Opr. P.

Jankiewicz

Pozytywizm – konteksty filozoficzne oraz światopoglądowe

I. Filozofia pozytywistyczna

Najważniejsze kierunki filozoficzne II poł. XIX w. w Europie Zachodniej; później przejęte,

rozpowszechniane i modyfikowane przez myślicieli pochodzenia polskiego to:

1. Scjentyzm – kierunek filozoficzny, który zakładał, że:

- poznanie świata dokonuje się za pomocą rozumu przy wykorzystaniu doświadczeń
naukowych,
- rozwój nauki i wiedzy prowadzi do rozwoju państw, usprawnia funkcjonowanie
społeczeństw, podwyższa standardy życia,
- świat ludzki należy do świata przyrody, tzn. rządzą nimi podobne prawa, które można badać i
opisywać.
Najwybitniejszym przedstawicielem tego nurtu był: Auguste Comte.

2. Ewolucjonizm – kierunek filozoficzny (oparty na odkryciach naukowych Darwina), który

zakładał, że:
- wszystkie formy bytu na świecie podlegają prawu ewolucji, czyli nieustannej przemianie i
rozwojowi od form prostych do coraz bardziej złożonych; zasada ta dotyczy zarówno świata
przyrody jak i funkcjonowania społeczeństw.
Najwybitniejsi przedstawiciele tego nurtu to: Herbert Spencer i Karol Darwin.

3. Organicyzm – kierunek filozoficzny, który zakładał, że:

- społeczeństwo funkcjonuje jak żywy organizm: składa się z pomniejszych części (grup i
środowisk społecznych) tak jak żywy organizm składa się z pomniejszych organów,
- aby społeczeństwo właściwie funkcjonowało i rozwijało się jego poszczególne części (czyli
grupy i środowiska społeczne) muszą wręcz idealnie ze sobą współpracować analogicznie jak
poszczególne części organizmu.
Najwybitniejszym przedstawicielem tego nurtu był: Herbert Spencer.

4. Utylitaryzm – kierunek filozoficzny, który zakładał, że:

- uczynki człowieka są dobre tylko wtedy, gdy przynoszą szczęście nie tylko jednostce, ale
także innym ludziom,
- prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa zapewnia tzw. zasada wymiany usług, która
polega na tym, że będąc użytecznym dla społeczeństwa, człowiek troszczy się jednocześnie o
samego siebie i odwrotnie – społeczeństwo, dbając o jednostki, zapewnia sobie właściwy
rozwój.
Najwybitniejszym przedstawicielem tego nurtu był: J. S. Mill.
II. Program polskich pozytywistów
Polscy pozytywiści stworzyli program, który miał na celu poprawę kryzysowej sytuacji w kraju.
Rozpowszechniali go w swoich wystąpieniach, pisemnych manifestach, pracach naukowych,
artykułach prasowych i literaturze. Do jego najważniejszych postulatów należały:

1. Praca organiczna – postulat (nawiązujący do założeń organicyzmu) zakładający, że:

należy podjąć działania zmierzające do usprawnienia funkcjonowania polskiego społeczeństwa
czemu służyć miały przede wszystkim takie inicjatywy jak:
- unowocześnienie przemysłu, rolnictwa i handlu,
- zniesienie dotychczasowych – bardzo licznych, zakorzenionych przez wieloletnią tradycję –
barier i dysproporcji między poszczególnymi grupami społecznymi,
- rozpowszechnianie oświaty.

2. Praca u podstaw – postulat zakładający, że:

należy położyć szczególny nacisk na nauczanie i kształcenie przedstawicieli niższych warstw
społecznych (zwłaszcza chłopów).

3. Emancypacja kobiet – postulat zakładający, że:

należy zmienić dotychczasową rolę i pozycję kobiety w społeczeństwie. Miało się to dokonać
poprzez:
- przyznanie kobietom praw wyborczych,
- umożliwienie im podjęcia edukacji na uczelniach wyższych,
- nakłonienie ich do podejmowania pracy zarobkowej (rozwoju zawodowego).

4. Asymilacja Żydów – postulat zakładający, że

należy przeprowadzić kulturowe oraz narodowe zintegrowanie ludności żydowskiej i polskiej z
zachowaniem odrębności wyznania. Celem było ujednolicenie społeczeństwa i doprowadzenie
do wzajemnego poznania oraz poszanowania dwóch kultur oraz tradycji, a także
przeciwdziałanie nasilającym się przekonaniom antysemickim.