‫شرایط محیط کاری زن افغان از دیدگاه اسالم‬

‫محقق‪ :‬محمد شعیب " هاشمی "‬

 ‫عنوان و نام تحقیق ننده‪ :‬شرایط محیط کاری زن افغان از دیدگاه اسالم‪ /‬محمد شعیب‪/‬‬
‫هاشمی‪1368 ،‬‬

‫‪ 116‬صفحه وزیری‬ ‫مشخصات ظاهری‪:‬‬

‫مشخصات چاپ‪................................ :‬‬
‫یادداشت‪ :‬این کتاب تحقیق جهت ترفیع علمی از رتبه علمی پوهنیار به رتبه علمی‬
‫پوهنمل تحقیق شده است‪.‬‬

‫تحقیق کننده‪ :‬پوهنیار محمد شعیب هاشمی‬

‫چـاپ اول‪...................... :‬‬
‫نسخه اول‪........................ :‬‬
‫سال‪................................... :‬‬
‫شماره چاپ‪.......................:‬‬
‫قیمت‪................................ :‬‬
‫‪......................... : ISBN‬‬
‫‪abumuhammadhashemi@gmail.com‬‬
‫آدرس فروش‪.................... :‬‬

‫حق چاپ و نشر آن به وزارت تحصیالت عالی و پوهنتون البیرونی محفوظ است‪.‬‬
 ‫سپاسگزاری‬
‫حمــد و ســتایش برهللا عزوجـل و درود بی پایـان بـه روان پـاک فرســتاده محمــودش‬
‫حضرت محمد – صلی هللا علیه وسلم‪ -‬باد‪ ،‬که به فضل و کرم خویش بنده را توفیــق‬
‫عنایت فرمود‪ ،‬تا در مورد (شرایط محیط کاری زن افغان از دیدگاه اســالم) تحقیــق‬
‫و بررسی نمایم تا مورد پسند خواننــدگان گــرامی قــرار گــیرد وازآن بهــره وســودی‬
‫ببرند‪.‬‬
‫درجمع آوری وتحقیق روی موضوع فوق برخود الزم می دانم‪ ،‬که از وزارت‬
‫تحصیالت عالی‪ ،‬پوهنتون البیرونی و استادان پوهنځی شرعیات‬
‫اظهارقدردانی نمایم‪ .‬بویژه ازاستاد رهنمایم محترم پوهندوی دکتورمحمد‬
‫سلیم «مدنی» استاد دیپارتمنت فقه وقانون پوهنځی شرعیات پوهنتون البیرونی‬
‫که با وجود مصروفیت های متعددی پوهنځی شرعیات درسی با لطف و‬
‫شفقت اثر بنده را مطالعه نموده رهنمایی های عالمانه و سودمندانه نمودند‬
‫و وقت گرانبهای شان را در رهنمایی این اثر صرف کردند‪ ،‬صمیمانه‬
‫ازایشان ابراز سپاس و امتنان می نمایم و از الله عزوجل برای شان طول‬
‫عمر‪ ،‬صحت کامل‪ ،‬عمل صالح وتوفیق مزید درراه خدمت به اسالم‬
‫ومسلمانان ازدرباررب العزت آرزو می نمایم ‪.‬‬
‫در نهایت‪ ،‬می‌خواهم از خانواده بویژه پدر مشفق و مهربانم که در طــول این مســیر‬
‫با حمایت‌هایشان‪ ،‬من را در رسیدن به این اهداف تشویق کردند‪ ،‬تشــکر و قــدردانی‬
‫کنم‪ .‬بدون حمایت‌های شما‪ ،‬این انجام کار به راحتی ممکن نبود‪.‬‬
‫ودرپایان با وجود این همه ازآنجا‪ ،‬که انسان به دور ازخطاء واشــتباه نیســت ‪ ،‬شــاید‬
‫دراین اثرخطــا هــا‪ ،‬اشــتباهات ونارســایی هــای وجــود داشــته باشــد بنــاء ازتمــامی‬
‫برادران وخواهران وعالقه مندان محترم آرزومندم درصــورت مشــاهده اشــتباهات‬
‫علمی ‪ ،‬تایپی وامالیی بنده را معذور قرارداده رهنمایی نمایند ‪.‬‬
 ‫چکیده‬
‫بررسی موضوع شرایط محیط کاری زن‪ ،‬خارج از منزل در جامعة افغانی از دیدگاه‬
‫بناء آنچـه از منـابع‬
‫اسالم از جمله موضوعات داغ و با اهمیت روز به حساب میرود‪ً ،‬‬
‫معتمد و معتبر اسالمی بدست می آید‪ ،‬اینست‪ ،‬که زن حق انجام دادن چه کارهــا و در‬
‫چگونــه محیــط را دارد؟ شــرایطی کــه قابــل تطــبیق در جامعــه افغــانی طبــق شــریعت‬
‫اسالمی باشد؛ تا در انجام دادن کار‪ ،‬خارج از منزل‪ ،‬دچار مشکل نشوند‪.‬‬
‫زن از همان بــدو خلقت آدم و حــوا‪ ،‬دارای کــرامت و ویژگیهــا بــوده و هســت‪ ،‬کــه از‬
‫جمله واجب نبودن کار باالی آن میباشد‪ ،‬اما باز هم زن مسلمان حرص میکند بر کــار‬
‫خارج از منزل برای رفع ضروریات مانند‪ :‬آوردن پــول در صــورت نبــودن نــان آور‬
‫خانه‪ ،‬و یا برای کمک کردن با آن در صورت تنگدستی و یا برای ضرورت جامعه‪.‬‬
‫اما برخی از خانمها با تقلیــد از جوامــع غــربی‪ ،‬بــرای بدســت آوردن پــول و یــا بــدون‬
‫ضرورت کار میکنند‪.‬‬
‫کار زن بیرون از مــنزل و پــول بدســت آورده آن بــارآور مشــکالت زیــادی شــده‪ ،‬کــه‬
‫بزرگترین آن از هم پاشی و برهم زدن خانواده میباشد‪ .‬اگر زن مسلمان برای کــار از‬
‫خانه بیرون میشود؛ باید شرایط شرعی را در نظر گرفته در محیط دور از اختالط آن‬
‫را انجام دهد‪ .‬همچنان در ارتباط به یافته های تحقیق باید اشــاره نمــود کــه قبــل از این‬
‫بصورت مشخص و علمی‪ ،‬روی این موضــوع در پوهنتــون البــیرونی بخصــوص در‬
‫پوهنځی شرعیات تحقیق صورت نگرفته است‪ .‬گر چند در البالی کتب و دیگر اسناد‬
‫و مقاالت که مربــوط بــه بخش هــای دیگــر میشــود عنــوان و مقــاالت مشــابه بــه چشــم‬
‫میخورد اما نه بصــورت علمی و تحقیقی بــه این موضــوع پاســخ نــداده و اگــر هم داده‬
‫دارای خالهای چشم گیری بوده است‪.‬‬
‫واژه‌های کلیدی‪ :‬محیط کاری‪ ،‬حقوق زن‪ ،‬شرایط کار‪ ،‬اختالط‪ ،‬حجاب‪ ،‬حریم کاری‪.‬‬
 ‫پیشگفتار‬
‫نعمتهــای بی‬
‫‌‬ ‫هللا متعال را به رسم بندگی و شرط انصاف‪ ،‬به پاس ارزانی نمــودن‬
‫‌شمار و رحمت‌های بی‌کرانش‪ ،‬شاکر و سپاس گذارم و صـدها درود و سـالم نثـار‬
‫الگوی نیک و رهبر زیبایم محمد ‪-‬صــلی هللا علیــه وســلم‪ -‬بــا تبلیــغ و تفهیم درســت‬
‫دین اسالم‪ ،‬اما از آنجا که از دیدگاه اسالم‪ ،‬اشتغال فقط هدف اقتصادی‬
‫نیست بلکه جزئی از نظام کلی اجتماعی است که در آن باید اهداف‬
‫معنوی‪ ،‬اخالقی و دینی فرد و جامعه در جهت تعالی و کمال تامین گردد‬
‫ضوابط و معیارهای کلی اشتغال را بیان کرده‪ ،‬ضوابط و شرایط ویژه‌ای هم‬
‫برای اشتغال زنان وضع نموده است که عالوه بر آن اهداف تحکیم‬
‫خانواده نیز در نظر بوده است؛ با توجه به اهمیت شغل و کار در پیشبرد‬
‫اهداف جامعه و نیاز به نیروی کارآمد و متخصص برای تحقق اهداف‬
‫مختلف در جامعه‪ ،‬لزوم تقسیم کار جدی مبتنی بر توانایی نیروهای‬
‫انسانی رخ می‌نماید‪ .‬در این راستا توجه جدی به مولفه‌هایی همچون‬
‫انجام بهتر و سریع‌تر کار و رشد و تعالی نیروی نقش آفرین ضروری است‪.‬‬
‫توجه به نکاتی چند در مسئله اشتغال زنان می‌تواند یاریگر ما در مقابله‬
‫با مشکالت مختلف باشد‪ :‬در نظر گرفتن این نکته که اشتغال زنان یک‬
‫حق است و نه وظیفه‪ ،‬در راستای مقابله با جو فکری که اشتغال زنان را‬
‫یک اصل خدشه ناپذیر تصویر کرده و فضای فرهنگی خاصی را پدید آورده‬
‫است‪ ،‬تفویض مشاغل بر اساس توانایی‌ها و استعدادهای فرد و همچنین‬
‫لحاظ کردن جنسیت فرد در این مسئله‪ .‬ضرورت توجه به لطافت‌های‬
‫روحی زنان در سطح سیاست گذاری برای اشتغال زنان در این عرصه‬
‫رخ می‌نماید‪.‬‬
‫تعریف مشاغل خانگی مبتنی بر استعدادهای زن و گسترش فرصت‌های‬
‫شغلی خانگی همچون صنایع دستی‪ ،‬هنرهای خانگی وغیره‪ ،‬هماهنگی و‬
‫همراهی زوجین در خانه در امر تقسیم کار جهت کاهش فشار پذیرش دو‬
‫نقش از سوی زنان شاغل؛ ارتباط گسترده‌تر و مناسب‌تر زوجین با یکدیگر‬
‫پس از ساعات کاری جهت کاهش اضطراب و فشارهای بیرون از منزل و‬
‫پر کردن خالهای عاطفی‪ ،‬پرهیز از وارد کردن مسائل کاری در محیط خانه‬
‫و خانواده‪ ،‬برنامه ریزی مناسب زوجین جهت هماهنگی بهتر در تربیت‬
‫فرزندان‪.‬‬

‫ح‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫عناوین‬
‫صفحات‬
‫فصل اول‬
‫یلات تحقیق‬
‫‪1‬‬ ‫‪ .1-1‬مقدمه‬
‫‪3‬‬ ‫‪ .1-2‬بیان مسئله‬
‫‪3‬‬ ‫‪ .1-3‬اهمیت تحقیق‬
‫‪4‬‬ ‫‪ .1-4‬اهداف کلی تحقیق‬
‫‪4‬‬ ‫‪ .1-4-1‬هدف اصلی‬
‫‪4‬‬ ‫‪ .1-4-2‬اهداف فرعی‬
‫‪5‬‬ ‫‪ .1-5‬سواالت تحقیق‬
‫‪5‬‬ ‫‪ .۱-۶‬سوال اصلی‬
‫‪5‬‬ ‫‪ .۱-۷‬سوال های فرعی‬
‫فصل دوم‬
‫پیشینه تحقیق و مرور بر آثار‬
‫‪7‬‬ ‫‪ .2-1‬پیشینه تحقیق‬
‫‪11‬‬ ‫‪ .2-2‬گفته هايي پيرامون اصطالح کار‬
‫‪12‬‬ ‫‪ .2-3‬اهميت کار‬
‫‪13‬‬ ‫‪ .2-4‬انواع کار به اعتبار تکلیف‬
‫‪14‬‬ ‫‪ .2-5‬جایگاه زن قبل از اسالم‬
‫‪15‬‬ ‫‪ .2-6‬زن در آيين فارسيان‬
‫‪18‬‬ ‫‪ .2-7‬زن در آیین یهود‬
‫‪23‬‬ ‫‪ .2-8‬زن درآیین مسیح‬
‫‪25‬‬ ‫‪ .2-9‬زن در جزیرة العرب قبل از اسالم‬
‫‪26‬‬ ‫‪ .2-10‬جایگاه زن در اسالم‬
‫‪30‬‬ ‫‪ .2-11‬جایگاه زن در مذاهب فکری معاصر‬
‫‪30‬‬ ‫‪ .2-12‬تاریخچهی کار زن‬
‫‪32‬‬ ‫‪ .2-13‬مفهوم کار زن‬
‫‪33‬‬ ‫‪ .2-14‬طبیعت و وظیفه زن در قانون اسالمی‬
‫‪40‬‬ ‫‪ .2-15‬تفاوتهای کاری مرد و زن از دیدگاه اسالم و حکمت های آن‬
‫‪41‬‬ ‫‪ .2-16‬کار زن و پیامدهای آن در داخل و خارج از منزل‬
‫‪50‬‬ ‫‪ .2-17‬راه کارهای کاهش اثرات منفی اشتغال زنان‬
‫‪53‬‬ ‫‪ .2-18‬دیدگاه مثبتین و مجوزين خارج شدن زن از منزل برای کار‬
‫‪56‬‬ ‫‪ .2-19‬دیدگاه مانعین خارج شدن زن از منزل برای کار‬
‫‪58‬‬ ‫‪ .2-20‬نظری‌هی راجح‬
‫‪ .2-21‬مشکالت زنان شاغل در محیط کار‪ ،‬و آثار آن بر جامعه افغانی ‪60‬‬
‫‪ .2-22‬مشکالت زنان شاغل در محیط کار‪ ،‬و پیامدهای آن در بعد اقتصادی‬
‫‪61‬‬
‫‪ .2-23‬مشکالت زنان شاغل در محیط کار‪ ،‬و پیامدهای آن در بعد آموزشی‬
‫‪64‬‬
‫‪ .2-24‬مشکالت زنان شاغل در محیط کار‪ ،‬و پیامدهای آن در بعد اجتماعی‬
‫‪70‬‬
‫‪ .2-25‬راهکارهای مؤثر پیشگیری از وقوع آزار جنسی در محیط کاری‬
‫‪71‬‬ ‫زنان‬

‫‪12‬‬
 ‫فصل سوم‬
‫مواد و روش کار‬
‫‪79‬‬ ‫‪ .3-1‬روش تحقیق‬
‫‪80‬‬ ‫‪ .3-2‬پيشنهادهاي تحقيقاتي‬
‫‪80‬‬ ‫‪ .3-3‬پيشنهادهای اجرايي‬
‫فصل چهارم‬
‫افتههای تحقیق‬
‫ی ‌‬
‫‪83‬‬ ‫‪ .4-1‬اجازه ولی‬
‫‪84‬‬ ‫‪ .4-2‬ارکان اجازه‬
‫‪84‬‬ ‫‪ .4-3‬التزام لباس و حجاب شرعی‬
‫‪85‬‬ ‫‪ .4-4‬شرایط و کیفیت حجاب‬
‫‪86‬‬ ‫‪ .4-5‬عدم اختالط و آمیزش با مردان در امور غیر ضروری‬
‫‪87‬‬ ‫‪ .4-6‬صورت ها و جاهای اختالط‬
‫‪89‬‬ ‫‪ .4-7‬ضررهای اختالط در محیط آموزشی‬
‫‪89‬‬ ‫‪ .4-8‬حکم اختالط‬
‫‪95‬‬ ‫‪ .4-9‬بررسی نظریه ها و دیدگاه ها‬
‫‪102‬‬ ‫‪ .4-10‬اسباب و علت های کار زنان‬
‫‪102‬‬ ‫‪ .4-10-1‬اسباب کار زنان در هنگام ضرورت‬
‫‪102‬‬ ‫‪ .4-10-2‬برای حصول نفقه اوالدش‬
‫‪103‬‬ ‫‪ .4-10-3‬برای بدست آوردن ثمر ‌هی تحصیل‬
‫‪103‬‬ ‫‪ .4-10-4‬عدم اعطا کردن حقوق زن‬
‫‪103‬‬ ‫‪ .4-11-2‬خستگی در داخل خانه‬
‫‪103‬‬ ‫‪ .4-11-3‬سپری نمودن وقت بی‌کار‬
‫‪104‬‬ ‫‪ .4-11-4‬استقاللیت اقتصادی از همسر و خانواده‬
‫فصل پنجم‬
‫مناقشه و نتیجه‌گیری‬
‫‪105‬‬ ‫‪ .5-1‬مناقشه‬
‫‪107‬‬ ‫جهگیری‬
‫‪ .5-2‬نتی ‌‬

‫‪13‬‬
‫‪108‬‬ ‫‪ .5-3‬محدودیت های تحقیق‬
‫‪109‬‬ ‫‪ .5-4‬پيشنهادات‬
‫‪111‬‬ ‫فهرست منابع‬

‫‪14‬‬
 ‫فصل اول‬
‫کلیات تحقیق‬
‫‪ .1-1‬مقدمه‬
‫ألحمد هلل الذي خلق الناس من نفس واحدة وخلق منها زوجها وبث منهما رجاال کثیرا ونساء‪،‬‬
‫والقائل فی کتابه‪َ﴿ :‬و َلَّم ا َو َر َد َم اَء َم ْد َيَن َو َج َد َعَلْيِه ُأَّمًة ِّمَن الَّناِس َيْس ُقوَن َو َو َج َد ِم ن ُدوِنِه ُم اْم َر َأَتْيِن‬
‫َتُذ وَداِن َقاَل َم ا َخ ْطُبُك َم ا َقاَلَتا اَل َنْس ِق ي َح َّتٰى ُيْص ِد َر الِّر َعاُء َو َأُبوَنا َش ْيٌخ َك ِب يٌر ﴾(‪ ،)1‬والصالة والس الم‬
‫على صاحب اللواء والشفاعة والمقام المحمود‪.‬‬
‫اما بعد‪ :‬بدون شک قضیه‌ی کار و فعالیت زنــان در محیــط بــیرون از خانــه‪ ،‬از جملــه‬
‫موضوعات است که پیوسته بهانه شده است‪ ،‬غربی ها همیشه در فکر منحــرف بــودن‬
‫مسلمانان بی خبر از اسالم اند؛ که اسالم مــانع بشــریت بــه ویــژه زنــان اســت و ســعی‬
‫میکنند با مطرح کردن مســایل مــاّد ی صــرف و پیشــرفت هــای روز افــزون ‪ ،‬آســایش‬
‫مادی و بازار پر زرق و برق اقتصادی و به بهانه آزادی و مساوات‪ ،‬همــه مــردم‪ ،‬بــه‬
‫ویژه زنان را فریب داده بنای خانواده اسالمی را فرو ریزد‪.‬‬
‫برای کار کردن زن در بیرون از خانه شرایطی هست که باید زن به آن ملتزم باشد تا‬
‫بتواند برای کار کردن بیرون رود‪ :‬باید بیرون رفتن وی برای کــار‪ ،‬بــه اجــازه و اذن‬
‫شوهرش باشد و باید هنگام بیرون رفتن از منزل در لباس پوشیدن و راه رفتن وسخن‬
‫گفتن و حرکات و سکنات خویش ملتزم به آداب و اخالق زن مسلمان باشد‪.‬‬
‫ازهمین رو نظام اصیل اسالم تاکید دارد تا در محیط کار تمام شــرایط وآداب اســالمی‬
‫رعایت شود تا حریم و مرزهای شخصـیتی زنـان حفـظ گــردد و آرامش و ســکون بـر‬
‫فضای محیط کار سایه افگند‪.‬‬

‫‪{ :1‬القصص‪ ،‬آیه ‪}٢٣‬‬

 ‫‪ / 2‬شرایط محیط کاری زن افغان از دیدگاه اسالم‬

‫لذا تصمیم گرفتم تــا در مــورد موضــوع کــار زنـان خــارج از مــنزل بــه ویــژه جامعــه‬
‫افغانی‪ ،‬تحقیق نمایم تا شبهات باطل آنها را رد نموده‪ ،‬حقایق را در روشــنی نصــوص‬
‫و فقه آشکار نموده زمینه کار برای بانوان‪ ،‬طبق شرایط اسالمی فراهم گردد‪.‬‬
‫و بــرای اينکــه مطــالب تحقيق بصــورت مثمــر و مفيد آن تقــديم گــردد‪ ،‬فکــر نمــودم‬
‫موضوع ترفيع علمی ام را برتبه پوهنمل تحـت عنـوان (شرایـــــط محیــــط کــاری زن‬
‫افغان از دیـدگـاه اســالم) اختيار نمايم و آنرا به پيشگفتار‪ ،‬خالصه‪ ،‬مقدمه و سه بخش‬
‫تقسيم نمودم که با خاتمه‪ ،‬مناقشـه و مأخذها به پايان ميرسد‪.‬‬
‫نخستين موضــوع اين تحقيق‪ :‬پــيرامون گفتــه هــایي در مــورد جایگــاه زن در جوامــع‬
‫مختلف‪ ،‬مشکالت زنان شاغل در محیط کــار‪ ،‬وآثــار آن بــر جامعــه افغــانی‪ ،‬مفهــوم و‬
‫تاریخچه‌ی کار زن ميباشد‪.‬‬
‫بخش دوم‪ :‬پيرامون شرایط محیط کاری زن در جامعه افغــانی خــارج از مــنزل اســت‬
‫که شامل موضوعاتي ميشود که التزام لباس و حجاب شرعی‪ ،‬عــدم اختالط و آمــیزش‬
‫با مردان در امور غیر ضروی و مشروع بودن کار می‌باشد‪.‬‬
‫بخش سوم‪ :‬درمورد اسباب و علت های کار زنــان درعصــر حاضــر اســت‪ ،‬و در اين‬
‫زمينه پيرامون موضوعات ضروری کــه مطـرح نمــودن آن در عصـر حاضـر بـراي‬
‫خواهران مهم مي باشد‪ ،‬اموری را بيان داشته‪ ،‬و بعضــي موضــوعاتی را کــه اســتفاده‬
‫از آن بـرای زنـان مســلمان شــرط ميباشــد‪ ،‬منحيث مثـال بيان داشــتم‪ .‬در خاتمــه بحث‬
‫نتايجي را که به آن در خالل بحث متوصل شده ام‪ ،‬تشريح و توضيح نمــوده‪ ،‬همچنــان‬
‫پيشنهادات خويش را به برادران خواهران و مسوولين بخش های مربوط کشور مــان‬
‫تقديم داشتم‪.‬‬
‫در اخیر موضوعاتی را کــه من در اين تحقيق بدســت آورده و بـه نتـايجی در زمينـه‬
‫رسيده ام‪ ،‬بصورت خالصه و مختصر بيان داشته ام‪.‬‬
‫در مناقشه موضــوعاتی را بيان نمــودم کــه در زمينــه نظريات و اختالفــات وجــود‬
‫داشته است‪ ،‬و همچنان راه حل برای بعضی از مشکالت و نظریه‌ی راجح بيان نموده‬
‫ام‪.‬‬
‫در قسمت مآخذ بايد ياد آور شوم که من از کتابهای علمی دانشمندان مختلف کــه بــه‬
‫زبانهای دری و عربی نوشــته اســت اســتفاده نمــوده ام واز روش حاشــیه نویســی در‬
‫اینجا بيان داشته ام‪.‬‬
‫‪ .1-2‬بیان مسئله‬
‫مسئله شرایط محیط کاری زن از دیــدگاه اســالم یــک مسـئله بســیار مهم و حیــاتی‬
‫قابل بحث در جامعه انسانی خاصتًا افغانستان بوده و میباشد‪ ،‬بنا بر این‪ ،‬در این زمینه‬
‫‪ /‬کلیات تحقیق ‪3‬‬

‫الزم است که یک مسیر مشخص برای خواهران مسلمان باشد‪ .‬بناًء در رابطه بــه این‬
‫موضــوع در کتب تفاســیر‪ ،‬احــادیث رســول هللا صــلی هللا علیــه وســلم کتب فقهی‪،‬‬
‫دانشمندان اسالمی به طـور جداگانـه روی هـر وظیفـه‪ ،‬مسـؤولیت و محیـط کـاری آن‬
‫بحث های صورت گرفته است‪ ،‬اما بصـورت مشـخص‪ ،‬مختصـر و واضـح طوریکـه‬
‫میخواهم این رساله را به شــکل علمی و تحقیقی تــرتیب نمــایم تــا جــای کــه جســتجو و‬
‫پژوهش نمودم کدام رساله که همه جوانب موضوع را احتـواء نمایـد دریـافت نکــردم‪،‬‬
‫بنآًء خواستم این موضوع را به منظور یــک اثــر علمی جهت تــر فیــع علمی پــوهنملی‬
‫انتخاب نمایم‪.‬‬
‫‪ .1-3‬اهمیت تحقیق‬
‫نیازمندی چنین تحقیق علمی و با ارزش برای بانوان مسلمان در عر صه و محیط‬
‫کاری‪ ،‬و کارهای که همخوانی و موافقت دارد بــا انــوثت زنــان؛ بخصــوص زنــان در‬
‫جامعة افغانی؛ وهمچنان برای‪:‬‬
‫‪ -1‬ترتیب یک اثرعلمی جهت ترفیع به رتبه علمی پوهنمل‪.‬‬
‫‪ -2‬توضیح شرایط کار زن در پرتو قران‪ ،‬سنت و مذاهب فقهی اهل سنت‪.‬‬
‫‪ -3‬بیان را هکار های مختلف امنیت وآرامش حریم شخصی مرد و زن‪.‬‬
‫‪ -4‬تطبیق احکام مربوط به کار زن‪ ،‬در جامعه افغانی‪.‬‬
‫‪ -5‬برداشتن موانـع از پیشـروی زنـان شـاغل‪ ،‬البتـه در اموریکـه بـا شـرع در‬
‫تضاد نباشد‪.‬‬
‫‪ -6‬بیان نمـودن این کـه شـرایط شـرعی کـار زن‪ ،‬بـرای نگهداشـت کـرامت زن‬
‫میباشد‪ ،‬در اموریکه با سرشت و طبیعت وی مناسب باشد‪.‬‬
‫بناًء ضرورت تحریر این اثر تحقیقی این است‪ :‬هر وقتی که با برخی از محصلین‬
‫طبقة اناث و اشخاص غافل و نا آگاه از اندیشه هــای اســالمی؛ رو بــرو میشــدم حــرف‬
‫شان این بود کــه نظــام اســالم جوابگــوی نیازمنــدی هــای بشــری در عرصــة اقتصــاد‬
‫نیست‪ .‬نظام اسالم به تنهایی خود نمیتواند حل كننده‌ی مشکالت جامعه اسالمی باشــد‪.‬‬
‫در پهلوی نظام عبادتی‪ ،‬اقتصادی و سیاسی اسالم باید از نظام های دیگر نیز استفاده‬
‫نمود‪ ،‬تا بتوانیم مشکالت جوامع بشری را خوبتر رفع نماییم‪.‬‬
‫‪ .1-4‬اهداف کلی تحقیق‬
‫‪ .1-4-1‬هدف اصلی‬
‫هدف و یا مقصد اصلی این تحقیق‪ ،‬بخاطر تشریح و تفصیل موضوع شرایط‬
‫محیط کاری زن افغان از دیدگاه اسالم‪ ،‬و همچنــان معــرفی راهکارهــای مــوثر بــرای‬
‫مصؤن ماندن زنان از اختالط و مشکالت در حریم کاری میباشد‪.‬‬
 ‫‪ / 4‬شرایط محیط کاری زن افغان از دیدگاه اسالم‬

‫‪ .1-4-2‬اهداف فرعی‬
‫‪ – 1‬این تحقیق زنان مسلمان را در جامعه‌ی افغانی کمک خواهـد کـرد تـا بـا درک‬
‫عمیق و واقع بینانه وظیفه و مسوولیت ایمانی خویش که در قدم نخســت همــان تــربیت‬
‫فرزندان و پیش‌برد امور منزل است سپس کمک نمودن در بعد اقتصادی می‌باشد‪.‬‬
‫‪ -۲‬این تحقیق بــرای یــک زن مســلمان در جــامعه‌ی افغــانی کمــک میکنــد؛ در پهلــوی‬
‫اینکه ایدیولوژی اسالم را می شناسد ایدیولوژی های غیر اسالمی را هم بفهمد‪ .‬زیرا‪،‬‬
‫اگر مفکوره های غیر اسالمی را نشناسد به دو مشکل مواجه میشود‪:‬‬
‫أ – تفاوتهای کاری مرد و زن خارج از مــنزل‪ ،‬پیامــدها و حکمت هــای آن را خواهــد‬
‫شناخت‪.‬‬
‫ب– این تحقیق به منظور کمک؛ خانواده ها و بلند بردن نقش زنان در پیش برد امور‬
‫وابسته به انوثت آنها و رد بر دیدگاه های غربیان که زنان را بدن ضروت‪ ،‬تشویق به‬
‫کار می‌کنند؛ کامل بودن برنامه های دین مقدس اسالم و ضعف دالیــل فاســد و نــاقص‬
‫بودن برنامه های نظام غیر اسالمی را واضح میسازد‪.‬‬
‫ج – چنین تحقیق؛ و معرفی همچــون راهکارهــا بـرای بـانوان قــوت و روحیـه این را‬
‫میدهد تا با قاطعیت و هویت تمام از حقوق اصلی زن دفاع نمـوده؛ و در زمینـة تربیـة‬
‫اوالد و پیشبرد امور خانواده سعی و تالش بیشتر نماید‪.‬‬
‫در نهایت امر در این اثر تحقیقی‪ ،‬ســعی و تالش بخــرچ داده میشــود تــا بــرای روشــن‬
‫سازی مشـکالت پیامـدهای کـار زنـان در محیـط کـاری‪ ،‬موضـوعاتی را جمـع آوری‬
‫نماییم‪ ،‬تا برای آنعده از زنـان نـا آگــاهی کــه برنامــه هــای نظـام عبـادتی‪ ،‬اجتمــاعی و‬
‫اقتصادی اسالم را پاسخ گو نیازمندی های جهان نمیدانند‪ .‬جواب علمی و قناعت کننده‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ .1-5‬سواالت تحقیق‬
‫‪ .۱-۶‬سوال اصلی‬
‫‪ -۱‬آیا در اسالم محیط کاری زن با قید و شرط است یا خیر؟‬
‫‪ .۱-۷‬سوال های فرعی‬
‫‪ -۱‬منظور از محیط کاری زن چیست؟‬
‫‪ -۲‬آیا از نظر اسالم‪ ،‬کار و فعالیت زن‪ ،‬بر خالف طبیعت و فطرتش است؟‬
‫‪-۳‬چگونه با نامحرم در محیط کاری رفتار کنیم؟‬
‫‪ -۴‬آیا کار داخل منزل و خارج از منزل‪ ،‬یکسان‪ -‬کار به حساب میروند؟‬
‫‪ /‬کلیات تحقیق ‪5‬‬
 ‫فصل دوم‬
‫پیشینه تحقیق و مرور بر آثار‬
‫‪ .2-1‬پیشینه تحقیق‬
‫مسئله شــرایط محیــط کــاری زن افغــان از دیــدگاه اســالم در تمــام جوامــع مــورد بحث‬
‫دانشمندان اسالمی و غیر اســالمی قــرار گرفتـه‪ ،‬و هــر دانشــمند در کتـاب خــویش بـه‬
‫شکل ضمنی این موضوعات را بـه رشـته تحریـر در آورده انـد‪ .‬از جملـه میتـوان بـه‬
‫کتب آتی اشاره نمود‪( :‬عمل المراة بین ضوابط الشـرع وضـغوط الواقـع) اثـر‪ :‬عثمـان‬
‫محمد ناعورة‪ ،‬طور مثال‪ :‬چنین می‌نویسد‪( :‬اضطراب زندگی فامیلی در غـرب نتیجـة‬
‫شاغل بودن زن میباشد؛ زنان آلمانی در زمان گذشته‪ ،‬در پی آوردن فرزندان و تربیة‬
‫آنها بودند‪ ،‬که حاال در جستجوی مال و خریدن موتر بجای فرزند می باشند‪ ،‬که تعداد‬
‫زنان شاغل به بیست و دو نوع کسب و کار میرسد؛ که مشــغول شــدن ایشــان در کــار‬
‫خارج از منزل‪ ،‬بـاعث ازدیـاد آمـار طالق و محـروم بـودن اطفـال از تربیـه و محبت‬
‫مادر می‌باشد) (‪.)1‬‬
‫البته اسالم چهارده و نیم قرن قبل موضوع و قضیة کار زن را آشکار نمــوده‪ ،‬وظیفــة‬
‫مرد و زن را مشخص ساخته که غربیها امروز به آن پی بردند‪.‬‬
‫(شبهات حول المراة فی االسالم)‪ ،‬اثر‪ :‬مصطفی‪ ،‬ابو الغیظ عبد الحی‪ ،‬مثًال‪ :‬در کتــاب‬
‫خود در ادامه شبهات وارد شده‪ ،‬ادامة شبهة چهارم چنین مینگارد‪:‬‬

‫‪ :1‬محمد ناعورة عثمان (‪۱۴۲۸‬هـ ق)‪ .‬عمل المراة بین ضوابط الشرع وضغوط الواقع‪ ،‬جلــد (‪ ،)۱‬ســوریا‪،‬‬
‫دار النوارد‪.۷۰ ،‬‬
‫(برای کار کردن زن در بیرون از خانه شرایطی هست که باید زن به آن ملتزم باشد‬
‫تا بتواند برای کار کردن بیرون رود؛ باید بیرون رفتن وی برای کار‪ ،‬به اجازه و اذن‬
‫شوهرش باشد و باید هنگام بیرون رفتن از منزل در لباس پوشیدن و راه رفتن وسخن‬
‫گفتن و حرکات و سکنات خویش ملتزم به آداب و اخالق زن مسلمان باشد) (‪.)1‬‬
‫ازهمین رو نظام اصیل اسالم تاکید دارد تا در محیط کار تمام شــرایط وآداب اســالمی‬
‫رعایت شود تا حــریم و مرزهــای شخصــیتی زنــان حفــظ گــردد وآرامش وســکون بــر‬
‫فضای محیط کار سایه افگند‪.‬‬
‫لذا تصمیم گرفتم تا در مورد موضوع کــار زنــان خــارج از مــنزل بــه ویــژه‪ ،‬کــار در‬
‫جامعه افغانی‪ ،‬تحقیق نمایم تا شبهات باطــل آنهــا را رد نمــوده‪ ،‬حقــایق را در روشــنی‬
‫نصوص و فقه آشکار نموده زمینه کار برای بانوان طبق شرایط اسالمی فراهم گردد‪.‬‬
‫همچنان باید گفت‪ :‬اختالط یکی از دستآوردهاي فرهنگ غرب بوده‪ .‬اختالط مرد‬
‫و زن‪ ،‬از اموري است که از بدو آفرینش تا خاتم انبیاء نه تنها اهل شرائع‪،‬‬
‫ق آن سـفر‬
‫بلکه تمام افراد شریف و با نسـب آن را درسـت ندانسـته انـد‪ ،‬در ر‬
‫حضرت موسیعلیه السالم به مدین و برخورد آن با دو دختر که گوسفندان شان‬
‫را دور از جمع نگه داشته بودند بیان شده است‪ ،‬وقتی که حضرت موسی‪-‬‬
‫علیه السالم‪ -‬علت را از آنان جویـا شـد‪ ،‬بـه دو امـر اشاره کردند‪ -1 :‬داخل‬
‫شدن در جمع مردان را نمی‌پسندند و به آبی که از آنان باقی بماند‪ ،‬قناعت‬
‫میکنند‪ -2 .‬پدرشان پیر و ناتوان است‪ ،‬این گفته آنان اشاره است به این که‬
‫بـردن حیوانات براي چراندن و آبدادن آنها به اعتبار عرف و عادت‪ ،‬کار‬
‫مردان است نه زنان‪ ،‬لیکن به علت ضع ف پدر و نبودن شخصی دیگر‪ ،‬آنان‬
‫مجبور شدند دست به این کار بزنند‪ .‬از این واقعه معلوم میگردد که در‬
‫شریعت آن زمان هم زنان دوشادوش مردان مشغول کار و فعالیت نبودند و‬
‫کاري که در آن اختالط با مردان پیش میآمد به زنان واگذار نمیشد‪ ،‬به هر‬

‫‪ :1‬عبدالحی مصطفی (‪۱۳۹۴‬هـ ش)‪ .‬شبهات حول المرأة في اإلسالم‪ ،‬مــترجم‪ :‬محمــود ابــراهیمی تهــران‪،‬‬
‫انتشارات احسان‪.۲۸ ،‬‬
‫یافته های تحقیق ‪9‬‬

‫صورت در آن زمان قوانین مخصوصی در مورد حجاب وجود نداشت و در‬

‫ابتداء اسالم نیز همان صورت رواج داشت و در سنه پنجم هجري حجاب‬
‫براي زنان واجب گردید و هنگام ولیمه حضرت زینب نخستین بانوي اسالم‪،‬‬
‫چنین بیان شده‬
 ‫فصل پنجم‬
‫مناقشه و نتیجه‌گیری‬
‫‪ .5-1‬مناقشه‬
‫از خالل بحث و مناقشه درين موضوع برايم کشف گرديد که محیــط کــاری بــرای زن‬
‫افغان‪ ،‬زمانی ميتواند به مراحل شرعی و عالی خويش برسـد و اصـل در مـورد محـل‬
‫کار زن این است که مخلوقات خداوند زیاد است و به هر یک وظیفه‌ای داده اســت کــه‬
‫هیچ کس دیگری نمی‌تواند آن را مثل او به خوبی انجام دهد‪ .‬این موضــوع معــروف و‬
‫مشخص است برای علمای زیست‌شناسی با نام تعـادل محیطی‪ .‬از جملهٔ‌این مخلوقـات‪،‬‬
‫انسان است که برای باال بردن وظایف و شرافتش خلق شده است‪.‬‬
‫تعادل محیطی مفهومی است که در بین علمای زیست‌شناسی شــناخته شــده اســت و بــه‬
‫این معنی است که هر مخلوق در طبیعت نقش تعیین شده و متعادلی بــا محیطی کــه در‬
‫آن زندگی می‌کند دارد‪ .‬از این رو‪ ،‬اصل در مورد محل کار زن باید با احترام به نقش‬
‫وظیفه زن در جامعه و نقش منحصر به فرد او به عنوان مادر‪ ،‬همسر و تکمیــل کننــده‬
‫مرد برای ساخت جامعه و به دست آوردن خیر و صالح در زمین‪ ،‬بـا تـوازن محیطی‬
‫سازگار باشد‪ .‬که از راهکارها و شیوه های ذیل استفاده گردد‪.‬‬
‫‪ -1‬اینکه باید به زنان فهمانده شود‪ ،‬که وظیفه اصلی و اساسی ایشان تــربیت فرزنــدان‬
‫است‪ ،‬و زنی که مصروف کارهای خانه و تربیت فرزندان می‌باشد؛ زن بی کار گفتــه‬
‫نمی‌شود بعضی از خواهران‪ ،‬کــار را بعــد از ختم تحصـیل شــرط حتمی ميداننـد‪ ،‬بایـد‬
‫بدانند که وظیفه زن‪ ،‬تربیت و آماده ساختن فرزندان و نسل جوان می‌باشد‪ ،‬که این کار‬
‫بناء نظر بنده اينست که هرگاه امکانات تدریس و کار مساعد‬
‫ً‬ ‫دشوار ویژه زنان است‪.‬‬
‫گردد خوبــتر و بهــتر اســت‪ ،‬ولی درصــورت نداشــتن چــنين فرصــت اســتفاده تربیــه و‬
‫پرورش اوالد و پیش برد امور منزل بی نهايت مهم ميباشد‪.‬‬
‫مناقشه و نتیجه‌گیری ‪11‬‬

‫‪ -2‬هنگام تحقيق در شرایط محیط کاری زن افغان در عصر امروزی‪ ،‬هر خــواهری‬
‫که فکر و اندیشه‌ی اسالمی داشـته‪ ،‬بـه رهنمـايی ضـرورت دارد کـه اين رهنمـايی در‬
‫ساير کتابهــای محققين و دانشــمندان مــا بصــورت خالصــه و فشــرده بيان گرديده کــه‬
‫نميتوانســت تشــنگی خــواهران مســلمان را در زمينــه مرفــوع ســازد‪ ،‬بنــاء اين بحث‬
‫ميتواند‪ ،‬رهنمای خوبی برای عالقمندان کار و مصؤنیت محیــط کــاری و رهــروان آن‬
‫یباشــد‪ ،‬و اين‬
‫باشد زيرا عملکــرد بــه شــرایط شــرعی فریضــه هــر خــواهر مســلمان م ‌‬
‫حکمت را وقتی خواهران مسلمان بخوبی درک ميکنند که رهنمــایی محیــط کــاری در‬
‫دستش باشد‪ ،‬و من ســعی و تالش ورزيدم کــه اين تحقيق بنــده رهنمــای خــوبی بــرای‬
‫خواهران مسلمان در زمان معاصر ما باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬مثالهای زنده مراعات ننمودن شرایط شرعی محیط کاری‪ ،‬در جهــان غــرب بســیر‬
‫زیاد است‪ :‬که از جمله هم‌پاشــی و فروپاشــی خــانواده‪ ،‬از بین رفتن تــربیت فرزنــدان‪،‬‬
‫محــرومیت آنهــا از مهــر و عطــوفت مــادر‪ ،‬عــدم رســیدگی بــه خــدمت شــوهر وغــیره‬
‫می‌باشد‪.‬‬
‫‪ -4‬عقب ماندگی بعضی فامیلها و کشورها در راستای تعلیم و تحصیل طبقه اناث باید‬
‫طبق شرایط شرع و الگو دانستن صحابیات و تابعیات باشد‪ ،‬بنظر بنده تحصیل علــوم‬
‫شرعی و ضروری سبب خوشنودی و ارتقای تبعه‌ی آن کشور می‌شود‪.‬‬
‫‪ -5‬موضوع شرایط محیط کاری زن افغان از دیدگاه اسالم در عصر حاضر از جملــه‬
‫موضوعات بکر و جديدی است که تا حال نظير آن به زبــان دری بــه شــکل اکادميک‬
‫تحرير نگرديده است‪.‬‬
‫در کتابخانه های کشور عزيز مـا افغانسـتان کتابهـايی در اين زمينـه بـه زبـان عـربی‬
‫وجود دارد‪ ،‬که بعضی از هموطنان ما‪ ،‬نميتوانند از آن اســتفاده نماينــد‪ .‬و بعضــی از‬
‫کتابهای مربوط به کار زن بزبانهای ملی ما ترجمه شده که نميتوانند تشنگی مــردم مــا‬
‫را درين راستا مرفوع سازند‪.‬‬
 ‫‪ 12‬شرایط محیط کاری زن افغان از دیدگاه اسالم‬

‫بنده سعی و تالش نمودم تا با استفاده ازين کتابها موضوع را هر چه بيشتر بــا اســتفاده‬
‫از ساير وسايل و برنامه های انترنتی مــورد تحقيق قــرار دهم تـا تحقيق جديد بتوانـد‬
‫ضرورت جامعه‌ی ما را مرفوع سازد‪.‬‬
‫‪ .5-2‬نتیجه‌گیری‬
‫بعد از تحقيق و پژوهش در مورد شرایط محیط کــاری زن افغــان از دیــدگاه اســالم در‬
‫عصــر امــروزی يک سلســله از امــور مهم و بــا ارزشــی را دانســتم و بدســت آوردم؛‬
‫ميخواهم بطور خاتمه و نتايج تحقيق بيان نمايم‪:‬‬
‫‪ -۱‬پوشش حجاب يکی از مکلفيت هاييست که باالی هر زن مســلمان الزم بــوده تــا‬
‫یکند تــا در محیــط کــاری زن نــیز از‬
‫به آن عمل نمايد‪ ،‬عملکرد فرامین الهی تقاضا م ‌‬
‫اساليب و ضوابط شرعی استفاده گردد‪ ،‬مانند‪ :‬رعایت حجاب‪ ،‬پوشش چهــره‪ ،‬اســتفاده‬
‫ننمودن از عطریات وغيره‪...‬‬
‫‪ -2‬برای کار زنان نیاز به محیط سالم است که طبق شرایط اسالمی باید باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬برای زنان معاصر‪ ،‬باید زنان صدر اســالم الگــو باشــند کــه مصـروف آمــوختن‬
‫علوم شرعی و ضروری بودند؛ علم غیر شرعی و غیر ضروری در حد مباح اســتند‪،‬‬
‫که مهم تر از آن تربیت اوالد و پیشبرد امور منزل می‌باشد‪.‬‬
‫‪ -4‬از البالی تحقیق در بحث مذکور کشــف نمــودم کــه عــدم دسترســی بعضــی از‬
‫دعوتگران به وسايل تکنالوژی سبب عقب مانی آنها در کــار دعــوت اســالمی شــده‪ ،‬و‬
‫آنانرا از حرکت مطابق عصر محروم ساخته است‪ ،‬و باآلخره نتيجــه اين کــار ناکــامی‬
‫شــان در مســووليت شــان شــده اســت ‪ .‬يکتن از دوســتانم بـا يک غـير مســلمان کــه بـه‬
‫افغانستان آمده بود مالقات داشـت آن شـخص بـرايش گفت کـه بـرايم ترجمـه انگليسـی‬
‫قرآن کريم و يا هم کدام کست‪ ،‬سی دی و فلمی را که قرآن کريم را تشريح نمايد تقــديم‬
‫کن زيرا من عالقه مند دين مقدس هســتم ولی آن شــخص کــه خــود را دعــوتگر خــوب‬
‫ميگفت با نداشتن چنين وسايل نتوانست در کار دعوت خويش پيروز باشد‪.‬‬
‫‪ -5‬مراعــات نمــودن شــرایط شــرعی و ضــوابط بــرای محیــط کــاری زن؛ جهت‬
‫مصؤنیت و حفاظت نهايت مهم بوده‪ ،‬و عــدم توجــه بــه شــرایط شــرعی بــویژه حجــاب‬
‫سبب پیامدهای بد و متالشی شدن کانون گرم خانواده می‌شود‪.‬‬
‫مناقشه و نتیجه‌گیری ‪13‬‬

‫‪ -6‬در اســالم حکم کــار کــردن زن مبــاح اســت؛ امــا چنــدان خوش‌آینــد نیســت بخــاطر‬
‫پیامدهای بد آن‪.‬‬
‫‪ .5-3‬محدودیت های تحقیق‬
‫مهمترين محدودیت های تحقيقات امروزی ما را نداشتن وســايل‪ ،‬کمبــود بــرق‪ ،‬کمبــود‬
‫اماکن‪ ،‬و مصروفيت های شخصی تحقيق کننده گان‪ ،‬تشکيل ميدهد‪ ،‬کتابخانـه هـاي مـا‬
‫نتوانسته اند که تا حال کدام مورد نياز را بخصوص در محیط های کاری زنان بشــکل‬
‫خوب به دسترس محققين قرار دهند‪ ،‬بناء با درک اين مشکل خواستم تا قدر امکــان از‬
‫کتابهاي دانشمندان و استادان محترم اســتفاده نمــايم‪ ،‬همچنــان مشــکل ديگــر تحقيق مــا‬
‫کمبود چنين آثار به زبان هاي ملي کشور مان ميباشد‪ ،‬و ازينکه الحمد هلل دسترسي به‬
‫زبان عربي داشتم‪ ،‬توانستم اين مشــکل را بـا اســتفاده از کتابهــاي کــه هنـوز هم بزبـان‬
‫عربي بوده‪ ،‬و به زبانهاي کشور ما ترجمه نشده اند استفاده کنم‪.‬‬
‫هدف ازين تحقيق نخست توجيه و رهنمايی بــرای خــواهران مســلمان کــه ضــرورتمند‬
‫کار استند که در محیط کــاری بــه مصــؤنیت طبــق شــرایط شــرع انجــام دهنــد‪ ،‬تــا بــا‬
‫دانستن اساليب جديد راه بهتری را در زمينه تعقيب نمايند‪.‬‬
‫همچنان از رهنمايی های سایر دوستان و دعــوتگرانی کــه درين راســتا مشــوره هــاي‬
‫خوبي را عنايت داشته اند‪ ،‬ابراز خوشي و مسرت نموده‪ ،‬براي شان موفقيت بيشتر را‬
‫در ساحات مختلف زنده گي شان از بارگاه خداوند متعال جل جالله تقاضا مينمايم‪.‬‬
‫بناًء از اينکه هر تحقيقي مطـابق تـوان بشـري انسـان ميباشـد‪ ،‬بنـاًء آنچـه از اين بحث‬
‫درست و صواب بوده از توفيق پروردگار عالم ميباشــد‪ ،‬و آنچــه کــه در اينجــا اشــتباه‬
‫شده است‪ ،‬از تقصير و عجز انسانی خودم‪ ،‬و وساوس شيطان بــوده‪ ،‬از خداونــد ‪-‬جــل‬
‫جالله‪ -‬استدعا می‌کنم که اين عمل بنده را در جمله صالحات اعمــالم محاســبه نمــوده و‬
‫سبب بخشش گناهانم نمايد‪.‬‬
‫‪ .5-4‬پيشنهادات‬
‫بعد از تحقيق در موضوع اين اثر‪ ،‬يک سلسله پيشنهاداتی در خاطرم آمد که بــه شــکل‬
‫ذيل تقديم ميدارم‪:‬‬
 ‫‪ 14‬شرایط محیط کاری زن افغان از دیدگاه اسالم‬

‫‪ -1‬باید خواهر مسلمان متوجه شود به مسؤلیت و وظیفه‌ی اصــلی خــویش کــه همــان‬
‫تربیت اوالد و پیش برد امور خانوادگی است و این را بداند؛ زنی که مشغول کارهــای‬
‫خانه است؛ زن بی‌کار گفته نمی‌شود و کارهای خارج از منزل مربوط اولیــاء و طبقــه‬
‫ذکور می‌شود‪ ،‬آن وقت مشکالت حل می‌شود‪.‬‬
‫‪ -2‬هرگاه خواهر مسـلمان بـه این متوجـه شـود کـه کـار زن در هنگـام ضـرورت روا‬
‫است‪ ،‬هنگام ضرورت وی برای کار و یا ضرورت جامعه برای وی‪ ،‬پس بدون چنین‬
‫حالت امور منزل و تربیت اوالد را برهم نخواهد زد‪.‬‬
‫‪ -3‬هرگاه کار زن در تضاد با امور فامیلی نبوده و محیط کاری مصؤن وجود داشت‪،‬‬
‫کار کردن روا است در هنگام ضرورت جامعه و ضرورت خودش‪.‬‬
‫‪ -4‬هرگاه وزرات‌ها تشکیل بست‌ها و تشغیل وظیفوی مردان را نسبت به زنان بیشتر‬
‫بسازند‪ ،‬اال در صورت‌های تخصص زنان؛ پس نیـاز بـه خـارج شـدن زنـان از مـنزل‬
‫پیدا نخواهد شد‪.‬‬
‫‪ -5‬هرگاه دولت افغانستان پالیسی طبق شرایط شرعی بـه سـطح کشـور بسـازد تمـامی‬
‫مردم جهان در تأثر از چنين امر و پالیسی اقتباس خواهند نمود‪.‬‬
‫‪ -6‬توصیه‌ی من برای تمام کشورهای مسلمان‪ ،‬بویژه کشور افغانستان‪ ،‬این است‪ :‬کـه‬
‫در مورد کار زن خارج از خانه اعاده‌ی نظر نموده‪ ،‬زن را به وظیفه‌ی اصلی اش که‬
‫همان تربیت فرزندان و پیش بر امور خانواده است‪ ،‬برگردانند‪.‬‬
‫‪ -7‬پیشــنهاد می‌کنم بــه بلنــد بــردن معاشــات طبقه‌ی ذکــور؛ تــا از پــول و معــاش زنــان‬
‫مستغنی شوند؛ که این راهکار خوبی برای بیکار شـدن بـه تـربیت فرزنـدان و خـدمت‬
‫شوهر می‌باشد‪.‬‬
‫‪ -8‬باید زن مسـلمان مصـروف کارهـای شـود کـه داخـل خانـه صـورت گـیرد‪ ،‬ماننـد‪:‬‬
‫ساختن فارمهای مرغداری‪ ،‬پرورش پرنده ها‪ ،‬خیاطی و صــنایع دســتی‪ ،‬کــه بــا امــور‬
‫تدبیر منزل در تضاد نباشد‪.‬‬
‫‪ -9‬پیبشنهاد من برای خواهران مسلمان این است که در بین کارهای خانــه و کارهــای‬
‫خارج از منزل موازنه نماید‪ ،‬هنگام تعارض مصلحتها‪ ،‬حــق شــوهر و فرزنــدان مقــدم‬
‫می‌باشد بر چند پولی که در عوض کار بدست می‌آرد‪.‬‬
‫مناقشه و نتیجه‌گیری ‪15‬‬

‫‪ -10‬توصیه‌ی من برای خواهر مسلمان این است که از تقلید زنان غربی کــه فرزنـد و‬
‫خانه اش را از دست داده‪ ،‬بپرهیزد‪.‬‬
‫‪ -11‬توصیه‌ی اخیر من برای برادر مسلمان و افغان من این است؛‌ کــه ضــروریات‬
‫و حاجیات روزمره‌ی زندگی طبقه اناثی که مسؤلیت آنهــا را بــدوش دارد‪ ،‬بــرآورده‬
‫سازند؛ تا نیاز به بیرون شدن از منزل بدون ضرورت پیدا نشود‪.‬‬
 ‫‪ 16‬شرایط محیط کاری زن افغان از دیدگاه اسالم‬

‫فهرست منابع‬
‫‪ -1‬قرآن کریم‪.‬‬
‫‪ -2‬أبــو الغیــظ‪ ،‬مصــطفی‪1394( .‬هـ ش)‪ .‬شــبهات حــول المــرأة في اإلســالم‪ ،‬مــترجم‪:‬‬
‫محمود ابراهیمی‪( .‬الطبعة األولی)‪ .‬احسان‪ -‬تهران‪.‬‬
‫‪ -3‬أبو زید‪ ،‬بکر بن عبد هللا‪1426( .‬هـ)‪ .‬حراسة الفضيلة‪( .‬الطبعة الحادیة عشرة)‪.‬‬
‫دار العاصمة‪.‬‬
‫‪ -4‬أصفهانی‪ ،‬حسين بن محمد بن المفضل‪1412( .‬هـ)‪ .‬المفــردات في غــريب القــرآن‪،‬‬
‫دمشق ـ بيروت‪ ،‬دار العلم الدار الشامية‪.‬‬
‫‪ -5‬انجيل كاتوليك‪.‬‬
‫‪ -6‬البار‪ ،‬محمد علي‪( .‬ب‪ .‬ط)‪.‬عمل المراة فی المیزان‪.‬‬
‫‪ -7‬بخاري ‪ ،‬أبو عبد الله محمد بن إسماعيل بن إبراهيم بن المغيرة‬
‫الجعفي البخاري‪1422( .‬هـ)‪ .‬الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور‬
‫رسول الله صلى الله عليه وسلم وسننه وأيامه‪( .‬الطبعة ‪ :‬الأولى)‪ .‬دار‬
‫طوق النجاة‪.‬‬
‫‪ -8‬بسمة‪ ،‬حسن‪2017( .‬م)‪ .‬مفهوم عمل المرأة وأهميته وتأثيره على المجتمع‪( .‬ب‪.‬ط)‪.‬‬
‫‪ -9‬بسیونی‪ ،‬عبد السالم‪1996( ،‬م)‪ ،‬ماذا یریدون من المــرأة‪ ،‬الناشــر‪ :‬مجلــة األســرة ‪-‬‬
‫الدوحة‪.‬‬
‫‪ -10‬بومدين‪ ،‬عاجب‪2016( .‬م)‪ .‬اآلثار األسرية واإلجتماعية المترتبة عن عمل‬
‫المرأة خارج البيت‪( .‬ب‪.‬ط)‪ .‬جامعة وهران‪ ،‬رسالة الدكتوراة‪.‬‬
‫‪ -11‬تـرمذی‪ ،‬ابوعيسی محمد بن عيسی بن سورة‪( .‬ب‪.‬ت)‪ .‬جامع الترمــذی ‪ ،‬الناشــر‪:‬‬
‫غرب‪ ،‬دار الغرب االسالمی‪.‬‬
‫فهرست منابع ‪17 /‬‬

‫‪ -12‬تعلیم الرجل للمرأة‪ ،‬فقه المسلم‪ ،‬اسالم آنالین‪.Fiqh.islamonline.net ،‬‬

‫‪ -13‬جمیس‪ ،‬باترســـون‪1415( .‬هـ)‪ .‬یـــوم أن اعـــترفت أمریکـــا بالحقیقـــة‪ ،‬الناشـــر‪:‬‬
‫المنتدى اإلسالمي‪-‬بريطانيا‪.‬‬
‫‪ -14‬الحازمي‪ ،‬خالد‪1420( .‬هـ)‪ .‬أصول التربية اإلســالمية ‪(.‬الطبعــة األولی)‪ .‬دار عــالم‬
‫الکتب‪.‬‬
‫‪ -15‬حسین‪ ،‬حسن علی‪2016( .‬م)‪ .‬عمل المرأة بين الإضطرار والإختيار‪ ،‬ناشر‪:‬‬
‫موقع ومنتدیات ابن االسالم‪.‬‬
‫‪ -16‬الدوسري‪ ،‬جاسم الفهید‪1411( .‬هـ)‪ .‬صون المكرمات برعاية البنات‪( .‬الطبعة‬
‫األولی)‪ .‬دار البشائر اإلسالمیة‪.‬‬
‫‪ -17‬الرازي‪ ،‬أبو عبد هللا محمد بن عمــر بن الحســن بن الحســين الــتيمي الــرازي الملقب‬
‫بفخـر الـدين‪ 1420( .‬هـ)‪ .‬مفـاتيح الغيب = التفسـير الكبـير‪( .‬الطبعـة‪ :‬الثالثـة)‪ .‬دار‬
‫إحياء التراث العربي – بيروت‪.‬‬
‫‪ -18‬الرفاعی‪ ،‬احمد شریف‪ ،‬مشکالت بنات‪ ،‬المشکلة السابعة‪.‬‬
‫‪ -19‬رمضان‪ ،‬عبد الباقی‪1997( .‬م)‪ .‬خطر التبرج واالختالط‪ ،‬مؤسسة الرسالة‬
‫ناشرون‪.‬‬
‫الزهرانی‪ ،‬عائشة محمد خضر‪1416( .‬هـ)‪ .‬خروج المرأة وما يتعلق بــه من أحكــام‬ ‫‪-20‬‬
‫شرعية‪ ،‬مكتبة عين الجامعة‪.‬‬
‫السباعی‪ ،‬مصــطفی‪1420( .‬هـ)‪ .‬المــراة بین الفقــه والقــانون‪ ،‬الطبعــة الســابعة‪ ،‬دار‬ ‫‪-21‬‬
‫الوراق للنشر والتوزیع‪ -‬بیروت‪.‬‬
‫السقاف‪َ ،‬علوي بن عبد القادر‪1433( .‬هـ)‪ .‬موسوعة الملــل واألديان‪ ،‬موقــع الــدرر‬ ‫‪-22‬‬
‫السنية على اإلنترنت ‪.dorar.net‬‬
‫الســندي‪ ،‬محمــد بن عبــد الهــادي التتــوي‪( .‬ب‪ .‬ت)‪ .‬حاشــیة الســندي علی ســنن ابن‬ ‫‪-23‬‬
‫ماجة‪ ،‬دار الجيل – بيروت‪.‬‬
‫الشحود‪،‬علي بن نايف‪ ،‬المفصل فی الرد علی شبهات االسالم‪(.‬ب‪.‬ط)‪ .‬جمع وإعداج‬ ‫‪-24‬‬
‫الباحث في القرآن والسنة‪.‬‬
‫شريفي‪ ،‬محمـود‪1387( .‬هـ ش)‪ .‬کسـب و کـار از دیـدگاه اسـالم‪ ،‬ناشـر‪ :‬فرهنـگ‬ ‫‪-25‬‬
‫کوثر‪ ،‬شماره ‪.73‬‬
‫الصــباغ‪ ،‬محمــد بن لطفی‪2008( .‬م)‪ .‬تحــریم الخلــوة بــالمرأة األجنبیــة واإلختالط‬ ‫‪-26‬‬
‫المستهتر‪ ،‬مکتبة نور‪.‬‬
 ‫‪ 18‬شرایط محیط کاری زن افغان از دیدگاه اسالم‬

‫‪ -27‬صمیم‪ ،‬عبد القهار‪۱۳۹۹( .‬ه ش)‪ .‬نظام اخالقی اسالم‪( ،‬چاپ چهارم)‪ .‬ناشر‌‪ :‬تمدن‬
‫شرق – کابل‪.‬‬
‫‪ -28‬الطبراني‪ ،‬أبو القاسم سليمان بن أحمد‪1415( .‬م)‪ .‬المعجم الأوسط للطبراني‪،‬‬
‫ناشر‪ :‬دار الحرمين – القاهرة‪.‬‬
‫الطبراني‪ ،‬سليمان بن أحمد بن أيوب أبــو القاســم‪ 1404( ،‬هـ ش) المعجم الكبــير –‬ ‫‪-29‬‬
‫الطبراني‪ ،‬ناشر‪ :‬مكتبة العلوم والحكم‪ -‬موصل‪.‬‬
‫الطبري ‪ ،‬أبو جعفر محمد بن جرير بن يزيد بن كثــير بن غــالب اآلملي‪ 1422( .‬هـ‬ ‫‪-30‬‬
‫ق)‪ .‬تفسير الطبري = جامع البيان عن تأويل آي القرآن‪ ،‬ناشــر‪ :‬دار هجــر للطباعــة‬
‫والنشر والتوزيع واإلعالن‪.‬‬
‫عتر‪ ،‬نور الــدین‪1424( .‬هـ)‪ .‬مــاذا عن المــرأة‪( .‬الطبعــة الحادية عشــرة)‪ .‬الناشــر‪:‬‬ ‫‪-31‬‬
‫اليمامة‪.‬‬
‫عثمان‪ ،‬محمد عثمان‪2009( .‬م)‪ .‬اختالف الجنسین في مدارسنا‪ ،‬المکتبة الوقفیة‪.‬‬ ‫‪-32‬‬
‫العسقالني‪ ،‬أحمــد بن علي بن حجــر أبــو الفضــل‪1379( .‬هـ ق)‪ .‬فتح البــاري شــرح‬ ‫‪-33‬‬
‫صحيح البخاري‪ ،‬الناشر‪ :‬دار المعرفة – بيروت‪.‬‬
‫العويد‪ ،‬محمد رشید‪1414( .‬هـ)‪ .‬من أجل تحریر حقیقي للمرأة‪ ،‬لبنان دار ابن حزم‪.‬‬ ‫‪-34‬‬
‫‪ -35‬قرضاوی‪ ،‬یوسف‪ 1381( .‬هـ ش)‪ .‬شناخت اولویت های دینی در پرتو‬
‫قرآن و سنت‪ ،‬ترجمه‪ :‬حسن ابوبکر‪ ،‬ناشر‪ :‬انتشارات احسان‪.‬‬
‫القرضاوي‪ ،‬يوسف‪ 2010( .‬م)‪ .‬مركز المرأة في الحياة اإلســالمية‪ ،‬ناشــر‪ :‬مکتبــة‬ ‫‪-36‬‬
‫وهبة للطباعة والنشر السلسلة‪ :‬رسائل ترشید الصحوة‪.‬‬
‫القرطبي‪ ،‬أبو عبد هللا محمــد بن أحمــد بن أبي بكــر بن فــرح األنصــاري الخــزرجي‬ ‫‪-37‬‬
‫شمس الدين‪1384( .‬هـ ق)‪ .‬الجامع ألحكام القرآن = تفســير القرطــبي‪ ،‬الناشــر‪ :‬دار‬
‫الكتب المصرية – القاهرة‪.‬‬
‫قطب‪ ،‬محمـــد‪ 1413( .‬هـ ق)‪ .‬معرکـــة التقالیـــد ‪(.‬الطبعـــة الخامســـة)‪ .‬ناشـــر‪ :‬دار‬ ‫‪-38‬‬
‫الشروق‪.‬‬
‫الکتیبــات اإلســالمیة‪ ،‬القســم العلمی بمــدار الــوطن‪( .‬ب‪.‬ت)‪ .‬اإلختالط دواء أم داء‪.‬‬ ‫‪-39‬‬
‫(ب‪.‬ط)‪ .‬دار الوطن للنشر‪.‬‬
‫كنز العمال في سنن األقوال واألفعال ‪(.‬الطبعة الخامسة)‪ .‬الناشــر‪ :‬مؤسســة الرســالة‬ ‫‪-40‬‬
‫بیروت‪.‬‬
‫محمود‪ ،‬علی عبد الحلیم‪‍1411( .‬هـ)‪ .‬المرأة المسلمة وفقه الــدعوة إلی هللا‪( .‬الطبعــة‬ ‫‪-41‬‬
‫األولی)‪ .‬دار الوفاء‪ -‬مصر‪.‬‬
‫فهرست منابع ‪19 /‬‬

‫المــرأة قبــل وبعــد اإلســالم‪( .‬ب‪ .‬ت)‪ .‬الناشــر‪ :‬الكتــاب منشــور على موقــع وزارة‬ ‫‪-42‬‬
‫األوقاف السعودية بدون بيانات‪( .‬ب‪ .‬ط)‪.‬‬
‫مسلم‪ ،‬ابوالحسن بن الحجاج نیشاپوری‪ 1385( .‬هـ ش)‪ .‬صـحیح مسـلم‪ .‬چـاپ اول‪.‬‬ ‫‪-43‬‬
‫ناشر‪ :‬انتشارات بیروت‪ ،‬مکتبه فاروقیه‪.‬‬
‫المسيميري‪ ،‬رياض بن محمــد‪۲۰۱۹( .‬م)‪ .‬عمــل المــرأة بين المشــروع والممنـوع‪،‬‬ ‫‪-44‬‬
‫(الطبعة األولی)‪ .‬الناشر‪ :‬مكتبة صيد الفوائد‪.‬‬
‫مطهری‪ ،‬مرتضی‪ 1376( .‬هـ ش)‪ .‬نظام و حقوق زن در اسالم‪ ،‬ناشــر‪ :‬تهــران‪-‬‬ ‫‪-45‬‬
‫فجر‪.‬‬
‫وزارة األوقاف والشئون اإلسالمية ‪ -‬الكويت‪ 1427( .‬هـ)‪ .‬الموسوعة الفقهیــة‪ ،‬دار‬ ‫‪-46‬‬
‫العلم الدار الشامية‪.‬‬
‫وکیلی‪ ،‬الهه‪1370( .‬هـ ش)‪ .‬زن در آیینه قرآن وآئین های زرتشت‪ ،‬تهران‪ :‬سپهر‪.‬‬ ‫‪-47‬‬
‫هاشــمی‪ ،‬محمــد شــعیب‪۱۴۰۱( .‬ه ش)‪ .‬ادیــان و مــذاهب‪( .‬چــاپ اول)‪ .‬جالل آبــاد‪:‬‬ ‫‪-48‬‬
‫مطبعه حکمت‪.‬‬
‫الهندي‪ ،‬عالء الدين علي بن حسام الدين ابن قاضي خان‪1401( .‬هـ)‪.‬‬ ‫‪-49‬‬
‫‪Megumi.، Makisaka, (2009). Human Trafficking A Brief -50‬‬
‫‪.Overview. World Bank, Washington‬‬