1

Ο ΝΙΤΣΕ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

Έχουμε τη χαρά να σας παρουσιάσουμε ένα βιβλίο που βγήκε από τους
κόλπους του Tομέα Φιλοσοφίας του Α.Π.Θ., που ονομάζεται «Ο Νίτσε και οι
Έλληνες» και που κυκλοφορεί σε εποπτεία Τερέζας Πεντζοπούλου Βαλαλά και
επιμέλεια Ιωάννη Χριστοδούλου. Το καλοκαίρι έρχεται, όλοι στρεφόμαστε στον
κόσμο του βιβλίου, αυτή είναι μία δική μας πρόταση. Μια σύνοψη της προσφοράς
του Νίτσε. Το βιβλίο κυκλοφόρησε τον Μάιο.
Ένταξη του Νίτσε στην ιστορία και την ιστορία της φιλοσοφίας.
Ο Νίτσε δεν εντάσσεται μέσα στην ιστορία της φιλ., ανήκει χρονικά σε μία
ορισμένη στιγμή, γεννήθηκε περίπου στα μισά του περασμένου αιώνα, ανήκει στο
δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, αλλά δεν ανήκει στην ιστορία της φιλοσοφίας, με την
έννοια ότι η φιλοσοφία του δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε προέκταση προηγούμενων
ρευμάτων, ούτε σαφής αντίφαση. Είναι πράγματι ένα πρόσωπο που σκέφτηκε πολύ
βαθιά τη φιλοσοφία και σε καμία στιγμή δεν είχε καμία επίσημη αναγνώριση από την
πολιτεία, με την έννοια ότι ποτέ του δεν κατέλαβε μια πανεπιστημιακή έδρα,
πράγμα που στα νιάτα του το ήθελε, αλλά αυτό κάθε άλλο παρά αποτελεί εχέγγυο
μιας οποιασδήποτε σημασίας του έργου του, αλλά επειδή έμεινε έξω από τα ρεύματα,
γίνεται ο κύριος εκφραστής αυτού, που λέγεται σήμερα και θα έπρεπε κάποτε να το
σκεφτούμε, έννοια της νεωτερικότητας την οποία πρέπει να εννοήσουμε, ότι είναι
από ποιά στιγμή η φιλοσοφία παίρνει συνείδηση του εαυτού της σαν κάτι καινούργιο,
σαν κάτι νεώτερο. Είναι μια έννοια, που χρησιμοποιείται όχι πάντα με μία αυστηρή
σημασία, όπως και το μεταμοντέρνο. Από ένα σημείο και έπειτα κάθε νέος
φιλόσοφος είναι νεότερος και ο Πλωτίνος είναι νεωτεριστής ως προς τον Πλάτωνα,
ας μη θεωρούμε ότι στην εποχή μας ανακαλύπτεται η έννοια της νεωτερικότητας,
αλλά γίνεται μια χρήση της έννοιας.
Οι επιδράσεις του Νίτσε στον 19 και τον 20 αιώνα.
Η επίδραση του Νίτσε είναι περίεργη, κατ΄αρχήν είναι παρά πολύ ισχυρή
αλλά όχι στον χώρο της φιλοσ. Ο Νίτσε θεωρήθηκε ποιητής, θεωρήθηκε ύψιστη
έκφραση λυρικότητας ο Ζαρατούστρα, επίσης θεωρήθηκε ο αρνητής της θρησκείας,
ο αρνητής της εκκλησίας, ο αρνητής του Πλατωνισμού μέσα από αφορισμούς αλλά
ποτέ δεν τον σκέφθηκαν σαν έναν πολύ βαθύ φιλοσ. Στην αρχή εισήχθη ως
ελεύθερος στοχαστής. Η δράση του περιορίζεται σε 10 χρόνια όταν ήταν καθηγητής
κλασσικής φιλολογίας στη βασιλεία της Ελβετίας. Σε ηλικία 24 ετών εκλέγεται
καθηγητής κλασσικής φιλολογίας στη Βασιλεία με την υποστήριξη των καθηγητών,
ήταν πολύ καλός κλασσικός φιλόλογος .Ποτέ δεν έζησε στη Γερμανία και είναι ο
μεγαλύτερος γερμανός στοχαστής., όχι ακριβώς συστηματικός φιλόσοφος. Ο Νίτσε
είναι βαθύτατα φιλόσοφος, με μια πολύ μεγάλη ευχέρεια στον λόγο του. Η
καταπληκτική σκέψη γίνεται, δημιουργείται παράγεται, δημοσιεύεται μέσα σε 16
χρόνια, πράγμα που δείχνει πόσο συμπυκνωμένη ήταν η σκέψη του. Την ενότητα της
σκέψης του δεν την είχαν σκεφθεί λόγω της μορφής της γραφής του έκανε να
θεωρείται ότι ο Νίτσε γράφει ελεύθερους στοχασμούς χωρίς ενότητα ως τη στιγμή
που το 1935 ο Χάιντεγκερ εισάγει τον Νίτσε στις πανεπιστημιακές του διαλέξεις, τη
σκέψη του Νίτσε ως αντικείμενο διδασκαλίας και παρουσιάζει έναν Νίτσε με μια
παρά πολύ μεγάλη εσωτερική ενότητα. Ο Χάιντεγκερ καθιερώνει και καταξιώνει τον
Νίτσε ως φιλόσοφο και μάλιστα μεταφυσικό φιλόσοφο δηλ. ότι όλα του τα έργα
φαίνεται να οδηγούνε στα δύο βασικά ερωτήματα της μεταφυσικής , ποια είναι η
ουσία των πραγμάτων και πως εμφανίζεται και με τι τρόπο εμφανίζεται. Η
προσωπική ερμηνεία του Χάιντεγκερ είναι ότι ο Νίτσε είναι ο τελευταίος
μεταφυσικός φιλόσοφος.
 2

Είναι περίεργη η τύχη των μεγάλων φιλόσοφων γιατί οι μεγάλοι φιλόσοφοι

είναι εκείνοι οι οποίοι υφίστανται και παρά πολύ μεγάλες παρανοήσεις. Έναν
ελάσσονος σημασίας κανείς δεν τον παρεξηγεί, όλοι καταλαβαίνουν ότι έχει να πει
και σταματούν εκεί οι ερμηνείες και οι παρεξηγήσεις ή οι προσεγγίσεις. Ο Νίτσε και
ο Χέγκελ επίσης και ο Πλάτωνας υφίσταται πολλές κριτικές επειδή ήταν όλοι μεγάλοι
φιλόσοφοι. Με το Νίτσε συνέβη το εξής. Ορισμένα φαινόμενα μπορούν να
εξηγηθούν ιστορικά. Κάποια στιγμή ταύτισαν, με έναν τρόπο που δεν μπορεί εύκολα
να εξηγηθεί πως γίνεται, ταύτισαν το περιεχόμενο της σκέψης του Νίτσε με ένα
ορισμένο πολιτικό καθεστώς στην Γερμανία και συγκεκριμένα με τον
εθνικοσοσιαλισμό οπότε ο Νίτσε εμφανίστηκε να είναι ο φιλόσοφος του
υπεράνθρωπου , του ελιτισμού ,της άριας φυλής κ.τ.λ. Ο λόγος ήταν απλός, μετά το
θάνατο του η αδελφή του αποφάσισε και
έκανε έργο της ζωής της, να εδραιώσει τη φήμη και να διαδώσει το έργο του
αδερφού της. Πήρε όλη την επιχορήγηση από το καθεστώς που είχε αλλάξει ,είχε
έρθει στην εξουσία το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα, συγχρόνως κατάφερε να
δημιουργηθεί και το Αρχείο Νίτσε στη Βαϊμάρη, δηλ. να της δοθεί και ένα οίκημα,
έγινε το οίκημα, ονομάστηκε τα Αρχεία του Νίτσε, έκανε τα εγκαίνια ο Χίτλερ και
κατόπιν τούτου ταυτίζεται στην αντίληψη ορισμένων ο Νίτσε ως φιλόσοφος
εκφραστής και θεωρητικός του εθνικοσοσιαλισμού, αυτή είναι βέβαια η αστεία
πλευρά και ένα εξωτερικό γεγονός. Ούτε ισχύει η άποψη πως ο Νίτσε εξέφρασε έναν
δυνατό πολιτισμό όπως είναι η Γερμανία και τον δικαίωσε ηθικά, όπως εξέφρασε και
την Αρχαία Ελλάδα, άλλον ένα δυνατό πολιτισμό. Αλλά και η βούληση για δύναμη,
που για πολλούς εκφράζει μια δυνατή φυλή ή μια εκλεκτή φυλή ή την αρειανή φυλή,
η οποία θα επικρατήσει σ όλες τις άλλες φυλές με τη βία . Υπάρχουν κείμενα του
Νίτσε που μιλάνε με μια έμφαση πολύ έντονη εις βάρος των Γερμανών ακόμη και
πολιτικά. Ο πολιτικός Νίτσε δεν είναι κάτι που αντιστοιχεί στην πραγματικότητα του
στοχαστή. Το ίδιο έχει γίνει με το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς και με τον Βάγκνερ.
Κάθε ένα τέτοιο καθεστώς θέλει να παρουσιάσει ότι έχει ρίζες βαθιές μέσα στην
ιστορία των ιδεών.
Σύμφωνα με την καθηγήτρια κα Τερέζα Πεντζοπούλου Βαλαλά, ο τίτλος
του βιβλίου «Ο Νίτσε και οι Έλληνες» και όχι οι Αρχαίοι Έλληνες, είναι γιατί
υπάρχει μια ενότητα στην ελληνική φιλοσοφία, όπως υπάρχει και ενότητα στην
ελληνική γλώσσα, η ιστορία της φιλοσοφίας είναι στην Ελλάδα που δημιουργήθηκε,
δείχνει την ενότητα των Ελλήνων. Με τον τίτλο του βιβλίου εννοούμε τους Έλληνες
και πρόκειται για την ελληνική φιλοσοφία. Είναι κατ αναλογίαν με τίτλους που
χρησιμοποιούν οι ξένοι μελετητές όπως ο Χέγκελ και οι Έλληνες, κάτι που
χρησιμοποιείται στο εξωτερικό, γιατί να μην χρησιμοποιείται από Έλληνες. Όταν
λέμε Έλληνες εννοούμε τον ελληνικό κόσμο με τον οποίο ήρθε σε επαφή ο Νίτσε ο
οποίος ήταν πολύ καλός κλασσικός φιλόλογος. Επί 10 χρόνια δούλεψε, σκέφτηκε και
έγραψε πάνω στην ελληνική ποίηση .Η επίδραση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος
ήταν περίεργη, διότι από την μια μεριά τον έχει κυριεύσει η ελληνική φιλοσοφία και
από την άλλη τον έχει ενοχλήσει η πλατωνική σκέψη .Από την μια μεριά ο
Σωκράτης τον ελκύει ως καλλιτέχνης, ο Σωκράτης ως αισθητικός, από την άλλη
πλευρά τον ενοχλεί ο ορθολογισμός του Σωκράτη, τον τραβάει στον έλληνα το
έντονο διονυσιακό στοιχείο, δηλ. αυτή την ικανότητα που είχε ο έλληνας, τον έχει
ελκύσει η αρχαία τραγωδία, ο Όμηρος, ο αγώνας ως ρητορικός αγώνας, ο αγώνας
λόγου. Θεωρεί την επίδραση του Σωκράτη αρνητικό στοιχείο, ο θάνατος της
τραγωδίας έρχεται με τον Ευριπίδη, γιατί μπαίνει μέσα ο ορθολογισμός, από την
άλλη πλευρά δεν μπορεί να απαλλαγεί από τον Σωκράτη και από το Διόνυσο και έτσι
είναι μια σχέση που από την μια μεριά πολεμάει παρά πολύ, συγκεκριμένα τον
 3

Πλάτων Για τους προσωκρατικούς υπάρχουν κείμενα όπου ο Νίτσε λέει ότι αν
υπάρχει κάποιος που με τράβηξε ιδιαίτερα ήταν ο Ηράκλειτος. Εκείνο που χτυπάει ο
Νίτσε είναι να χτυπάει κανείς μέσα από την έννοια μιας απόλυτης ουσίας. Ο Νίτσε
λέει ότι είναι έτσι είναι και αλλιώς δηλ. το πραγματικό είναι πολλαπλό στην έκφραση
του. Δεν έχουμε μία ερμηνεία έχουμε πολλές ερμηνείες και τον ενοχλεί ο
Πλάτωνας .
Το βιβλίο περιλαμβάνει μελέτες 3 ξένων μελετητών που έχουν ασχοληθεί
ιδιαίτερα με τον Νίτσε και είναι γνωστά ονόματα του ευρύτερου ευρωπαϊκού χώρου
για το έργο τους επάνω στο Νίτσε. Είναι ο Μιχαήλ Ζούριτς, καθηγητής φιλοσοφίας
του Βελιγραδίου, ο καθ. Josef Simon του πανεπιστημίου της Βόννης ο καθηγητής
Στεκ Μαγιερ της ;;; η δική της μελέτη για την ποιητική και την γέννηση της
τραγωδίας και η μελέτη του διδάκτορα φιλοσοφίας του κ. Δημήτρη Λαμπρέλλη που
μας μιλάει για την είσοδο του Νίτσε στην Ελλάδα.
O Νίτσε είναι σημείο αναφοράς πλέον, όπως δεν μπορείς να κάνεις
φιλοσοφία χωρίς τον Αριστοτέλη, ούτε χωρίς τον Πλάτωνα όχι γιατί είναι δικός μας
πρόγονος αλλά γιατί όλη η φιλοσοφία δημιουργείται και ανδρώνεται μέσα από τον
Πλάτωνα. Το ίδιο με τον Νίτσε .Ο Νίτσε δεν μπορεί να ξεπεραστεί σ΄όλα τα θέματα
που μπορεί να βρει κανείς όλη την προβληματική της σύγχρονης φιλοσοφίας .
Όσον αφορά την αιώνια επιστροφή του όμοιου δεν είναι ότι όλα τα πράγματα
επανέρχονται γιατί αν το πούμε ότι όλα τα πράγματα επανέρχονται μπαίνουμε και
στο πρόβλημα ότι θα ζήσουμε χίλιες ζωές και ότι θα ζήσουμε 2000 ζωές και
αφέλειες. Η αιώνια επιστροφή του ομοίου είναι ότι η δύναμη που είναι η ζωή που
είναι η βούληση για ζωή για βούληση αυτό το πράγμα δεν υπόκειται ποτέ στον νόμο
της φθοράς, για αυτό επανέρχεται το όμοιο .Όχι ότι ζούμε αυτή τη στιγμή θα το
ξαναζήσουμε μέσα σε χίλια χρόνια. Ούτε όταν μιλάει για αθανασία της ψυχής ο
Πλάτων το βλέπει ότι καπου θα υπάρχει ψυχή όπου θα είμαι εγώ Αυτά είναι
απλοποιημένα σχήματα σκέψης και αυτό τον ενοχλεί .Ο Νίτσε δεν ήταν ποτέ
αθειστης. Οπωσδηποτε χτυπάει ασημα μέσα από μια γλωσσα πολύ επιθετική ιδίως
στο λυκόφως των ειδώλων που μιλαει για τον αντίχριστο Δεν είναι αυτό που
νομίζουμε εμείς μέσα στη λαϊκή φαντασία .Τον Νίτσε τον ενοχλεί μια διδασκαλία της
ηθικής που αφαιρεί απ’ τον άνθρωπο αυτό που τον συνιστά.
Ο Νίτσε δεν μπορεί να δεχθεί την καντιανή -δεν εξετάζουμε αν έχει δίκιο
και άδικο γιατί οι δύο κατηγορίες δίκαιο και άδικο δεν ισχύουν για τη φιλοσοφία, μια
θεωρία προκαλεί η δεν προκαλεί ενδιαφέρον, δεν είμαστε εδώ να κρίνουμε σαν
δικαστές αν έχει δίκιο η άδικο, το θέμα είναι αν μπορεί να απαντηθεί ένα ερώτημα ή
δεν μπορεί να απαντηθεί. Αν αφήνει πολλά αναπάντητα ερωτήματα ή αν ανοίγει
καινούργιους δρόμους. Με τι κριτήριο θα κρίνουμε αν έχει δίκιο ο Πλάτωνας η ο
Αριστοτέλης. Ενοχλεί τον Νίτσε στην καντιανή ηθική, το φορμαλιστικό, το τυπικό
μέρος της να πούμε, το καθήκον για το καθήκον, ο ηθικός νόμος για τον ηθικό νόμο.
Θεωρεί ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να φτάσει σ΄αυτό το υψηλό, την υψηλή επιταγή
της κατηγορικής προσταγής : να παρακάμψει όλες του τις ανθρώπινες αδυναμίες και
να ενεργήσει με μόνο γνώμονα τον Ηθικό Νόμο. Ναι, αλλά η καντιανή ηθική είναι
κάτι καταπληκτικό, είναι μια τρομερή σύλληψη αξιοπρέπειας του ανθρώπου, κάνει
τον άνθρωπο αυτόνομο Αυτό όταν διαβάζεις την γενεαλογία της ηθικής στο Νίτσε,
ξέροντας ότι έχει φτάσει σ αυτό το βάθος, μια ανατομία της ανθρώπινης ψυχής, γιατί
είπατε στην αρχή ο Νίτσε φιλόσοφος, μπορούσαμε να πούμε και ο Νίτσε ψυχολόγος,
ο Νίτσε ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής, δεν μπορούμε να πούμε ότι επειδή έχει
αυτή την προσέγγιση στην καντιανή ηθική, απορρίπτεται η καντιανή ηθική ή δεν
μπορούμε να πούμε ότι θα απορρίψουμε την χριστιανική διδασκαλία επειδή
ενοχλείται, αλλά αυτό δεν μπορούμε να ξέρουμε αν είναι πράγματι στους πατέρες της
 4

εκκλησίας που αναφέρεται η περισσότερο σ αυτό που γίνεται, σ αυτό που

μεταβάλλεται η χριστιανική διδασκαλία και μπορεί να μεταβληθεί σε κάτι, μέσα από
τους ανθρώπους που τα διδάσκουν να μεταβληθεί σε κάτι που από εκεί που θέλει να
εξυψώσει τον άνθρωπο να δίνει μια εικόνα του ανθρώπου λιγότερο υψηλή .
Τον ενοχλεί η έννοια της πίστης. Θεωρεί ότι εξαπατούμε τον κόσμο με την
πίστη. Ο Νίτσε δεν μπορούσε να θεωρήσει ότι η συμπόνια είναι το θεμέλιο της
χριστιανικής διδασκαλίας. Ναι, αλλά αυτά δεν είναι εύκολο να τα υιοθετήσει κανείς.
Σε κάθε φιλόσοφο εύκολα βγάζουμε την ονομασία του άθεου, αλλά πρέπει να πάμε
σε βάθος, γιατί άθεος δεν υπάρχει στον κόσμο. Άθεος δεν είναι εκείνος που τον
απασχολεί η έννοια του θεού .Οι χειρότεροι είναι οι αδιάφοροι. Βούληση για δύναμη
σημαίνει την ίδια τη δύναμη της ζωής. Βούληση για δύναμη δεν σημαίνει βούληση
για πολιτική δύναμη. Δεν σημαίνει βούληση για εξουσία . Πάντως υπάρχει αυτή η
ερμηνεία που συνδέει την έννοια που συζητούμε με την Γερμανία, ότι ο Νίτσε
εξέφρασε ένα μεγάλο πολιτισμό όπως κι στον ελληνισμό που ήταν ένας μεγάλος
πολιτισμός. Όταν ο Νίτσε μιλάει για τη ντεκαντάνς, είναι καλλιέργεια, δεν είναι
παιδεία, αυτό που λέμε culture στα γαλλικά Μα όταν θεωρεί ο ίδιος ότι βρισκόμαστε
στη μεγαλύτερη περίοδο καταπτώσεως, αυτή η κατάπτωση τον ενοχλεί , για το
μεγαλείο της Γερμανίας. Υπάρχει όμως στον Νίτσε το εξής, ότι αν κανείς αποσπάσει
μια φράση, μπορεί να την ερμηνεύσει με τον άλλο τρόπο. Μέσα στα ίδια του τα έργα,
θα βρεθούν άλλες προτάσεις που να αντικρούουν αυτή την πρόταση, δηλ. υπάρχει
μέσα στον ίδιο τον φιλόσοφο όχι αντιφατικότητα, μια έλλειψη λογικής συνοχής, αλλά
επειδή το ίδιο το πραγματικό είναι κατά βάθος αντιφατικό, δηλ. έχει πολλές όψεις,
δεν μπορεί να δεχθεί την αναγωγή στο Ένα.
Ο άνθρωπος είναι πολλά πράγματα, ο άνθρωπος φορά πολλά προσωπεία,
πολλές μάσκες και όλο αυτό, τον κάνει να θεωρεί ότι κάθε φορά που δίνουμε τον
ορισμό, δηλ. ο άνθρωπος είναι αυτό και αυτά, είναι τα ουσιαστικά του γνωρίσματα,
λέει όχι, αυτά μας κάνουν να πιστεύουμε ότι είναι. Ο άνθρωπος είναι κάτι άλλο πολύ
πιο περίπλοκο, πολύ πιο βαθύ. Τώρα τι είναι, από εκεί και πέρα αρχίζει ο
μεταφορικός λόγος του Νίτσε, πάει στην μεταφορά σαν σχήμα λογοτεχνικό, λ.χ. θα
μιλήσει για τα ζώα μέσα στον Ζαρατούστρα. Είναι που είναι τόσο ισχυρή ώστε
απλώς να αντέχει και τον θάνατο να δέχεται μέσα της όλες τις μορφές εκμηδενισμού
γιατί ο θάνατος είναι εκμηδενισμός. δέχεται μέσα της και αυτό θα το ονομάσει το
διονυσιακό στοιχείο και έρχεται ο Διόνυσος ως κυρίαρχο σύμβολο μέσα στη
φιλοσοφία του Νίτσε όπως βέβαια στην εξέλιξη της φιλοσοφίας έχει τις
μεταμορφώσεις του και τελικά ταυτίζεται ο Διόνυσος με την κατάφαση στη
ζωή .Ξεκίνησε με τον Σοπενάουερ και τον εγκαταλείπει γιατί δεν μπορεί να θεωρήσει
ότι δεν μπορούν να απαρνηθούμε τη ζωή .
Υπάρχει αυτό το πάθος της ζωής στον Νίτσε. Στο βάθος ο Νίτσε δίνει την μεγαλύτερη δύναμη
σ έναν άνθρωπο, δηλ. είναι μια δυνατή φιλοσοφία. Δεν σου κάνει διδασκαλία δέξου τη ζωή τώρα με
όλα τα βάσανα , γιατί ξέρεις ότι σε μια άλλη ζωή, όλα αυτά που δεν έχεις τώρα θα τα αποκτήσεις
τότε. Αυτή η έννοια της ανταμοιβής «κάνε τώρα για να ανταμειφθείς αργότερα» τον ενοχλεί, η ζωή
είναι εδώ, είναι δύναμη και είναι βοήθεια σ έναν άνθρωπο να του λες ότι η ζωή με όλες της τις
εκφάνσεις είναι το δυνατό