3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

1 Lidh fjalët kyçe të mëposhtme, të cilat lidhen me fotosintezën dhe rritjen e bimëve, me
përkufizimet e sakta të tyre.

Fjala kyçe Përcaktimi

a Barngrënës 1 Sasia e materialit biologjik
b Shpërbërës 2 Një kafshë që ka një dietë të përbërë nga
bimë
c Nivel ushqimor 3 Një nivel i të ushqyerit në një zinxhir
ushqimor
h Selective 7 Një gjallesë që ushqehet me lëndë të
breeding vdekur dhe që kalbet
[8]
2 Ka shumë lloje të antilopash. Më poshtë jepen përshkrimet e gjashtë lloje antilopash afrikane.
(shih fotot e tyre në librin e nxënësit, tema 4.4, faqe 78-79).
Gazela e Thomson-it: kjo antilopë kanë lëkurë kafe të çelur me pjesët e poshtme të bardha dhe
një shirit të zi që shkon poshtë anës së trupit të tyre. Ngjyra e bardhë në vithet e tyre shtrihet mbi
bisht. Meshkujt kanë brirë të gjatë dhe të butë të përkulura lehtësisht prapa. Femrat ndonjëherë
kanë brirë.
Antilopa jugore gjigande: një antilopë e madhe. Të dyja gjinitë kanë brirë që janë në formë
spirale. Lëkura e tyre e lëmuar ka ngjyrë kafe të kuqërremtë në gështenjë dhe shpesh është më e
errët te meshkujt sesa te femrat. Ka 8 deri në 12 vija të bardha vertikale në trup.
Antilopa dik dik: një antilopë e vogël. Meshkujt kanë brirë, të cilët janë të vegjël të kthyer prapa
dhe me brazda. Qimet në majë të kokës formojnë një tufë që herë pas here i fsheh brirët. Pjesa e
sipërme e trupit është me ngjyrë gri-kafe, ndërsa pjesa e poshtme e trupit ngjyrë kafe.
Antilopa sitatunga: këto antilopë kanë këmbë janë të gjata, të holla dhe të dalura nga jashtë në
mënyrë që të mund të lëvizë në habitatin e saj moçalor. Kanë shirita dhe njolla të bardha në trup,
si dhe njolla të bardha në fytyrat e tyre. Meshkujt kanë një kreshtë si dhe brirë, të cilët janë të
përdredhur dhe mund të jenë me gjatësi një metër.
Kudutë, më të mëdhatë: kjo antilopë kanë 4 deri në 12 vija të bardha vertikale në trupin e tyre.
Koka ka tendencë të jetë me ngjyrë më të errët se pjesa tjetër e trupit, me shenja të bardha vetëm
nën sy. Meshkujt kanë kreshta të mëdha që zgjaten përgjatë fytit të tyre dhe brirë të mëdhenj me
dy rrotullime e gjysmë.
Gazelat Grant: në anën e sipërme lëkura është ngjyrë bezhë-portokalli me bark të bardhë.
Gazela e Grantit duket e ngjashme me gazelin e Thomsonit, me përjashtim të brirëve që kthehen
nga brenda në majë; ato gjithashtu janë me unaza të qarta dhe gjatësi 45-81 cm. Të dyja gjinitë
kanë brirë edhe pse meshkujt i kanë më të gjatë. E bardha në pjesën e pasme nuk shtrihet kurrë
mbi bisht.

1
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

a. Përdor informacionin e dhënë për të shkruar një çelës të degëzuar që do t’i identifikojë
(përcaktojë) këto gjashtë lloje antilopash. Çelësi që shkruan duhet të identifikojë të gjithë individët e
secilit lloj, mashkull dhe femër, të rinj dhe të vjetër.

[5]
b. Shkruaj çelësin tënd të degëzuar si një çelës ose tabelë.

[4]
c. Përshkruaj rolet e antilopave në habitatet ku jetojnë.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

2
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

3 Më poshtë jepet informacion rreth disa gjallesave që banojnë në një pellg.

Pellgu merr ujë të rrjedhshëm nga një përrrua që është i pasur me lëndë ushqyese. Kjo nxit rritjen e
një sasie të madhe prodhuesish mikroskopikë, të njohur si fitoplankton. Këto janë kullotë (hahen) nga
larvat e mizës së majit dhe pleshtat e ujit që sigurojnë ushqim për kandrra tjera ujore dhe peshq të
vegjël. Bimë ujore që rriten në pellg janë elodea (Elodea canadensis) dhe miriofili. Këto bimë hahen
nga larvat e mizës së majit dhe kërmilli i zakonshëm i pellgjeve. Larvat e pilivesave hanë shumë lloje
të ndryshme, të tilla si larvat e kërmijve e pellgut dhe të mizës së majit. Kandrra të tjera ujore
gjithashtu ushqehen me larva peshqish të vegjël dhe larvat e pilivesës. Herë pas here shpend të
vegjël të njohur si peshkatarë të detit vizitojnë pellgun për të marrë (ngrënë) larvat e peshqëve të
vegjël dhe të pilivesave. Peshkatarët e detit janë pre e gjeraqinave.
a. Bëj një rrjet ushqimor për të treguar kalimin e energjisë nëpër gjallesat e përshkruara më sipër.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [5]

b. Shpjego pse peshkatarët e detit kalojnë nëpër pellg vetëm herë pas here (jo vazhdimisht
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

Krapi i zakonshëm është peshk gjithçkangënës. Ai ushqehet me bimë ujore, por preferon
të pastrojnë pjesën fundore e të ushqehet me kandrra, gaforre, si me dafnie, gaforre të
ujërave të ëmbla dhe krimba. [3]
c. Disa peshkatarë menduan se do të ishte një ide e mirë të vendosnin në pellg një sasi krapi të ri
të zakonshëm. Kjo do t’u jepte mundësinë atyre të zinin peshk për për sport. Çdo peshk që ata
kapnin e hidhnin përsëri në pellg. Peshkimi ishte i mirë për një kohë të shkurtër, por shumë shpejt
peshkatarët filluan të zënë shumë pak peshq.
Sugjero pse numri i peshqve të kapur nga peshkatarët u ul me kalimin e kohës.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

4 Lidh fjalët kyçe të mëposhtme, të cilat lidhen me fotosintezën dhe rritjen e bimëve, me
përkufizimet e sakta të tyre.

3
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

Fjalë kyçe Përcaktimi

a Konkurrencë 1 Të gjitha gjallesat e llojeve të njëjta që
jetojnë në një habitat në të njëjtën kohë
b Komunitet 2 I përgatit njerëzit duke u dhënë imunitet
afatgjatë ndaj një sëmundjeje
c Burime 3 Një vend ku jeton një gjallesë
d Habitat 4 Çdo gjë nga mjedisi që kërkohet nga një
gjallesë
e Popullsi 5 Vendosja e mbetjeve në mjedis dhe duke
shkaktuar dëm
f Vaksimin 6 Të gjitha gjallesat që jetojnë në një habitat
g Antibiotik 7 Një lëndë kimike që vret bakteret ose i
pengon ato të shumohen
h Ndotje 8 Lufta ndërmjet gjallesave për ushqim, ujë
dhe burime të tjera
[8]
5 Tabela më poshtë tregon ndryshimet në popullsinë e Singaporit dhe të Australisë ndërmjet viteve
1870 dhe 2010.*

Viti Popullsia në mijë

Singapor Australi
1870 97 1633
1950 1022 8307
1960 1646 10 392
1970 2075 12 663
1980 2282 14 726
1990 3047 17 169
2000 4028 19 169
2010 5077 22 477

4
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

a. Hidh në grafik ndryshimet në popullsinë e këtyre dy vendeve. Sigurohu që boshti x vazhdon

deri në 2050 dhe boshti y vazhdon deri në 25 milionë.

[9]
b. Krahaso ndryshimet në popullsinë e të dy vendeve.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [5]

c. i) Sipërfaqet tokësore të Singaporit dhe të Australisë janë:

 Singapori: 716 km2
5
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

 Australia: 7 692 024 km2.

Përdor këto shifra për të llogaritur dendësinë e popullsisë së dy vendeve në vitin 2010.
Shprehe përgjigjen tënde si numër njerëzish për km2.
........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................ [2]

ii) Sugjero problemet me të cilat ballafaqohen vendet me dendësinë të lartë dhe të ulët të
popullsisë.
........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................ [4]

d. i) Kur do të arrijë popullsia e Australisë në 25 milionë?

........................................................................................................................

........................................................................................................................ [1]

ii) Vlerëso popullsinë e Singaporit në vitin 2050.

........................................................................................................................

........................................................................................................................ [1]

iii) Trego supozimin që ke bërë në përgjigjet e tua për i dhe ii.

........................................................................................................................

........................................................................................................................ [1]

6 Jeta në planetin tonë nuk do të ishte e mundur pa efektin serrë. Shkencëtarët vlerësojnë se
temperatura mesatare në planet do të ishte -17°C pa përzierjen e gazeve dyoksid karboni, avuj uji
dhe gazeve të tjera që mbajnë nxehtësinë në atmosferë. Këto gaze janë gazet serrë.
a. Shpjego se si e bën të mundshme jetën në Tokë efekti serrë. Nëse dëshiron ti mund të
përdorësh një skemë për tu ndihmuar në përgjigjen tënde.

6
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [4]

b. Shpjego se si veprimtaritë njerëzore janë përgjegjëse për lëshimin e gazeve serrë në

atmosferë.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [4]

c. Ngrohja globale është e lidhur me rritjen e gazeve serrë në atmosferë. Sugjero katër ndikime të
mundshme të ngrohjes globale në Tokë.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [4]

7 Shumë njerëz e konsiderojnë shpyllëzimin si një problem serioz në shumë pjesë të botës. Brunei,
ishulli i tretë më i madh në botë, dikur ishte i mbuluar me pyje tropikale të lagështa të dendura.
Pjesa më e madhe e terrenit ishte pothuajse e pakalueshme dhe e pa eksploruar në zonat
bregdetare me moçale, me pyje mangrove dhe një brendësi malore.
Në vitet 1980 dhe 1990 Brunei pati një tranzicion të jashtëzakonshëm. Pyjet e saj u rrafshuan në
një shkallë të pashembullt në historinë njerëzore. Pyjet me klimë të lagësht nga Brunei shkuan në
vendet e industrializuara, si Japonia dhe Shtetet e Bashkuara, në formën e mobiljeve, për brumë
letre etj. Fillimisht, shumica e drurit u mor nga pjesa Malajziane e ishullit në shtetet veriore të
Sabah-ut dhe Sarawak-ut. Më vonë, pyjet në pjesën jugore të Bruneit, një zonë që i përkiste
Indonezisë dhe e njohur si Kalimantan, u bë burimi kryesor për drurin tropikal. Sot pyjet në Brunei
mbulojnë një zonë shumë më të vogël dhe ato që kanë mbetur janë të kërcënuara nga kërkesa
për biokarburante, që sigurohet nga plantacionet e vajit të palmës.
Skema tregon mbulesën pyjore në Brunei në gjysmën e dytë të shekullit të 20-të dhe mbulesën
që parashikohet të jetë në vitin 2020.

7
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

a. Përmbledh informacionin e treguar në grafikë.

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [4]

b. Sugjero tri arsye, përveç shfrytëzimit për lëndë drusore për eksport dhe për tokë për bujqësi,
për të shpjeguar pse janë prerë pyjet.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

Pavarësisht nga ky këndvështrim, kohët e fundit ka pasur disa lajme pozitive për ruajtjen e
Bruneit. Në shkurt të vitit 2007 qeveritë e Bruneit, Malajzisë dhe Indonezisë ranë dakord të
mbrojnë afërsisht 220 000 kilometra katrorë të pyllit tropikal në të ashtuquajturën “Zemra e
Bruneit”.
c. Shpjego pse është e rëndësishme të ruhen zonat e pyllit në vende si Brunej.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [4]

8 Në shumë vende uji trajtohet para se të kalojë në gypat (tubacione) për në ndërtesa banimi,
ferma, ndërtesa tregtare dhe industriale.
a. Shpjego pse është e rëndësishme që uji të trajtohet.
.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [2]

8
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

b. Pas katastrofave natyrore, të tilla si uragane, tajfune dhe tërmete, uji i pijshëm shpesh është i
ndotur. Përshkruaj çfarë mund të bëjnë njerëzit për t’u siguruar që uji që pijnë është i sigurt pas një
fatkeqësie natyrore.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

Skema tregon shpërndarjen e ujit në Tokë.

c. Shpjego se çfarë nënkuptohet me termin “ujë i ëmbël”.

............................................................................................................................. [1]

9
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

d. Përmblidh informacionin e treguar në skemë.

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [5]

e. Në disa zona të botës furnizimi me ujë është shumë të shkurtër (pakët). Shpjego se si njerëzit
mund ta ruajnë ujin, në mënyrë që të jetë i mjaftueshëm për të gjithë.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [5]

9 Kulturat bimore janë në rrezik të shumë problemeve që mund t’i shkatërrojnë ato ose ta pakësojnë
prodhimin e tyre. Mizëritë e karkalecave janë një nga kërcënimet më të mëdha, meqenëse
karkalecat kanë prirje t’i hanë plotësisht kulturat, duke i lënë fermerët dhe familjet e tyre pa
ushqim dhe pa mundësi për të fituar të ardhura.
Hulumtuesit kanë përdorur të dhënat mbi mizëritë e karkalecave që kanë ndodhur në Kinë gjatë
1000 viteve, për të parë se çfarë mund të shkaktojnë ato. Rezultatet e tyre sugjerojnë se njëri prej
ndikimeve të ngrohjes globale do të jetë rritja e numrit të mizërive të karkalecave. Në vitin 2013
një sëmundje e madhe u shfaq në Madagaskar duke lënë mbeturina në zona të mëdha të tokës
bujqësore.
a. Sugjero se çfarë faktorësh kontrollojnë numrin e karkalecave në vendet dhe në vitet kur nuk ka
mizëri karkalecash.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

b. Sugjero se si mund të çojë ngrohja globale në një rritje të shpërthimit të mizërive të

karkalecave.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

10
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [4]

c. Shpjego pse është e rëndësishme për t’i gjetur faktorët që shkaktojnë mizëritë e karkalecave.
.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [2]

10
a. Shpjego se çfarë nënkuptohet me termin “lloj (specie)”.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

Gazelat janë një lloj antilope. Luanët janë një nga grabitqarët e tyre kryesorë. Numri i gazelave
dhe i luanëve u regjistrua për shumë vite. Të dhënat tregohen në grafik.

b. Përshkruaj marrëdhënien ndërmjet ndryshimeve në numrin e gazelave dhe në numrin e

luanëve të treguar në grafikun ndërmjet 8 dhe 30 viteve.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

11
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [5]

c. i) Shpjego pse numri i gazelave dhe numri i luanëve rritet dhe pastaj ulet ndërmjet 8 dhe 30
viteve grafik.
........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................ [8]

ii) Shpjego pse modeli i treguar në grafik përsëritet pas 30 vjetësh.

........................................................................................................................ [1]

d. Në shumë vende pre të luanëve janë lloje të ndryshme gazelash. Gazelat janë gjithashtu pre
edhe të llojeve të tjera të maceve të mëdha, të tilla si të leopardëve dhe të gatopardëve, si dhe nga
qenve të egër, çakejve me shpinë të zezë, hijenave dhe krokodilave.
Sugjero dhe shpjego se çfarë mund të ndodhë me numrin e luanëve dhe të gazelave në vendet ku
luanët kanë pre e tjera për të kapur dhe ka grabitqarë të tjerë gazelash.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

12
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

11 Fermerët përdorin lëndë kimike bujqësore, të tilla si plehra dhe pesticide, për të ruajtur apo rritur
rendimentet e kulturave të tyre.
a. Shpjego dallimin ndërmjet plehrave dhe pesticideve.
.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [2]

Pjesa në vijim është përshtatur nga një artikull që u shfaq në vitin 2012 në një website në internet
të quajtur The Next Starfish.
Njerëzit në të gjithë botën janë mësuar të blejnë rroba të lira. Pjesa më e madhe e pambukut të
përdorur në këto veshje është kultivuar në Indi, prodhuesi i dytë më i madh i pambukut në botë.
Për fat të keq pambuku ka shumë dëmtues, dhe për të ruajtur rendimentet fermerët indianë po
përdorin sasi gjithnjë e më të mëdha pesticidesh, veçanërisht pasi dëmtuesit po bëhen gjithnjë e
më të qëndrueshëm. Si rrjedhojë, prodhimi i pambukut llogarit më shumë se gjysmën e
përdorimit të pesticideve indiane, edhe pse zë vetëm 5% të tokës bujqësore.
Kjo mbështetje me sasi të mëdha pesticidesh shkakton probleme, shpesh sepse fermerët nuk
dinë t’i përdorin siç duhet ato. Pesticidet shpesh përdoren në kohë të gabuara të vitit, në mot të
keq ose duke përdorur teknika jo të efektshme. Punëtorët shpesh nuk janë të mbrojtur dhe janë
të ekspozuar vazhdimisht në kontakt të drejtpërdrejtë me nivele të larta pesticidesh, me shumë
pasoja për shëndetin e tyre.

b. Përshkruaj problemet mjedisore që mund të shkaktojnë nivelet e larta të pesticideve.

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [4]

c. Sugjero si mund të bëhet e mundur që të pakësohet përdorimi i pesticideve në fermat indiane

që kultivojnë pambuk.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

* Burimi i të dhënave për pyetjen 2:

Singapore
www.populstat.info >Asia>Singapore>Population growth statistics of the country
World Bank, World Development Indicators via http://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Singapore

Australia
www.populstat.info >Oceania>Australia>Population growth statistics of the country
Australian Bureau of Statistics – www.abs.gov.au

13