ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Bir maddenin herhangi bir madde içindeki çözünürlüğü birçok faktörlere bağlı olarak değişir.
Bunlar;
• Çözücü veya çözünen maddenin cinsi,
• Sıcaklık,
• Basınç,
• Ortak iyon etkisidir.

Çözücü veya çözünen değiştiğinde tanecikler arası çekim kuvvetleri de değiştiğinden çözünürlük
değişir. Ortak iyon derişimi arttıkça da bir maddenin çözünürlüğü azalır. Biz bu bölümde, çözünürlüğe
etki eden faktörlerden sıcaklık ve basınç faktörlerini inceleyip bunlarla ilgili hesaplamalar yapacağız.

ÇÖZÜNÜRLÜĞE SICAKLIK ETKİSİ

Katı, sıvı veya gaz maddelerin çözünürlüklerinin

değişiminde en önemli faktörlerden birisi sıcaklıktır. Sıcaklığın
değişimi birçok maddenin çözünürlüğünü önemli ölçüde değiştirir.
Bir maddenin çözünürlüğünün sıcaklıkla değişimini
yorumlayabilmek için çözünme olayının endotermik veya
ekzotermik olduğu bilinmelidir.

Katı ve sıvılarda sıcaklığın çözünürlüğe etkisi

Katı ve sıvıların çözünürlükleri endotermik veya ekzotermik
olabilir. Endotermik çözünmede madde çözücüsü içerisinde
çözünürken ortamdan ısı enerjisi alır. Ekzotermik çözünmede ise
bir madde çözücüsü içinde çözünürken ortama ısı enerjisi verir.
Isıca yalıtılmış bir kapta endotermik çözünme gerçekleşirken
çözeltinin sıcaklığı düşer, ekzotermik çözünmede çözelti sıcaklığı
artar. Endotermik çözünme bir katı veya sıvının ısı enerjisi alarak
çözünmesi olduğundan çözünme tepkimesini yazalım. Çözünürlük-sıcaklık
1
grafiğinde X katısının
çözünmesi endotermiktir. 25
X(k) + ısı X(suda)
2 °C’ta 100 g suda en çok 12 g
X katısıçözünebilirken 40°C’ta
Bu tepkimede sıcaklık artırıldığında sistem dışardan alınan ısı
100 g suda en çok 20 g X
enerjisini harcamak için 1 numaralı yönde hareket eder. 1 numaralı
katısı çözünebilmektedir.
yöndeki hareket X katısının çözünürlüğünün artmasıdır.
Eğri üzerindeki her noktada
Endotermik çözünen sıvılar da aynı şekilde davranır. Endotermik
çözünmede sıcaklık artışı çözünürlüğü artırdığından sıcaklıkla çözelti doymuştur. A
noktasındaki çözelti aşırı
çözünürlük doğru orantılıdır. Endotermik çözünme olayında
doymuş ve kararsızdır.
çözünürlük eğrisi grafikteki gibidir.
Çökelme oluşturarak doymuş
çözeltiye dönüşür. B
noktasındaki çözelti
doymuştur. C noktasındaki
çözelti ise doymamıştır.
Ekzotermik çözünme bir katı veya sıvının ısı
enerjisi vererek çözünmesi olduğundan
çözünme tepkimesini yazalım.

X(k) X(suda) + ısı

2

Böyle bir tepkimede sıcaklık artışı, tepkimenin 2

numaralı yönde ilerlemesini sağlar. Bu şekilde
de çözünürlük azalır. Ekzotermik çözünen katı
ve sıvıların çözünürlükleri sıcaklıkla ters
orantılıdır. Ekzotermik çözünen bir maddenin
çözünürlük eğrisi grafikteki gibidir.
Çözünürlük-sıcaklık grafiğinde Y katısının
çözünmesi
ekzotermiktir. 25 °C’ta 100 g suda en çok 56 g Y
katısı çözünebilirken
60 °C’ta 100 g suda en çok 40 g Y katısı
çözünebilir. Sıcaklığın
arttırılması çözünürlüğün azalmasına sebep
olmuştur.

Gazlarda Sıcaklığın Çözünürlüğe Etkisi

Bütün gazların çözünürlüğü kesinlikle ekzotermiktir. Ekzotermik çözünen gazlarda sıcaklık artışı
çözünürlüğün azalmasına sebep olur. Gazların çözünürlüğü sıcaklıkla ters orantılıdır.

X(g) X(suda) + ısı

2

Gazların çözünürlüğü ekzotermik çözünen katı ve sıvılarda olduğu gibi sıcaklık arttıkça azalır.

Grafik ’te sıcaklık arttıkça X gazının sudaki çözünürlüğü azalmaktadır. 20°C’ta 100 g suda 6 g X gazı
çözünebilirken 80°C sıcaklıkta 100 g suda 2 g X gazı çözünebilir.
Sonuç olarak katı ve sıvıların sudaki çözünürlükleri endotermik veya ekzotermik olabilirken bütün
gazların sudaki çözünürlükleri ekzotermiktir. Endotermik çözünmelerde sıcaklık artışı çözünürlüğü
artırırken ekzotermik çözünmelerde sıcaklık artışı çözünürlüğü azaltır. Çözünürlük eğrileri bize belirli bir
miktar çözücü içerisinde belirli bir sıcaklıkta en çok kaç gram madde çözünebildiği hakkında bilgi verir.
Çözünürlük hesaplarında da genellikle çözünürlük eğrilerinden yararlanılır.
Grafikte görüldüğü gibi birçok maddenin çözünürlüğü sıcaklıkla doğru orantılıdır. NaCl maddesinin
çözünürlüğü sıcaklıkla çok az değişirken, Ce2(SO4)3 maddesinin çözünürlüğü sıcaklıkla ters orantılıdır.

Grafikte HCl, NH3 ve SO2 gazlarının çözünürlüklerinin sıcaklıkla değişimleri verilmiştir. Bütün gazlarda olduğu gibi
çözünürlüğün, sıcaklık arttıkça azaldığı görülmektedir.
 Çözünme hızı, bir maddenin birim zamanda çözünen madde miktarıdır. Çözünürlüğe etki eden
faktörler çözünme hızına da etki eder. Sıcaklık artışı çözünürlüğe, çözünmenin endotermik veya
ekzotermik olmasına göre pozitif veya negatif etki ettiği hâlde çözünme hızını kesinlikle arttırır. Ayrıca
karıştırma ve temas yüzeyi de çözünürlüğü değiştirmediği hâlde çözünme hızını etkiler.

ÇÖZÜNÜRLÜĞE BASINÇ ETKİSİ

Katıların ve sıvıların sudaki çözünürlükleri basıncı azaltmak veya artırmak ile değişmez. Gazların
sudaki çözünürlüğü ise gazın basıncı arttıkça artar. Gazoz şişesinin kapağı açıldığında gaz çıkışının
gözlenmesi ve vurgun olayı gazların çözünürlüğüne basıncın etkisini açıklayan olaylardandır.

Katı ve sıvıların hacimlerine basınç uygulayarak pratikte bir değişme yapamayız. Bir katının veya
sıvının çözünürlüğüne basınç etki etmez. Basınç sadece gazların çözünürlüğüne etki eder. Bir sıvıda
çözünen gazın basıncı ne kadar yüksekse molaritesi o kadar büyük olur. Molaritesi büyük olan gazın da
sıvıdaki çözünürlüğü yüksek olur. Aşağıda yapılan işlemler sonunda gazların çözünürlüklerinin nasıl
değiştiğini görelim.

Bir gazın sıvıdaki çözünürlüğünün gaz basıncı ile doğru orantılı olduğunu ifade eden yasa Henry
yasasıdır. Bu yasaya göre bir çözücünün içinde çözünebilecek gaz miktarı, gaz fazındaki moleküllerin
sıvı yüzeyi ile hangi sıklıkla çarpıştığına ve tutulduğuna bağlıdır. Bir gazın sıvı yüzeyindeki basıncı
arttığında sıvı yüzeyi ile çarpma sayısı ve çözünürlüğü artacaktır.

ÇÖZÜNME HIZINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER:

1.Çözücü Çözünenin Cinsi: Genel olarak benzer maddeler birbiri içinde daha iyi çözünürler.
2.Temas Yüzeyi: Temas yüzeyinin artırılması çözünme hızını artırır.
3.Karıştırmak: Çözeltinin karıştırılması çözünme hızını artırır.
4.Sıcaklık: Çözeltinin sıcaklığının artırılması katı ve sıvıların hem çözünme hızını hem de çözünürlüğünü artırır.
5.Basınç:Çözeltinin basıncının artırılması gazların hem çözünme hızını hem de çözünürlüğünü artırır.