MÔI TRƯỜNG ẢNH HƯỞNG ĐẾN HÀNH VI CỦA CON NGƯỜI

Tôi tin rằng chính Nhà sử học Hy Lạp cổ đại, Herodotus, người đã nhận xét chính
xác rằng, “CON NGƯỜI KHÔNG THAY ĐỔI HOÀN CẢNH. HOÀN CẢNH
THAY ĐỔI CON NGƯỜI”.
Chúng tôi thấy điều này mọi lúc. Các cựu chiến binh trở về từ các lĩnh vực xung
đột, bị bệnh căng thẳng sau chấn thương. Trẻ em bị bắt nạt thường xuyên tự tử.
Phụ nữ bị cưỡng hiếp, sợ đi bất cứ đâu, một mình.
“MÔI TRƯỜNG LÀ BÀN TAY VÔ HÌNH ĐỊNH HÌNH NÊN HÀNH VI CỦA
CON NGƯỜI”
Hành vi của con người được định hình bởi môi trường. Miễn là nó ổn định, hành vi
sẽ giống nhau. Nhưng khoảnh khắc thay đổi căn bản trong môi trường xảy ra, hành
vi sẽ thay đổi. Ví dụ, ngay cả khi mọi người có thể không nhận ra rằng họ bị phân
tâm bởi tiếng ồn bên ngoài, họ vẫn bị tác động tiêu cực bởi nó. Từ biến đổi khí hậu
đến bữa tiệc bên cạnh, mọi thứ đều ảnh hưởng đến chúng ta ngay cả khi chúng ta
không biết gì về nó. Tâm trí con người rất phức tạp và trải nghiệm của chúng ta
được định hình bởi cả di truyền và môi trường. Hành vi của con người về bản chất
chỉ là thói quen cộng với môi trường.
Môi trường xã hội (cụ thể là môi trường văn hoá)

Sống trong môi trường xã hội, con người chịu ảnh hưởng rất lớn của môi trường
văn hóa. Hiểu theo nghĩa rộng, văn hóa là tất cả các giá trị vật chất và tinh thần do
con người sáng tạo ra. Môi trường văn hóa có thể được hiểu là toàn bộ yêu cầu về
các mối quan hệ, các chuẩn mực xã hội tác động đến con người. Trong môi trường
văn hóa, quan trọng nhất là các chuẩn mực trong quan hệ, trong ứng xử điều tiết
hành vi của con người. Chính các chuẩn mực đó là khuôn mẫu hành vi mà con
người phải tuân theo. Sống trong môi trường văn hóa nào, con người chịu ảnh
hưởng của môi trường đó.

Ví dụ, người châu Âu thường không hỏi tuổi phụ nữ, vì họ quan niệm, phụ nữ là
phái đẹp, phái đẹp không có tuổi. Ngược lại, ở châu Á, mới gặp người ta hay hỏi
tuổi tác để thể hiện sự quan tâm và để dễ xác định quan hệ trên dưới. Vì thế, khi
tiếp xúc với người châu Âu chúng ta phải hiểu những đặc điểm văn hóa của họ để
cư xử cho phù hợp. Ngược lại, khi người châu Âu sang châu Á làm việc, họ cũng
phải tìm hiểu đặc điểm văn hóa của phương Đông để có thể hòa đồng với nơi họ
tới. Dân gian Việt Nam có câu: Đáo giang tùy khúc, nhập gia tùy tục nghĩa là đến
một nơi mới người ta phải hòa nhập với văn hóa ở nơi đó.
Nếu thời gian sống ở một nơi nào đó kéo dài, người ta sẽ tuân theo phong tục tập
quán, sử dụng ngôn ngữ ở nơi đó. Như vậy những đặc trưng văn hóa của nơi đó đã
được phản ánh VÀO HÀNH VI, CÁCH ỨNG XỬ VÀ NGÔN NGỮ CỦA MỘT
CON NGƯỜI. Hay nói khác đi môi trường văn hóa đã để dấu ấn của mình lên
hành vi của con người.

Môi trường tâm lý

Trong thảo luận nhóm, cá nhân cũng chịu ảnh hưởng rất nhiều ý kiến của nhóm.
Có nhiều nghiên cứu cho thấy: ý kiến đánh giá của cá nhân được củng cố và hoàn
thiện hơn nhờ thảo luận của nhóm. Trong các nghiên cứu thì đáng chú ý nhất là
công trình của Ông cho học sinh đoán số hạt đậu trong một chai thủy tinh. Ông
nhận thấy khi các em có bàn nhau về số lượng hạt và biết được các ý kiến của
những bạn khác thì dự đoán của các em sẽ chính xác gấp ba lần so với những bạn
không tham gia thảo luận.

Một số nghiên cứu khác cũng đánh giá cao vai trò của thảo luận nhóm đối với hành
vi cá nhân. Có ý kiến cho rằng, khi cần đưa ra nhiều giả thiết thì nhóm đông người
tốt hơn, nhưng khi cần đưa ra những ý kiến chính xác thì nhóm ít người có lợi hơn.
Điều đó có thể thấy rất rõ qua thực tế của lĩnh vực chính trị và quản lý hành chính.

Dashiel cũng đã chứng minh rằng, hội đồng thẩm vấn thường đưa ra số lượng các
tình tiết đầy đủ và chính xác hơn thột cá nhân hội thẩm. Theo các nhà nghiên cứu
sở dĩ tư duy của nhóm được xem là ưu việt hơn tư duy của cá nhận bởi vì nó có
nhiều cách tiếp cận với vấn đề hơn. Nhóm đưa ra được nhiều giải pháp, sự nhận
xét đối với từng ý kiến có hiệu quả hơn; hơn nữa tư duy của nhóm thì ít có tính độc
đoán. Do vậy, trong quá trình ra quyết định nhóm, cần tạo điều kiện để mọi cá
nhân đưa ra ý kiến của mình. Ý kiến đó có thể đóng góp cho quyết định chung,
cũng có thể ý nghĩa của ý kiến đó không lớn, tuy nhiên điều quan trọng là đưa ra ý
kiến giúp cá nhân dễ dàng chấp nhận ý kiến của nhóm hơn.

BẰNG CHỨNG RẰNG GEN ẢNH HƯỞNG ĐẾN HÀNH VI CỦA CON
NGƯỜI

Nghiên cứu về các cặp song sinh giống hệt nhau được nuôi dưỡng ngoài nhau là
một thí nghiệm tự nhiên, nơi hai cá thể có các gen giống hệt nhau lớn lên trong các
môi trường khác nhau. Nếu chúng tương tự nhau, thì sự giống nhau đó có thể được
quy cho kiểu gen.
Các nhà di truyền học hành vi kết luận rằng di truyền đóng một vai trò lớn
trong tính cách , chiếm khoảng một nửa sự khác biệt trong kết quả kiểm tra tính
cách và thậm chí nhiều hơn sự khác biệt về điểm số IQ.

Hóa sinh và Hành vi

Chúng ta không chỉ cần biết rằng các gen ảnh hưởng đến hành vi mà còn phải xác
định những gen nào có liên quan và cách chúng ảnh hưởng đến sinh hóa của tế bào
não theo những cách ảnh hưởng đến hành vi.

Một nghiên cứu khác đã xem xét cái gọi là " gen chiến binh " được đại diện quá
mức trong giới tội phạm bạo lực. Các luật sư bào chữa hình sự rất phấn khích trước
phát hiện này vì nó đưa ra một chiến lược bào chữa mới cho những kẻ phạm tội
bạo lực, cụ thể là họ không hoàn toàn chịu trách nhiệm về hành động của mình vì
gen của họ đã khiến họ làm điều đó.

Tuy nhiên, sự bảo vệ di truyền đó đã là một thất bại. Gen chiến binh chỉ ảnh hưởng
đến hành vi bạo lực trong một số ít cá nhân lớn lên trong những ngôi nhà cực kỳ
lạm dụng. Những đứa trẻ được nuôi dưỡng bởi cha mẹ yêu thương rất ít có khả
năng tham gia vào các cuộc vui gây gổ mất kiểm soát .

Thích nghi không có gen

Mặc dù khó có thể phủ nhận ảnh hưởng của gen đối với hành vi của con người,
nhưng bất cứ ai cố gắng giải thích những gì một người làm về những khác biệt sinh
hóa đơn giản đều có thể thất vọng. Các nhà tâm lý học nhân cách nhận ra rằng ảnh
hưởng của gen rất khó tách rời khỏi ảnh hưởng của môi trường. Những đứa trẻ lớn
lên trong cùng một gia đình trải nghiệm môi trường đó rất khác nhau vì chúng có
tính khí khác biệt, bị cha mẹ và anh chị em đối xử khác nhau và theo đuổi những
sở thích khác nhau với những người bạn đồng hành khác nhau.

Ví dụ, một đứa trẻ có óc tò mò cao hơn sẽ nuôi dưỡng những sở thích và hoạt động
đa dạng để nuôi dưỡng khát khao kiến thức, trong khi những anh chị em ít tò mò
hơn sẽ ít kích thích trí tuệ hơn từ môi trường gia đình của chúng. Sự khác biệt như
vậy giữa anh chị em trong những gì họ nhận được từ môi trường cũng quan trọng
như gen trong việc xác định tính cách và trí thông minh (1).

Vì vậy, có rất ít nghi ngờ rằng cách chúng ta hành động bị ảnh hưởng bởi gen theo
những cách khá tổng quát. Một số cá nhân được sinh ra với thiên hướng hướng
ngoại , vui vẻ, phản ứng theo cảm xúc, hòa đồng, sáng tạo hoặc thông minh. Tuy
nhiên, chúng ta chưa hiểu rõ về bất kỳ cơ chế sinh hóa nào có liên quan.
Hơn nữa, không có lời giải thích thỏa đáng về các cơ chế sinh hóa cơ bản trong hầu
hết các trường hợp. Có một sự khác biệt quan trọng giữa khuynh hướng nhân cách
và hành vi thực tế. Tính cách có thể di truyền ở một mức độ nào đó nhưng hành vi
của con người thì không bao giờ.