Historia e gjenetiks

Gjenetika modern filloi me punn e GregorMendelit, i cili formuloi bazn e

koncepte vet trashgimis. ValterSutoni parashtroiq kromozomet ishin pjes e
faktor vetrashgimore t Mendelit.Gjenetika sht nj shkenc q nuk ka m
shum se 100 vjet q i ka nisjet e veta po edhe pse kaq e re ka z ne nj vend
mjaft t rendsishm n jetn tone t prditshme duke filluar q nga ana
mjeksore si p.sh. terapit e smundjeve t ndryshme e deri t prdorimi i
gjenetiks n raste t ndryshme kriminalistike. Ta marrsh holl holl gjenetika
sht nj shkenc mikroskopike sepse merret pak a shum me materialin q
ndodhet n brthamat e qelizave prmasat e t cilave shkojn n t dhjetrat e
micronit (10^-7). Secili nga n e ka dgjuar se n brthamat e qelizave ka
material gjenetik i cili kryen funksione t shumta n trupin e njeriut.
Me miliona operacione do sekond kan nevoj pr materialin gjenetik.N qoft
s do t jap imdisanumra pr trupin e njeriut mund t themi s jemi t prber
nga rreth 65 mij miliard qeliza dhe secila prej ktyre kan brthamat e tyre 1,8
metr ADN (do mndodheshpesh ta shkruajm t vogla kt sigl po merrni si
ADN). Kjo ADN karreth 3 miliard nukleotide.Ky material prdoret nga do qelize
pr t jetuar ose t themi m mire pr t mbijetuar. Qelizat e kuqe t gjakut q e
heqin brthamn q t ken sa m shum hapsire pr t ushtruar funksionet e
tyre kan nj jet gjatsi rreth 120 dit nga paaftsija pr t rinovuar strukturat
e veta t brendshme. do qeliz q jeton duhet t ket t njjtin material
gjenetik q t mund t ec prpara.Vdekja e nj qelize me an t procedurave t
ndryshme si sht apoptoza ose ndryshe si quhet ndryshe "vdekje e
programuar" ka nevoj pr materialin gjenetik.Nse marrim parasysh q do
sekond trupi i njeriut prodhon rreth 2 milion qeliza gjaku dhe se po kaq qeliza
shkatrrohen, ose q jetgjatsia e qelizave t bardha sht shum i shkurtr
dhe se her pas here duhet t zvendsohen dhe s do sekond trupi i njeriut
duhet t jet n gjendje ti bj ball mikroorganizmave t ndryshm q mund ta
sulmojn dhe se sa dhjetra lloje hormonesh q duhet t prodhohen do sekond
q ta mbajn trupin n nj ekuilibr t mahnitshm do ta kuptonim m mir se sa
rendsi ka ajo struktur e vogl Brenda do qelize.
Ka raste q mjafton nj mutacion n njrn nga ato 3 miliard baza, si ndodh n
disa smundje gjenetike, dhe trupi i njeriut mund t shkoje drejt vdekjes.Kto
jansi tip hyrje pr sa i prket gjerave q sht n gjendje t bj materiali
gjenetik n trupin e njeriut, ky material gjenetik q

quhet ADN (acidideoksiribonukleik) oseARN (acid ribonukleik). Kto dy forma

ndryshojn njeri nga tjetri pr llojin e sheqerit ose m mire t themi pr nga
grupi q sht i vendosur te karboni 2 i sheqerit (ribozatek ARN dhe
deoksiribozatek ADN) dhe pr nga llojet e bazave t azotuara (tek ARN ka uracil
n vend ttimins).

Fushat e studimit
Gjenetika sot degezohet ne shume disiplina shkencore.sipas nivelit te organizmit
te materies se gjalle e cila hulumtohet, dallohen keto disiplina shkencore te
gjenetikes:

Gjenetika molekulare:e cila hulumton strukturen molekulare te gjenit dhe

produkteve paresore te tij se dhe sintezen e proteinave.

Citogjenetika e cila hulumton procesin e trashegimise dhe te variablitetit

me analize mikroskopike te organeleve qelizore

Gjenetika e zhvillimit ose fiziologjike hulumton procesin e diferencimit

gjate zhilliitontogjenetik te organizmave.

Gjenetika e populacionit hulumton structure gjenetike te populacioneve

natyrore.