekipmanı, kayayı ve betonu önceden programlanmış araç ve
kırarak yolları araçların nesneleri taklit edebiliyor.
geçemeyeceği hale getiriyor.
© BAE
Melez tankların faydaları
Sıradan bir piyade, nakil ve destek malzemelerinin
taşınması için günde yaklaşık 80 litre benzine mal
olur. Geleceğin askeri acil durum planlarında yakıttan
tasarruf kilit rol oynuyor ve melez tanklar bunun için iyi
bir çözüm. BAE Systems ile Norhrop Grumann’ın
yıllardır geliştirdiği GCV (Kara Muharebe Aracı) melez
Mayın temizleme bir elektrikli motor sayesinde kendinden önceki zırhlı
Python adlı roketli patlayıcı araçlardan %20 fazla yakıt tasarrufu sağlıyor. Çelik
sistemi yolun ilerisindeki gövdeli GCV, üç kişilik mürettebata ek olarak tam
mayınları ve el yapımı donanımlı dokuz piyade askerini taşıyabiliyor.
patlayıcıları imha etmede Önündeki en büyük engel ise kendi ağırlığı.
çok etkili.
Hafif materyaller
Kanatların ve gövdenin büyük kısmı
alüminyum alaşımdan yapılmış ama
yapısal ağırlığın %25’ini kompozit
materyaller oluşturuyor.
A380’in içinde
Göklerin devinin inanılmaz
teknolojisi
Mürettebat yatakları
Uzun uçuşlarda pilotlar ve
Dünyanın en
mürettebat alt güvertenin altında
ya da kokpitin arkasında bulunan
yataklarda uyuyabiliyor.
D
ünyanın her yerinden yolcu taşımak yolcu fazla demek. Ne var ki çoğu A380’de dört A380 sadece en büyük yolcu uçağı değil,
havayolu şirketleri için yüksek maliyetli ayrı sınıf bulunuyor. Ekonomi ve Premium motor gürültüsünü diğer yolcu
olduğundan, her uçağa mümkün ekonomi seçenekleri uçağın alt katında, birinci uçaklarındakinin yarısına indiren ses azaltıcılar
olduğunca fazla yolcu sığdırıp yapılan sefer sınıf ve iş sınıfı yolcularıysa daha geniş yer sayesinde dünyanın en sessiz uçaklarından biri.
sayısını azaltmaları mantıklı. Airbus A380, tek sağlayan üst kısımda yer alıyor. Bu da yolcu Aynı zamanda daha yeşilci çünkü aynı
sınıflı kabin konfigürasyonunda sunduğu çift sayısını 544’e indiriyor. Yine de bu, 747-8’in miktarda yolcuyu taşımak için gereken uçuş
katlı yapısıyla 853 yolcu taşıyabiliyor. Bu da sunduğu dört sınıflık kapasiteden %40 daha sayısını azaltıyor ve yakıt tasarruflu
rakibi Boeing 747-8’in taşıyabildiğinden 150 fazla. motorlarının en yakın rakibinden %22 daha az
Üst güverte
İş sınıfı ve birinci sınıf Iki merdiven, uçağın alt ve üst
yolcularının tam yatabilen güvertelerine erişim sağlıyor.
yatakları, barları ve
sosyalleşme için salonları var. İniş takımları
İki set halindeki tekerlekler
devasa uçağın ağırlığını yayarak
piste daha az yük bindiriyor. Gelecek nesil
uçuş güvertesi
A380’in kokpiti, pilotların eğitimde
geçirmesi gereken süreyi azaltmak
için diğer Airbus uçaklarınınkine
çok benzer biçimde tasarlanmış.
Sekiz adet büyük ve etkileşimli sıvı
kristal ekran, navigasyon, motor ve
sistem bilgilerini gösterirken şeffaf
bir baş üstü ekran da pilotun görüş
alanının üstüne bilgiler yansıtıyor.
Pilotların eskiden beri kullandığı
geleneksel kâğıt belgelerin yerini,
operasyonel bilgilerin daha kolayca
ulaşılmasını ve uçağın
performansının değerlendirilmesini
sağlayan elektronik bir kütüphane
almış. Uçağın inişe hazırlandığı
sırasında, süreci kolaylaştırmak
için uçuş ekibi hedef havaalanının
Alt güverte pist uzunluğunu önceden belirleyip
Ekonomi sınıfı koltukları 45 iniş sonrasında yavaşlamayı
cm aralıklı, daha fazla baş Güçlü frenler otomatik pilota devredebiliyor. Bu
mesafesine ve kişisel Her bir tekerleğin içindeki da pistin dolu kaldığı süreyi
depolama alanına sahip. pistonlar güçlü bir basınç azaltarak havaalanının birim
uygulayarak dönmeyi engelliyor zamanda daha fazla uçağı kabul
ve uçağı durduruyor. etmesine izin veriyor.
© Airbus; Getty
A380’in kokpiti, Airbus pilotlarına
kendilerini evlerinde hissettirmek için
tasarlanmış.
Verimli motorlar
Dört adet jet motoru son derece
tasarruflu olacak şekilde tasarlanmış
ve koltuk başına, en yakın rakibinden
%22 daha az yakıt tüketiyor.
DA VINCI’NİN DEHASI
Rönesans’ın elinden her iş gelen bilgesi sırf bir ressam
değil, sayısız mucizevi makine yapmış bir mucitti
L
eonardo di ser Piero da Vinci, Rönesans bilginlerin yerleştiği şehirlerden biri de mesajlarının yeniden keşfedilmesi, savaş
adamı tanımının vücut bulmuş haliydi. Floransa’ydı. tanklarından uçan makinelere kadar her türden
Ressamlığıyla ün salmış olsa da, da Vinci Floransa’ya hükmeden Medici ailesi, bu icadın planlarını gözler önüne serdi. Onun fikirleri
aynı zamanda parlak bir bilim insanı ve bilginlerin çalışmasını ve icatlarda bulunmasını doğal dünya gözlemlerinden ve klasik dönemden
mühendisti. Son Akşam Yemeği ve Mona Lisa gibi teşvik ediyor, şehrin her yerinde öğrenim etkilenmişti. Mesela yaptığı zırhlı arabanın esin
meşhur tablolarının ötesinde, da Vinci’nin merkezleri açılmasına seve seve destek oluyordu. kaynağı kaplumbağaydı ve icat ettiği türlü uçan
günlükleri onun anatomiden astronomiye, Entelektüel ve kültürel bir devrim başlamıştı; makinelerin tasarımlarında kuşlarla, yarasalarla,
paleontolojiden felsefeye birçok farklı alanda yepyeni bilimsel fikirler, yeni icat edilen uçan balıklarla ve hatta bitkilerle ilgili
yaptığı çalışmaları ve gözlemleri gün yüzüne matbaanın da yardımıyla yayıldıkça Avrupa, İslam gözlemlerinin izleri vardı.
çıkarıyor. dünyasının bilginlerine yetişmeye başladı. Büyük Fikirleri iddialı olsa da bilimsel kuramları ve
Rönesans, yani yeniden doğuş, İtalyan olasılıkla diğer Rönesans insanlarının (mesela matematik ilkelerini esas alan mantıksal
yarımadasında Ortaçağ’ın sona erişiyle 14. Taccola adıyla da bilinen Marino di Jacopo’nun ve hesaplamalara dayalıydı. Çoğu zaman için, bu
yüzyılda ortaya çıkan bir kültürel diriliş Filippo Brunelleschi’nin) yaratımları ve icatları da tasarımların önündeki tek engel dönemin
dönemiydi. Da Vinci 1452’de, yeni fikirlere artık Vinci’yi etkiledi. Da Vinci, öğrenmeyi teşvik eden teknolojisinin sınırlarıydı. Da Vinci’nin el
daha sıcak bakan bir dünyaya gözlerini açmıştı. ve Ortaçağ döneminde göz ardı edilmiş eleştirel yazmalarının büyük kısmı ölümünden sonra
Onun doğumundan bir yıl sonra Bizans düşünce yöntemleri üstüne kurulu Rönesans kasıtsız bir şekilde yok edildiyse de, günümüze
İmparatorluğu’nun başkenti Konstantinopolis Hümanizmi düşüncesini destekliyordu. 5.000 sayfadan fazla günlüğü kaldı ve zamanının
(şimdiki adıyla İstanbul) Osmanlıların eline geçti. Da Vinci’nin en ünlü eserleri tabloları olabilir ötesindeki bu adamın zihnini görmemizi sağladı.
Yetenekli bilim insanları ve sanatçılar savaştan ama onun aynı zamanda yaratıcı ve hünerli bir Leonardo bundan neredeyse 500 yıl önce ölmüş
kaçıp İtalyan şehir devletlerine sığınınca İtalya bir mühendis ve mucit olduğunu es geçmemek olabilir, ama yaratıcılığı ve yenilikçiliği varlığını
eğitim ve öğretim merkezine dönüştü. Kaçan gerekiyor. 19. yüzyılda Da Vinci’nin şifreli hâlâ sürdürüyor.
UÇAN MAKİNELER
Da Vinci insanları gökyüzüne
taşıyacak mekanizmalar
Gök vidası düşlüyordu Malzemeler
Da Vinci’nin notları, helis kısmının
Çağdaş helikopterin esin nişastaya batırılmış keten bezinden
yapılacağını söylüyordu. Bu, kumaşın
kaynağı olan iddialı uçan Ağır bir fikir geçirgenliğini azaltarak daha
makine Da Vinci’nin notlarına göre çapı aerodinamik olmasını sağlayacaktı.
beş santimetreyi bulan demir
Da Vinci 1489 yılında not defterine teller kullanılacaktı. Bu da demek
karalamalar yaparken, göklerde oluyor ki araç hayata geçirilse
uçabilecek sarmal biçimli bir düzenek ağırlığı bir tonu bulacaktı.
hayal etti. Muhtemelen dört kişinin
döndürdüğü kolların güç sağlayacağı
hava vidası, merkezi bir şaftın etrafında
hızla dönerek havalanacaktı. Da Vinci
havanın sıkıştırılabileceğine inanıyordu.
Nasıl ki bir vida dönerek zemine
saplanırsa, onun yaptığı makine de
yukarısındaki havaya “saplanarak”
yerden havalanacaktı.
Ne var ki bu makinenin çalışmasını
olanaklı kılacak kadar sağlam ve hafif
malzemeler o devirde mevcut değildi.
Dahası, bu aracın zaten uzun süre Platform
N
uçması olanaksızdı çünkü yerden Dört adam orta kısmın etrafında
havalandı mı, üstüne baskı dönecek, ayaklarını platforma
uygulayabileceği ve dönmeyi koyup itecek ve kolları döndürecek,
sürdürmesini sağlayabileceği destek böylece mekanizmanın da
yapısından mahrum kalacaktı. Da dönmesini sağlayacaktı.
Vinci’nin yenilikçi gök vidası yerden hiç
havalanmamış olabilir ama dönen bir
sarmal sayesinde uçma potansiyelini
irdeleyen ilk tasarım onunkiydi.
İŞE
“Da Vinci’nin en ünlü eserleri YARAR
MIYDI?
tablolarıdır ama o aynı Helikopter prototipini andırsa
da, da Vinci’nin icadı
Kalkış?
Bu tasarımın önündeki engellerden
© Shutterstock
biri, gereken kaldırma kuvvetini
İskelet sağlayacak kadar yüksek hıza
Da Vinci, bu makinenin çam çıkılmasının zorluğuydu.
ağacı gibi hafif ve dayanıklı bir
malzemeden yapılması
gerektiğini yazmıştı.
Ornithopter
Gökte süzülen kuşlardan esinlenen da Vinci, mekanik
kanatlar için de yenilikçi tasarımlar çizmişti
Da Vinci uçan kuşları ve diğer hayvanları gözlemliyordu ve insanların da aynısını
yapmasını sağlayacak bir düzenek geliştirmeye kafayı takmıştı. Bu fikirlerden biri
mekanik kanatlarını çırparak uçan bir ornitopterdi. Da Vinci, uçan makineler
hakkında 35.000 sözcükten fazla yazmış,
Dümen 500’den fazla da eskiz yapmıştı. Kuşların
Kanatlar kavisliydi ve
pilotun kanatları hızla
uçabilmek için hem kaldırma kuvvetlerinden hem
de itkiden faydalandığını, kendilerini kuyrukları ve
İŞE
ve sürekli çırpmak için kanatları sayesinde dengelediklerini anlamıştı. YARAR
makaralar kullanması Hatta yerçekimi fikrini ima etmiş ve uçan MIYDI?
gerekecekti. makinelerin olabildiğince hafif olması gerektiğini Kanat çırparak uçan insanlı
söylemişti. Çizdiği taslaklar onun aerodinamikten ve insansız ornitopterler
anladığını, hava akışının nasıl azaltılabileceğini ve inşa edildi. Bunlar
uçan araçların sürtünmeye yol açtığını bildiğini motor yardımıyla da
gösteriyor. Tek dezavantaj, kendi başına uçmak uçabiliyor.
için tasarlanmamış olması ve insan vücudunun
böyle bir sistemi çalıştıracak kadar güçlü
olmamasıydıw.
How It Works | 077
TARİH
ENVIRONMENT
TECHNOLOGY
S AVA Ş M A K İ N E L E R İ
Da Vinci, cephede devrem
yaratacak bir dizi askeri
mekanizma da geliştirmişti
Dişli mekanizması
Da Vinci zırhlı arabanın
sekiz kişi tarafından
kullanılmasını, bunların
tekerlekleri döndüren
manivelaları hareket
ettirmesini önermişti.
İŞE
YARAR
MIYDI?
Çizimlere uyulursa, şaftlar
Toplar tekerlekleri zıt yöne döndürecek,
Arabanın çevresine eşit bu da arabanın hareket etmesini
aralıklarla dizilmiş toplar, engelleyecekti. Bunun, planların
cephede herhangi bir yöne düşman eline geçmesini
ateş edebilecekti. önlemek için kasıtlı olarak
yapıldığı düşünülüyor.
Metal yağmuru
Gülleler ateşlendikten sonra parçalara
ayrılıyor ve düşman piyadesinin üstüne
Top ölümcül metal parçaları yağdırıyordu.
Da Vinci’nin defterlerinde
tarif ettiği bir diğer silah
ise şarapnel etkili
mühimmat kullanabilen
bir toptu.
Tekerlekler
Sürtünmeyi artırmak için
tekerleklerin üstüne
çıkıntılar eklenmiş olsa da,
zırhlı araba muhtemelen
engebeli ve çamurlu yüzeye
saplanıp kalırdı.
Makineli tüfek
Düşman askerlerinin üstüne hızla
ateş edebilecek çok namlulu silah
Rönesans döneminde toplar çok önemli silahlardı. Da
Vinci’nin çok namlulu savaş makinesi bir defada bir düzine
topu aynı anda ateşleyerek manevra ve ekstra ateş gücü
kazandırmayı hedefliyordu. Iki yanda tekerlekleri bulunan,
ağızdan doldurulan silahta dönen üç sıra halinde toplar yer
alıyordu. Bunlardan biri ateş ederken diğer ikisi soğuyor ve
yeniden dolduruluyordu. Geri tepme çok şiddetli olacağı için,
gövdeyi yerinde tutan bir destek kısmına sahipti. Da Vinci’nin
bir diğer çiziminde namlular, silahın menzilini genişletmek
için yelpaze biçiminde dizilmişti.
Geri tepme
Top, sağlam kalmasını
sağlamak için tahta bir
yapıyla sarmalanmıştı.
Ağır olmasına rağmen
isabetli atışlar yapması
zor değildi.
Springald
Cephede belirli hedefleri ortadan
kaldıran top
Bu tür toplar da Vinci’den önce de mevcuttu ama tıpkı birçok diğer
yaratımında olduğu gibi, bu fikrin de üstüne önemli eklemelerde
bulunmuştu. Bu top hem yatay hem de dikey olarak birçok farklı yöne
ateş edebiliyordu. Ayrıca yay şeklinde bir dişli ekseni sistemi sayesinde Koruma
Tahtadan yapılmış eğimli çatı, topçuları
yukarı aşağı hareket edebiliyor, istenen yüksekliğe getirilince de silindirik
korumayı hedefliyordu.
bir çubukla sabitleniyordu. Sonra da topun kundağını sağa sola hareket
ettirmek gerekiyordu. Arkadan dolma top; demir ve taş güllenin yanı sıra
© Sol90
HİDROLİK MAKİNELER
Da Vinci’nin defterlerinde su gücüyle
çalışabilen karmaşık ama akla yatkın
makinelere ilişkin fikirler de var
Yandan çarklı
Gidip gelme hareketini esas alan bu tekne,
dönemin kürekli gemilerinden çok ilerdeydi.
Içten yanmalı motorların bulunmadığı 15. da çarkları döndürerek tekneyi ileri iten bir
yüzyılda tekneler ve gemiler ya rüzgâr ya da dönme hareketine dönüştürülüyordu. Ilke
kürek gücüyle çalışıyordu. 1487-1489 itibariyle bu, su değirmeninin tam zıddıydı.
arasında yazdıklarında da Vinci, ileri-geri Su, makineyi değil de makine suyu hareket
hareketi üzerine kurulu bir döner çark ettiriyordu.
mekanizmasının çok daha etkili olacağını
belirtmişti. Küreklerin yerine çarklar
koyulduğunda, teknelerin ters akıntıda yol
alması çok daha kolay olacaktı.
Yandan çarklı tekne da Vinci’nin özgün
bir fikri değildi. Italyan mucitler Taccola ve
Francesco di Giorgio daha önce bu 1 Pedal
konsepti incelemişlerdi ama en gerçekçi ve Mekanizma,
çalışabilir öneri da Vinci’den gelmişti. operatörün iki
Operatörler, ileri-geri sistemini harekete pedaldan birine
geçiren pedallara sırayla basıyorlardı ve bu basmasıyla
harekete geçiyordu.
2 Motor
Pedalların ileri-geri
hareketi bir dizi
dişli ve yay
sayesinde dönme
bilginlerinin icatları
büyük olasılıkla 3 Çarklar
Motorun dönme
İŞE
YARAR
MIYDI?
Insan gücü yerine buharlı
motor kullanan yandan çarklı
tekneler tüm dünyada,
özellikle de Mississippi
nehrinde kullanıldı.
DA VINCI’NİN BUGÜN
DE KULLANILAN
Ağaç gövdesi
Kesme
Otomatik testere
İCATLARI
Tomruk, kendisini doğrusal bir git-gel
testereye doğru hareketiyle aşağı yukarı Bilyeli rulman
çeken bir rayın hareket ediyor, makaralı Da Vinci, ilk defa
üstüne konuyordu. sistem sayesinde 1497 tarihli
kerestelerin aynı boyda çizimlerinde görülen
olması sağlanıyordu. rulman fikrini,
Mısırlıların piramitlerin
inşası sırasında koca
kayaları rampalardan
yukarı çıkarmada
Enerji dönüşümü
kullandıkları
Dönme hareketini doğrusal
kürelerden almıştı.
harekete dönüştürmek için bir
mandallı çark, yani dişli çarkı
tek yönde döndüren bir
hareketli kol kullanılıyordu. Bu,
tomruğu taşıyan arabayı raylar
Çift gövde
Da Vinci, çift
üstünde sabit hızla çekiyordu.
gövdelerin o
zamanın deniz
savaşlarında yaygın
olarak kullanılan
gemi mahmuzları
tarafından delinse
bile gemilerin
batmasını
engelleyeceğini öne
sürmüştü.
Paraşüt
Da Vinci kumaşla
Su çarkı tahtadan oluşan bu
Bir kanaldan akan su, düzeneği, ilk
dönme hareketi sayesinde paraşütün test
makineye güç sağlayan su edilmesinden 300
çarkını çeviriyordu. yıl önce yapmıştı.
Da Vinci’nin kendi
tasarımı 2005’te
hayata geçirildi ve
işe yaradığı
kanıtlandı.
Robot
Da Vinci’nin bir dizi
makara, ağırlık ve
çark içeren robotu,
uzuvlarını
oynatabilen, başını
Makaralar döndürebilen,
Mekanizma, tomrukları kesildikçe yavaş yavaş oturup kalkabilen
Mekanik testere hareket ettiren makaralarla çalışıyordu. bir zırhtan ibaretti.
İPEK
YOLU
Bu eski alışveriş ağı nasıl kültürlerarası bir köprüye ve dünyanın ilk
alışveriş otoyoluna dönüştü?
Tim Williamson
O
rtaçağ’da sıradan bir Avrupalı köylü bunlardan bazıları İ.Ö. 125’e, Çin’deki Han ipeğin ihracatına yavaş yavaş izin verilmişti.
için uzaklardaki İran ve Çin yalnızca hanedanının yeni ticaret fırsatları arayışında İmparator Wudi, Çin ordusunun sınırları
masallarda adı geçen diyarlardı ve kendi sınırlarının dışına uzanmasına kadar koruyabilmek için büyük gereksinim duyduğu
oralara seyahat etmeyi insanlar hayal bile gidiyordu. 19. yüzyılda, binlerce kilometre savaş atları karşılığında ipek takasına izin
edemezdi. Buna rağmen Doğu’daki ticaret uzanıp iki kıtayı birleştiren bu rotalara, Batı verdi. Ticaret yaptıkları Yuezhi kabileleri
yolları aracılığıyla Avrupa’ya gelen egzotik dünyasının uğrunda yanıp tutuştuğu imparatorluğu batı bölgelerinde, Fergana
malları daha iyi tanıyorlardı. benzersiz ürüne atfen İpek Yolu adı verildi. Vadisi’nde yaşıyordu. Bu değiş tokuşlar İpek
Ortaçağ’ın sonuna doğru, yeşim taşı, İpek ilk defa Çin’de İ.Ö. 2700’lü yıllarda Yolu’nun ilk yapıtaşlarını oluşturdu.
baharatlar, çay, değerli madenler ve ipek üretildi ve uzunca bir süre sadece Çin kraliyet Sonraları Roma İmparatorluğu’na
birçok işlek Avrupa pazar şehrinde ailesine has bir lüks olarak kaldı. O yüzden de dönüşecek olan Roma Cumhuriyeti’nin
bulunabiliyordu. Asırlar içinde Çin ile Batı üretimi yüzlerce yıl boyunca çok sıkı korunan büyümesi ve sınırlarını Akdeniz’e doğru
arasında sayısız ticaret rotası gelişmişti ve bir sırdı. Fakat İ.Ö. 2. yüzyıla gelindiğinde genişletmesi de bu zamana denk geliyordu.
İ.Ö. 1. Yüzyılda Part İmparatorluğu’na karşı orta kısmını işgal eden çok büyük bir ülkeydi.
düzenlenen seferlerde Romalılar düşmanlarının Batı’da Çin mallarına olan talep patlamasını
sancaklarını gördüler ve hem sağlam hem de gören Partlılar, kendi topraklarında özellikle de
dokunulduğunda yumuşacık olan bu Roma’dan ve başka yerlerden gelen Avrupalı
alışılmadık materyal karşısında büyülenip tüccarlara satılan ipeğin fiyatını yükseltmeyi
kaldılar. Çok geçmeden Roma aristokrasisi ipek başardılar. Partlıların başkenti Ktesifon (diğer
kıyafetler peşinde koşar oldu ve bu vazgeçilmez adıyla Tizpon) önemli bir ticaret merkezine
kumaşa karşı müthiş bir talep oluştu. dönüşmüştü ve mallar burada el değiştirdikten
Kaçınılmaz biçimde, bu lüks ürünler tacirlere sonra develerin hörgücüne yüklenip
çok ciddi kâr kazandırıyordu ama malları ta Mezopotamya çöllerine doğru yola çıkıyordu.
binlerce kilometre öteden taşımak yabana atılır Palmira ve Şam, ürünlerin Akdeniz’e ve
şey değildi. Avrupa’ya dağılacağı Antakya ve Sur
Çin’de dönemin ipek üretim merkezi ve limanlarından önceki popüler durak
başkent olan Çangan’dan çıkan konvoy ya da noktalarındandı.
karavanlar, sırtında yükleriyle dağları ve çölleri Elbette Doğu ile Batı arasındaki yollar kara
Türkiye’deki gibi bu kervansaraylar, seyyah tüccarların
aşmaya mecburdu. Güvenli şehir surlarının yollarıyla sınırlı değildi. Baharat tüccarları için develerini dindirip mallarını pazarladıkları yerlerdi.
ötesindeki engebeli topraklar, karavanların Hint yarımadasını aşan deniz yolları çok
yolunu kesmek için hazır bekleyen haydutlar popülerdi. Tarçın, karabiber, zencefil, muskat,
için biçilmiş kaftandı. Çin Seddi, yol üstündeki safran ve diğer mallar Arap yarımadasıyla
zayıf noktaları korumak için yer yer uzatılmış Japonya ve Filipin adaları arasındaki 15.000
ve önemli kasabalarda askeri birlikler kilometrelik deniz yolunu
konuşlandırılmıştı. aşıp geliyordu.
Bir sonraki ticaret noktasına, kasabaya ya da
şehre sağ salim varan tüccarlar batıya doğru
yola devam etmek yerine, çoğu zaman
mallarını orada satmayı ya da takas etmeyi
yeğliyorlardı. Çin’in batı sınırındaki Kaşgar bu
tür kârlı merkezlerden biriydi çünkü Hint
yarımadasından, İran’dan ve ötesinden gelen
tüccarlar burada toplanıp alışveriş yapıyordu.
Böylece tüccarların uzun ve tehlikeli
yolculuklara bizzat çıkması gerekmiyor, mallar
bir zincir halinde el değiştirerek batıya doğru
yoluna devam ediyordu.
Yol nihayet Part İmparatorluğu’na kadar Asırlar boyunca ipek
üretimi yalnızca Çin’e
dayanmıştı. Burası, hem doğuya hem de Roma özgüydü ve ipek, Batı’da
İmparatorluğu’na komşu olan, İpek Yolu’nun çok aranan bir üründü.
kaynaklardan.
IR
öğrenmişti. Meşhur kâşif Marco Polo da Çin’in
AK
Gazze Palmira
en doğusundaki Moğol sarayına yaptığı
İsfahan
yolculuktan, deneyimlerinin ayrıntılı İpek rotaları Ktesifon
İskenderiye
hikâyeleriyle döndü. İpek Yolu’nu dünya
Avrasya Step Rotası
tarihinde bu denli önemli kılan şey, elde edilen
yüksek kâr değil, işte asırlar süren bu kültürel Diğer ticaret rotaları Deniz yolu Hürmüz
Baharat satan tüccarlar
alışverişti. Baharat rotaları (deniz yolu) Doğu’ya Nil Nehri ve
Kızıldeniz üzerinden
Çin Seddi geçilebildiğini keşfederek
çöllerden ve kuzeydoğudaki
Tütsü yolu
dağlardan uzak durdular.
AN
Mekke
M
UM
Ölümcül ihracat
Kara Ölüm adıyla da bilinen korkunç
Selale
hıyarcıklı veba, 14. yüzyılda milyonlarca
Avrupalıyı öldürdü. Hastalığın ticaret Sana'a
BATI’DAN DOĞU’YA ATLAR VE BİNİŞ EKİPMANLARI, BAŞTA ÜZÜM VE ÜZÜM ASMASI OLMAK ÜZERE MEYVELER,
KÖPEK VE DEVE GİBİ HAYVANLAR VE POSTLAR, CAMLAR, BAL, ALTIN, GÜMÜŞ, TEKSTİL
TAŞINAN ÜRÜNLER ÜRÜNLERİ, YÜN ÜRÜNLERİ, SİLAH VE ZIRH.
Urumçi
uran
Şangdu
Kuka
Bakü
Hokand Kaşgar
Taşkurgan Dunhuang Hanbalık
Merv Semerkand Hotan Şangan
Rey
Nişabur
Belh
Ecbatana Loyang
Taxila
Karaçi
Kanton Zaiton
Bharuch
Tamralipti
HINDISTAN
AN
Cattigara
M
UM
Hanoi
Yangon
Selale
Madras
Oc Eo
Deniz yolları
“Malları zorlu Çangan’dan güneybatıya giden
tüccarlar, geçit vermez Himalaya
arazilerde dağlarından uzak duruyor,
mallarını deniz yoluyla taşıyıp
kilometrelerce limanlara bırakıyorlardı.
3 Panelleri kesin
CD kutusunu alıp kenarlarını
dikkatlice kırın ki geriye sadece
4 Projektörü birleştirin
Şimdi küçük şeffaf bant
parçalarıyla panelin parçalarını
düz bir plastik levha kalsın. Şimdi birleştirmelisiniz. 2x1 cm
kâğıt şablonu plastiğin üstüne boyutlarında en az dört adet bant
koyun ve maket bıçağıyla etrafını parçası kesin. İki paneli, birleşen
kesin. İlk parçayı kestikten sonra, kenarların paralel olacağı bir açıyla
şablonu kullanarak plastikten üç tutup bantlayın, sonra geri kalan
parça daha kesmeniz gerekiyor. panelleri teker teker yapıştırın.
KENDİ
BAŞINA
YA PMA
5 Hologramı kullanın Özetle…
YAŞIN 18’DEN
KÜÇÜKSE SANA Projektör hazır olduğuna göre, Projektör panelleri ışığın kırılma
BİR YETİŞKİN ilkesinden yararlanarak hologram
EŞLİK ETSİN iş ne izleyeceğini seçmeye kaldı.
YouTube’da bu iş için hazırlanmış oluşturuyor. Özel hologram
bir video bulun. Hologram videosu videolarında aynı hareketli
başlığıyla arama yapabilirsiniz. görüntünün dört kopyası,
Havai fişekler, denizanaları ya da projektörün her bir paneline aynı
Pikachu bile olabilir! Sonra akıllı açıyla yansıyacak şekilde
telefonu düz bir zemine koyun, oynatılıyor. Işık kaynakları 45
projektörü ekranın ortasına derecelik açıyla kırılınca, şeffaf
yerleştirin. Tek yapmanız gereken yüzeyin içinde bir 3B nesne olduğu
odanın ışığını söndürmek ve illüzyonu oluşturuyor.
projektörün içinde havada yüzer
gibi görünen hareketli hologramı
keyifle izlemek!
© Illustrations by Ed Crooks
1 Malzemeleri toplayın
Bu deney için suya, iki büyük bardağa ya da
vazoya, bir ya da iki renk gıda boyasına, makasa
2 Sapı ikiye ayırın
Öncelikle makas kullanıp çiçeğin sapının
dipten bir iki santimetrelik kısmını kesin. Eğer
3 Boya ekleyin
İki bardağa su doldurun ve gıda boyası
ekleyin. İstersen iki bardağa da boya koyabilir
ve uzun saplı taze bir karanfile gereksinim var. evyeyi suyla doldurur çiçeğin bu kısmını su ya da birine sadece su doldurabilirsiniz.
Bir sonraki aşamada keskin bir bıçak da altında keserseniz hapsolan hava suyun Bardakları yan yana koyun, sapın her bir
gerekecek. Çiçeğin kökü olmasa da sap da suyu yayılmasını engellemez. Şimdi de keskin bir parçasını bir bardağa batırın, sonra çiçeği birkaç
emebilir ve bu deney sayesinde suyun nereye bıçakla sapın ortasına kadarki kısmını gün kendi haline bırakın. Hangi taçyapraklar
kadar ulaştığını gösterebiliriz! dikkatlice ikiye yarın. Böylece çiçeğin başı ve iki hangi renge dönüştü? Eğer iki renk boya
adet “bacağı” varmış gibi görünecek. kullandıysanız hangisi yaprakları daha çabuk
boyadı?
Özetle…
Bitkiler suyu kökleri aracılığıyla emer ve kapiler (kılcal) hareket dediğimiz durum, suyun
saptan yukarı taşınmasını sağlar. Çiçeğin su kaynağına boya ekleyip bu suyun taçyapraklara
kadar tırmanmasını izleyerek bu doğal süreci kendi gözlerimizle görebiliriz.
Daha fazla
Kendin Yap Projesi için
Popular Science
Kasım sayısını kaçırmayın!
How It Works | 087
KENDİN YAP!
Evde yapabileceğiniz harika projeler
3 Pilleri lehimleyin
LED’leri ve direnci pil paketine
bağlamak için yine havya
4 Bacakları ve motorları
monte edin
Pilden gelen eksi (siyah) teli
gerekecek. Biraz yalıtımlı tel alıp LED’lerden birinin kısa olan
bunu pilleri dirence bağlamak için bacağına lehimleyerek işi bitirin.
kullanın, bunları da sonra LED’lere Robotun bacakları için, dört adet
bağlayın. Önce iki LED’in artı ve kâğıt ataşını bük ve pil paketinin
eksi uçlarını birbirine lehimle, her bir köşesine yapıştırıcıyla
sonra direncin bir ucunu LED’in tutturun. Ana gövdeyi havada
artı ucuna, diğer ucunu da pilin tutuyor olmaları lazım. Şimdi de
artı ucuna lehimleyin. titreşim motorunun tellerini pil
paketine lehimlemeniz gerek. Hem
artı hem de eksi uçları doğru
KENDİ biçimde lehimlemeyi unutmayın!
BAŞINA
YAPM A
18’DEN
YAŞIN
KÜÇÜKSE SANA
BİR YETİŞKİN
EŞLİK ETSİN
5 Robotu tamamlayın
Silikon tabancasıyla motoru pil
tutucunun üstüne yapıştırın ama
Özetle…
Yaptığınız robot, motorun
titreşimini kullanarak biraz
teller robotun bacaklarını alışılmadık biçimde yürüyor.
engellemesin. Son olarak da pil Robotun hareket edebilmesi için
tutucunun tellerini motorun üst ataşları düzgün şekilde
kısmındaki küçük motor pinlerine konumlandırmanız lazım. Eğer
tutturun. Şimdi de pilleri kutuya düzgün değillerse ve robotun
yerleştirin. Eğer her şeyi doğru ağırlığını desteklemiyorlarsa robot
düzgün bağladıysanız ev yapımı muhtemelen devrilecek ya da
robotunun ışıkları yanacak ve gelişigüzel hareket edecektir.
robot yürümeye başlayacak!
Düşmeyeceği, düz bir yere
koyduğundan emin olun.
“Su durgunlaşınca
iğne dönüp kutupları
gösterecek”
Özetle…
İğne yapımında kullanılan demir, nikel ve
kobalt gibi metallerin adına bölgecik
(domain) denen manyetik kısımları vardır.
Bunlar genelde farklı yönleri gösterir ama
güçlü bir manyetik alana maruz
Su koyun Yönü bulun
4 Tabağı alıp yaklaşık iki üç santimetre
yükseklikte suyla doldurun. Şimdi de pusulayı
5 Su durgunlaşınca iğne dönmeye başlayacak
ve kutupları gösterecek. Pusulayı hafifçe
kaldıklarında kısa süreliğine hizalanıp
manyetik özellik kazanır. Bunun üzerine
iğne, Dünya’nın erimiş demir çekirdeğinin
dikkatlice suya koyun. Su, sıvı olduğu için çok iyi döndürün. Birazdan fark edeceksiniz ki tıpkı
yarattığı manyetosferle hizalanmaya çalışır.
bir az sürtünmeli yüzey sunar. Eğer Dünya’nın pusula ibresi gibi, iğne tekrar eski konumuna
manyetik alanı daha güçlü olsaydı iğne katı gelecek. Eğer gerçek bir pusulanız ya da pusula
yüzeylerin üstünde de hareket edebilirdi ama yazılımına sahip bir akıllı telefonunuz varsa Dikkat: Yapım sırasında her zaman çok dikkatli olun. OLuşacak
iğnemiz suyun üstündeyken kutuplara doğru iğnenin hangi ucunun kuzeye baktığını kontrol kazalardan How IT Works ekibi sorumlu değildir.
n bir
metabolizma hızımızın (dolayısıyla da vücudun
gereksinim duyduğu kalori miktarının) artması
r?a
vücut terleme yoluyla su kaybettiğinden, dehidrasyon
durumu daha da güçleştirir.
p
layalım
Vazelin nedir ve neden cilt
bakımında kullanılır?
n Petrol jölesi ya da petrolatum adıyla da bilinen vazelin, petrol sondajının
© Getty; Wiki/Andrew Bossi
Soğutmak
gerekmediğinden,
UHT sütü taşımak
daha ucuz
Cep
telefonları UHT süt nasıl yapılıyor?
nasıl titreşir?
n Marketlerde buzdolabında saklanan pastörize sütler, en az 15 saniye
boyunca 72 C’de tutuluyor, sonra soğutuluyor. Bu yüzden de raf
ömürleri 15 günle sınırlı. Oysa ultra yüksek ısıl işlem görmüş (UHT)
n Birçok telefonda, şafta bağlı dengesiz bir parçayı döndüren sütler, üç saniye boyunca 140 C’ye kadar ısıtılıyor, sonra soğutuluyor.
basit bir motor bulunur. Ağırlığın dengesiz dağılımı, bu Bu yüzden de oda sıcaklığında aylarca bozulmadan durabiliyor.
kısım hızla döndürüldüğünde telefonun titreşmesine yol
açar.
GÖRÜŞLERİNİZ
BİZİM İÇİN ÖNEMLİ!
Yaklaşık 10 dakikanızı ayırarak dergimizle ilgili
fikir, eleştiri ve önerilerinizi bize iletirseniz
birlikte çok daha iyi bir dergi yapabiliriz.
ANKET
İÇİN
30 KASIM
2018
ANKET İÇİN
www.howitworks.com.tr/anket
ANKET HEDİYELERİ
Dünya’nın dönüşünün
yavaşladığı doğru mu?
n Gökbilimciler Dünya’nın dönüşünün
giderek yavaşladığını keşfettiler. Bu Televizyon kanalları izleyici
büyük oranda Ay’ın etkisinden sayısını nereden biliyor?
kaynaklanıyor çünkü Ay, yerçekimiyle Yayıncılar bunun için ülkenin demografisini ve
Dünya okyanuslarında gelgit bölgelerini temsil eden belirli sayıda ev seçiyor
oluşturuyor. Bu dalgalarla dönen Dünya ve buralardaki her TV’ye bir ölçüm aygıtı
bağlıyor. Kaydedilen verinin, ülkenin tamamını
arasında oluşan sürtünme, gezegenin temsil edecek biçimde ortalaması alınıyor.
dönüşünü yavaşlatıyor. Dünya’nın kendi
etrafındaki turunu tamamlaması her
yüzyılda iki milisaniye kadar daha uzun
sürüyor. Bilim insanları bundan 350
milyon yıl önce bir günün 23 saatten
kısa olduğunu tahmin ediyorlar.
E-sigaralar nikotini
katrandaki zararlı Elektronik sigara
kimyasallar
olmadan vücuda normal sigaradan Cep telefonuna yakın uyumanın
veriyor.
daha mı iyi? sağlığa zararı var mı?
Cep telefonları radyo dalgası yayar. Bilim
n Sigaranın sağlık için olumsuz olduğu şüphe insanları bunların etkisini 90’lardan beri
götürmez ama e-sigaraların sağlık üzerindeki araştırıyor ve eldeki kanıtlar sağlık sorunlarıyla
etkisi o kadar belirli değil. Sebebi de piyasaya bir ilgisini göstermiyor. Ama araştırmaların
hâlâ sürdüğünü belirtmekte fayda var.
çıkalı çok olmaması. Fakat şu ana kadarki
araştırmalar umut veriyor. Nikotinin kendisi
kanserojen değil ve e-sigaralar da geleneksel
tütün sigaralarla aynı zararlı kimyasalları
barındırmıyor. Cancer Research UK
tarafından yapılan bir araştırma, e-sigara ya
da nikotin replasman terapisi gören eski
sigara tiryakilerinin vücudundaki toksik
madde düzeyi, normal sigara tiryakilerine
göre çok daha düşük. Öyle bile olsa, yakın
tarihli araştırmalar e-sigara dumanındaki Antifriz nasıl çalışıyor?
kimyasalların test tüplerindeki DNA Suyun donma noktasını düşürerek. Antifriz
hücrelerine zarar verebildiğini ortaya çıkardı. kimyasalları olan etilen glikol, metanol ve
trehaloz, suda çözünerek buz kristali
Aynısı insanlar için de geçerli mi, henüz
oluşumunu azaltıyor.
bilmiyoruz.
094 | How It Works
Mars 2020 keşif aracı,
Curiosity’nin yapamadığı
Mars 2020 keşif aracı
örnek toplayıp yaşam
izleri arayacak.
neleri yapacak?
n Mars 2020, ilk bakışta kendinden
önceki keşif aracı Curiosity’ye çok
benziyor. Buna rağmen 2020; yedi
adet yeni aygıt, geliştirilmiş tekerlekler
ve özerk hareket becerisiyle
donatılmış. Yeni keşif aracı Mars
kayalarının ve buzlarının on metre
kadar altını ilk defa görmemizi
sağlayacak. Yüzeydeki kaya ve tozun
kimyasal bileşimini araştıracak ve
gelecekte Dünya’ya yapılacak bir
dönüş seferi için Mars’tan örnek
toplayıp saplayacak.
Gitar telleri
Kuyrukluyıldız ile asteroid neden
arasında ne fark var? yapılıyor?
n İkisi de Güneş yörüngesinde dolanan gök cisimleri
fakat kuyrukluyıldızlar buz, toz, kaya ve organik n Eski gitar telleri
bileşenlerden oluşurken asteroidler metal ve kayadan hayvan bağırsağı ve ipek
oluşuyor. Asteroidler genelde Mars ile Jüpiter’in kullanılarak yapılırdı
yörüngeleri arasındaki “asteroid kuşağında” bulunurken ama günümüzde naylon
kuyrukluyıldızlar Güneş Sisteminin en uzak köşelerinde gibi polimerler ya da
yer alıyor. Ayrıca kuyrukluyıldızlar Güneş’e yaklaşınca çelik ve bronz gibi
eriyip buharlaşan buz yüzünden kuyrukları oluşuyor çağdaş malzemeler
© Getty; Wiki/NASA
ama asteroidlerde böyle bir şey olmuyor. kullanılıyor.
Kargo gemileri
UUİ’ye nasıl
kenetleniyor?
n Uluslararası Uzay İstasyonu’na
malzeme taşıyan farklı kargo gemileri
var ama hangisi olursa olsun kargo
gemisini kenetlenme için doğru konuma ve
hıza getirmek için saatler boyunca dikkatlice
manevra yapmak gerekiyor. UUİ’ye yaklaşınca
bazı kargo gemileri bilgisayarlı bir sistem
kullanarak otomatikman kenetlenme yuvasıyla
birleşiyor (mesela Rus Progress uzay araçları).
Japon yapımı HTV gibi kargo araçlarıysa UUİ’ye
yaklaşıyor, sonra istasyon mürettebatı bir robot
kol yardımıyla uzay aracını yakalayıp
Kuyrukluyıldızlar arkalarında HTV kargo aracı UUI’ye
bıraktıkları buharlaşmış madde kenetlenme noktasına taşıyor. kenetlenme sırasında robot kol ile
kuyrukları sayesinde Dünya’dan yakalanırken.
görülebiliyor
EBRU
“2027’ye kadar,
tehdit altındaki
bölgeleri
koruyabileceğimizi,
yeniden yaşanır
hale getirebileceğimizi,
belki de soyu
tükenmiş türlerin
bazılarını yeniden
canlandırabileceğimizi
umuyorum.”
BARIŞ
“Alternatif enerji
kaynakları hiç
olmadığı kadar MELEK
önemli olacak, o Elon Musk, Mars’a insanlı
yüzden otoyollarda “Genetik bilgimiz arttıkça görevlerin 2022’de yapılabileceğini
hidrojen yakıt yaşlanmayı geri çevirmek ve öngörüyor. Bu düşünce çok
hücreleriyle çalışan yaşam beklentisini artırmak iyimser gibi görünse de, JFK’in
© Alamy; Pixabay; WIKI
YÖNETİM
Satış ve Dağıtım Direktörü Egemen Erkorol
Tüzel Kişi Temsilcisi M. Rauf Ateş
Finans Direktörü Didem Kurucu
Üretim Planlama Direktörü Yakup Kurtulmuş
REKLAM
Grup Başkanı Nisa Aslı Ertan Çokça
Grup Başkan Yardımcısı Seda Erdoğan Dal
serdogan@doganburda.com
Reklam Satış Müdürü Hatice Tarhan
htarhan@doganburda.com % 0 212 336 53 37
Reklam Teknik Müdürü Ayfer Kaygun Buka
% 0 212 336 53 61-62
REZERVASYON
Rezervasyon % 0 212 336 53 00 - 57 - 59
Rezervasyon Faks 0 212 336 53 92 - 93
Ankara Reklam Satış Müdürü
ĞİN
Beliz Balıbey % 0 312 207 00 72-73
ELİ
Reklam Bölgeler Satış Müdürü
KARAD
Dilek Ünlü % 0 212 336 53 72 Faks 0 212 336 53 91
ANKARA TEMSİLCİSİ
Erdal İpekeşen % 0 312 207 00 71
İÇİNDE
Burda Community Network
Almanya/Merkez: Vanessa Noetzel
% +49 89 9250 3532, vanessa.noetzel@burda.com
Michael Neuwirth
% +49 89 9250 3629, michael.neuwirth@burda.com
Avusturya/İsviçre: Goran Vukota
% +41 44 81 02 146, goran.vukota@burda.com
Fransa/Luksemburg: Marion Badolle-Feick
% +33 1 72 71 25 24, marion.badolle-feick@burda.com
İngiltere/İrlanda: Jeannine Soeldner
% +44 20 3440 5832, jeannine.soeldner@burda.com
RININ
BİLİM İNSANLA GÖRÜNÜR
ABD+Kanada+Meksika: Salvatore Zammuto
% +1 212 884 48 24, salvatore.zammuto@burda.com
İ NASIL
YÖNETİM YERİ
GÖRÜNMEYEN OKUYUN!
Kuştepe Mah. Mecidiyeköy Yolu Cad. No: 12
Trump Towers Kule 2 Kat: 21-22-23 34387 Şişli - İstanbul
KILDIĞINI
% 0 212 410 32 00 Faks 0 212 410 35 81
Baskı: Bilnet Matbaacılık ve Yayıncılık A.Ş.
Dudullu Org. San. Bölgesi 1. Cad. No: 16 Ümraniye - İstanbul
% 444 44 03 Faks 0 216 365 99 07-08
www.bilnet.net.tr
Dağıtım: Demirören Dağıtım Satış Pazarlama Matbaacılık Ödeme
Aracılık ve Tahsilat Sistemleri A.Ş. % 0 212 449 63 63
DB Okur Hizmetleri Hattı
% 0 212 478 0 300 okurhizmetleri@doganburda.com
DB Abone Hizmetleri Hattı
% 0 212 478 0 300 Faks 0 212 410 35 - 12 - 13
E-posta abone@doganburda.com Web www.doganburda.com
Çalışma saatleri
Her gün saat 9.00-22.00 arasında hizmet verilmektedir.
Yayın türü: Yerel, süreli, aylık
üyesidir.
DAHA FAZLASI
Thinkstock; WIKI/
DAHA UZUN
50
1 METRE
RRS SİR DAVED ATTENBOROUGH GEMİSİNİN
AMAZON’UN
CEO’SU
KIRABİLDİĞİ BUZ KALINLIĞI JEFF BEZOS
GEZEGENDEKI
ARKEOLOJİK KANITLAR ABORİJİNLERİN HERHANGI
ORTA AVUSTRALYA’DA BIRINDEN EN AZ
30.000
YILDAN
UZUN SÜRE YAŞADIKLARINI GÖSTERİYOR.
MİLYAR $ DAHA ZENGIN.
BITKILER EMDIKLERI SUYUN
İNSAN BURNU 400 CİVARI
%5
’INDEN
KOKU RESEPTÖRÜNE SAHİP
VE EN AZ 1 TRİLYON
AZINI KULLANIYOR
KOKUYU AYIRT EDEBİLİYOR
İNSANLAR İÇİN ÜRETİLEN
GIDANIN ÇÖPE GİDEN KISMI 73 M İ LYO N
%33
BREZİLYA TARAFINDAN 2023’E KADAR
AMAZON’A DİKİLECEK AĞAÇ SAYISI
GERİ DÖNÜŞTÜRÜLMÜŞ
MARS YÜZEYINDE AKILLI TELEFONLARDAKİ