SYSTEM KRAKOWSKI – system filarowo - skarpowy

System krakowski – gotyckie rozwiązanie konstrukcyjne stosowane w XIV w. na terenie ziemi krakowskiej. Polega na
przybudowaniu do filara międzynawowego na całej jego wysokości przypory, która przejmuje siłę rozporu sklepienia
nawy głównej od strony naw bocznych. Taki układ popularny był również w Czechach.

Rozwiązania materiałowe

System przyporowy gotyckiego kościoła

Nadal istotną rolę w budownictwie odgrywał kamień. Zwłaszcza elementy konstrukcyjne przenoszące
znaczne naprężenia ściskające musiały cechować się dużą wytrzymałością oraz odpornością na działanie
czynników atmosferycznych. Żebra łęków i filarów systemu przyporowego umieszczone po zewnętrznej
stronie budowli były narażone na opady deszczu i mróz. Zwłaszcza w tych miejscach lepiej sprawdzał się
ściśle dopasowany kamień. Stosowana w tych miejscach cegła była nie tylko mniej odporna, ale także
podczas wznoszenia budowli wymagała więcej czasu i cierpliwości z uwagi na zastosowanie do jej łączenia
wolno twardniejącej zaprawy wapiennej. Jej mniejsza wytrzymałość powodowała z kolei zwiększenie
przekrojów, a wrażliwość – konieczność jej zabezpieczenia okładzinami z płyt kamiennych. Zachowały się
także budowle, w których przy pogrubionych filarach międzynawowych i zmniejszonej smukłości nawy
głównej, ukrywano łęki oporowe pod zadaszeniem. Na terenach uboższych w kamień znacznie częściej
sięgano do cegły jako głównego materiału, a budowle stawiano w układzie halowym. Cegła zdobiona jest
różnobarwną polewą (stalowoczarną, brunatną, zieloną lub czerwoną). Układa się ją w wielobarwne wzory
zdobiące obramowania np. portali lub płaszczyzny ścian. Od tego tła często odcinają się tynkowane blendy
urozmaicające szczyty budowli.

Gotyk nadwiślański, tzw. szkoła krakowska

W rejonie Małopolski budowle wznoszono z cegły z zastosowaniem ciosów kamiennych do wykonania detali.
Kościoły budowane na tym terenie są często dwunawowe. Spotykane są także bazyliki o niezbyt wysokich
nawach bocznych. Ich konstrukcję rozwiązywano w sposób uproszczony, z zastosowaniem systemu filarowo-
skarpowego. Przypory stawiane przy ścianach nawy głównej wyprowadzano ponad dachy naw bocznych.
Najczęściej stosowano także dwudzielne okna i portale.
katedra na Wawelu, Kościół Mariacki w Krakowie
SYSTEM GNIEŹNIEŃSKI – system przypór wiszących

System przypór wiszących – rozwiązanie konstrukcji przyporowej podpierającej sklepienia nawy głównej
spotykane w kościołach bazylikowych budowanych w okresie gotyku na terenie Polski północnej.

Siły skośne z wezgłowia sklepień nawy głównej przekazywane są na masywne przypory umieszczone przy
ścianach nawy głównej. Przypory te opierają się na łękach przyporowych umieszczonych pod dachami naw
bocznych (nie schodzą do wnętrza budowli i nie opierają się na fundamentach). Przypory wiszące przekazują
obciążenia za pośrednictwem łęków oporowych na silne skarpy umieszczone przy zewnętrznych ścianach
naw bocznych.

Natomiast system gnieźnieński dostosowywał klasyczny gotyk katedralny do polskich warunków

klimatycznych i technicznych. Ceglany, nieodporny na wilgoć i zamarzanie łuk przyporowy, niosący wiszącą
nad nim skarpę schowano pod połacią dachu nawy bocznej. Masywne ściany bocznej. Masywne ściany
budowli są tu wyraźnie widoczne, a między-nawowe filary przyjmują często uproszczony, prostokątny
przekrój.
Katedra Gnieźnieńska